장음표시 사용
101쪽
DE PASSIONIBUS ARTICULUS CLXXXV. te Commiseratione.
Commiserario est species Tris litiae , Amori mixtae aut benevolantiae erga illos quos aliquid mali pati videmus, quo eos indignos judicamus. At que sie eontraria est Invidia, ratione sui objecti, & Irrisioni, quia illud alio modo considerat. - οῦ γε
aeui sint maximὸ Misericordes.
Pli qui se valde debiles sentiunt & obnoxios adversae sortimae, videntur aliis propensiores ad hunc Affectum; quia sbi repraesentant alienum malum ceu quod sibi quoque queat evenire, & sic ad Misericordiam moventur magis ex Amore sui quam .diorum.
ATtamen Generosiores &qui sunt animo sortiori, ita ut nihil mali sibi me tuant , & se supra Breunae imperium statuant, non carent Commiserati ner cum vident infirmitatem aliorum hominum,& corum querelas audiunt. Pars enim est Genoresitatis, bene velle unicuique. Verum hujus Commiser tionis Tristitia amara non est, sed instar ejus quam producunt casus tragici, quim Theatro repraesentari videntur, magis est in exteriori&in sensu, quam in ipsa anima, quae interim stuhur satisfactione cogitandi se desungi suo offeto dum compatitur assii tis. Atque in hoc differt, quod eum vulaus misereatur eorum qui queruntur, quia putat, mala quae patiuntur valde gravia esse , praecipuum contra objectio Commiserationis maximorum virorum sit imbecillitas eorum quos queri vident, quia censent, nullum accidens posse dari quod tam grave sit malum ae Psillanimitas eorum est,qui id ferre non possunt constanter; & quamvis odio habeant vitia, non ideo tamen oderunt eos, quos illis vident obaoxios, sed solam eorum miserentur.
ARTICULUS CLXXXVII LGinam Misericordia non tangantur.
Soli demum homines maligni & invidi, quique naturaliter odio habent omnes alios, aut qui adeo uupidi sunt, vel ita excaecati prosperitate sort nae ,aut desperabundi ex adversitate, ut non putent, aliquid ampliua mali sibi ev nire posse, nulla Commiseratione tanguntur.
102쪽
TERTIA ΡΛRS. ARTICULUS CLXXXIX. .
cur haec Pasto ad lacrimandum excitet.
CAEterum facile in hoc Altastu lacrymae emittuntur, quod Amor propellens multum sanguinis ad cor, essiciat ut ex oculis multi vapores prodeant. &frigus Tristitiae retardans agitationem horum vaporum, iaciat ut in lac mas mutentur, juxta id quod supra dictum fuit.
De Satisfactionesve acquiescentia in se ipse.
Κει actio sive Acquiescentia in se i sis, quam semper illi consequuntur qui constanter insistunt virtuti, est habitus in eorum anima qui vocatur Tranquillitas & Quies Conscientiae e sed ea quae de novo comparatur, ubi recenter aliquid factum est, quod bonum putatur, est Passio , nempe species Laetitiae, quam omnium esse descissimam arbitror, quia ejus causa non aliunde quam a nobis pendet. Attamen ubi illa causa justa non est, id est, cum actiones ex quibus multum satisfactionis obtinetur non sunt magni momenti, vel etiam vitiosae sunt, ridieula est,&nonnisi superbiae dc absurdae arrogantiae producendae lusit vit. Quod speetaliter obervari potest in iis, qui, cum se religiosos putent, hymelytae demum & superstitiosi sunt. id est, qui eo quod saepe frequentent templa, multas recitent preces, Capillos tonsos habeam, jejuaerat, eleemosynas largiantur. se plane persectos putant, & sibi imaginantur se ita in gratia apud Deum esse, ut nihil facere queant, quod ipsi displiceat, & omne quod ipsis sua Passio suggerit, bonum gelum esse; etsi quandoque suggerat, maxima crimina quae in homines cadere possint, ut prodere Urbes, trucidare Principes, extermianare integros populos ob id solum quod suas opinio s non sequantur.
Pοιnirentia esidirecte contraria Satisfactioni sive Aequiescentiae in se ipso. emque species Tristitiae,quae procedit ex eo quod credimus aliquid mali uos peria petrasse. Est autem valde amara, quia ejus causa non aliunde quam a nobis es LQuod tamen non impedit quominus utilissima sit, quando actio cujus nos po nitet revera mala est, ejusque certam habemus notitiam, quia ad alias melius agendum nos incitat: sed saepe evenit ut imbecilliores animi poenitentia ducaatur eorum quae merunt, etiamsi ea mala esse certo nesciant; ae solum id ita sibi ρersuadeat quia metuunt; dc, si contrarium secissent, ejus similiter ipsos podiai-
103쪽
68 DE PASSI NI B UsΛRTICULUS CXCIL
De Ravore. Hore propriὶ est cupiditas videndi bonum evenire ei erga quem bonr serimur
voluntate; sed hie utor isto vocabulo ad hanc significandam voluntatem quatenus in nobis excitatur bona quadam actione illius cui bene volumus. Pr pendemus enim naturaliter in amorem eorum qui res patrant quas existimamus bonas,etiamsi ex illis nihil boni ad nos redeat. Favor in illa fgnificatione est speetes Amoris , non Cupiditatis, etiamsi cupiditas videndi bene esse ei cui favetur eum semper c itetur; & ordinario jungitur Commiserationi,quia ad versa quae miseris evenire videmus efficiunt,ut magis ad eorum merita mentem reflectamus.
ARTICULUS CXCIII. De Gratitudine.
GRatin quoque amn- est Amoris species excitata in nobis aliqua actione ejus in quem sertur, quaque credimus eum nobis benefecisse, aut saltem benefacere in animo habuisse. Ita continet idem quod Favor, & id amplius, quod innitatur actioni quae nos tangit, & de qua etiam gratias referre desideramus; idcirco longe majorem vim habet, praesertim in animis tantillum nobialibus & generosi
ARTICULUS CXCIV. De Ingratitudine.
Uod attinet In ratitudinem, ea Passio non est; natura enim nusum in uU- dens posuit spirituum motum quo excitetur . sed merum est vitium, dire ac oppzium Grathudivi, quatenus haec semper honesta est,& unum ex praecipuisviaculis societatis humanae. Idcirco hoc vitium proprium est hominum bru torum & stolida superborum, qui putant. Omnia sibi deberi; aut stupidorum,qui nullam faciunt reflexionem animi ad benineia quae accipiunt; aut imbecilliorum& abjectorum qui ubi sentiunt infirmitatem &egesta tem suam, demisse quaerunt auxilium aliorum; quod ubi sunt eonsequuti,eos odio prosequuntur,quia destituti voluntate paria reserendi aut sejd posse desperantes,& sibi fingentes omnes omni no secum venales & mercenarios esse, nihilque boni fieri nisi cum remunerationis spe, eos se decepisse arbitrantur.
ARTICULUS CXCV. De Indignatione.
IN dignatio est species odii aut Aversionis, quae naturaliter fertur in eos qui aliquid mali iaciunt, qualecunque illud sit. Saepe quidem Invidiae eommiscetur aut Misericordiae, sed tamen objectum habet valde diversum. Illis enim solis indignamur, qui bene vel male faciunt indignis; sed invidemus iis qui illud bonum consequuntur, di miseret nos eorum qui illud malum patiuntur-
104쪽
Revera tamen possidere bonum quo indignus fueris, est quadantinus malefacere. Quae causa esse potuit Aristoteli ejusque sequacibus, supponentibus, Invidiam semper vitium esse ; eam quae vitiosi non est Ad gninsania nomine exprimendam.
cur quandoque junctast commiserationi, er quam Δρ- Irrisioni.
Viam malefaeete est quodammodo malum patir unde fit ut quidam iungant suae Indignationi Commiserationem, & quidam Irrisionem, prout seruntur bona vel mala voluntate erga illos quos errare vident: atque sic risus Democriti&fletus Heracliti potuerunt procedere ab eadem causa.
ARTICULUS CXCVII. Suod sepe eam comitetur Admiratio, neque incompatia
Q ue quoque Indignationem comitatur Admiratio: solemus enim supponere, omnes res suturas eo modo quo iudicamus debere fieri, id est, eo modo quem bonum censemus; idcirco cum quid aliter evenit, id nobis inopinatum est, & admirationem ciet. Nec etiam eum Laetitia incompatibilis est,eis frequentiusco jungatur Tristitiae. Cum enim malum de quo indignamur, nobis nocere non potest,& cum consideramus, nos nihil simile velle designare, id nobis aliquam praebet Delectitionem: Estque sorte una ex causis risus; qui quandoque comitatur hunc Affectum.
CAEterum Indignatio magis observatur in illis qui malunt videli addicti virtuti,quam in iis qui revera tales sunt. Quamvis enim qui amant Virtutem, nequeant videre absque aliqua aversione aliorum vitia,tamen nonnis a gravio bus & extraordinariis commoventur.Morosi est & difficilis,indignari multum ob res parvi moment i; Injusti,indignari ob res quae vituperari non possunt; & inepti absurdique,non restringere huncΑffectum ad actiones humanas,& eum extendere usque ad opera Dei aut Naturat,ut faeiunt illi qui nunquam sua conditione se ve sortuna contenti, audent carpere directionem mundi & arcana Providentiae.
I Ris est etiam species odii aut Aversionis, quam habemus erga eos qui aliquod malum secerunt; aut qui conati sunt nocere, non indifferenter quibusvis , sed speciatim nobis. Λtque sic idem continet quod Indignatio,&hoc amplius quod
105쪽
sundamentum habeat in actione quae nos spectat, & cujus ulcistendae Cupiditate tenemur. Haec enim Cupiditas illam sere semper comitatur, ac directe opponitur Gratitudini,in Indignatio Favori. Verum incomparabiliter vehementior est aliis hisce tribus Assectibus, quia Cupiditas repellendi res noxias & sese ulciscendi est omnium urgentissimum: Haecque Cupiditas juncta Amori sui ipsius, Irae suppeditat omnem sanguinis agitationem quam Animostas & Audacia emcere pota sunt; & odium essicit ut hanc agitationem suscipiat praecipue sanguis biliosus qui ex liene venit,&ex parvis vcnis jecoris, & ingreditur incor, in quo propter ipsius copiam & naturam bilis quam admixtam habet, excitat calorem longe asperiorem & serventiorem eo, qui potest excitari ab Amore aut Laetitia.
Euare minus metuendi qui ex Ira erubescunt quam qui passent.
SUiit autem signa externa hujus Passionis di versa, secundum varia temperamenta personarum, & varietarem aliorum Passionum ex quibus componitur aut quae illi iunguntur; sic nonnulli videntur pallescere aut tremere cum irascuntur,& alii erubescere vel etiam lachrymari. Et vulgo tenset ur Ira eorum qui pallent magis metuenda, quam eorum qui erubescunt. Cujus rei ratio est, quod ubi nolumus aut non possiimus nos aliter ulcisci quam vultu & verbis, explicamus omnem nostrum calorem omnemque nostram vim ab initio ipsius commotio- viis; unde rubor: & quandoque desiderium&commiseratio nomi ipsius, quod aliter nos ulcisci nequeamus, in causa est ut lacr)memur. At qui e contrario se servant & determinant majori ultioni, tristes fiunt, eo quod putent, ad id se teneri ea actione ob quam irascuntur; quandoque etiam metuunt mala, quae sequi possunt ex consilio suscepto; quod primo obtutu eos reddit pallidos, stigidos, &trementes: Ast ubi postea suam ultionem exequuntur, eo magis incalescunt quo frigidiores ab initio fuerant; sicut videmus, febres quae a frigore incipiunt ut plurimum vehementiores esse.
Dari duas Irae steries, π eptimos quosque priori
ΙNde monemur duas species Irae posse distingui, quarum una promptissima est, ct valde se prodit soris, sed tamen parum praehat, & facile Adari potest; altera
quae non ita ab initio apparet.sed magis corrodit,& qiue effectus periculosiores lia bet. Qui multum Bonitatis & Amoris habent, priori sunt magis obnoxii. Non enim oritur ex profundo odio,sed ex subitanea Aversione quae eos derepente occupat,quia cum eo propendeant ut imaginentur omnia debere eo modo procedere quem optimum judicant,quamprimunt aliter evenit, id mirantur,&inde offenduntur, saepe etiam tali res eos speciatim non spectet; quia cum multum diligant,
106쪽
causam eorum quos amant eo animo suscipiunt ae s suasoret: & se quod nihil nisi materia indignationis in aliis esset, ipsis abit in causam irae. Et quia inclinatio qua propendent ad amandum esticit, ut semper habeant multum caloris &multum se:aguinis in corde, nequit aversio quae eos derepente occupat tam parum bilis eo propellere,quin statim id excitet magnam commotionem in illo fanguine. Verum haec commotio parum durat,quia vis inopinatae aversionis non continuat.& quam primum deprehendunt, rem ob quam irati sunt non debuisse eos tantum commovere, illius poenitentia ducuntur.
nimis, imbecillis N abjectas altera magis abripi.
ALtera Irae species, in qua praedominantur Odium & Tristitia, non ita primo obtutu appari, nisi torsen in eo quod pallorem inducat faciet: sed ejus vis paulat ina augetur agitatione quam servens vindictae Cupiditas excitat in se nguine, qui permixtus bili quae propellit ut ad cor ex parte inferiori iecoris & lienis, in eo excitat calorem asperum admodum & pungentem. Et sicuti generosiores sunt animae illae quae plus gratitudinis habent, ita illae sunt superbiores& viliores infimmioresque quae se magis abripi patiuntur ab hac specie Irae: Eo enim iniuriae majores apparent, quo superbia iacit, ut quis se ipsum magis aestimet,quin etiam quo pluris fiunt bona quae auserunt i, quae magis aestimantur quo anima imbecillioria abjectior fuerit,quoniam ab aliis pendens.
ARTICULUS CCIII. Generositatem esse pro remerio contra Irae excessus.
C fletum,ctsi hic Affectus utilis sit ad suppeditandum nobis vigorem necessarium propulsandis injuriis,nulli tamen excessus majori cura vitandi veniunt; quod perturbantes iudicium saepe in ea inducant errata, quorum postea poenitere oportet; imo quandoque impediant ne tam bene repellantur hae injuriae quam alias fieti posset, si mitius adesset commotionis. Verum sicut nihil est,quod Iram magis intendat quam superbia , ita credo Generositatem optimum esse remedium contra illius excessus; quia dum facit ut parvipendantur omnia bona quae possunt auferti, & contra maximi fiat libertas & imperium absolutum in semet ipsum, quod perit ubi ab alio laedi possemus, essicit ut contemptu solo aut ad summum indignatione ulciscamur eas injurias ex quibus alii solent offendi.
Uod hie nomine Gloria indigito, est species Laetitiae sundata super Amorem sui ipsius , & quae oritur ex opinione aut spe concepta laudis apud alios
sitia Ada: atquc sic differt a sitis&ctione viteriori, qua nascuur ex opinione, Suod Disitigod by GOrale
107쪽
quod aliquam bonam actionem secerimus: quandoque enim homines laudantur propter res quas ipsi non credunt bonas, & vituperantur ob eas quas meliores arbitrantur ; sed ambae aeque sunt species propriae Existimationis ac Laetitiae. Causa enim est se ipsum existimandi ubi videris te aest mari ab aliis.
PUdor e eontrario est species Tristitiae, fundata quoque super Amorem sui me ipsius,& qui procedit ab opinione vel naetu vitupcrii: & insuper species Modestiae aut Humilitati ,& propriae dissidentiae: eum enim quis eo usque se ipsum existimat ut nequeat imaginari se ab ullo contenmi,non facile potest pudore suffundi.
De Uu harum duarum Passionu18.
GLoria autem & Pudor eundem usum habent, in eo quod nos ad virtutem . incitent, illa spe, haec metu; solummodo instrui debet iudicium de iis quae irevera dignasunt vituperio vel laude, ne pudor obrepat ex bene factis aut gloria ex vitiis; ut pluribus evenit. At non convenit penitus exuere hos Affectus, ut olim faciebant Cynici : etsi enim populus pessime judicet, attamen quia sine iplis vivere non possumus, & nostra refert ab illo aestimari, saepe debemus ejus opiniones sequi potius quam nostras,quoad externa nostrarum actionum.
ARTICULUS CCVII. De Impudentia.
T A udentia sive Inverecundia quae Pudoris contemptus est, saepe etiam Gl Iriae, non est Passio; quia nobis nullus inest motus specialis spirituum qui eam exeitet; sed vitium est oppositum Pudori atque etiam Gloriae, quatenus utraque bona est: sicut Ingratitudo opponitur Gratitudini,& Crudelitas Commiserat ioni. Praecipua vero Impudicitiae causa oritur ex gravibus contumeliis quibus aliquis saepe affectus fuerit. Nemo enim dum juvenis est, non putat laudem bonum esse,& infamiam malum, majoris momenti ad vitam quam postea experienti a liquet ponnullis, ubi post passas insgnes quasdam contumelias honore se vident penitus destitutos & spretos ab omnibus: quare illi impudentes fiunt & inverecundi, qui bonum & malum ex Commoditatibus corporeis metientes, vident se illas aeque possidere post has contumelias ac ante; imo etiam aliquando melius , quod exonerentur multis necessitatibus ad quas honor ipsos ob l igabat; & quod si jaci utabo- notum suo infortunio juncta sit,extent personae piae a quibus in eo subleventur.
Finiai m est species Tristitiae, ex eadem causa ortae ex qua ante Laetitia proce iasit. Ita enim constituti sumus,ut pleraque omnes res quas possidemus, bonae
108쪽
non sint nostiti respectu nisi ad tempus, & postea fiam incommoda . Riod praesertim apparet in esu & potu, qui non sutat utiles nisi quamdiu viget appetitus; sed fiunt noxii ubi cessat; & quia tum cessant Gustui grati esse, haec Passa
Gallice dicta fuit Desioust. ARTICULUS CC IX.
DDiderium est quoque species Tristitiae,quae specialem amarorem in eo habet. quod semper juncta sit euidam Desperationi,& Recordationi Delectationis
quam nobis attulerat stultio. Nunquam enim Desiderio assicimur nisi ex bonis quae quondam possedimus,&quae ita perierunt, ut nulla spes supersit ea recuperandi eo tempore dc modo quo nos illa desideramus.
DEnique quae mihi dicitur Miaruin, species est Laetitis,quae id habet speriale.
quod ejus dulcedo .augetur recordatione malorum praeteritorum , ex quibus homines se ita sublevatos sentiunt ae si grave aliquod onus, quod diu baiulassent ex suis humeris remotum sentirent. . Nihil autem video in his tribus Passionibus observatione valde dignum, nee etiam alia de causa eas hic posui, quam ut sequerer ordinem enumerationis supra factae. Sed mihi videtur hane enumer tionem fuisse utilem ad ostendendum nos nullam ex iis omisisse quae digna solet speetali aliqua cons deratione.
ARTICULUS CCXI. Remedium Generale contra PassioneS.
TUnc autem postquam eas omnes novimus, multo minus metuendae sento quam antea. Videmus enim, eas omnes natura sua bonas esse, nihilque nobis vitandum ex illis praeter earum pravos usus ain excessus: contra quos remedia quae proposui lassicere possent,si quisque cit curae haberet illa userpandi. Sed quoniam inter illa remedia posui praemeditationem, & industriam qua quis corrigere possit desectus suae indolis, sese exercendo in separandis moribus sanguinis de spirituum in se,a cogitationibus quibus iungi solent; fateor, paucos dari qui se satis praeparaverint eo modo adversus omnes impetus; & hos motus in sanguine exeitatos ab objectis Affectuum,sequi tam prompte ex solis impressionibus quae in cerebro fiunt,3r dispositione organorum, etsi eo anima nihil plane conserat, ut nulla sit sapientia humana que possit illis resistere, eum quis non satis se ad id paraverit. Ita plures nequeunt se a risu eontinere mittillantur, etsi titillatione non delectentur. Nam impressio Laetitiae&subitaneae occupationis quae aliis illis risummovit eandem ob causam, excitata in eorum phantasia essicit, ut ipsorum pulmo quantumvis invitis insietur subito a sanguine quem ad eum cor mittit. Sic qui
109쪽
natura sua valde propendent ad commotione s Laetitiae, aut Commiserationis, vin Terroris, aut Irat, abstinere vix possunt a Deliquio animi aut lacrymis, aut tremore, audi commotione sanguinis, ac si febri laborarent, tam eorum phantasia vehementer pulsatur ab objecto alicujus ex his Piassio nidus. Sed quod ea casu sesmper fieri potest , quodque putem hic posse poni ut remedium , generalius &observatusaei lius contra omnes excessus Affectiuun est; quod ubi sciit itur ea sanguinis comis motio , pra moneri&meminisse oporteat, omnia quae se imaginationi osterunt non aliospectare quam ad animae deceptionem,eique persuadendum,rationes quae instrviunt commendando objecto,Passionis suae longe firmiores esse quam revera snt,&ὸ eontrario debiliores quae eidem improbando serviuntia Et eum Passio ea demum persuadet, quorum executio aliquam dilationem patitur, abstinendum aserendo de illis extemplo judicio; & alio avertenda sunt cogitationes, donec tempus Ad quies plane sedaverint commotionem quae est in sanguine. Et denique cum incitat ad actiones in quibus necessarium est consilium sumi in arena, debet praecipue voluntas serri in considerandis & s standis rationibus. quae eontrariae iunt illis,quas Passo proseri, etiamsi minus validae appareantia Ita eum ex inopia nato insiluit & impetit aliquis adversarius,oecasio ea non permittit tempus insumi deliberationi: . Sed id mihi videntur hic semper posse qui solent animum t
reflectere super actionibus suis,ut nempe ubi se metu occupatos sentiunt,conentuPavertere cogitationem suam a periculi consideratione, attendendo rationibus propter quas multd major estsecuritas&honor in resstemia, quam in suga: Et e contrario ubi sentiunt, vindustaecupiditate&Ita se incitari ad ineurrendum πα- eipitanter in illos a quibus impetuntur, meminerint cogitare, imprudentiam elle, sese perdere, cum salus absque infamia potest obtineri; & ubi impares admodum suerint vires, praestare honeste canere receptui, aut in deditionem consentir quam se more belluino exponere ceriae mortu
b His soli pendere omne bonum er malum humara vitae:
Etenim anima quidem suas Delectationes separatim habere potest ; sed
quod attinet eas, quae ipsi eum corpore communis sunt, illae pendent plane ab Asinibus, adeo ut ii quos magis movere possuiu, magis gustare possint hujus vitae dulcedines; prout etiam inea possunt acerbissima & amara quaeque experi λ.
eum illis recte uti nesciunt, & ubi ipsis sortuna adversatur: sed sapientia praeeipue: . huc confert quod nos doceat sic illis imperare, & tam dextre eas dis pensare ut tolerabilia snt mala quae producunt, & ex omnibus. ιitia percipiaturia i
110쪽
De Passionibus in genere. Et ea occasione de tota
i. πD Pasio est relectu subjecti ar. Quomodo objecta externa agant in unius,semper esse ad ionem respectu sensuum regana. ibid.
a. Ad eo nostencu Passiones anima, nem diversimode spiritus in musculos, Uus fundisones a corporibus funcJia deducere posse.
nibiudi tinguen ι esse. ibid. q. Varietatem qua est inter 'iritus , 3. Qualis regula eum m snem si se- etiam posse variare eorum
q. Calorem O motum membrorum pro-
illius. eedere a corpore, ci' cogitationes ab
Ianima. ibid.I6. Uuomodo omma membra possit r I. Erroneum esse credere animam dare moveri per oleti a sensuum , γmotum oe calonem eoryori. ibid. per stiritu. , absque opera
c. Ouanam differentia sit 3nter corpus stud. vιvens oecadaver. ibid.
a7. Quanam sint functiones anima. 8
7. 6revis evocatio Partium corpor , 18. De maluntate.
omnium functionum. 6 tinnib-q Per an mam formantur. s. Quomodo fat motus ordia. ibid. ibid. O. Momodo producantar ι ratus am- ar. De Imaginatιoni ου qua pro causa males in cerebro. ibid. habet suum eorpus. 9gI. u modosiant motus Musculorum. - Σ. De differentra qua est inter alias s perceptioneI.