장음표시 사용
301쪽
sat, oeconomicum commercium vocant. Ιi
itaque qui publice praesunt ut commercii vim tueantur & augeant, multiplicem eius ratio nem considerare diligenter debent, eius praeterea caussas, industriae & operarum pretia, intimos exterioresque civitatiS respectus, pro habilitates & casus, ex quibus maximae alii cuius fortunae emolumenta aliquando collia guntur, desideria & indigentias Vicinorum, aliaque generis eiusdem . Quid enim apertius ad hanc rem quod attinet, quam mala inn InerR eX perexiguo errore proficisci Θ
- - .Duo sunt praecipua iundamenta comme
est, nempe & libertas, quam adeo Coibertus commendabat. Si tutum illud sit, magna quaeque aggredietur': si liberum, i, tior erit in dies & actuosior industria. Leges autem ' quae dirca commercium Versantur esiciant necesse est, ne privati cuiuspiam aviditas publicae industriae vim reprimat, & ne mala hominum fides ac dolus commercii or dinem & sanctimoniam turbent. Ex his se-
quitur irrogata al1cui priv1legia, quae omneSalios amovent a venditione aut emtione rem
rum , similiterque tributa quae gyrum intiini
302쪽
commercii impediunt tamquam monstra poliatica esse habenda ; nisi aliter publica selicitas suadeat. Sed iam ab hoc loco commeo memet, ne quum de commercio disputo , quatenus occupatio utilis es maxima esse .po test civium, ad eas res delabar quae sunt ab
Ventum est ad artes & scientias. Usu bonorum physicorum & ' moralium humana selicitas continetur: quod explicavi: libro prumo. At quis frui umquam bonis istis potest, hominem ratione praeditum . uti decet nisi haec prius cognoscat Circumstat nos turba opinionum praeiudicatarum, quae ita mentem & cor ipsum inficiunt' ac contaminant,
ut etiam quum pravae ideae, praVaequectiones. animo insident, ad sapientiam , temperantiamque nobis pervenisse videamur . M. Etissimi praeterea humanae mentis limites hoc idem saepissime essiciunt; errorique ob hanc Praecipuam caussam servimus; quod iis tenebris obducta sit veritas quibus extricandisne cogitamus quidem, quum tenebras ipsas ignoremus. An non igitur excolenda, pe poliendaque ratio est ut vera a falsis digno
303쪽
scantur , nec PraVarum Opinionum , aut e rorum praestigiis decepti a nanciscenda selicitate removeamur Θ Scientiae porro vel necessanae, Vel utiles, vel vota uariae sunt. Primae circa indigentias & ossicia omnibus h minibus communia versantur; iisque neglectis nullus est locus felicitati . UtileS eas voco,
quarum praesidio cognosci potest quid pec tiaris societas, in qua vivimus, postulet, quid
procreet ea . telluriS pars quam incolimus , quid aliis societatibus debeamus: quorum quidem magna item est cum communi felictitate coniunetio . Voluptuariae utilitatem aliqumdo emolumentum quodpiam asse-IMnt , saepe non afferunt. Sic divisis scientiis facile est animadvertere non eadem ne-
Lessitate aeque. omnes societates premi, ut iisdem attentam iugemque operam homines navent; nec scientias omnes eodem amore eademque ratione esse complectendas. Videat igitur rector civitatis quae sint opportuni res, ne difluant otio populi, ut earum curutum servata proportione excitet & adiuvet.
Quaerere . ut istebant Graeci, quot fuerint. Ulyssis remiges, indagare solertius an Iliadem & Odyssuam Homerus scripserit,
304쪽
2 9 cludere quadraginta & octo argumentis, ut lepido capiti placuit, tria tantum lilia non plura esse a Gallico stemmate exhibenda ;eaque interea omittere quae sunt ad cultum vitae & ad communem omnium utilitatem
necessaria ; in malis istud est , recte diceret Seneca, in bonis non est . Studia huius generis vix ampla Monarchia patitur , in qua frequens est natio hominum ociosorum , qui otii molestiam in aliorum perniciem conVerterent , nisi alicuius inutilis etiam scientiae studiis distinerentur.
Facultas illa sentiendi qua praediti sumus,
quaeque ex copulatione humanae mentis cum corpore existit; varium hinc manans ingenium hominum & propenso multiplex, usum. exigunt Voluptatum etiam physicarum, quae non sint aversae a ratione , nec ab ossicio discedant. Sed impediunt plurima tum soris, tum intus, ne iis fruamur. Maximi calores, Vehementia- frigora , anni temporum instabi . litas, ferocia helluarum, portentosus suror ignis, agrorum sterilitas, aqua, procellae, fameS, sitis; nudum corpus, & alia gen ris eiusdem satis. superque earum indigentia-
305쪽
a6orum nos admonent , quae artium & indu- .striae necessitatem apertissime declarant. Quae igitur esset beata hominum vita in terris, nisi artes colerentur Θ Αrtium . porro eadem est divisio ac scientiarum, eademque pςrtinent ad ducem reipublicae praecepta et quod etiam
colligitur ex iis quae de agricultura lu
i Recens quidam nec indoctus Philosophus corrumpi hominum mores a scientiis & artibus arbitratur , idque pluribus argumentis confirmat quae, ςXponere necesse est, ut qui tes & scientiaS. commendavi. has etiam ab inusta labe falsoque obiecto crimine Vindicem ac tuear. Vuli itaque integritatem morum evanuisse i pro ut Vel se visendas artes
scientiaeque praebuere, Vel progredi coepe runt. Sic robur amisi suum, turpissimoque iugo colla jsubiecit Graecia paullo post , pringressum artium re scientiarum. Roma Terentrii aetate ab avita virtute desciscere aliquantulum coepit. At post Ovidios, post Catul l . post Μartiales , aliosque huiusmodi Roma olim virtutis templum , repente . scelerum theatrum facta est, nationum opprobrium ,
306쪽
26 Iludus gentium barbararum ; eamque tandem servitutem ipsa serviit, in quam nationes alias
addixit tota reclamante ac refugiente natura ). In Sinetisi Imperio, ut praeterita omittantur, magno in honore scientiae & artes limbentur: illic autem nullum est facinus, nullum scelus, quod familiare non sit . Contra gentes , in quas nec artium, nec scientiarum permanavit contagio, invidendae beatitatis participes cernuntur: ut Persae , ut Scythae,
ut Germani, ut Romani ipsi quum simplicem vivebant vitam expertemque literarum; ut sylvestres quidam Americae populi, quorum vivendi morem praesert Montagnius Plato- nis legibus, & inventis omnibus quae ad
rectam gentium moderationem eXcogitare Pin
test Philosophia. S. C C X V II.
Haec omnia i illud unum confirmant, si
quid cerno, scientiarum & artium abusionem ad honestos mores evertendos plurimum comserre: quod nemini ignotum est . Atque ob hanc caussam admonui Principem, ut earum cultum non sine salubri temperatione excitet& adiuvet. Quamquam dici etiam potest non ex uno scientiarum & artium ortu ac pro-
307쪽
a6 agressu, sed ex complexione rerum infinit rum sa) corruptionem morum eversionemque civitatum manavisse: iccircoque solas scientias & artes iniuria incusari. Quae porro ςrat Gentium illarum felicitas, quae in exemplum adducuntur Θ Veteribus Persis sollemnis suit Bollino teste honestatis omnis legumque turalium contemtus. Sacerdotis dignitas natis ex filii copulatione cum matre apud ipsos concedebatur; licebat incestus, licebat flammis infantulos consignare, flammasque ipsas religiose venerari . Herodoto, & Straboni immanes & truces Scythae sunt; Pomponio Mela Germani barbari & iniusti. Literarum vero experS PhilosophiaeqHe ignarus Populus Romanus & gentes ceteraS Vexare crudeliter atque ad nutum suum fingere solebat, & ubi
que mortem terroremque asserre; ita ut sce
leribus & delictis tota reserta sit primigenia Romani aevi historia . Haeccine eximia illa virtutis & honestatis exempla Θ Sed nulla est
tam mala caussa quae patronos non inveniat.
ca Quid si dicerem veteres illas scientias morum corruptionem peperisse, vel quia imperfectae , Vel quia magna ex parte inutiles, Vel quia errorum ac superstitionis tenebris circumseptae
308쪽
Pergit tamen osor disertissimus artium &scientiarum . Scientiae otii desidiaeque altriaces sunt, absorbentque tempus quanti vis pretii. Eas necessariorum ossiciorum oblivio comitatur. Quid enim prosunt communi omnium bono inventa Philosophorum Θ. Esto eruditas ii cudant de planetis, de gravitate, de vi electrica dissertationes: quum haec igno. rabimus num numerus erimus es fruges cor sumere nati Z Contra quid haec ad rectam administrationem conserunt, ad patriae salu
tem, ad metum terroremque inimicorum pUtinam vero haec tantum ' incommoda sequerenturi Sed Religioni bellum indicunt sed
virtutem prosternunt omnem sapientes viri
quum secernere se a populo ament & p puli opiniones irrideant. Praeterea ab artibus numquam disiungitur luxus, qui cum ingenuis gentium minibus, cum imperii diuturnutate ac robore componi non potest: a sciemtiis enervatur vis animi, belloque inepti h mines redduntur. Sane idcirco a Graecorum Bibliothecis igne evertendis Gothi abstinue runt, ut Qx eci librorum lectione. distenti a bellicis muneribus abducerentur. Quae quum
309쪽
ita eant eliminare oportet scientias & artes ab /hominum societate Haec , aliaque multa ille qui adversus scientias & artes ea ratio ne scripsisse mihi videtur, qua contra Epicureos scripsit Cicero, contra divitias Seneca .
S. CCXIX. . Artes & scientiae otium & desidiam non alunt, sed, dignum honesto homine laborem
iniungunt. Numquid omnes aut agros cole- Te, aut seras Venari, aut captare pisces, aut mercaturam facere necesse est Θ Postquam aliquis patriae curam, miserorum levamen, amicorum necessitates, es ossicia quae ad ipsum reseruntur , suis temporibus divisit; si quid nanciscatur ocii, peccabit ne, si in scientias toto pectore incumbat Θ Me ad regni gube nacula patria advocat Θ inquit Ioannes de Castillon a), oportet ut leges calleam, ut
populi ingenium, vicinorum sociorumque vi res, negocia , utStates cognoscam. Commi . sum meae fidei militum praesidium est Θ Νon ignorabo qua disciplina exercitentur, quom do instruantur acies , quinam aptior sit ad bellum locus, quae sit temporis opportunitas
310쪽
ad pugnam, quae castrorum muniendorum ratio, quo pacto inimicae valli & fossae circumdu mones perrumpendae . Μe ad navigationem & commercium restaurandum invitat pNavigia texenda mihi instruendaque sunt, eaque per mare Velienda; lucrosiores eligem
dae merceS. atque per commodas brevioreLque Vias. transportandae . Opem meam amiacus aegrotans implorat; alter in quem qua istio instituta est ut ei adsim effagitat: hic fabricari vult, meque in consilium adhibet; ille ut bonae spei adolescentem instituam &sormem rogat 3 Quomodo haec exsequar omnia 'sne praesidio scientiarum Θ Harum igitur otium & miseris & amicis & patriae & o
Nec ab ipsis scientiis necessaria oblivio. ossiciorum fluit. Colere enim quis eloquentiam& Philosophiam potest, & Romam interea sapientissimis legibus gubernare. Potest spiret lis lineae , naturam meditari, & Syracusas de sendere. Potest ceteris 'disciplinis intentum
animum adiungere, eximiaque interea soci lium Virtutum exempla praebere. Funestum ne munus erit, inquit cl. Bordes , donata a