Joannis Devoti ... Institutionum canonicarum libri 6. i.e. 4.

31쪽

32dam adhibere solemnitalos, quae partim a Jure civili desumptae, partim ab Ecclesiasticis primum legibus constitutae sunt. In primis autem Romani Pomii fices ea de re laborarunt, proposita judiciorum methodo , quae neque importuna brevitate ossiceret Veritali, neque copia multiplici, et operosa solemnitatum, ac formularum litigantes irreliret. Quam haec melliodus apta, et concinna sit, et quantum ei praestet, quae a Jure civili procedit, omnes lacile intellexerunt, ideoque illa summo omnium conSM1- su etiam in foro civili ubique recepta est.

TITULUS II.

DE IUDIcIIS , ET EORUM DIVISIONE. I. audietum quid' Rudex siab et saeeulare. narius, et delegatus. VI. Indicium possessorium , II Quis delegatum judicem: et petitorium. eonstituat' ' VII. Ordinarium, et summa III. Causae notio, et mixtum rium. imperium. vIII. Aliae iudieiorum divi-Iv. Jurisdictio ' eontentiosa , siones. et voluntaria. IX. civile, et criminale. V. audiuium ecclesiasticum, X. Iudiciorum ordo.

Judicium vocamus ipsam causae disceptationem, quae in jure sit, quaeque constare debet quatuor praesertim rebus aetore, res judice, et causa I). Actor ille est, qui prior in judicium venit aliquid petiturus; reus qui ab actore in jus vocatur , et a quo petitur; causa est ipsum quod petitur , et quod materiam judicio praebet; judex au-

32쪽

lom ille est, coram quo dispulaimis, et cujus decreto res absolvenda, ac delinienda est. Hie si jure magistratus cognoscendarum , siniendarumque controversiarum habeat potestatem, Judex ordinarius , si non propriam ac suam habeat. sed ab alio mandatam et commissam , delegatus appellatur. De utroque duo sunt lituli in Decretalibus. iὶ Cap. 1o. de Verbor. aiynse.

g. II, Mandat hanc potestatem ordinarius judex qui eam suo jure habet, et mandat utiliter , non omnibus sine delectu, sed illis qui judices dari possunt si . Qui n0n propriam, ei suam habet jurisdictionem, sed ab alio mandatam, is eam alteri mandare non potest 2); nisi procedat ab ipso Principe, cujus delegatus alterum recte delegat 3).

g. III. Praeter judicandi, potestatem, quam notionem dicimus, inest etiam in judice jurisdictio,

et jus modicae coercitionis, per quam sui munus ossicii exequi , ac tueri possit , atque in eos, qui parere recusani, animadvermi. Modica haec coorcilio mixtum imperium dicitur si), quod semper jurisdictionis , sed non semper judicandi potestati cohaeret 2). Sunt enim Judices qui solam habent notionem, non item jurisdictionem; et hi tantum romcontroversam cognoscunt atque definiunt, imperium, quo sententiam exequantur adjunctum non habent,

ac proprie non jus dicere sed judicare dicuntur 3).

33쪽

r) Mixtum imperium dieitur, quod iurisdietioni admixtum est, ab eaque separari non potest L. a. tafin .st. Minyie. ejus eui mand. eaι jurisd. L. 3. E. de Ariad. Frustra enim Magistratus causam cognosceret, atque aliquid de cerneret, si non posset exequi sententiam, suaeque jurisdictioni parere recusantes coercere. Itaque verissime Paulus in Lest. tiu. de O e. ejus eui mana. inquit, sine modica coercitione nullam esse jurisdictionem, quoniam hare sine illa expediri, atque explicari non potest; et huc speetat Innocentius II l. in Cap. 28. Os . et potest. delegat: Consule Ave ranum Interpr. Dr. lib. I. cap. 4. ιOm. I. p. 23. ed Ludun. Batav. I 53., Donullum de jur. cisu. lib. I r. cap. s. g. 6. OPP. ιom. 4. pay- I 088. M. Lucae, et Scipionem Geu-.tilem de jurisdiet. lib. I. cap. 4. 5 opp. tom. r. p. 7.eι Mq. ed Neapol. 376i. Varia aulem sunt modicae coercitionix genera, quae, praeter coleros, diligenter explicat Scis pio Guntilis lib. est. eap. 6 aeq. Past. I l. eι stequenι.

E. de Re judio. consule Avoranum Ioc. cit . eap. 3. et Scipionem Gentilem de Iurisdict. lib. I. cap. 23. Opp. t. α' p. 82. ed. Neap. 3764. es. IV, Est autem jurisdictio vel voluntaria, vel eontentiosa si); illa ex re appellata , quae in volentes exercetur, ut sit in adoptionibus, in mulierum , minorumve contractibus, in celeris generis Hiisdem. Cuncta haec geruntur extra judicium, atque inter volentes, et a Magistratu confirmantur, ut eorum rata sima auctoritas sit 2 . Contentiosa jurisdictio ex re item dicta in invitos, et conlendentes exercetur, eique locus est in judiciis, quae in invitos redduntur, et utriusque litigantis contentionem; et disceptationem habent de re controversa. in Hugo Donellus Ioe. cit ev. 8. s. q. p .ri 24 adjicit etiam mixtam, vel intermediam jurisdictionem, quae in dandis tutoribus, aut cura loribus versatur; sed tertium hodiurisdictionis genus inutile esse, observat iaipio Gentilis loc. c t. cap. 18 pag. 43. sin Ex iis vero quaedam sunt , quae solam Magistra. lus alie tori latem , et approbationem, quaedam, quae permis-

34쪽

g. V. Judiciorum summa divisio est, ut alia ecclesiastica , alia famularia sint. Ecclesiasticum judicium agitur in soro Ecclesiae, set in eo quaeritur de causis ecclesiasticis, sive quod hae natura sua ecclesiasticae sunt, sive quod sunt causye elericorum. Saeculare judicium est, in quo de rebus mere temporalibus coram laico judice disputatur. Utraque judicia multifariam dividuntur, et primo quidem in possessoria , ac petitoria. g. VI. Possessorium judicium est, in quo de sola possessione, aut quasi possessione queritur, Si ndipiscenda, sive relinenda , sive recuperanda 1 . Possessio est rerum corporalium , quasi possessio incorporalium. Petitorium, quod minii litem Jutrisconsultus 2ὶ appellat, est in quo de proprietate, vel de alio jure seorsim a posseSsiune disputamus. Nam proprietas nihil commune habet cum possessione 3); licet interdum majores quidam judices utramque conjungant. Separata autem de posseΦSi0- . ne quaestio illud essicit, ut eo finito judicio, atque uni data possessione, victus debeat in petitorio jus Suum ostendere, quod nisi praestiterit res manebit

apud possessorem 4).

r) causam, sive quaestionem possessionis Gregorius IX.

in c. I de eatis. Fooeδε. eι propriet. eausam momenti vocat, quia nimirum amota omni cunctatioue, exceptione .celeriter expedienda est Leg. vn. Cod. Si de moment. pol-Maa. appeli. Leg. uv. in M. Od. de compena. eup uti. de ordis. eognis. Isidorus Dymolost. lib. 5 cap. . . . Opp.

tom. . . . pay. . . ed. Romae 18. . . momestum dici, in.

quit, a breostate temporis , quod tam cito, quam ato im, aiavo negotio principali , po,aeasse reformetur, nec in ullam mctram producatur , protrahatur. Qua ex re etiam di. citur momentaria possessio , quod moviculo temporis, 'cum

35쪽

id fieri potest emendanda est, resque adseribenda illi , ad

quem eam revera pertinere constat. In Leg. 5 Cod. I - δ. de denunc. eι ed. reari . celaria redhibitio in Leg. 4 Cod. Theod. unda vis eeler Meetitio appellutur. Rino omne interdicium, quod pertinoi ad possessionem retinendam. adipiscendam , vel recuperandam momentarium est.

s) L. a 8 R. de muris. 3) L. ia P. de aequiren. polle s. 4) g. 4. natis. de Disrdiet. VII. Dividuntur etiam judicia in ordinaria, quae et solemnia , atque in summaria, quae Ri extraordinaria appellantur. Ordinaria sunt, in quibus acta omnia et solemnia, quae in judiciis leges prae- Scribunt, observantur, tum in iis, quae inlimam judicii naturam, tum in iis, quas solemnitales al- tingunt. Summaria judicia sunt ., in quibus multiplices illae solemnitates omittuntur, eaque lanium ervantis r , quae sunt ad judicii naturam, hoc est ad noscendam veritatem necessaria si). i) Haeo quidem a Juro civili, canonica divisio iudiciorum traditur. Sed Pragmatici in foro iudicia dividunt is ordinaria , summaria, summarissima, executiva. Et summaria quidem, alque ordinaria judicia, quae ad ordinem per intinent, apud nos sori usu sere inter se conveniunt.

g. VIIl. Digna quoque memoratu sunt judicia realia, quae ad rem; et personalia, quae ad personam pertinent; temporalia , ac spiritualia, quaen re ipsa, de qua quaeritur, nomen Recipiunt; simplicia , in quibus alter litigantium actor, et alterreus est: ac duplicia, in quibus uterque partes easdem sustinet, et uterque altor ab altero vicissini

petii ; judicia. quae bonae iidei, et quae siricli juris appollantur. Horum natura est , ut nullus sit audicis arbitrio locus, ita ut ipse sententia comple-eli debeat tantum quod paulo conventum est, vel lege constitulum , praeterea nihil. Contra illa arbitrium

36쪽

pormiti uni iudicis, qui ex bono, et aequo aestimat,

quantum ac lori restituendum sit, potestatemque Surim eo pertrahit, ut suo judicio subjiciat, quod minime convenium, comprehensumque libello est 13.

ij De his judiciis aetum est tom. 3 Iur a Canonstiti niuersi publisi et privati g. 9 aeq. p. a1 δeg.

g. IX. Denique judicia alia sunt ei vilia, alia

riminalia, quoniam' omnia vel detrahendarum controversiarum , vel maleficiorum puniendorum causa reperta sunt. Civilia perlinent ad privatorum controversias dijudicandas, criminalia vero crimina per-Sequuntur , poenasque irrogant vindices sceleris, et violario publicae tranquillitatis. X. Iudiciales discrepationes ordines noscendae , exp0ndendaeque sunt; quoniam ex inordinata rerum ratione Oritur confusio, quae jura potius ob- Scurat , quam explicat litigantium. Ordo alie judicium etiam dicitur , et passim proe sus appellatur. Est autem compositio rerum aptis , et accomodalis locis, ut procul sit confusio, eb perturbatio, no-Scatur verilas, ae suum cuiquo tribuatur. Et sane

judiciarius ordo a legibus est eonstitutus , quem judicem ita dirigere, oi moderari oportet, ut litigantes in recla justitiae semita insistani 13, qua in re nihil pro arbitrio, sed omnia canonum , legumque auctoritate agenda sunt. si Cap. 19 de Judio. east. sa de Aeeusatisn.

37쪽

TITULUS li I.

Procuratorum species. ratoris expiret.

Procuratores constituuntur. euratores sunt.

III. Qui procuratores esse pos- VlI. In quibus undiei disse- sint ' ' rant a procuratoribus Pri-Ιv: In quibus causis adhibe- vatorum r

antur.

Judicia ast .per nosmetipsos , aut per procuratores exercemus. Procurator, quem vi ni juris vicarium eleganter Cicero appellat 13, ab Ulpiano desinitur , qui aliena negotia mandato domini administrat 23. Constituitur vel ut certum negotium expediat, vel ut Omnia gerat , et curet : hic generalis , ille autem specialis appellatur. Rursus prOcurator iudicialis est , si alienam litem judicio persequitur ; ex irajudicialis si aliena negocia extra judicium conficii. Generalis procurator tum judicialibus, tum extrajudicialibus rebus praepositus intelligitur, non tamen iis , quae speciale mandatum requirunι 3 . Dalus autem cum libera administratione omnia sere potest, quae ipse dominus , et ideo quamquam donare nequeat 4), tamen res domini alienare potest, non solum cum id necessitas, sed etiam cum utilitas mandantis postulat 5). Sine hac libera administrationis polesiale generalis procurator rect i. istrahit Iantum lauetu celera, quae saeile cor inpuntur 6ὶ.

38쪽

nation.

63 Lυ. 63 ff. de Procurvior. Conter Voetum in Pan-Mcι. lib. b tu. 3 3. I. g. II. Procurator interdum unus, interdum plures, iique aut conjunctim, aut in solidum eonstituuntur. Ubi conjunctim, et eodem tempore Omnes constituti sunt, alter sine altero nihil agere pol- est , exceptis causis electionum , postulationum , Provisionum, aliorumque ecclesiasticorum negociorum, in quibus unus ex pluribus admittitur si ubi in solidum , potior habebitur qui litis conlesl l ione negocium occupavit, nisi secur mandato cauium sit 23. At procuratore uno primum, deinceps altero constitulo , prioris mandatum revocaltim videtur 3.

i) cap. 6 9. Sane. de Proeurat. ει C. a, Cup. 6 moae lavidat. 3ὶ cap. i. de Procurat. g. III. Omnes autem, qui expreme non prohibentur, procuratores esse possunt. Prohibentur, autem expresse eo munere in judicio langi excommunicali si), qui eliam in jus vocali per alium respondere debent s2ὶ , minores annis vigintiquinque M, infames 4) , mulieres d), milites 63, fiscus, respublica , celeri polentiores , qui adversarium Opprimere possunt Τ), reus criminis consiliuius, nisi se primum purgaverit M , reipublicae causa ab- suturus 9), monachus , nisi qua agatur mouasle-

39쪽

4Οrii causa idque monasterii praeseelus. Nobel 1οὶ, Episcopus, et Sacerdotes 11) , postremo omnes clerici apud saeculares judices, nisi pro ΕωIesiae suae, aut propria causa, vel necessitate coacti pro cunctis, et miserabilibus personis procuratoris o fidium gerant 12). .

etirator.

g. IV. Adhibentur procuratores in omnibus causis, tam saecularibus, quam Ecclesiasticis 1), cpi in

40쪽

oliam criminalibus, in quibus agitur civiliter, non criminaliter 2 . Iure civili mandato , quod solo Consensu constat 3 , procurator constituitur, sed Jure canonico scripto opus est 4). Quae jurispru' . donlia oblinet etiam in foro civili, neque nunc pro curator admittitur sine scripto mandato, quamquam de rato cautionem asserat 5). Servalis mandali finibus, quidquid procurator gessit ratum simum est , sive domino noeeat , sive prosit 6). - ,

g. V. Expirat procuratoris ossicium mutuo consensu 1); mandato a domino revocato, si res integra adhuc sit, quia post litem eontestatam procurator litis dominus efficitur, ae nonnisi ex justa' causa removeri potest, veluti si sit suspectus, aut . impeditus, vel morbo teneatur 2); mortuo mandante, cum res est integra 3ὶ, re autem 'non integra expirare mandatum potest, si praelatus, vel alius pro ecclesia, aut beneficio procuratorem constituerint, posteaque ex hac vita migraverint μ) ; per renuncialionem procuratoris justas ob causas factam, aut per ejus obitum, quoniam mandatum

ad haeredes non transit 3ὶ , denique si dominus litem. per se agere velit. 6):