Henrici Henniges, De summa imperatoris Romani potestate circa sacra. Liber vnicus

51쪽

De numina Imp. potestate circa Saeris. messe. Tandem religio male a Principibus aiministrata in causa est iugi , Christiano orbi petistierarchiam Romanam impositi, in tantum asultam, ut nunc morbus supra remedium sit. Prima incunabula debet hic primatus Imperatorinci Regum donativis, unde confidens sui potentia: mox superbia: ambitio: denique imperium in omnes r non spirituale tantum, ministeriai Ad animarum salutem ordinatum: sed civile e iam, regium, tyrannicum, in divina di humana, coelestia & terrenaicorpus & animam poterim Quanti huius domi nationis abusus & vitia, quo relae publicae passim prostant, ab illis quoque -.quenter cumulatae,qui nondum se pontificiae x

ligioni subduxerunt. Quid enim iniquius seras, quam sub imagine spiritualis alicujus potestatis

capita coronasque Regum ad arbitrium tractaru summis potestatibus in alteram suae civitatis partem, i. e. Clerum, jurisdictionem debitam subtrahi, subditos omnes solvi obsequio, quod legitimo Regi debent, ad nutus & desideria Pontificis minus parator seditiones excitari, caedes, iri-cendia , & ut uno verbo omnia mala dicam, civiale bellum. Toleratur tamen hactenus, imo defenditur ab illis ipsis, quibus tantopere nOCet, hoc sacrum imperium , Cum errore & ignavia communi, tum quod aliquam etiam utilitatem ex isto veneno sentiant. Primo enim non nisi

summo cum periculo & diserimine regni salutaris reformatio instituitur , subditis plerumque ad antiquam religionem defendendam di per se paratis,& concitatis a sacrificulis ad

majorem superstitionem. Nec tam docta plebs

est,

52쪽

CAP. L De Osscio Principis eirea era. I

est, quae inter ipsam religionem & abolendos e 3 xores distinguere noVerit, inter praecipua piet is iis officia hoc etiam reputans in nullo cessisse: s

pienter a) Cicero, omnώ redigione moventur, , Umeos patrios,quos is majoribus acceperunt,cori

l lendos sibi diligenter fretinendos arbitrantur. 3 Ita sane Rex Franciae Henricus IV. non prius pa- ill catum regnum habere potuit , quam publica tae dei Romanae consessione populo satisfecerit, di-ll gnam coronamGalliae missa judicans. Paucis igus tur populis haec felicitas quasi singulari Dei beneficio contigit, ut se ab omni pontificia immum iii ditie & humanis traditionibus purgaverint. Solara in Europa ad Septentrionem gentes, nec illae o- mnes aut ex omni parte ista & clementia coeli &s sua virtute prudentiaque fruuntur e caeteris nee a servitutem invidemus nec fortunam suam. D

a inde commodum Principibus nonnullis visum ii est, siubditos quamplurimis religionum cerem ti niis&externae pietatis imaginibus, quibus plebs

ii rudis maxime movetur, occupatos habere, li-

, bentius etiam sibi ipsis parituros e nam ut ille ait pud b) Curtium censuit , nusia reae multituditi nem emacius regit, quam superstitio. ' Dentique velandis Regum cupiditatibus & ambitioni iii auctoritas Pontificis & sacrum imperium quasia quaedam Orci galea est, qua injustitiam iniurias-ι que tegunt. Matrimonium in gradibus divino si jure prohibitis contrahere vis r praesto est dia

li spentatio,ubi merces: alienum regnum concupi- , scis, ex occasione facile occupandum: Venditor Pontifex est, qui pretio condigno placatus, era

53쪽

I De Summa I . Potesate cisca Saera. auctorato priore Rege & solutis ab obsequio subditis tibi jus dabit oportunum ad opes quaeren- eas. Sic Angliam Hisipano adjudicavit , Elisabetha siderati : sic Navarrenum regnum Ferclinando Arragonio: ita utraeque Indiae,quas nuri- quam conspexit , inter Hisipanos & Lusitanos distributar: ita certatur reciprocis officiis inter Pontifices & Catholicos Principes, ut dum unus

alterum recenti memoria obnoηium tenet,is minus in Romanam sedem ausurus credi possit. Haec igitur mala, has calamitates religio neglecta&remissior Ecclesiastica disciplina in orbem Christianum inveXit. f. 7. Caeterum eaὁem illa redia ordinata mmnis civilis felicitatis, de spirituali enim & aeteriana nihil dico, tanquam ab argumento nostro ali-- ena oeconoma est & dispensatrix , basis ordinis publici: Scutum imperantium adversus insidias& odium: obsequii subditorum pararia&conciliatrix, vinculum efficax tot millium animorum, Quos in diversas partes , suis quique studiis & a sectibus, raptos amica vi ad quietem componit&societatem. ' Considerato adungi ulto, ut a) Machiavelli gema hoc caput obsignem, con- iudo, que la religione introdotia sta intra Dprime cagioni de a felicita di citra; perche queLia causa huom ordini, i buoni ordin anno hu- Iona fortuna es dasga huonafortuna nacquero i

selici buccessi desie impresse: ct come P siservam

54쪽

P. I. De OG o Principis circa Sacra. I9 Dist, conviene, o che queIregno rouini, Θ che stas tenuio dat timor ti' un Principe, funis caa i d etti desta religione: se perche illi Principi

chipresto Iecondo che manca la virtu diem.

. ANNOTATA

Π τονJ id est, primum caput, disinarum rerum eura. το αριεον. J i. e Decet quod optimum est, ab optiamo colis s quod perat,ab imperante. Optimum dicit,non quod Princisees semper sint optimi , sed .quod esse debeant, quodque faciat optimos religio. Nam ut ait Seneca. istimus animus pulcherrimus Dei cutim est. s. a. Deos ita magis bene peste , qui magia ipsos Deos colunt. ως τι τευ J IIoc est: Suemadmodum alicujud Regis probi, qui Deum Dritus Viriss multu issortibus impeνans justiti m colit. Fert autem atra tersta Tristea s hordea. Onerantur arbores fructibus. Et gignunt fana pecora. Mare autem pisces praebet

Exjusto regimine : At I felices sub ipso Fisiunt populi.

Vide hic catenam ab Homero nexam. Primus articulus &ex quo velut alii pendent, pietas est, imperio in mortales donata, justitiaque coruscans. Unde a Diis in praemium variistis omnium rerum copia, terra marique strenue suppeditata, benedicente Numine i lio , quod impense colitur. Sic enim inistelligendum est, quod mare dicitur pisces affatim dare ob suis sti m illud regimen. scilicet ex mari Deus uberi piscatu. ut timum est & iumma nexus felicitas hominum , m αὐταρκῶα seu sussicientia rerum necessariarum rerminata et quibus dum velut compluuntur miti coelo , civilis beatitudinis suavissimo sensu eos oportet permulceri.

s. a. Πολις μαλον. Cipitas sine bolo magusubsidere, quam Respublica subista de Diu opinione constitui, aut constri.

55쪽

io De Summa Imp. Potestate circa Sacra.

Copulam s fulcrum omnis societatu AExs

Omnium primum.J Livii hae de Numa laudatio est, irimo Historiae suae libro cap. i p. non sibi ipsi contrarii , dum

upra capite septimo dixerat , Romulum primum Regem sacra Diis aliis Albano ritu, graeco Herculi,ut ab Esandro is tuta erant, stetisse. Hic enim, etsi ferocem illam convenariam manum, qua Romam auspicatus est condere, sacris quibusdam imbueret, tamen quod intractabilis adhuc populus esset, & assueto latrocinio in bellum & praedam pronus, contentus ipse superficiaria pietate Pompilio informem rudemque materiam reliquit , quam post mirigatos animos di igentius dedolaret, plebe paulatim a caedibus & injuriis ad Deorum metum humanitatemque idonea superstitione admotL Ab eo igitur Sacra & discriminata impensius & aucta numero hoc primo' auctore videbantur stare, praecipue quod feliciter res cecidis set, artificiosa scena eluso populo, & paulatim mansuetis moribus timcto

Euri 3μα AJ Pietas primum substernitor crepida seu λα- sis tuta, . qua stabit firmastruitura regni. Philtrum e caeli um s indissolubile sinculum amoris ais benesolentia. ε δε πανῆας.J Si omnes, qui in communione sisunt , reserentia Deorum tangerentur , minus is inter se ipsos impium

Γἡ βον τε ναρ .J Mιnua enim timent inju tum quid ab eo perpeti Principe, quem Deos timere pereris putant. ac minus insidiabuntur illi , tanquam auxiliatores ipsos Dιοι --binti. δεξία Σασει.J Doctrina omni peccato adser .fμ α φυλακή. J Unica custodia pietaου est. Timentes enim Dei hom:ms nes maliis genius nes fatum afligit. Dein enim

pium tuetur ab omni malo.

g. s. Non dimeno si vede. J Nihilominus apparet .sia jum id ι fisisse ad conci enaeam stem recuperanda ami si tutis non post ipsos habere aliud refugium , nee tentare aliud remedium. ar. remento est, quanta fiducia ab hominia μου ossit in religione poni rectὸ usurpata. LI. 6. Το μεν Θιῖον.J DiFinam rems ipse prorsas ubis cole patrio more , is ut alii colant, essice. Nosantes sero at 4 quid circa iliam es odio habe, spuria non solum Deorum cau--

56쪽

ina, quin qui conιemnit, nee aliud quidquam magni fecerit. Verum etiam quod nota quaerim Numina tales intro utentes multis autor essent notandis rebus: Ex quo conjurationes, ηε--tiones s saetiones existunt , qua minim. Omnium Principatui conducunt.

fQuelli priueipi. J Ii Principes, Mi Respubliea, quibus

propriae Ialutis confersandae studium est, ante omnia in id incumbere ribent, ut ceremonias suae religionis ineorruptas teneant,'in perpetua seneratione. Nes enim majus indicium erit prosinciae ad interitum suum pergentis , quam sidere eon temptam disinam rem.

Debbono ad unque.J Decet igitur Proethes in Repu.blica aut regno eust Mire fundamenta religionis , quo ρο- Moselle erit seriare Rempublicam religiosam , s per boc b nam unitam Arios conpenit omnes res , qua illius si sora conssant, utcunque eas res sal ου judicent ,ssere es promoFero in mayus. Ids tanto magis facere debent , quanto magis sapia entes Funt rerumi naturalium scrutatores. Ac quoniam σε moaeus ae prudentibus siris obserpatu. Us. Unde opiniones nata de miraculis , in religione etiam falsa tantopere celebratis. Prudentes enim augere illa Flent quocunque rumore nata , dems apuή omnes sua autoritate ipsi eonciliant. s me che le oudicassero false J Haec simulationis ars apud Romanos ei vilis religio dicta , qua publica sacra seque oantur, etiam qui apud animum suum illa damnarent e nosemam scilicet religionis id facientes , quod publies receptum esset. Privatim licuit disputare de Diis, de indulgere rationi, quam apud plebem pristino cultu fascinatam , promere nefas fuit, quod non carere periculo censuere, etiam vera apud vulgus de rebus divinis disserere, si a patriis legibus aliena. Isine multi in Capitolium ivere adoratum, Reipublicae causa, qui nec Iovem Capitolinum nee Deorum gregem veriti sunt , innata mentis luce facilius agnoscentes falsa Numina , quam uaverum cognoscerent: quod illorum fraudes ratio detegere hujus autem voluntatem coelestis revelatio unde factum est, ut illi etiam, qui unum tantum Deum profiteremur, in tenebris palparent, nescii quem vellent et friguitque religio in dubia mente , nec adhuc majorum errores fortiter excutiente. Patriae etiam amori plurimum donatum , cujus salutem rece

57쪽

1 D/ Summa 1 . potesate Hrca sacra.

Auκullini de Senecae judicium , hinc inde transfuga, prout vel sibi viveret, vel Reipublicae. Colebat, inquit,quod reprehen- alebat, agebat , quod arguebat .' quod eulpabat, adorabat. In Papatu quam multi sunt, non dicam ex doctoribus divinae scientiae, sed Ic aliis emuncti orum narium , quibus ludibria reli-pioni; & illa Romani Praesulis adoptata divinitatis facies aut in risum vertit, aut certe suspicionem. Quippe tot modii sacrorum dentium , tot onusta plaustra ligni stanctissimae erucis,

totalia reliquiarum inania monumenta quem non de supposito partu docebunt. Sed retinentur tamen instrumenta ad vulgus decipiendum idonea, quod superstitione & praeclaris fabulis duci & eorum intei est, qui sacris praesident, & Principum

quoque, varios vultus ex hac pietaris larva sumentium: Atque illam morem lolomnem esse in Hispanica aula post ex Τhuani fide eonstabit. Certe igitur erit hoc institutum analoga quaedam species civilis Theologiae, Romanis olim, imo Graecis etiam usitatae, cujus partes non in animi religione haberent, sed velut in scena essingerent externis actibus, servarentque ut Iegibus justa & publicae rei utilia, arbitrati cultum magis ad morem quam rem pertinere. Quo sensu Xenophon r. Memorabilium oraculum recitat, praeeipiens Deos ex cujusquemvitatis lege colendas. Sed profecto desertorum id munus est, veri sinceram professionem ex periculi metu vel quaestus causia dissimulantium : praecipue si res sit, ad summam religionis pertinens. Nam in externis ritibus, iisque inveteratis, a commodare se interdum imperantes ad ingenium populi solent, quamvis ipsi mimis eultus rationem probent, aut non abolendi sine damno conscientiarum e aut publicis rebus commodi. Et intra hos fines si substiterit Machi avelli doctrina , non severὰ damnamus. ulterius piaculum erit indulgere, ac sinere fidei puritatem in superstitionem mutari, utcunque custodiendo sceptro idoneam. Denique setandis Regum cupiditatibus. J Eam simulatae pietatis fraudem suisse Hispaniarum Regis , in ipse Aula Romana illo tempore iactatum est, quo dissidia inter Pontificem

ci Rempublicam Venetiam exarsere, resque non procul a bello abesse visa est. Quamvis enim facile apparuit, omnium Pritis et pum in illa lite agi causam, quorum certe interfuit,consili O-rum viriumque communicatione explicantem se Romani Pontificis potestatem in a ture compescere , unus penῆ Hispanus tepertus est, qui cupiditatibus Romani Praesulis faveret, eumquς

58쪽

p. I De Urio Principis circa Sacra. 23

eumque auxilii spe ad contumaciam accenderet. Non certὸ quod ex an o cuperet tantum licere Pontifici , neque enim

ipse unquam apud se tam ambitiose imperantem tulit , sed quod ex errore communi sibi solitus sit praemium & fortunas captare: nimirum disciplina a majoribus tradita, qua hujuso modi disceptationes de suprema pontificis in caeteros Principes, etiam in iis , quae ad civilem administrationem spectant. Potestate passim atque in Hispania ipsa agitari non invitus audit, praemeditato consilio dis utans, quod judicium Thu-ani Histor. lib. I 37. quod eo ad si minima pertinere existimet : quippe praepotens , es qui Pontificum molitiones in suis ditionibus faeto non serbo resincere sit solitus e N eum hoc facit, sciat Pontifices mutire non ausuros , quod insigni exemplo in Siciliensi negotio aliquot poni annis patuit. Addito, His nos profunda ambitione aestuantes beata inde nata di se ditiones, in strifatum siuum emolumentum pertere , quippe qui interim in insidiis armati sedeant, occasionem onerientes , si qui minores Principesproscribantur , ut eorum ditiones insadant. Sicut in rerni Nararra occupatisne parentum nostr rum memoria accidit. κ .

F. 7. Considerato adunque tutio. I Omnibus itaqua probe expensis concludo, introductam religionem esse interpriis mas causas cipitis felicitatis. Haec enim bonum ordinem ess eii, ike bonam fortunam . qua nasunturhlices expeditionum successus. Ae sicut cultu. ἀῆinijuris obsertantia causa est magnitudinis Reipubliea : ita ejusdem contem tus illisu ruina causa. Ubi enim timor Dei abest, conpenit aut pessum ire regnum , aut sustineri Principis alicujua timore, quisvpleat να-

ligonis defectus. auoniam Fero Principes brasi sita sunt, necesse est cito iluae imperium desicere, quamprimumscilicet illivi pinus.

59쪽

De Summa I . Potestate circa Sacra.

CAPUT ILIMPERATORI IMPERIUM ORCAsACRA COMPETERE.

ε. Ratio orasinis explicata. a. Oθenditur straneiptis insacra competere. Primὸς eae natura Iummi Imperit. s. Secundo ex natura Vieariatus. . T raro autontate Sacrarum literarum.

δ Sexto. Exemplis alio m Regum in Ecclesia tari Lana. δδ. Semimo. Ex ratione Sate otii olim Regibus obuipro pris θ' regio iure. ι a. O is exstases s doctrina Belsa ciri iana. II. Nono ex ori es confessisne quorundam dissentiantum sequaesum. a.. λοι eii bse frustra infiniunt. δs. Iarorum prima obretio refutata, de area es incenseo. B secunda , quod pastoxes nonsint sicarii summarum νπιε statum. ιλ. Et tertia , de periculo consiston acri es politici μα-

πινυδι. D quarta, quod Magistrat- non sit δε essentia Eecu M. v. Et quinta , quod Imρι ω sit intra Ecclesiam. a s. Et sexta, quoaesae functio circa ipsos Retra persetur. a r. Et heptima de rvimine Rastorum in Principes. aa. Et ompa, quod ρνακα Ecclesia ab Episcopu non Imperatoribus gubernata. -υ. Et nonar ex mala αε Regibin Ecclesiam adoraturis.

60쪽

. OOZ Imperat. Imp. eirca Saera comper. 2ς

A Tque sic procul dubio multum interest Rei-M 1 publicae & Imperantium, recth curari reli ' gionem: Sed nondum exinde liquetius esse Primcipibus S potestatem ad sacrorum ordinationem. Plurima enim sunt, quae cum Reipublicae utilia esse possint, agere non licet r unde merittii a hoc argumentum, quod in iure versatur , ab autero, quod est ossicii & consilii,separandum du-Ximus. Quamvis autem alias luris quaestio consilii& ossicii ratione prior sit, cum de rectitudine actionis & agendi facultate ante omnia constare' debeat, quia id demum, quod recte& honesthfit, utile censendum est: placuit tamen hic nobis' inversus ordo, ne videamur in re levi & infra diu gnitatem tanti fastigii possita occupari, cujus administratio nihil ad salutem & publicam qui

in tem spectet, recte se habeat an secus. Neque e. ' nim nudius tertius demum fuere homines improbi aut imprudentes, qui minus consultum i , auctoritati Imperantium censent acris negotiis implicari,derivata in alios omni illorum curati ne, qua isticum imprimis ad suum emolumentum insignitor abutuntur , tum praesertim ad ' Reipublicae perniciem. Erit itaque haec de n ut cessario Principis circareligionem ossicio proxime praecedens disquisitio invitamentum & quasi A quoddam, cujus dulcedine & praestantia, imperantes inescati eo benignius de iure suo&potestate docentes audiant : quod hoc modo' praestabimus. g. a. Maiestas, seu imperium summum civile in totam civitatem validum est , ita ut nihil elus