De Romani aeris salubritate commentarius. Auctore Marsilio Cagnato medico

21쪽

terior morborum eonstitutio, quando praeter dicto aegriti dines , quae nec sexui, nec aetati parcebant , multa semianae orto in mammis anIhrace intra dies quatuor peribant scutusemodi morborum constitutionem Romae hactenus non vidi. Non orti sunt autem ij morbi Romae ob peculiarem huius aeris naturam, sed ob illius anni propriam conssit monem. Fuit etiam insalubre anni septuagesimi primi veri morbi varij,etiam acuti, pernici sed non a o Nipri

re anno populares s cui non dissimilis fuit annus septuagesimus secundus .sequentes salubriores 3 sed septuagesiimuν quintus insaluberrimus,aestate praesertim,ob d senterias, in acutas febres sopore accedente perniciosas. Anno seseptuagesimo sexto maior salubritas, in septuagesimo septiamo longe maxima, neque non in septuagesimo octauo: uiabus annis non multo insalubrior fuisseptuagesimus nonus. Sed nihil interim Romani aeris peculiare. Annus octogesi mus alias saluberrimus, in postsi igidi ma Caeli constit rionem, Nniuersalem tamen, Iulio mense desinente, an ruit Nulgarissimus morbus, quem ridiculo nomine, Caser num Romae dixerunt. Anno octogesimo primo per aestatem aegrotarunt multi , mi alias per id temporis fierisolet, temtianis, quartanis , continuis cum exanthematibus, d emteri sis Turgo autem longe plurimi aegrotarunt, fleri runt, salubrior fuit annus octogesimus fecundus aegro

ii pauci, e sanabantur plerique, e facili negotio s Huic non dissimilis octogesimus tertius. Octogesimus autem quartus vicumque insalubrior, aestate accedentes adurbem grauius, in diutius laborabant, fluores Deutris , d enteriae,

22쪽

tertianae, Ephemera, non multi moriebantur,alias aegripauci . Octogesimus quintus Uere praeserti pueris noxtus ob ariolad, ventris fluxu et disenterias, caeterum nihil insuetum, nihil proprium. Octogesimus sextus o incolis, mrbem mententibus noxius,morbi vari, in acuti, in Ion et pueri labor arsit varioli et morbidis: mortui multi sed, quae in urbe acciderunt, nuntiatum est, πbique fere ilia euenisse. Fuit insalubris quoque annus octogesimus septιmus,sed mitius actum est cum aegrotis. Morbi ei

dem fere generissos Vere grauius laborarunt. Anno MI gesimo octauo aegrotarunt ρlures, oeperierunt Nere, quam aestate s non tamen fuit annus insaluberrimus s salubrior hoc fuisset octogesimus nonus, nisi Autumnus pernicie multis attulisset e plebe praesertim. Inslubrior annus nonage simus, per aestatem enim acutis febribus multi moriebam tur,ini, maxime, qui Colgem uuirinalem incolebant Vaticanum . nudo delectasexus, Nel aetatis, aut ordinis , sed . plebs, inpatriti, aequa sorte aegrotarunt,quemadmodum in vere, m aestatis initio anni nonagemiprimis cum ex acutis febribus caput potissimum opprimentibus, o alui Dore accedente,multiperierint. His comparatus amnus nonagesimus secundusialubris dici potuit, non tamen defuerunt Nere aliquae febres acutae interficientes, sed rarae, Autumnus grauis fuit accedentibus adνrbem,non sine quorumdam interitu. Mnno nonagesimo tertio AE ae insalubris morbo prius populari accedente , ridiculo nomiane, eritat anno octigesimo,quamuis hic mitior esse deinde o obortis tertianis praesertim, quaw duplices iocant, qua

23쪽

ranis, senterqs, oribus ventris, γ acutis febribus,

quae aliquos interficere.. Eienniosequenti nihil rarum, aut in uerum 3 Mnno nonagesimo sexto in lubrior aestas,acutis

febribus, in interimentibus, non tamen crebras. Anno v

nagesimo septimo non dejuere. ritudines pro auri temporum ratione s sed Autumnus grauior vulgari morbo ex diastigatione issi simili, qui anno quoque nonagesimo tertio imuaserat, inferebatur etiam grassatus Neapoli, Veneti , MEH ani, in in tota Trans adana regione, se ne per

culo: non defecere acutae febres, in iat ales, sed in rarae omtae sunt, in paucos occiderunt. De prioris Nero anni, ac proentis salubritate, ut de re omnitus nota, non erit agem dum pluribus. Nunc in Surgo,in inter coissem hortulorum, Tiberim tam multi: H annosexagesimo octauriet audis, quoru modo metione fecimus,atias salubritas maior in te quam NMqua,totis triginta annis ex Hi terit. Ex hac autem narratione inrelligere est Nulgares, permcisadp zritudines ,rbis prurim non esse , nec cretriores in ea, quam in rei quis ItaIiae magnis πρ libus feri, immo, si opulentia ciuitatis censideraufyimus, quietis nesciam aulicorum, laboriosam plebi et otiosam mutiorum nobilium mita Punienim se magΗ μ Arum causis P reperiemus aegros in hac urbe, quam ιn alba multis magnis τrbibus, pauciores. Sed rursus ex dictis.intelligunus, urbem Romam nulla proprio γ fgritudimsyncre laborare, in ahas grauius in ca linianes aegrotare, ahad huius , mn prurio aeras, in regi nismitio, sed pro anni Naria intemperie, in constitutione:ubi enim grama aer e ιιrim numquam dsunt morbi, stat sp

24쪽

temporibus fiunt; idcirco aem te fugiunt loca maritima pa-1 um ab irbe distantia, hyeme non timent, ac Nere. Ied in urbe nec isdem semper, nec eodem tempore nascuntur: r-rum, abas gratus aestas est,reliqua anni tempora salubria, alias Autumnus solus morbos facit, aliasi tantum mer. accedentibus ad Urbem non aeque semper grauis aestas , vel Autumnus . Sed ostendat aliquiae grauis aeris proprias aegritudines s Non sunt hic tumidi Ventres, liens, instatis cruribus, flauo,viridiue colore exangues, cuiusemoae in multu sunt locis maritimis , quae nemo ignorat . fis a Strabone proditum tib. decimoquarto in Caria Cauniorum ciuitatem ae Hate, Autumno insalubritate aeris quod erat

apud omnec. vulgatissimum9 laborare solitam propter amdores , ein fructuum ubertatem διὰ τε , mi ῶν αφθονία/-ωρά . quamobrem Stratonici citharistae vulgatum

est ae cterium, cuiusemodi foliorum exorsus, ei modi, crevirorum, graecus est Vesculus φυλλων , τοι- δ ,sHδρων, dubia sententia , compararet ne multitudinem, aneolorem frondium, mirorum, cum tamen colorem intelligi velista aegrὶ autem ferentes Caunij, eorum irbem ita proscindi carmine , γ' tamquam ivselubrem contemni, de Stratonico queIni sunt, qui , grauiore dicto eamdem mose lubritatem aenigmate notans,dixit, se numquam ausurum bem insalubrem mocare, in qua mortui deambulent:

quod de Gruptio urbe in agro Senensi dixisse memini virum bonum, amicum meum, cum restonderet Claudio Surgiam Senensi loci eiu em Discopo, er amico item meo, qui eum interrogauerat, quid sibi de ea urbe Nideretur; bene

D habet,

25쪽

16 .i habet, inquit, Teuerendis. Domine, quoniam vides peri sum Orbem deambulantes defunctos. Sediae ab urbe

Roma longibsime absunt, cum in ea numero quidem fomaebus, sed non colore compara i bomines possint, o Niventes ambulent, non defuncti, degantq; bono habitu praediti, beneq; colorati, in I eris tum Nisi, tum mulieres, senes .

iuuenes , forma' O decora, in Nenustas quamobrem diceret aliquis non iniuria urbem non tam Marti, quam

eneri gratam fuisse, in idcirco fortasse Foetas recinisse, primos a duras a. neam, in Ascaninm fibum summo-- peas meneri commendatos.propterea mirum non est, eteres' auolares de urbe Roma ita locutos, atque si de huius aeris salubritate Iuθicio nutu umquam fuisset e Strabo bb. s. Geograp. Latium , rn quo Roma , vocat felix , feraxque,

paucis tantum locis exceptis maritimis, palustribus. si , ideo insalubribus, cuissemodi circum Ardeam, in qui locus ea medius inter Antium csede Nettuno vocatur Lauinium,in usque ad loca quaedam circa Setiam, Circaeum, in Tarracinam . Hoc Strabo dixit, non taciturus 3 si quari Romam aeris grauitate, in insalubritate susticio extiatissis nam salubritatis locorum notandae Huiuosus, hoci, agens de urbe Roma, non o-sisset. Non omisit, cum is Caunijs ageret, Ut ante dixi, cums de Rauenna scriberet in quinto libro,significavit, aerem in ea grauem esse, qu mam regio'Iustri sed emendari, maris aestu, in fluuij quicquid caenosi erat mνrbe, diluentibus: in addidit, esse dignum admiratione, quod in palumi loco aer eqset inno-cisus, quemadmodum Alexaudriae, qua in Aerapto est, eue

nita

26쪽

- π t. idem a dixit, agrum Tusiculanum , qua ad mare Hrgit , es minus salubrem dixit quoque νrbem Sγbaritarum insalubrem ob fluminis propinquitatem an paludes r fusi. Nec omittenda, quae tib. decimoseptimo dixit de Ale-αandria, quae in Aerapto. Sonitas aeris notatu digna eLI, quam facit Niti ιncrementum tempestiuum, a quo Vndipperfunditur: etenim aliae urbes iuxta paludes construo per aestiuos ardores aerem habent grauem, susscantem, namque in paludum Iabris lutosae sunt ob vaporationem a fotibus excitatam e censo ergo elato sursum humore tanto, insalubris aer ducitur,m morbosprouocalpsilenteis. Sed Alexandriae aestate ineunte, cum Nilus impletur, impletur c palus, in unosum nihil remanet , quod Naporationem prauam efficiat s sed in ruue spirant Etesiae ex Iocis boremtibus, tantoqs pelago, quapropter optime per aestatem degunt .Alexandrini. Ergo cum haec tam diserte de Alexam

dria seri erit, de mi be Roma non siluisset, si quid aeris

ratione notata dignum extitisset. immo dicendum ess bum idem auctor lib. σ. dicat bonam, Nel malam temperiem ἀ-gnosci ex frigore, in calore, in his, quae inter haec media sunt, in idcirco Italiam commendet, quoniam inter sum

Cum haec, inquam, Strabo scri erit,dicendum eri, Romam in Italiae media locatam,sta summe contrari , es paludibus Iove semotamgrauis aeris crimine condemnari non

deberes quoddemonstrandum sum erimus . . eo qdoque confirmari potest, qωod Plinius notauit Bb.septimo,cap. o. unum fuisse quinquennium, quo senator nudus Roms m

D a reretur s

27쪽

28 .reretum ab An vo urbis DLYXIX. Flacco,in Albino enseribus: es et enim hae incredibile in urbe loco posita im

salubri . Iam tandem seunt rationes examivano , quibus contraria sententia declarabatur, in confirmabatur. Prior ergo, ac fortasse potior, ratio erat ex Galeno dι- cente, Romam ob loci humidiorem naturam, ese obnoxiam destillationibus . que duobus praecipue obseruationibus di luitur 3 Ac scire licet primo, si multos in irbe destillationibus obnoxios comperimus quod Perum es non protinus hoc aerι tribuendum, namque multis hoc eueni vitio parentum , in Ieminis , multis ob lictus negligentiam, in Narios errores, in quibus Nersantur: νbι satietas , que Rome frequentissima est, Ni eH νrbs opulenta, in qua laute ιuitur s ibi pituita producitur multa, destiliationes fiunt, itaque multi νna Nictus moderatione restituuntur , O a destitutiombus liberantur. Hsinguendum igitur aeris ne vitio aegrotet aliquis, an in do a parentibus, an pro prio errore. 'Deinde licet animaduertere, quam nunc προώeis incolimus obesse abam ab ili in qua Galenus versatus est, emussiculo,Vt antea ab eius orion', in conditu, in multispost etiam seculis, montes, CP qua inter montes sunt convallis colebantur , u9s vero montibus relictis , in planitie habitamus o oportet igitur esse memores,esim vi bem cenaculis elatam juisse, ut ex M. Tultio ante dixi, in male ae tam , atque insuper domos, quae erant in conual&bus,necessario ob loci cauitatem, es profunditatem fuisse insalubres, nam conuaris profundiores juere, quo- viam codra eminentiores, cum nec dum Naisses replet s , cr

28쪽

is montibus edes esent atristas, quas Romana potentia Celo aequauit cinquit Poeta9 conualgium vero projunditatem eruta adum vestigia, in i ae ruinae, ac Niarum stra ta essessa clare demonstrant, docentq; conualus i as, amplissimis dirutis aedifici,a,partim barbara manulartim νetusate inuidiosa demoliente, repletas esse, in montes idcirco ia humiliores esse, quam obm fuerint , quod et docent aedium porticus Netustarum adtac integrae, tam subterraneae pro cellas iuuari urpatae: eop intelligitur, qua tum disteri in eadem domo cubicula inferiora babitare, vel superiora i cum salubrius confessione omnium superiora babitentur; tantum differre , ob elatum nimis solum , inter praesentem , in priscorum babitationem s atque adeo

nostram quoniam quasi succrescit , in altoditur planiaties in quam meterem , esse salubriorem . adde probam viarum AEI positionem , in aedium 'sarum fructuram et cum enim ea ab Architectis habeatur ratio ,

ut iudique perflatus existant, nihil ad salubritatem aptius co tam poteu. Timuere olim aeris vitium s itaque fenestras domorum paruas, angustin, in rarad, insummis cubiculis fruebant , unde vix luminis aliquid cubιcula suserabat , quamobrem multis locis in ipso meridie, lucerna opus Disse, omnino existimo e interim, qui domι erat inclusus aer per tu carens, immotusq, maneus, gua, tis initar aquae, putridum aliquid concipiebat, quapropter homines grauiter aegrotabant, . facile contagiosis Aorbis

29쪽

eanuae e regione resondent, quantum ad ornatum , in v nustarem, tantum etiam conducit ad salubritatem, hocpconfirmatur euentia narrato a Varrane tib. I. de re rusi. cap. quarto,quι Varro Corcyra agrum seruauit exercitui,

immisso fenestris nouis Aquilone, o' obstructu pestilentibus , ianuappermutata β quoniam ergo amplissima fuera Galeni tempestate sdificia in montibus , necessarao quoque in conuassibus struoia aedes magna diei parte sole carebant, eoque , Ni conualitum mos es, Napores nec a sole absumi, nec ab incolis vitari poterant f iure itaque locus bumidus dictus, in de Histationum genitor sed alia est praesentis urbis natus ratio, quod etiam semius declarabitur in his, quae inferius dicentur; Ita tamen negamus, esse ob nismium hunorum damnandum TZmanum caelum, Ni non

propterea siccum esse profiteamur. atque si quid est ex hu-aus contrarietatis parte altera mitis, ex humore potius esse asymauerim; sed non en tantus, neque huiusmodi humor, qui proprios, siue vernaculos producat morbos 3 n que istud temere admittendum, esse densum, caligin sum , neque etiam leuiter affirmandum, esse calidum, e auriralem , in inaequalem, ideo morbidum , in pectia 'lentem . sed de morbis vernaculis dicetur posterius siericaligines Romae, non ect negandum, sed fieri crebriores, O densiores, quam locis multis, de quorum salubritate non dubitatur , hoe affirmandum non eri: natus in Tra ripadana re one, noui ilhc per hiemem crebriorem, demsioremq; caliginem fieri, audiui prudentes . doctos viros affirmanteis Neapoli tinge densiorem a se fi m ,

30쪽

quam Romae, caliginem , immo hanc Vere, AE te fera saepius licet, quam hyeme Romae cernere, m cum ita erobro fit nihil graue timendum esse, ex obseruationibus Alexandri Petronij accipere licet, cuius ea sunt lib. I. de via otia Romanorum cap. quinto, Verumtamen per id tempus, aut etiam paulia prius, hoc ect mense Iulio, vel Augusto , si forte flatu mitius spiraute caligo crebra diebus aliquot suboriatur, quia calor aestuosius ob neris tum crassitiem , tum densitatem, deinde succedit, plurimos quidem, atque bos asse Zopotissimum capite, febricitare , se aucos,quia breuem at caligine, in ab aestu occasionem habuerunt oeriare . Sin secus.accidat, quod videlicet plerique intereant. Id his, qui purgationibus importunis fatigati , vel in v ternum quendam, Nel in aliquod simile capitis malum , non naturae,sed medentium culpa, incidunt; euenire. Ea igitur aer hic crassus,indensis, cum caligo vagatur, ea non semper,neque tam crebro fit, mi huius aeris peculiare vitium dicendum sit, atque cum sit, mLigrauis, aut perniciosi afferre flet. Aerem deinde hunc calidum , mauserale esse, ut calor significat excelgentia, τῆν

hoc Nero negamus, or ante ostendimus,temperatumpotius,

quam calidum,dicendum esse. aestate calor vehemens est, quid mirum hieme etiam ex gelu nota nunquam rigor eminuitqs non rarissime, in i Germani hiemem Romae , quam in Germania nonnunquam dissicilius ferunt. at caeceno hiems austro flante tepescit, recte, sed hoc ea omnibus Italia locis commune. esse autem per aestatem Laelum impense calidum,'omni tempore in meridie calorem