장음표시 사용
571쪽
LIBRUM DECIMUM. s3 autem appestat eos qes luxui re intemperantiae inimine seruiunt, sed bene a paedagogis vescognatis I reducit ut ex ea honesta institutione faciles,obtemperantem ad actiora virtutis obeundas re riantur.hos sane possunt incitare, morest ipsorum generosos et vere honestatis sitidiosos actionibus reddere,cum ex virtute obnox t iam ibit. λnimaduerteda aut est hic virtutem poni non pro iustitia aut temperantia aut fortitudine quae proprie virtutes 5c sunt oc dicuntur: sed pro disse sitione ea quam ex bona educati one honesta, institutione sub paedagogorum aut parentum,aut cognatorum disciplina compararunt. Obii xium Uero. iacαπακοαφον,quo ucabo hic utitur, plenum aliquando significat,sive oppleto ut cum dicimus κατ-ωλυιος σοφι-, plenus sapientia:aliquando detentum re oppressium, Io Ut κατ-ω χιμος αφροδι' oppressus Venere,eiq; deditus:aliquando subiectum K obtemperans:quo in significato hic positum est.M ores enim sibi ex virtute obnoxios,id est ex honesta educatione tractabiles α obtemperantes redditos,ad actiones capesse incitari a verbis et rationibus poste, generosis is ,hoiaestatisq; amatores,ita ut ad eam sibi comparandam summo studio festinent. Quinam bona institutione abstinere a' prauis rebus sint assueti: hsimul at* orationes bona stadentes audiuerint, incitantur ad ea,occurrat.
A t plerosque ad probitatem prouocare,non posse. no enim pudori,sed tis
mori obedire: nem abstinere a malis ob dedecus,sed ob poena consa erunt.
nam cum ex assectu uiuant,proprias uoluptates,atque ea ex quibus existunt,
persequuntur: dolores oppositos fugiunt:eius aut quod honestum, & ore iucundum est,cuid prorsus non degustarint,ne notione quide ulla habet.
Plerim e vulgo cum praue educati sint, nullumq; sensum honestatis habeant, dissiciles
sunt, minimeq3 obedientes:et ne audire quidem patiuntur eos qui ad honesta hortantur,nedum obtemperant, oc paret. natura enim comparatum est,ut ad ea quae prorsus ignota nobis sunt,uel nullo modo,vel violenter adducamur. ocirca qui bene sunt institutu, ex hosnesta illa eduratione verecundi cum sint, obediunt,erubescunt l,si vel a prauis rebus no ab stineant,vel ad honesta hortantes non sequantur.PIerim autem licet quando a malis recedant, ad honestam deserantur,id non pudoris,sed timoris,& poenae causa quam irroot leso ges, faciunt. i. nax affectu vivunt nihil quicu verentur,sedimpudenter assectuosas nimalisq3 proprias voluptates persequuntur,& dolores contrarios,ut saepe dictum est, s giunt, tot temulentiWebriosi eas sectantes voluptates quae ex vini potatione existunt,dolores qui ex non bibendo oriuntur,sugere consueuerunt atque in uniuersium praui omnes ex honestatis,ec verae iucunditatis ignoratione ad cori Uris voluptates incontinenter serωcupata,verbis amoueamus .sed satis sertasse est, si quamuis omnia adsint,quisbus probi essici videmur,euadere participes uirtutis possimus.
ut nquit,ita praue arieti sunt, atqt adeo incontineter voluptatibus corporis sunt imuoluti: eos nulla oratio ad moderationem traduceret, re a procliuitate illa ad mala rem ueret. fieri.n. non p5t,vel certe dissicile est,ut qui ex longo tepore moribus prauis sunt prae cimati,in eisd3 assueverunt,a vitio abducantur. Na si quavis omnia adsint,educatio sciliscet, studium,inuitutio honesta, verecundia, obedientia, non prorsus facile est, ut virtutis participes euadamus: satis nobis cile debet, si virtutem his omnibus etiam adhibitis adipisci possimus. Si omnia autem desint,&contraria omnia adesse reperiantur:quod consili qus ratio ad eam consequendam sufficiet
Fieri aut bonos alii natura,sii consuetudine alii doctrina existimant, Ae ' quod ad natura quide attinet,in nobis non esse manifestum in , sed ex quada
diuina causa, as qui reuera sortunati sentioratio uero&doeti ina uidendum
est nunquid non in omnibus uim habeat,sed opus sit,ut praecultus auditoris
Vere autem iucundas cile operationes ex virtute laepe iam uiximus.
Eos igitur qui tales sunt,ad moderationem traducere quae oratio possetetit enim nequit,aut facile non est ut qus ex diutino usi moribus fiant pre
572쪽
animus sit,ad redhe & gaudendum,& odio prosequendum,no secus ac terra, quae semen sit nutritura. non. n.audiret orationem dehortatem, ne F intelligeret qui ex pertiurbatione uiuit. qui autem ita afl eius est, dissuaderi qui potet
non. n. Omnino orationi, sed ut cedere perturbatio uidetur. Discere sanenaturas virtutum Bcietatoq; re diiserentias earum discernere,eas item ansuetuditae comparare,in nobis situm est, ostraeq; est voluntatis di electionis: vi aut iratura simus temperantes, iusti, prudentes,id non nostrum, sed Dei donum pulcherrimum oc prsmntissimum est. Quod ad natura igitur attinet, diuina cauti, Deiq; dono existit,no ex nobis: nos ipsos aut ita alluefacere,ut quibus Oporteat re istemur Oc doleamus, nostrum id io est: potestq; huiusmodi assuetudo bonos nos reddereat oratio et do strina no in omnibus, ut dictum est, vim habet,sed in iis tant simodo qui praeculti iani moribus. i. ex honesta edicatione praeparati iam sunt.debemus. n. s ad suscipienda ea quae dicuntur, praeparare, non secus ac terram: quae si praeculta fuerit Muctu fert Iin minus, respinas producit, re iniectu frumenti semen corrumpit ac perditate animus noster nisi prius curatus fuerit, falsaq; oponione expurgatus veritatem vel nullo modo admitteuvel si modo id aliquando contingat, frustra admittet. non.αprauus orationi,sed violentiae ac necessitati cedit.
Oportet igitur mores prius uirtuti esse accommodatos,ut 8c honestatem diligant,& abhorreant turpitudinem, Vt autem ar pueritia quis in si itutione recta ad uirtutem in liruatur,difllcile est: nisi sub talibus legibus suerit educatus: nam temperanter: toleranter uiuere plerisque,& praesertim adolescentibus iucundum non est . quocirca est opus ut & educatio &studia constituta legibus sint: ita enim fiet , ut consuetudine tradiata mola ita es desinant.
Vide quo modo hic ea,quae superius dixi,nunc significare videatur: sibi videlicet opus esse ut de 1 ebus publicis disputationem tradat, ac legibus,secundum quas degetes ciues boni essici possint. Oportet,inquit,mores prius virtuti ei te accommodatos. i. idoneos ad suscipiendas disiputationes de virtute,easq; conseruandas, ita ut quasi praeculta quaedam terra, uuetum multum proferat. mores autem ex bona institutione tales reddentur. at redie timstitui dissicile est, nisi quis sub legibus recte positis,huiusmodii republica educatus suerit. temperanter siquidem vivere,voluptatibusq; non succumbere, quibus non decet, pleris. re praesertim adolescentibus oc iuuenibus iucundum non est. immo si seustrentur volupta' tibus, dolent . iccirco opus est ut leges instituantur, quae educationem eiusmodi statim a pueritia praecipiant: qua mores hominum ita formentur oc componantur, Ut oc honestis gaudeant,&si prauas voluptates non consequantur,non aegre ferant. od si hoc faciens dum est,de publicis rebus,oc legibus tradere est necesse . nam ita set,ut sit legibus ec maygistratibus coacti&cohibiti adolescentes honesta agant, toleranterm se gerant re rem1tant voluptatibus, atq; ita sese his alidesecerint: nulla postea molestia,nullovi dolore astisciantur: nihil .n consuetum molestum est.
Non satis tamen sortasse est, si quando adolescentes sunt homines,educa tionem rediam&curam consequantur: sed cum in uiros quoque adulti de heant ipsa haec exercere, atque assuescere: ad haec etiam,& omnino ad omne
uitam opus legibus est.plerique enim necessitati potius si rationi:& muli usu honestati obediunt.
od inquit huiusmodi est non illis tantummodo legibus opus est,quae de puerorum educatione praecipiunt: sed ijs quoque quae quid agendum quoque modo vita traducenda viris sit, statuunt: quippe cum per cuum sit, alia esse studia quae pueris, alia quae viris, alia quae senibus conueniantiquocirca huiusmodi quoque leges necessariae sunt, re quae eos soqui in viros iam euaserunt, moderentur,& quae toti vitae traducendae ratione praescribant. pleri p. me vulgo ita sunt assiecti,ut necistati magis re poenis,quam rationi re honestati
Pareant. ocirca legibus ijs est opus,quae poenis propositis ad bene agendii,a maleficijs desistendum
573쪽
desistendum homines in lucant & cogant.
Quapropter sunt,quilagislatores censeantinuitare ad uirtutem ac prouocare homines honestatis causa debemeo quia probi ex consuetudine primpue obtemperaturi sint: illis uero qui non parent,sunt natura inertiores,castigationes 8c poenas irrogare: qui autem insanabiles runt,prorsus extermis nare.probum enim&qui ad honestatem uiuit, rationi esse obedirurum: prauum aut uoluptatem appetentem no secus ac iumentum dolore puniri. unde etiam tales dolores exhiberi oportere inquiunt,qui uoluptatibus quae amansttur,maxime aduersen tur. intra plati ,inquit,si castigetur ec mulctentur obediunci quibusda placet, ut Iegsilato res leges sitias ira scribant: Haecciues honestatis causa,vt probi. sevadant,agere iubemus: in si non pareant, puniantur.ob hanc inobedienti a hac poena, ob illam hac afficiantur. siquis autem castigatus aemule atus insanabilis permanserit: is exilio danetur. Flagestandi vero, iii, quiunt,prauisiunt non secus at* asini,hos. re hucs.lumenta appellat.nam quem oratio non corrigit,corrigat flagellum. Praui item doloribus iis aruiendi simi, qui voluptatibus, quas amant,aduersantur:quippe cum contraria contrarioru sint medicamenta.ut liquis c6, tumeliam inferre gaudea non est aliter puniendus, i νt contumelia vii prohibeatur: simili Eo modo ebrietati deditus ad vino arcendus, abi aliendusq; est,eoq; dolore castigandus.
si,queadmodum diei um est,eum qui bonus suturus est,honestieducatum ei Ie,ati assuetum oportet: deinde ita in honestis studiis uiuere,& neque inuitu nem sponte praua agere: id aut fieret,si ex intellectu quoda 8c rei ho ordine uim habete uita traduceretur:paterna quide ivisione P uin ne* necessitate habet: neque omnino uiri unius,nisi rex, aut talis aliquis sit.at Iex,cum ex Prudentia quadam & mente profesta oratio si cogendi uim habet.
Haec quo* eo spectant,ut leges instituedas esse ostendant qus morigeros ad virtutemgo invitent, ac prouocent:duros ac renitetes rea prauis abstinere,& honesta sectari homines cogant.orationis aut huius contextus eo usin dependet,ubi ait at lex cogendi vim lia tres tera interiecta sunt. quo tam de puerorum,u de reliquorum omnium institutioe leges po/nendas esse colligat ur.Estvero quod inquit,huiusmodi: quoniam humans ac ciuilis sapientiae supremus finis est,ut boni ciues esticiantur,ec feliciter vivant: id asst ex eo fit, si educatiat p instituti honeste ita fuerint,vt neo sponte necv inuiti praui quippia agat.inuiti. n.agiit, cum a prauis aliquibus sodalibus seducti ad mala perpetranda desabuntur. At bene ita ed cari iis contingit, qui ex intellectu vitam traducunt. opus igitur intelleetu nobis est,ut eius consiliis remandatis obtemperantes degere optime, at v honestillime valeamus. Scienda alit est, A ristotelem v quem qui vel arte,vel prudentia, et peritia,vel praenotioe,vel inin o uentione honestarum atm Utilium rerum excellit,intellectu appellare cosueuisse.intellectu igitur,ut boni efficiamur, opus nobis est sed paternus intellectus.i pater Uniustitius D, nisi prauus admodum sit,at F dtarege porcus, prscipere quidem honesi sotest,et bene edi catos filios ad virtutem capessenda inducere: prauis tamen motibus assuetos corrigere non psit: με necessitate 5c violetiam,sicut lex,in se habet. naturalisaramor quo filia prosequiptur, naturaq; insita indulgentia,facit, ut uti vi erga filium nequeat.Sed quid de patre loquo mur omnino.n. attin niuersum nemo est,qui unus cogere totius ciuitatis oes filios potsitauri rex,aut tyrannus aliquis sit,quicum maxima potentia excellant, efiicere id queunt. 9uoniam tamen non omnes ciuitates a regibus,aut tyram s Ubernantur: necessariae leges sunt: quae cu a prudentia oc intellectu proficiscantur,cogendi vim habent. Prudentiam aut so oc intellect um pro eode hic posuit,propterea φ ex longa experientia tam prudentia copis ratur,u intellectus,qui in agendis versatur.na ubi quo p de prudentia disserint,peritorii ac senu orationes admitti quali principia oportere dixit: quippe cu visum ex ipsa experietia habeant: visium atque oculu vocans prudentia,ex qua prospicere,ac prouidere quod utile est,
possunt.O bediuiu igitur legibus homines eo et alaut legumlatores ex Pruaeuuadax Ui .
574쪽
14 EusTRATII IN MORALIUM ARIs T. suatin oculo qui honesta at utilia praenoscere potiam eas condidisse. .
At* homines quide qui appetitionibus aduersantur,et si redie id faciant,
Pleri ν odio prosequuntur.at lex cum probitatem iubet,odio non est.
Dixit vii vi nominis iussionem necν violentiam, neq; necessitate altare posse, quasi vi, delicet multi praestare id possint,hoceu ad meliores olisationes persuasione inducere . naproprie cogere est rationibus, non flagellis,varijsq; sepliciis Persuadere: qui.n puniuntur,var isq; tormentis castigatur,magis resistunt ac renituntur,u cedunt. adde m nemo qui insultus, moleste agit quippia d recte agi uve qui per vim recte agit, ne effici quide bonus una possit. i autem oc virtutem esse sectanda,ex virtutet agen ,ec fugienda vitia oratione fuerit persuasum:isoc sponte agit honesta,oc cum agit,bonus est. Sed fit tamen, ut aduersantes appetitionibus prauis, prohibentesm ad ea quae sibi iucunda sunt,serri, plerio odio prosequantur: quia qui male educati sunt,& ex praua educatione mala eisse bona opia nantur: inuidia oc odio,non beneuolentia 5c amore prohiberi se existimanr: nemo.n. qui amat,eum quem amat, i bonis fruendis prohibet atq; arcet. quo circa impedientes ac retra/hentes ab incitatione qua ad prauas voluptates seruntur, perinde at invidos odere.at lex molesta ipsis atm odiosa minime est contraria ob causam. quippe cum legem iubere eis ita agere,nessi ex inuidia,nem ex odio suspicari ullo modo queant. na quo pacto id pol, cum
quingentis annis ante,si ita contingat, ilipsi illi nascerentur,instituta iri Ita in naturali quasdam ratiocinatione secu utuntur, ac dicunt. Iegissator aut inuidia oc odio nosproseques lase . sanxit,aut utilitati nostrae re comodo consulens: inuidia sane nos Sc odio non est prosequumnqui.n. id psit,cum n5du nati essemus,ne* ipse Orituros nos esse cognorit restat igitur, Ut tum eorum qui tunc erant,tum caeteroru omnium qui erant successuri,utili tatem procurans, leges has condiderit. A is hac de causa lex naolesta at odiosa minime est.
l n 1bla uero Laced emoniorum ciuitate cum paucis educationis & studioν
rum habuisse curam Iegislatoruidetur: in pleris 3 alijs negleeta haec fuerunt: vivit* unusquin sicut uult, laclopum more, sit is dans iura suis & uxori.
Si, inquit, in ciuitatibus positae essent lege quae statuerent quo modo habeda cura esset, ut pueri ex educatione boni,honestiq; euaderenciatq; hae leges recte essent instituis,oc novel omnino,vel quada ex parte peccarent: nihil amplius a me nuc esset inquirenda : sed illis 3 o standum, ec acquiescendθ.maonia vero in sola Lacedaemoniora republica,alijsq; nonnullis paucis ciuitatibus,tiae alit quaena sintdn tertio & quarto rein publicarum libro explicas hit,legillator tradit,quae pueris cura adhibenda sit: hoc est qua pueri educatione itistit natur:in reliquis vero neglecta haec tota pars est: queadmodum in hac magni Constatini vis he: viuitq; unusquis p ut vult, suosm pro libidine liberos educat,nulla legum rationem soquutus: non secus atm apud Homerii Cyclopes,quibus erat pro lege voluntas:iura dans . regens Oc gubernans familia sita. De cyclopibus. n. Homam in Virstea ita inquit: Hi ne conciliis vllis,nem iure reguntur nchioniam igitur res ita sese habet:disserendum de his a nobis est, ae de rebus publicis ειυhendum.Nam Lacedaemoniorum ae Cretensium re aliorum ciuitates,ut in rebus publiscis ostendet,omnes peccant: legesq; quae apud has institutae sunt,non parua indigere emendatione videntur.
Prsstantissimum quidem est,ut curam publica & recta habeamus,MU id
facere possimus: si tame publice id negligatur:conuenire unicuique uidetur, ut liberis suis & amicis ad uirtutem conducat ,uel conducere salte proponata
Optimunt,inquit,est,ut leges ree einstituantur,quae publice curam filiorum habeamdi solamen publica haec cura neglecta suerit, vel quia leges huiusmodi positae non sint: vel quia licet sint positae muria principum ciuitatis contemnantiindebet unusquis*diligentiam ocstudium adhibere, ut liberi sui re amici probi iniciantur. Q. n. innificat ad virtutem conda
renconducitaxad virtutem atq; adiuum qui boueta ec bona aure oculos potat ,docella hoc
575쪽
LIBRVM DECIMUM. 14 I: hoc ob hanc atm hanc causam damnosum esse et laedere: illud utile ob Itoc simili modo, at phoe,etiam si noli videatur.ille item coducit atq; adiuuat,qui non habenti ea comodat, quύhus ad virtutem dc moralem et rationalem comparandam quispia indiget. Oportet igitur cooperari atque adiuuartasin minus id praestari psit,propoliere saltem ac velle opem scire atque adiuuare debemus,si aliquando nobis facultas concedetur.
Maxime autem id posse facere uideretur ex iis quae diista sunt,is qui ad Ie=ges serendas idoneus euaserit.per leges.n .uidelicet curae publicae, alcy hone,itae per honestas fieri consueuerunt.
Idoneum adser das leges eum vocat, qui men em ex rationibus 5 experientia ita imstrue a habet,ut honesta, se iusta, utiliatam uniuersae ciuitati,uiingulis prouidere optinie possit. Inquit asit. ex iis quae diera sent, per ucuum est,siquis intelligat videlicet ea quae lam diximuneum pose liberi, suis consulere,qui idoneus ad Iegum lationem sit. Vel ex ijs quae diei a sinit,patet, eum qui ad ferendas leges est idoneus,cognos reposse,quales leges sepublica puerorum ed ariolata quales de virorum studi jMquales ad totam vitam accommodatae initituendae sint: quae item ad priuatam cuiusq; quae ad publicam omnium ciuium Iam virorum,u sceminarum spectent. Alias. n. esse leges quae a populo administratae ciuitati,alias quae optimatum rei publicae, alias quae censi potentiae,alias quae regno conuelitani: quaeq; singuis ex his sint: in libris rerum publicarum declarabit. Na illud quoin obscurum non est,ex bonis legibus bonos,ex Prauis prauosessici qui ad earunt praecepta vitam insti ruunt sua. quae autem leges bonae,quae prauae sint,pqise discernere eius hominis est,qui adliges serendas idoneus lit: sicut medici,ut morbosa a salubribus sciat dignoscere.' Scriptae ne sint an non scripte, interesse nihil uidetur: nessi unus ne an muli per eas instituantur.quemadmodum net in musica,S exercitatoria, caeleori aliis studiis a ivt boni vel praui ciues evadant, multiani conserunt leges: scriptae vero illae sint nec ne,nihilrefert. aetionum nruis inprobitate vel vitis consistit:non in eo v scriptassint,veli stris pia,ea quae agi aut non agi debentinon scriptae autem leges communes hominum consuetus o dinoac mores appellantur m igitur multum ad ciues honos reddedos Imu rediitudo,dc probitas valeat:id Wistare oportet, Viliae rectae , peccatisq; omnibus vacantra iiistituat tur Vtrum autem lex quaeUnum Meit botriam,multos etia huiusinodi possit citicere:aut quae multis est utilis tu quoque idem praestare valeate illud Uero nihil refert considerare. si enim recta sit,nullat errore inuoluta, idem quod eae erae artes re scientiae, ciet. nam sicut in illis sit,ut artifex qui unum psit docere re vel musicum, vel medicum reddere, mulatos etiani simili n odo huiusmodi redde quimultos p0t,vrui quom illis artibus instruere sine controuersia poterit: hic lex quς unum ad probitatemiuducit, adem multos: et quc
multos, eadem unum qu F valebit Oucere. .
4' Sicut enim in ciuitatibus legum instituta &imores i sic in domibus pater,no nae o Diones,& mores ualent: quin ob cognationem Sc beneficia etiam nia, 'gisi; qui pe citra ait si erga parentesi iandudum, atque obtemperantes na rura sint. Ii
Quaerendum videtur,quo modo cum pati'superius inhia posse paternas iussiones dis xeritiuunc eandem rim quam lan hil erexastis t. dic LMque insi periusde plebi inique praue 'itam traducentibus intelliscisnniinc de hs qui bene instituti sunt: vel perius non dixisse nihil prorsus posse paternam iussionem: sed vim non habere, quae videalicet neces itatem Ac violentiam inserat.nem uim est ob natura inlitum amorem qui iii iis tui inituri ies laviatili , cumsai citiarii acpunire, sicut 'lex patiaturiud hicilio Ioviores omnes filiis sitis mas irrogM: nequecontra quispiam patrem perinde ae Immimritilaat, do timet. Quare paterna praecepti' licet aliquid possit, non tam tamen vim ha hec, quam lex Aductetendum autenaesh grinotelem his verbis nos monere, ut non om nia quaeau filiorum educationem φeciant,publi caeliberoriam curae committamus: sed nos
576쪽
publicas institutiones efficiantur. Sicut igitur in ciuitatibus valent leges Sc consuetudinen ita in domo paterni sermonesta mores ad honestatis acquis Mitem conducunt. erubescitemni filius si patri praesertim probo,& honesta agenti non obtemperet:atque id ob cognationem beneficiar quippe cum beneficum omnes vereantur . nemo siquidem est,qui boneficio assecius benemeritum de se suocaretur aut inuidia aut odio inductum auocare ocretrahere ab ns quae sibi bona re iucunda esse viderentur sed obedimus Omnes oc cognatis
ec benemeritis,Umote qui nos amore prosequutar. at maxime omnium cognatus nobis est pater: quin etiam beneficus maxime . quod enim omnium bonorum maximum est.i. ut imus, a parensibushabcmus.
Adde quod priuatae educationes 2 publicis differunt: non secus atque in iomedicina .cum enim uniuersaliter febricitanti inedia,& quies conserat: alicui tamen sorte non ita conducit.& pugillandi arti sex non omnibus fortasse eandem pugnam imponit.
His etiam monere parentes videtur, ne publica Iesum diligentia contenti sint istis ipsa quoque priuatam filiorum suorum curam habeant. Estq; horum verborum sensius hinus modi r debent parentes legis desectum stupplere:eo Q lex uniuersalia complectitur t actioκnes vero in particularibus versantur, quae multam praestantiam in se habent.sicut enim in medicina non semper uniuersalia sequi consueuerunt, sed aliquando id negligitur : re alia ratio uniuersalis loquitur, alia medicus quodam casu iacit:sic neque legis mandatum lenis Eo per omnino fieri debet. cum enim lex quaedam iubeat, ut si peregriinis cum Urbent obis dent hostes, murum ascenderit, morte mulctetur r peregrinum qui ascenderit oc sortiter se gerendo urbem defenderit, interficier nemo. cum item lex praecipiat puniendum esse eum qui furetur: nemo poena afficiendum esse eum censebit, nisi inuiuat, qui maxima nest celsitate, extrema que inopia inductus id secerit: cum neque locare operam suam posset. neque ullius misericordia iuuaretur. medicinae quoque uniuersalis ratio unicui* ex putre dine humorum sebricitanti ieiunium re quietem consore asse iucum tamen aliquis inter dum reperiatur, cui id non conducat. Quid mirum igitur, si cum lex dicat probos omnes
ita educandos esse atque instituendos: aliqui inueniantur qui ciusmodi institutionem non admittant exercitationes que eas militares verbi causa non f erant, quibus vIi Lacedaemo/ sonios memoriae proditum est: ut nudi strictis gladiis sese mutuo imperant et quare his nivlitatem eiusmodi disciplinam adhibere nemo debet: sed omissa communi lege, publicam
diligentia,ad eam institutionem deueniendum est, quae cuiusque Iraturae conuenit, atque est accommodata. ad hanc autem deuenire nemo aptius potest,quam quinaturam cuius
co oscit. pater vero bonus filiorum ingenia satis explorata habet: sati que perspicit quae assequi postitit, quibusque disciplinis ec studiis apti, aut inepti natura sint: ec quatenus etiam inepti. vi la Puer triginta H ometicos versiusα non amplius memoriter queat pro nunciarer eum supra triginta id facere ne cogat. oc si quinquagintanao amplius suam qui quaginta abdo requirat. Disseruntigitur priuatae inititutiones a publicis: opucque est, ut non solum quod uniuertae est, cognoscamus, quid omnibus videlicerpueris conducat, qua que omnes pueri disciplina imbueruli sint: sed quid etiam naturae cuiusque conueniat, aduertamus:atsue ad id eum qui publica atque uniuersali legum praeci ptione instra ne quit,priuata institutione deducamus. Id quod quis melius quam pater efficere pyta non video. Quin etiam non omnia ex uniuersali praecepto institui debere, pugillandi artifices declarant, qui non omnibus pugilibus eandetii pugna imponunt,ec mandant: sed huic matorem&grauiorem necnon diuturniorem iliariinorem re breuiorem,pro cuiuis ingratii O,atque habilitare,committit. in .
Videntur, magis exacte absilui singula si priuata cura adhibeatur. ma gis enim quod accommodatum sibi est,unusquis* consequitur. s.
Singula nquit,id est singuli, oc unusquisque. unusquisque enimverbi causa, pugil absolutior reddetur, atque exactior i priuatam curam consequatur,id est si conuenientes sibi Pugna propriae: naturae accommodatas exerceat.Nam ec exercendi magister saniorem conseruabit quempiam,qui pro ratione viruini corpus civ usque exacta et quam qui vis via
577쪽
to vel ampliores vel minores,quim par sit, exercitationes iaciendaspraecipit. Grammati cum item exactiorem reddet,qui quae potest quisque , ediscenda,memoritesque pronun/cianda praescribitaquam qui longe plura aut pauciora quam conueniat.Meliorem quoquere probiorem eisiciet hominem,qui cuivi accommodatas operationes ex virtute exercem das committit. At qui in uniuersum omnibus vel easdem pugnas imponit,ves easdem exercitationes mandat, et eadem ediscelida proponitetis nullo pacto omnes aut pugiles , aut sa/nos,ahit grammatico, ellicere absolutos poterit. Neque illud hic inquit A rii toteles, tam inseiuoios quam tardos,si perinde,ut cuius*naturae conuenit, viri indidicerint, aeque eraactos grammaticos,si de grammaticis intelligamus,aequalit in tempore virosque euasu/ro ros. perspicuum enim est, ingeniosiores quo citius, etiam exactius finem suum esse con
sequuturos. sed quod inquit, huiusimodi est:eum qui natura est ineptus, si pro ingenii rastione conueluenter erudiatur, ad absolutionem re se sectionem tantam elle peruenturum, quantam capere natura sit potati vero curam sibi congruam non naciscatur,consequuturum perse stionem eum non cito Cuiuis igitur narura cognoscenda,est accommodata di igentia adlubenda est.
Sed curam optima adhiberet quidem' singulis rebus Sc medicus Sc exerocitationis magi iter ,& unusquisque alius, qui una uerlate cognosceret, quid
omnibus aut talibus conducat: communium enim rerum scientiae & dicuno tur,& liint: nihil tamen fortasse uetat,quo minus unius alicuius rei licet sciens
tia praeditus non si i curam habere quispia pol sit: qui modo quae in unaqua,
que re accidant, experien tia diligenter obieruarii. quemadmodum etia meo dici nonnulli optimi esse sibiipsis v. dentur,qui alteri ferre ope nulla queunt. nec minus sorsitan ei qui artifex& contemplativus estici uult, ad uniuersale
uidetur esse procedendum, atque id quo modo fieri possit, cognoscedum . de hoc enim scientias esse dictum iam est.
Duplex lectio hoc loco habetur,του καθ' εν videlicet. i. singulis rebus, ec του καθολου. i. 3o Uniuersalibus. Si priorem sequamur,talis sensus euadet: cum dixerit magis absolui lingu/Ia si priuata cura adhibeatur: lubiungit,maxime curam habere lingularum rerum eum posse qui uniuersale cognorit: quippe cum ex uniuersali quod particulare est cogit osci maxi, me eoluit. qui enim scit quid omni calidae re siccae naturae conducat ridem quid particulari conterat,sacile cognoscet.quil quodna omni puerili aetatiaccomodatum liudium sit peraspexerit: quid singulis pueris conueniat,non ignorabit. Na scientias communes res docere Uniuersales,omnibus perspicuu est qui eas pertractant,medicula. n. docet iion qu d Socrati , sed quid omni tali temperaturae, qualem habet Socrates, salubre sitanon quid Parmes nidi,sed quid omni seni conducatiqui igitur uniuersale cognoscit,particularis curam habe re optime pol. Nihil tamen prohibet quin aliquis qui uniuertae igitoret,unius alicuius na/4o tura experientia ita ea Plorata habear,ut quae ei prolu t,quae item noceant, optime calleata quemadmodu nonnulli sunt qui cum quae salubria sibi sint, experimento didicerint,magis umedici sibi prodesse videantur. Quocirca pater quo P cum experimento perspexerit quae exercitationes filio suo conducant: maiorem v exercendi magi iter curam habere eius poterit. is tamen eo dissert ab illo qui uniuersale sciust qui uniuersale cognoscit, multos sanare, at 3 exercere rectepot: hic illi seli prodest, i di nonnulla utilia,& nonnulla noxia esse ex,
perientia percepit. Sic in puerorum quot educatione fici qm uniuersale cognoscit.ε. legem, multos instituere: qui unum tantum callet,viri tantum adhibere studium potet quippe cum expertus iam sit,quae amet ille,& quae oderit: quibus obteperet, quibus renitatur: qtuρbus demum Uerbis,aut rebus ad honesta capellenda induci iacillime valeat. Ato haec erit so sententiastinaν Iegamus.si autem καθολουa.uniuersalibus,exponendum erit hoc modo: qui uniuersale cognouerit de pueris, oc iris,omnibusq; reliquis ciuibus: opumeis omnisbus in viuuersum prospicere,omnium* generaliter curam habere poterit.quare oportet
eum qui contemplator oc artifex fieri vult, ad uniuersalei ad rationes quae uniuersalia do/cent,accedere:cuiusmodi ea est, quae omni syrticitatue tale quid conduine statuit . ad has Eustrat. mm ia
578쪽
Ac fortasse ei qui uult siue multos, siue paucos diligentia ac studio meliost res reddere,ut ad legumlationem idoneus euadat, enitendu est: si legibus bo, ni estici possumus. quamcun*. n.6 prius lata recte disponere cuiuslibet non est: sed sit modo est cuiuspiam, est scietis.sicut in equestri arte,& reliquis quorum cura aliqua & prudentia est. 1
Sicut gramniaticus, re pugil, medi S tam multos a paucos pol grammaticos, Sc pugiles,& sanos efficere: lic ciues bonos re multos re Paucos pol reddere, qui uniuersale,hoc est leges recte institutas cognouerit: quare qui bonos ciues vult emcere: is eniti debet, Ut ad leges serendas idoneus sit. E st autem ad leges ferendas idoneus, id est νυιοθετικος quasi dicas legillatorius, qui leges rectas, nullis erroribus carentes instituere potest.nam eum qui huiusmodi suerit,leges iam politas quae bonae dc malae sita facile polle disceritere, per/ipicuum est.non enim est cuiuilibet disponere , id est dijudicare recte te an male lex haec, aut illa constituta sit: sed scientis Scientem vocat ciuilem Dp entem, qui humana sapientia praeditus est. is autem est, quemadmodum in rebus publicis dicet,ille qui quot iera rorum publicarum sint, optime perspicit: quidq3 in ipsis rectum, quid peccans reperiatur: zo
quae ipsarum optima sita quae item reS salutem linguli S, quae pernIciem asserant: tum qu lis ui qualem corrupta abire coiasueuerit: Utrum Vidclicet populi gubernatio,isi corrunip tur,in optimatum administrationem pertraiaseat, an in eam quae censu regitur . qui haec fas ne cognoscit , ciuilis s piens est, atque idem ad legii Iationem idonetriaquippe cum ciuis lis facilitatis lag il.urix parasit. Sicut igitur qui equestri arte est praeditus, cura studio eqlios bonos caicere potet ita bonos ciues reddere valet qui ad leges serendas idoneus est.
Post haec igitur considerandum,unde aut quomodo ad lages serendas fieri idoneus qui spiam possit an sicut in caeteris fit ex civilibus
Asserendo, non inquirendo inquit/Post haec igitur graece enim α ρυν cum acuto accentu legitur,quod alli ritoni est accommodatuni: sicus cum circunse stitur αρ ono iterrogas tionem dc inquisitioi em significat. lnquat autem, quoniam legum serendarum periti ho/minis est bonos cic honestos ciues reddere, videndum est quibus magi stris usi euadere ad Iegum lationem idonei possimus: aut quo modo,id est quibus stud is, oc exercitationibus aiae qui eam iacultatem valeamus. ct statim subiungit, sicut in caeteris artibus fit, ita in legi latrice hac euenire solere . quemadmodum emni grammatici re medici oc musici a scientis hiis edocti essirimur: sic legum lationi apii ex civilibus , id est a rerum ciuilium peritis ii
An non simila quid in ciuili & reliquis scientiis& facultatibus apparet:
quippe cum in caeteris 'dem facultates tradant qui ex eis operantur: ut medis 4 oci,& pictores .ciuilas autem res rhetores docere profiteantur: cum tamen neo
mo ex ipsis eas agar,sed illi tantum qui rempublicam gerunt. qui quidem fa,culiate quadam potius & experientia, q intellictione id agunt.
Facultates, id est δυναμεις artes eo vocabaiit Ueteres, suae contraria confirmare Iaρbefactare a rederentur,atque Urranque partem pertracrare cuiusmodi rhetorica , α
dialectica et iacientias vero eas, quibus una certa res subiecta esset: qualis est arithmetica, geometria,tiaturalis disciplina.H oc autem non ex semetia sua hic inquit A ristoteles, cum in rerum publicarum libris leges condere ciuilis hominis esse aflirmet: sed rhetoras & de, clamatores qui sophistae appet labantur, irridens ac carpens : qui cum prorsus quid esset ars sociuilis, ignorarent,se ciuilas nuncupabant,ciuiles que res se docturos esse impudenter profitebantur. Intelligenda igitur haec sunt, quae ab Aristotela hic dicuntur,peritide ac si ita discat. si vetitatem ipsam,rerumh3 ipsarum naturam sequi velinius,nullius alterius qu)m ciuilis hominis legum lationem ine cesebimus: si vero ad rhetoras sephistas spectemus,qui
579쪽
cum non sint ciuilium rerum periti,sed ciuium assentatores, dc applausores, se ciuiles esse profitentiar, N praedi cantereddere ad leges serendas idoneum quempiam non esse ciuilis hominis existiniabimus.quod tamen salsum est. qui enim non sunt ciuiles: ii neque legum lotioni sunt accommodati: qui vero legum lationi apti ipsi non sunt, neque essicere huiusmo, di alios postlint. rhetores igitur cum non sint ciuiles, nullos adserendas leges idoneos res dere unquam poterut. Id quod ex scientiis ec facultatibus comprobat. qui enim scit, simul re docet eam artem quam nou:t,oc ex ea Operatur . nam Pictor non solum pingere alios docet,sed etiam ipse pingit:& orator non solum componet clarum orationum aliis artem tradit, sed ipse quoque componiti medicus item re alios medicos efficit, οἱ ipse curando eci o sanando medici ossicio sungitur. ec demum omnes qui arte aliqua praediti sunt, sinaul ec ea docent,et ex ea operantur .res autem ciuiles profitentur quidem rhetores ec declamatores, sed nullo modo tamen agunt: ignorant igitur.si enim scirent eas, proculdubio etiam ageret. agunt autem eas illi qui nunc ad rempublicam administranda accesseriniucuiusnodi erant
Demosthenes,& Aescii ines. sed ne isti quidem scientes quae esset ciuilis ars, sed facultate quadam re experientia L usu at* exercitatione absque ratione potius,u intellectione oc arte aliqua ciuili id agebant.
Nam neque scribere neque dicere de huiusmodi rebus conspiciuntur: cum tamen fortasse id praeclarius fuerit, quam iudiciales & deliberativas oratio.
Eo nes conficere. Cum dixerit eos qui nunc gerunt rempublici,ciuiles res agere,non eo Q ciuilem sciens tiam habeant,sed ex peritia quadaaim usu: huiusce res confirmationem subiungit, cum eos necν dicere nem scribere quivi de huiusmodi. i.ciuilibus rebus,inquit.nam si ciuilia ea sunt, quae vere sunt honesta,re vere iusta,& utilia: haec aute ex virtute agunturi qui vero nune rempublicam administrant,cum eorum quae vere laonesta,ec iusta,ec utilia sunt,naturam ignorent,ut Plato in Gorgia ostendit,quo modo de ipsis his vel loqui, vel scribere quicupossunt oc tamen,inquit, praeclarius suisset ipsa haec cognoscere u orationes vel iudiciales,
vel deliberativas. i. consultatorias scribere.
Neque ciuiles uel filios suos,uel aliquos alios reddere amicos uidentur: id
30 quod fuerat sane consentaneum,si modo potuissimi. neque.n.ciuitatibus mo
lius quicqreliquissent: nem uel sibi uel carissimis quibus* adesse quicqua il
huiusmodi facultatem maluissent.
Ignorantiam rerum ciuilium in iis qui rempublicam administi ant,ex eo etia declarat,m nullum vel filium suum,vel amicu hanc artem huiusmodi homines docuerint: id quod eos scientia hanc ignorare euidentissi mum signum est: quippe cum nullum maius bonum ciuistatibusu vel Uium,vel amicum ciuilium rerum peritum relinquere valeret.Si. n. scirent υlios oc amicos docerent: non docent autem: ergo ignorant.
Non parum tamen conserre experientia uidetur: non. n. ex ciuili consuetu
o dine magis ciuiles redderentur. unde etiam fit,ut qui de ciuili facultate cognoscere appetunt, iis opus in se per experientia sit.
Vt recte omnes publicae res ab iis qui praesunt administrentur, praecipua quidem in eo causa est, ψ ciuili scientia praediti sunt: experientia tamen multu eua consert. quemadmoduquom in medicina,& caeteris artibus videre licet,quarii finis sola cognitio no est,sed opus, quod ratione 5c actione perficitur.si inexperietia ad ciuiles aictiones no conduceret,inagis ciuiles homines ciuili consuetudine minime essicerentur: at qui ex ratione 5c experientia in ciuilibus rebus versantur,magis stant ciuiles, a qui solam ratione sequuntur: quiq; longiore tepore in ciuilibus sine et ratione sunt immorati,maioreq3 ex diuturniore usu peritiam coni traxerunt,ciuiliores sunt,u qui ratioe quidem sunt instructi, sed breuiori tempore res ipsas gerendas experti fiunt: i igitur qui euaaere ciuilis cupit,experientia esle opus constat. Cti re ehistarum genus eum neque experientia rerum ciuilium praeditum ut,neq; quae sit ciuilis scientia, cognoscat ivile nullo modo est.
At rhetores ij qui haec profitentur, ualde procul abesse ab ea docenda ino
580쪽
s4s EUSTRATII IN M o R A L I V M ARIST.dentur.necp. n. Omnino qualis nam ea sit,&circa qua uersetur,sciunt. non. n.
eandem cum rhetorica, aut peiore eam esse statuerent: ne y legum institutio
nem facilem esse existimaret,cum approbatas leges collegerit quispiam, posse inde optimas eligi asserentes: quasi electio ea perspicacitate non indigeat,& iudicare redie maximum non sit.
Ren publica quide gerentes quae ab experienti a inuenerunt,ea docere mediocriter possunt at rhetores se declamatores procul ad modii ad edo absunt t Prodicus, Hippias, G orgias: et caeteri oes adolescentiae corruptores: qui sane,quid sit ciuilis iacultas,ignorant. quod ex eo patet,l ciuilem facultate oc rhetoricam eisse ide aflerunt, aut arithmeticam Io mathematica.nessi enim,si scirent quid esset ciuilis,eam cande esse cum rhetorica dicerent: nem legum latione sacilem esse fatui assererent.quid. n.inquiunt disiacultatis habet legu constitutio. cum approbatas leges colligere,aim ex eis optimas secernere facile cuicum sit.Sed erras o Dpllista. quae. n. optima sit lex,qus secundo loco bona,quae tertio, posse dignoscereat* eligere multa perspicacitate & prudentiam, ec vere ciuilem scientiam requirit.
Non secus atl in musica euenit. periti nancy in singulis opera recte iudi cant:& quibus,aut quo modo perficiantur, quae debent: qualia ite qualibus
consonent,cognoscere consueuerunt. imperitis uero satis ei si benenean malefactum opus sit,eos non lateat. sicut in Pietura. Σο
emadmodum in mulica non est cuius consonas modulationes & bonas a malis dis sternere.et in uniuersum in omnibus qui periti sunt: peritos alii improprie hic in unaquam re scientes oc artifices vocati recte opera iudicat: re quibus oc quomodo perficiatur quodlibet, cognoscunt. qui. n. est niedicus, quid sit sanitas,dc quibus medicamentis,quatim victu quoq; modo adhibito coparetur, non ignorat. pari ratione qui pictor est, quae optima imago sit,quae recte oc quae praue esseta,ec qua parte vel laude vel vituperiunt mereatur,optime callet:imperitis vero re artis expertibus, cum facere ipsi opus nullo modo queant,satis superq; est,si recte ne an male opus aliquod factum sit,dignoscere valeant. Sic qui cilii tes non sunt, cum minime sint ad leges statuendas idonei, poterunt tamen sortasse iudicare quae bene di quae male sese habeant, non quae optima inter bonas censeatur. 3
Leges. n. ciuilibus operibus similes sunt. uo modo igitur ex his ad leguIationem idoneus euadere,aut optimas quas* iudicare quispiam posset:
Lex nihil aliud est ipse ille qui lege sanxit:sicut contra legissator,in eo . eit legislator, nihil aliud u lex ipsa est:iccirco legislatorem hic legem appellauit,cum inquit: Quo modo igitur ex his ad legii lationem idoneus euadere quispia potiet simili modo ipsi illi qui ope/rantur,esse opera suadicuntur.imago.n. pictor ipse est,no quatenus videlicet est homo,sed quatenus pictor. item opera ipsa ciuilia non aliud sunt u ciuilis ipse,in eo Q ciuilium rerum
peritia callet. onia igitur leges operibus ciuilibus similes sunt: opera vero ipsa ciuilia reicientia ciuili ec experietia recte efficiuntur: oc vere ciuilis ille est,qui viri is tam scientia uexperientia est praeditus: merito legum lationi idoneus erit, non qui optimas quasq; leges conquisierit & collegerit,etia si id abs* multa cognitione di scientia fieri possis: sed qui oc
perientua, ec arte ciuilem facultatem sibi compararat.
Nam neque ex scriptis ad medendum idonei fieri uidentur: cum tamen in
his non selum curationes,sed quo modo etiam & sanari queant homines, dccuratio adhibenda sit uniuscitius p habitu distincto,tradere conentur. que sani sicut expertis conducunt,ita inscientibus inutilia sunt.
Sicut in naedicina, inquit,non qui multos libros coquisiuit re legit,medicinale opus potexercere:9uis in eis exquisite de Unoquot morbo rationes tradantur in hunc modum: hic soaegrotat: sed omnis qui aegrotat, vel similari,vel instrumentario morbo laborat. hic aut ob hanc oc hanc causam iii strumentario no laborauergo similari .at similaris morbus est verbi gratia triplex:hic vero nem hoc,nem illo afficitur ob has et has causas:restat igitur,ut hoc afficiatur. hic aut morbus ec sanguinis missione, ec exudatione,et medicamentis facta puragatione