Tractatus de logica in scholis philosophiae Lovanii dictatus

31쪽

66. Hoc non atoiderunt illi qui definitionem dividunt in Minitionem nominia et reti Definiti

nem rei eam vocant quas naturam rei exponita nominis vero, quae vocabuli alicujus significationem. explicat Magis errant, qui cum veteribus existimant per definitiones reales realem seu physicam rei per ideam repraesentatae naturam aut essentiam significari physica siquidem rerum essentia non in una aut altera proprietate per quam res ab omni alia distinguitur, sed in reali et integra omnium proprietatum collectione consistit, quae nobis ut plurimum est incognita. 67. Potest res ab omni alia distingui, adeoque etiam definiri, si modus et causa, quibus res generari potest, distincte proponantur ut dum dicis: Si linea quaedam recM, in uno extremo fixa, circumducatur, Matium a linea si pe Cureum, circulus eris circuli definitionem dedisti. Desinitiones ' ejusmodi speciali nomine geneticos dicuntur. 68. Res per essentialia et attributa semper , Peninodos vero et relationes pro aliquo tantum tempore

ab aliis discerni pote t. Cum igitur in desinitione notae, per quas res ab omni alia semper differt, en merandae sint, evidens erit auamlibet definitionem fieri debere vel per essentiata vel per attributa , modos vero et relatione desinitionem ingredi non posse. Definitio in qua notae rei essentiales enum rantur , dicitur agentialias ut haec: Homo ει animal ratione prinitum. Illa in qua rei attributa recensentur, ociasntalis audit ut haec: Homo est animal capax eruditionis. 69. Genera et Decies definimus , quia in iis Ementialia et attributa ut plurimum discernere valemus : cum vero id in rebus singularibus , quintino in quibuadam speciebus praeaare nequeam

32쪽

α Tractatus mus, eas describimus, hoc est , quam plurimas earum notas accumulamus, quibus saltem pro aliquo tempore ab aliis rebus distingui valeant. Sic Historici provincias, urbes, facta etiam a ticularia, longa singularum partium, Proprietatum, assectionum et circumstantiarum enumeratione depingunt. Eodem modo Physici instrumenta describunt Iudices quoque in litteris quibus reum fugitivum persequuntur, ejusmodi deunitiones a hibent, dum externum ejus habitum, staturam,

etc. enumerant.

'ORestat ut examinentur ea quae ad bonam definitionem requiruntum; quapropter Sequuntur

Leges bonae definitionis.

LEX PRIMA.

Definitis sit clarior suo Unito Cum enim definitio sit quaedam declaratio definiti, si magis vel aeque obscura foret ac res quae explicanda est, finem suum non obtineret. Contra hanc legem peccant plures definitiones Aristotelis ut definitio motus, quae ob suam obscuritatem celebris evasit: Actus entis in potentia , quatenus in Potenti ;in qua notio quae sermatur ad auditum vocis motia' plus obscuratur quam illustratur. Ex hac regula sequitur: 1. Nihil esse definiendum quod clarius et ape tius reddi non potest, ut extatentia, .rmatis,

etc.

u. Definitum non posse ingredi definitionem quia tum pro parte explicaretur idem per idem. Sic vitiosa est naec: Quantitas est acciden a quores dicitur quanta. Item Logica est scientia quia tradit reguc Logices.

33쪽

d Logica. 255. . In definitione non posse poni terminum , qui iterum per ipsum definitum definiri debeat; sic enim deunitum deberet agnosci per illud quod iterum per ipsum definitum agnoscendum foret; ut si dicas: Naturalis effectus est qui contingit

absque miraculo : et postea dicas miraculum este ectus non nesumtis Vitium hoc vocatur ci

eum in Uniendo. 4. Nihil posse definiri per terminos ambiguos,

obscuros, aut prorsus tuanes ex quo capite peccat supracitata deunitio motus. 5. Non esse enumerandas notas auditoribus i

cognitas, ut si Geometriae imperito dicas L ρο- tenus est illa trianguli rectavia linea, cujus quadratum aequatur quadratis cathetorum simul sumptis. Verum quiae est hanc obscuritatem dumtaxat relativam esse quantum tamen fieri potest, evitanda est, loquimur enim ut intelligamur ab iis, qui nos audiunt.

LEX SECUNDA.DUnitio sit unωersalis hoc est, toti definito convenire debet. Contra hanc legem peccat Sequens: Homo est animai ratione e Soctrina praealtum. LEX TERTIA.

Ninnitio sit propria; hoc est, soli definito conveniat, ut definitum ab omni alia re sufficienter distinguatur. Contra hanc regulam peccat sequens: Angelus ea substantia spiritualis. 71. Per secundam et tertiam legem definitio redditur convertibilis cum suo definito , ita ut definitio et definitum sibi mutuo substitui possint, quin sensu mutetur aut veritas laedatur. Sic idem est sive dicas : Logico do Ueram; sive Ueram do scientiae, quo seges recte eo lania distincωPmPonis.

34쪽

LEX QUARTA.

innitis nihil supersu conιineat. Inutiliter

enim gravaretur memoria, et confusio in te nasceretur. Hinc definitio homini Danima metoniae, melior est quam haec : animal Mise , moriale , rationale LEXAED1ΝTA. Dinniti non si negati . Hac enim ratione non declararetur idea termino respondens, sed SO-lummodo indicaretur quae idea termino illi subjecta non sit. Ut si dicas : Logica non est aciemia quintrari regulos honesti. Duobus tamen casibus lex haec exceptionem patitur 1. Quando amrmativa definitio in potestate non est. 2. Quando duo adsunt quae contradictorie sibi opponuntur tum enim altero eorum jam assi malive definito, alterum recte negative definitur;

ut eousta satis quid res sit, cum oppositi perefinitionem praemissam iam cogniti definitio de eadem negatur. Sic ubi impossibile definieris ridquod in notisessentialibus contradictionem in Diti satis patebit quid sit possibile priori oppositum si de eodem prior desinitio negatur dicendo γροεδμbile est id quod in nolis essentialibus contradictionem non in Die.

2. Tandem in condendis definitimihus praeter praefatas leges observa, si aliquomodo possis, illud

Ciceronis meisinitio conste genere Proximo et deerentia ultima. Imprimis enim per has notas res distinguitur ab omni alia re; nimirum per genuSproximum ab omni re quae sub eodem genere non continetur per disserentiam vero ultimam ab omni, alia re quae sub eodem genere continetur. Insuper

per ejusmodi definitiones res desiniendae ad sua

35쪽

de Logi a. 27 genera et species distacte reducuntur : sic optimam condis hominis definitionem dicens : Homo est animal rationale. S. Ingens est definitionis recte adhibitae utilitas. Imprimis enim per eam terminorem significatio figitur, tolliturque adeo obscuritas et aequivocatio vocabulorum, atque inde variae vitantur altercationes, ex ambiguitate sequi solitae, quas lues denomine νο machias passim vocant. Est et altera definitionis utilitas in omni disciplina latissime patens, nempe quod locum principii in demonstra tionibus teneat, seu prima praebeat ratiocinandi principia , ut inde deducantur , quae de rebus cognosci possunt; nam ubi natura ideatis per demnitionem stabilita est, variae inde consecutiones deducuntur et veritates deteguntur , quarum omnium colheu persectam completamque scientiam, in una hac definitione tanquam undamento in-nizam, constituit. Notandum tamen, omnia quae deducta fuere ei tantum rei convenire, cui definitionem convenire comprobatum est, et omnia corruere quamprimum demonstratur definitioni illi ideam tantum correspondere deceptricem.

De Disione. 74. Dis isto est totius in suas pardis diatrihullos ut divisio animalis in hominem et brutum citem divisio globi terraquei in Europam Asiam, Afriacam et Americam. Totuin quod in suas partes distribuitur vocatur

isum et partes in qua 4ἱviditur, membra dioidentia. 15. Idem divisum sub diverso respeetu consideratum varie quandoque diatribui potest. Id si

36쪽

α Tmesaeus sat habentur con imnes. Sic dea, res ciunabito ad modum reprarientandi, dividitur in claram

et Oθε unam ratione vero objecti repraesentati in unwersalem, parsisHarem et in larem.

6. Quod si divisionis membrum rursus in alia

distribuatur, oritur ubdisisses quae quandocuediutius continuari potest. Sic dea clara rursus clIviditur in distinctam et confusamo distincta vero, in eo lete et in incomples instinctam.

77 SCHOLION. Summa est divisionis utilitas nunquam enim re ipsa melius noscitur, quam si singulae ejus Paries attenta meditatione perlustrentur profecto indent, ut mens nostra clare et distincle perspiciat id in Sangulis partibus, quod in objecto integro propter ni-maam elus compositionem obscure tantum aut confuse intueri posset Frequentissime igitur divisione utendum est ut porro haec nobis commoda adserat, observandae

Leges divisi is

LEX PRIMA.78.Dινιε subrepta Nimia enim partium quam plurimarum enumeratio ita repenta mentem obruit, ut claritatis loco quae unice per divisionem qua ritur, magna obscuritas et confusio oriatur. x SECUNDA.

'o sit Mequata ita ut omnia memhra dividentia simul sumpta adaequent divisum. Contra hanc regulam peccat divisio hominis in doctum et stupidum, eum inter illos detur medium; siquidem dentur homines qui neque reputantur docti, neque etiam ut stupidi absolute haberi possunt.

37쪽

de olea. UMembra diridentia sine inter e condistinctas id est, nullum contineatur sub altero. Contra hanc regulam peccat divisio globi terraque in Europam, Galliam, Asiam, Africam et Americam; Europa enim continet Galliam Vitio porro huic facile medemur per subdivisiones scilicet distributio primo facienda est in membra maxime generalia; tum vero quum ad quodvis eorum ventum fuerit, evolvenda sunt ea, quae in illo includuntur. Sic dividatur primum globus terraqueus in Eur pam Asiam, Africam et Americam tum Europa in Italiam , Galliam , Germaniam , Hollandiam, etc. rursus Gallia in suas provincias idemque sat de aliis majoribus Europae partibus.

De natum judicii et propositionis. s. IIu mens, collatis duabus ideis, comprehensionem unius in comprehensione alteri contineri aut ab ea excludi deprehendit, ac propterea eas inter se convenire annuit vel abnuit, judicare dicitur. Iucticium proindemiaetus mentis ruo unam ideam de altera assima vel negat utum intra me cogito Panima humana ea spiritu vel Danima humana non eae comus utrumque

judicium est primum quidem .rmausum,

secundum vero ne tisum.

38쪽

COROLLARIUM.8o. Igitur tria ad omne judicium requiruntur ;1. duae ideae, quae inter se per affirmationem coniungendae sunt, vel per negationem separandae; quarum illa de qua aliquid amrmatur es negatur,aubjectuma altera vero Prindicarum audit .vperceptio convenientiae vel disconvenientiae illarum Ideartim : et tandem s.' assensus perceptae ideaminconvenientiae vel disconvenientiae. 8 . Oratio internum iudicrum exprimens ymposilio vel en vitiatio dicitur. Quid iam propositi ni subjec-m, quid proedicatum quid propositis .rmatim, quid negatio sit, ex dictis facile colliges.

82. Praeter subjectum et praedicatum intervenit in propositione verbum, quo Mensu eorum Con venientiae vel disconvenientiae hic et nunc praestitus, exhibetur. Hoc verbum, quod est verbum Sub stantivum iam, et quidem in praesenti tantum tempore, Vulam vocant. Haec subinde omissa subintelligitur; quandoque in apposito verbo lateta ut si dicam mens cogitat, resolvi debet : menseat cogimus. Idem quandoque de subjecto et prae dicato notandum venit ut dum dico cogito, id est, em iam cogitam.

CAPUT SECUNDUM.

39쪽

denι. Ea quae in subiectum vel praedicatum dunt, vocantur illorum assectiones seu incidentis. Sic inultima allata propositione affectiones subjecti Sunt humana natura sua immortalias praedicati

vero, ea omnia quae sequuntur vocem ametem. COROLLARIUM.84. Ergo propositionibus complexis annumerandae sunt illae, in quibus praeter simplicem extremorum convenientiam vel disconvenientiam, insuper eorum existentia in certa temporis disserentia importatur. Sic in hac Ioannes eri doctus; sensus est Ioannes est ille, qui erit doctus in qua verbum est, ut abstratiens ab omni tempore et solam amrmationem exprimens, copulam agit; - eri doctus est assectio praedicati ipsam temporis differentiam denotans.

85. Propositio ulierius dividitur in simplicem

et O Oδιιam. Composita est, quae in plures resolvi potest, qualis est haec : Deus est Omn*Olenae omniscium simplex est, quae in plures resolvi non potest, ut meus est omniPOtem. 86. Propositionum compositarum duae sunt spe cies, scilicet alia est evlicite composita, in qua compositio clare patet; alia est i licite composιω, in qua compositIo est obseurior, quae propterea expositione indiget, unde et evombilia vocatur. 87. Propositio explicite composita, quatenus ad usum nostrum stertinet, praesertim est quadruplex, scilicet : conditionalis disjunctipa, cUudatim et

causalia.

88. Conssitionalis vel hypothetica propositio

dicitur, quae praedicatum de subjecto sub quadam conditione per particulam i aut aliam aequiva lentem expressa firmat vel negat ut cum dico :Si anima rationalis est si lex, ea est incorru

40쪽

voLION. Propositi simplex, quatenus spectatur ut opposita conditionali, dicitur assisO ea seu caragorica. Talis est haec : Anima humana ea incorruptibilis.

m. Disjunctio seu disjuncta illa dicitur, in

qua per particulam sis, De etc., plura subjecta aut praedicata colligantur ut in hac Notoe OD-jecιorum sunt constantea et mutabiles. si Disjunctiva completa est, quando inter membra enumerata nullum datur medium Malis est mox assignata. Disjunctiva incompleta est, quando medium datum ut in hac 'el anima manci erit cum cor re, Melisos moriem corporis est beata. 92. Copulati est propositio, in qua pIura auN. ieeta vel praedicata per particulam ι, nec, etc., coniunguntur vel separantur Put haec : Inteliacmae Molianare sun facultates animo humanin.

95 Ca alia est proposnio, in qua ratio/ctae praedientum s meis conveniat vel repugnet, esse tur per particulam quis, aut aliam aequivalentem; ut Anima ratio dis eat incorruptibilia, quia non constris partibus. Quae propositio hunc sensum. facit Anima intumalis est incor Ptibilis e non conata p-tibus, e quitaem δε eae incorruρ- tibilis, quia non conatae pinetibus. Causalis igitur aequivalet copulativae, in qua ratio allegata a

salila vocari solet.

94. Ad copulati a quoque educuntur proP sitiones evonibiles, quarum praecipuae sunt: 1'. doersistisce seu dis reti ae , in maibus significatur oppositio inin partes per particulam 8ed, tamen, quamois et similes ut Fortuna ope auferre potest, ea non animanti