L. Caelii Lactantii Firmiani Carmina omnia, recensuit, variantibus lectionibus, annotationibus, castigationibus, ac dissertationibus illustravit Fr. Eduardus a S. Xaverio C. E

51쪽

GLACIES.

r . uno μι quondam . quod me eito eredo futuram sa. Nune rigidi cati duris connexa eatenis,Nee calcata pati possum , aree nuda teneri .

NOTAE , & CASTIGATIONES. ι libet aqua in stagnis, in paludibus , in

fluminibus, alii 'oe locis, ob exuperantiam frigoris congelata, glacies dicitur . Aliquandiu dubitatum est de aqua marina in filo loco existente, & eam posse in glaciem durari , negasse videntur Plutarchus in Lib. de cai g. Vat. cap.vIII. Gellius Lib. xvi . caP. v I ita Macrob. Lib. vi I. Satura. cap xl It . dc qu*mvis non negent alicubi mare gelu coactum apparuisse , hoc tamen explicant de aquis advenis, quae ad spatium quoddam penes superficiem concrescunt. Caeterum non solum ex Herodoto, Pomponio Mela , aliisque veteribus; sed etiam ex quam pluribus recentioribus didiei mus, Mare Bosphoricum , latera Maris Scythiel, & Oceani partem illam , quae polo Ar tico vicina est, nonnunquam congelari. Unde ovi dius Lib. III. Trist. El. x. U. 39. ait

. . . . . . Durum calcavimus aquor ,

x quod me eito eredo futuram . Si Pomponio luela Lib. III. de orbis situ fides , Latera illa Scythici Maris assiduo gelu durantur, & ideo omnino deserta sunt. Aquae in glaciem coectae pondus minuitur ; sed nil mirum , quia minuitur ex quantitas, ex minutarum partium , compressione aeris prin

52쪽

prolabentium , evenire Physici contendunt. Id vere mirabile, quod hisce nostris temporibus a Domino Mariotio famim esse dicitur et Scilicet lente m ulloria in , ex glacie confectam , perfecte ignem in pulvere pyrio ea citasse nec concepto igne fuisse solutam.

a Duris convexa catenis . Aptissima . & eleganti Gsma metaphora ; siquidem aqua annulosum elemeniatum eli , suisque annulis , aere duratis, constringitur,& frenatur etiam in fluminibus, in quibus antea maiagno ini pete ferebatur . Horat. lib. I. Epist. 3ir. V. Thraca. ne , Iiebrusque nivali compede οιnctus &c.

Et Virgil. IV. Georg. V. I 36. Es glacies cursus fraenaret aquarum . ee calcata pati possum . Calcata pro Caleari emore Graecorum ἔ non tamen hoc ita intelligas. quasi nequeat glacies aliquo modo calcari; nam Ovidius ubi supra a V. 39. testatur roruleos ventis latices durantibus Mercingelat , O tectis is mare serpit aquis rauaque rates ierant . pedibus nuuc itur : O undas Frigore concretas ungula pulsat equi. Terque novos pontes subter labent ibus uηdis, , Ducunt Sarmatici barbara plaustra boves& Virgi L IIL Georg. a V. 36o. Concresunt subitae currenti in flumine crustae , Sndaque jam tergo ferratos sustinet orbes , Puppibus illa prius , patulis nunc hospitaplaustris.

Sed ideo dicit Poeta, quod glacies calcari nequit, quia lubrica est, nec per eam incedere quisquam pos set, nisi peracutis clavis armetur , vel stramentum B - lo sternatur ; ideoque addit i iLact.SIN. C ,2 3

53쪽

Lactantis c

3 Nee nuda teneri ; Scilicet pati possum teneri, nisi involuta paleis &c.

X I. Al. XII. FLUMEN, ET PISCIS.

I. Domus tu terris , elara quae voce resultat ra. Ipsa domus resonat; tacitus sed non sonat bospes: 3. Ambo tamen currunt , hospessimul, domus una .

NOTAE, ET CASTIGATIONES.

1 Es Domus in terris . AEnigma etrusco carmine compositum heic legere ne pigeat ; breve enim est , de satis aptum ad hunc locum illustrandum . In eo sic piscis de se loquitur r Fui fatio prisios dentro mia easa , La casa se usci per D fenestre , Ed io restat pruιon Dor di mi a casa . Rete nimirum comprehensus, aqua undique profluit, quum extrahitura clara qua Coce resultat: usulto est proprie frequentativum verbi resilio , & ex Festo significat oparesilire , seu in eootrarium agi; quod de voce repercussa elegenter dicitur. Virgil. Iv. Georg. a V. . Aut ubi concavia pulsu Saxa sonant, τοcisque offensa resultat imago . et I a Domus resonat . Hinc ovidius in Epist. Leandri ad Heronem Sollicitum raucis ut mare fervet aquis& Horat. Epod II. a V. 2 3. Labuntar altis interim ripis aquar

54쪽

uuaeruntur in sylvis aves , mesique ιγ bis obfrepunt manantibus &c. a Tacitus sed non sonat hospes . Scilicet Piscis . Unde Ovidius Lib. x. Metam. pag. I 29. V. xl. Verterit in tacitos juvenilia corpora pisces . Hinc etiam plurima Adagia. E. g. Pisci dixerιs i PLsce taciturnior . Hinc tanidem in Christianorum sepulchris piscium imagines antiquitus fingebantur Propter arcani disciplinam , de qua in diff. xx i I. cap. x III. Aelianus tamen Lib. x. de Hatur. Anim. cap. XI. Qui pisces , ait, scintii condemnant, eos mutos Urmantes , ii in eorum natura indocti sunt , rudes ; nam ex iis non ulli editis sibilis , strident , grunniunt; sed poeta ad ut, quod in plerisque contingit, respexisse apparet. 3 Hospes simul, o domus una . Saepe hoc contingit e non autem semper; nam & in profundo suminum sua habent receptacula , in quibus Pisces latitari, quiescunt, & parturiunt. Vide Plin. Lib. II. cap. xv I. dc Aelin. Lib. IX. cap.LIX. I. Tulsis aquae tenvis , modico cum pondere lapsus , 2. Sole madens , aestate fluens, in frigore siccus , 3. Flumina facturus , totas prius occupo terras.

NOTAE , ET CASTIGATIONES.

I Dum aqua pluvialis in media aeris regione

55쪽

ob vehementem, qua & supra, & infra circumdatur, frigiditatem , in Diabilem densi corporis massam eoncrescit, & sensim dilabitur, siccato humore , quo minutissimae particulae eiusdem glomerabantur . Hinc

Nix proprie, & philosophice a Lactantio nostro appellatur; siquidem aqua siccior est, Mquidem tanto , quanto frigus est vehementius , a quo dum constringitur , ceu spongia, humorem emittat necesse est, & veluti sicca remaneat. i Modico cum pondere lapsus et Experientia compertum' est , nivem dum in floccos decidit , quinta plerumque, aut etiam interdum sexta parte minus ponderis habere , quam ei naturaliter esset, si nubes ex qua gignitur , in aquam verteretur ob eanderi rationem , quam in glacie tetigimus . x Sole madens et cauamvis humidum a nive frigus exprimat; tamen quum eius natura aquosa sit, eo penitus numquam potest expoliari et ideoque si solaribus rudiis exposita parumper calefiat, statim Ieriter humet , S sensim liquescit. 1 Aestate fluenti Si 4utem solis calor vehemen tior sit, non ibium humet; sed liquatur, & fluit in

aquam resoluta. Aestas enim heic idem valet ac verserenum, et calidum , ut notat Servius ad illud Virgialii iv.Georg. V. 79.

Nare per astatem liquidam suspexeris agmen . et in stigore siccus . Si flante Borea, aut Aquilone nix decidat, alit iam decisa frigidissimo aeri sit

exposita , adeo siccatur , ut sine aqua vix in globbulos utraque manu singi possit, ut adolescentes ex perti sumus , quum pedag'go aliud agente , eam , ut alii solent , eontingere fas fuit.

56쪽

a Flumina facturus . Regio nostra, quae dispariabus ; sed frequentissimis montium , colliumque iugis undique cingitur, torrentibus verno tempore immaniter alluitur ; nivalibus scilicet aquis tumescentibus; quos tamen aestate media sicco pede , aut subitaneo ponte saepe traiecimus. 3 Totas prius occupo terras et Nempe circa ea loca, in quibus torrentes fluere deinde cernimus. Id in nive aliquando observavimus, quod non quilibet soccus eius eiusdem figurae est ; cum decidit, sed pro aeris diversitate ita mutatur, ut aliquando velleribus pilosis , interdum cuspidatis radiis , plerumque liliatis prominentiis, nec raro rosae foliis appareat similis; & quamvis ubique candeat, & eo sit candidior, quo spuma eius est laxior ; tamen vetustate rubescit, teste Plinio Lib. XI. cap. xxxv. Imo si credimus Eusta isthio in comm. ad xi. Iliad. in Armeniae parte , ubi regio illa minii copia fertili vena abundat , ultro rubentes nives visuntur.

a. Longa feror velox formose filia Disae ,

a. Innumeris pariter comitum stipata late νmis , 3. curro vias multas , vestigia Nulla relisquens .

57쪽

Navigiorum species , quae Lactantii nostri tempore

adhibebantur, una erat , cui Vavis longa nomen , Coquod in longum porrecta , nec latitudinem , nec altitudinem parem haberet; suaque figura ab onerariis, Tiscatoriis , atque ouariis , plane dissimilis . Hu-3usmodi Naves, quum aliae maiores 'ffert. aliae minores , nomina etiam diversa a remigio rvm ordinibus , unicuique peculiaria , habuerunt. E. g. Biremes, Triremes , quadriremes &c. quarum icones dere Navali agens dat Baysius pag. I 6. & aq7., S GO- de schalcus Stev vecti ius in notis ad Lib. iv. Vegetii cap. xxxv II. His Authoribus tamen contra dicunt Josephus Scaliger in Animad versionibus Eusebianis. Salmasius in observat.ad jus ''m. γ Atticum cap. xxvIlI. Spanem ius Lib. vi II. de cap. ii I., & aerardus Jo. Vossus in Lexico Esmolog. Controversiae cardo in eo vertitur. quod illi remigum ordines peL Navis longitudinem disponunt in utroque latere prora ad puppim, quemadmodum in iis videmus , quas Galere Itali vocamus. Isti autem penes altitudinem eos componunt a Catastromate summo ad imum

usque Navigii, quod mihi semper parum vero simile visum est ; nam in ea Navi , quam Deli Pausanias se vidisse narrat Lib. I. Attis. pag. 3 q. e cuius foris no venis eminebant remigibus transtra . si haec in altitudinem fuissent disposita.dic quaeso r quaenam primi ordinis remorum longitudo fuisset λ quae vis λ qualis usus p At de iis agant alii . Nobis heie notandum occurrit , in titulo scribendum esse Raetiis longa ; alias

enim prima vox esset redundans .i Velox t Prae aliis navigiis Naves longae, utpote quae remis, ac velis agebantur, veloces erant; hinc

llll

58쪽

Θwpossum .

Caesar Lib IV. comm. ubi animadsertit, Nayes longas , qμarum o species Barbaris erat inusitatior , motus ad usum eapeditior , eis est usus . De huitis modi Navibus vide etiam Giraldum Lib. I. de . a Formose filia vivae . Al. formunsae . Mallem frondose , ut Virgil. Georg. Lib. iv. Corpora ipsa Boum frondoso desere luco. Filiam autem Sillae etiam Horatius Pinum, ex qua Navis crat compacta eleganter appellavit Lib. I.

Muamvis Pontica Tinμs , Dima filia nobilis,

'atiet genus , O nomen inutile. Catullus Epig. iv. Phasellum laudans , eum dicit aliquando fuisse et Sylvam comatiam . a Innumeris pariter dec. Heum. li giti Innumera pariter comitum stipante cater*a . Quoniam putavit , Nostrum respexisse Virgilianum illud AEn. I. V. IOIo Tulcherrima Dido lacessit magna juCenum stipaute caterGa . Sed nota , caterva vocabulum multitudinem peditum sub uno duce adunatorum ita significare , ut iisdem multiplicatis , multiplex quoque fiat ipsa ca terva . Ouum igitur heic de navi Longa sermo iit, qua pluribus comitata , classis diversis catervis distributa vehi consueverat , non in singulari ; lea In plurali usurpari debebat , eodem praeeunte Virgi

Filius squalis comitatus classe caterzas . ubi servius notate Per nucis habeni distributas aequales catervas

59쪽

3 curro vias multas. Virgita H. AEn. U.ist. ela damus, vastumque cava trabe currimus aequors Vestigia nulla relinquens. Horat. Lib I. V. 76 . cuia me vestigia terrent Omnia te adetersom spectantia, nulla retrorsum Sc.

XIV.

PULLUS IN OUO.

I. Mira tibi referam nostrae primordia vita ἔΣ. Rondum natus eram , nee eram tum matris ist alvo 3 3. Iam posito partu natum me nemo videbat.

x Tibi referam . Al. rasiro . a Nyndum natus eram . nec dee. In ovo , non- Mum .i cubato , Pullus non adest, ac proinde sive in matris alvo, sive extra positum ovum sit; Pullus tamen in eo non est. Quamvis suae vitae primordium i de debeat desumere. a Rec eram tum matris in alvo. Al. nec eram genitraeu in alvo.

μto. EIeganter satis dictum est , & proprie x posito partu, pro edito ; siquidem: ponere ova; idem est .acea parere: Columel. Lib. vi D. de R. ' ca' ll.

num. I a. de Gallinis Modiis, aut Medicis ait et qμηm pauca ova posuerunt inertes ad incubandum , multoque magis ad excludendum, raro foetus suos educant Et Ovid. vi II. Metam. pag. 283. v. a a. de Perdice 3nquit t

60쪽

3 me nemo videbat . Pullus intra Ovum Incubatum natus non facile cernitur, nisi ovum lumini admoveatur , aut ovi cortex pateat, iam aliqua

in sui parte diruptus .

r. Non possum hasci, si non occidero matrem. a. Occidι matrem ; sed me manet exitus idem . g. ιd mea mors faciet, quod jam mea fecit origo .

NOTAE, ET CASTIGATIONES.i 1 possum nasci iis &e. Haec fuit, & est plu

rimorum opinio , de qua Plin. Lib. x. cap.LTI I. haec habet de Vipera loquens: Tertia die intra uterum c. tulos excludit i deinde singulos singulis diebus parit, miginti fere numero . itaque cetera tarditatis ι- tientes, perrumpunt latera occisa parente. Contra haec plurima adducuntur exempla , . longa experientia comperta , & equidem in capsula quadam, desuper instar caveae filo ferreo. undique intexta , hiscenaei oculis vidi xv mi. catulos viperinos a matre incolumi editos, ac in furfure una cum parente sua diu Perseverare . Non tamen fabulam puto id , quod Plinius narrat, ut ostendere irrito conatu contendit Plearius Valerianus Hieroglyph. Lib. XIV. cay. TY. , nam paucis ab hinc annis quum Caprarolae philosophiam docerem , viPcrae cadaver ad me delatum est, vul-