장음표시 사용
561쪽
LIBRUM DECIMUM. set anhaerennis. quare omnia sacere debemus, quaecunque ad vitam ex intest ectu traducendam, conducunt. is enim supremum est,re praestantissimum,& diuinissimum omnium quae in nobis sunt. Ex eo autem vitii qui ut dictum est, contemptis his externis ab Oinci eorporis procliuitate absolutus ac liber diuino fulgore illuminatur. licet enim id mole se paruum, id est magnitudinis sit expers,atque indivisibiler non oportet,vi quod diui misimum in nobis est, paruitatis causa negligamus,&quasi vilem quandam rem esse existimemus. non enim vim & dignitatem mole ec magnitudine metiri debemus,sed insecabilitate potius,& coratri ris vacuitate: quippe cum intelleis uales ocincorporeae substantiae sine dubio vllo longe omni corporea natura preciosiores sint,ae potentiores.
Io Id autem esse etiam unusquisque uideretur, siquidem praecipuum, εc me' aius eaequocirca absiardum esset,si non sitam quisque,sed alicuius alterius uis
tam expeteret. Sicut ciuitas proprie dicitur quod in ipsa principatum obtinet,&dominatur: ut in populari re pub populus, ec in regno rex, re in tyrannide tyrannus:is quoque homo propris est, qui in nobis est intelle ' resisti proprie Aristoteles&Plato Aristotelis re Plat nis intellecti .propterea quod videlicet quod in unoquoque praecipuum est, re Princeps, melius que atque optinatam, intellectius est. Quia si ita est , ec felicitas nostra in mente ocintelles tu consistit,vitam ea quae ex intellectuali contemplatioe traducitur: quo modo a surdum non est,si neglecta propria vita,proprioi, hostro bono alicuius alterius. . ciuilis, aut voluptuarii vitam sectemure
Quodque dictum supersus est,nune etiam conueniet. quod enim naturae unius citiusque est accommodatum,id praestantisRmum,ac luciindissimu unis cuique est. ergo etiam hominiusta,quae ex intellectu traducitur: siquidem maxime id homo est.
Quod Uniuscuiusque naturae accommodatum est,ese' optimum ac suauissimum, prius dictum est,ubi de voluptate loquebatur. manifestum enim est id esse optimu equo , quodequinae naturae accommodatum est id item bovi iucundissimum, quod boum naturam seruat,re perficit. S ed de his superius multa iam diximus,ut repetere his plura amplius non debeamus.Simili modo igitur qu6d naturae veri hordinis est accommodatum, praestantio simum id usi,arm optimum,ac iucundissimum esse exi stimandum est: idq; inquirere debe mus,at inuenirerati ubi inuenerimus,ei neglec iis atmomissis caeteris firmiter,ac stabilis ter inhaerere proprium autem esse vero homini. i.menti nostrae vitam intellectuale dc soptemplati uam,saepius audiuimus. De felicitate inimi, pracipuo mere omammis. Cap. yIII.
H Aecipitur etiam felicissima est, secundo uero Ioco ea quae ex alia misi te existit: quippe cum operationes quae secundum ipsam fiunt, huma
nae sint. Si maxime propria vero homini vitaintque accommodatissima est contemplatim: qui ea vivet,selio itimus quoque erit. qui autem moralem ec aetiuam degit,secundo loco post ipsum haberi debet et propterea quod operationes quae ex virtute morali exercentur, ita manae sunt. i. selici ciuili sunt acconimodat qui exanima re corpore constitutus est.
Iusta enim&fortia&caetera ex aliis Mirtutibus erga nos mutuo agimus in commerciis,& usibus,actionibus uar is.& in assectibus, seruantes quod
decorum unicuim est,haec autem humana esse omnia uidentur. so ia dixit operationes ex moralibus virtutibus humanas esse, hoc est hominis esus qui exanima constat recorportita nunc his verbis confirmauiustat utens nos &fortia, occaetera in commerciis ec usibus inter nos mutuo agere, dum in affectibus quod decorum est,seruamus,aikeius autem. Lvoluptates re dolores eius hominis sunt qui ex corpore ecanima compositus est:quare etiam moralium virtutum Nerationes cum circa voluptat
562쪽
8c dolores,' didicimus, existant lacorum que ipsa & modum prς scribant,eompositi hominis proculdubio suiu,atque iccirco humanae. M orales autem virtutes em quae assectus moderentur,ex superioribus etiam nouimus. E x sortitudine enim fit,ut ad sortia exequens
da progrediamur: ndamus que ubi opus est,oc quae formidabilia sunt,quado,& ubi oportet,sugiamus:atque omnino hac virtute timores re fiducias moderamur. Temperatia item modum ita praestat voluptatibus re aegritudinibus quae tactu existunt, ut alias eligamus et sequamur,alias sugiamus. Liberalitatem autem & magnificentiam operationes eas modorari,quae dandis re accipiendis pecuniis exercentur, non ignoramus: si ea memoria tenesmus, quae a philosopho hoc de virtutibus his diButata sunt. Magnificentiam quoque moderatum honoris studium in moderata pro dignitate honorum electione consistere. i bMansuetudinem irae mediocritatem: iustitiam aequam secietatis communitatisq; humis nae conseruationem: quippe cum ciuiles natura simus, esse iam didicimus. Sossi ita est, omnes ex virtute morali oeerationes re actiones humanae,5c a rationalibus virtutibus sescundae habentur. Adde quod si homo bonus re vocatur oc est, qui neque in arietibus imo moderatus est: nem in actionibus quae circa affectus exercentur, fines nullos, & terminos nouit: ita quom planum fit,moralem virtutem ex qua boni appellamur,aetionesq; eius humanas EIer quandoquidem,sicut dictum est, affectus compositi hominis sunt.
Nonnulla uero etiam e corpore uidentur euenire: multam amitatem cum affectibus habere morum uirtus.
H is idem probai: morales videlicet virtutes,operationes que earum humanas esse. sunt poenim inquit temperantes nonnulli natura,ec forte et iusti ridiua corpore dest i quadam corporis temperatur elementorum', concursu, ec commissione ipL euenit: πια habi/lus,&operationesqine ex ipsas proficiscuntiar, composui hominis sint.ec sicut non omnis voluptas,ut demonstratum est,omni operationi annexa est, sed diuersarum specie operistionum diuersas quoque sipecie voluptates esse cognouimus: sic cum affectibus. i. volupta/tibus & doloribus at is alis virtutes assinitate coniunctae sunt: quippe cum voluptati quae ex recta 5c honesta pecuniarum datione exoritur,non omnis virtus annexa sit,sed liberalistas:riusq; voluptatis quae ex distributione pro dignitate conseqtntur,iustitia, non tempe xatis,aut sortitudo virtus propria sit. Quod si virtutes morales assim talem cum affectibus habent, affectus autem sunt humani: virtutes morales plane non veri hominis sint,sed cius qui ex anima & corpore compositus est.
Quin etiam prudentia cum morum uirtute,atque hec cum prudentia coniuncta est. siquidem prudentia principia ex uirtutibus moralibus: redhitu/do uero moralium uirtutum ex prudentia existit: at lis connexae cum asseeu hus sunt,& circa compositu uersantur. uirtutes uero compositi humane sunt.
& uitalpitiarqus secundum ipsas traducitur,& selicitas huiusinodierit
Ubi estendit morales virtutes esse humanas: elusinodi quoque esse prudentiam declarat: quae cum rationalis partis animae virtus sit,intellectus 5c mentis, non compositi videri is virtus poterat. Hoc autem quod inquit,nobis clariu tebit, si ea quae alibi demonstiata sunt, memoria repetiuerimus.Dictum sinerius est, se mutuo consequi virtutes omnenis in quo una earum fuerat, in eo quoque esse caeteras necesse siti neque fieri posse,ut vel sororis quispiam sit morali sortitudine , nisi is quoque re temperans & iustus,& prudens has heaturr vel temperans,nisi Sc sortitudine ociustitia 5c prudentia fuerit pratatus: vel pru/den nisi iusta, c temperantia oc fortia quoque veli atque eligat sed quicunque est pri
dens,is continuo 5 iustus oc teminans re sortis: oc qincunque est iustus,continuo pr dens, sortis,ae temperans sit, ceste est. Cum igitur eminuo consequantur virtutes, fit, ut oc prudentia eum morum virtute,id est morali,5c moralis virtus vicissim cum prudentia consumsta sit,separarim a se mutuo nequeam virtutes autem morales sunt humanae: humana igituracompositi hominis etiam prudentia est. Appellat autem prudentiae principia Τfinales causas ob quas agere ac sacere quippiam consuevimus. sicut enim finalis medicinae causa propter quam agit omnia quaecunque agit,sanitas est:aedificatoriae aedes: imperat
tiae victoria: temperantiae volqptatis o doloris moderatio; sicpnidentiae, sicut demoto istum
563쪽
stratum est,ubi de ea agebatur,rectum proposistam in moralibus virtutibus, sinis est,et eausa propter quam agit opinio enim circa Des recta a moralibus virtutibus nobis eueni nam tale quippiam honestum esse&bonum,ut non offendere quempiam, parentes honorare, quae sunt patriae utilia procurare: quid item Hila, re iustum, atque iccirco agetvlum: quid contra inutile, iniustum,oc fugiendum is,&cataera huiusmodi,ut recte opinemur,& no fallamur,inrtures morales efficiunt, ac Praestania ut autem materiam oc instrumenta,id est a monum-esseelionum inuenianius,quibus recitum propositum,rectum que cem consequi possnius: id a prudentia habemus. Quoniamstur moralis virtus rectos fines scopos praemonstrataprudentia vero ea inuenit atque excogi tat quae ad huiusnodi finiumro consequutionem conducunt: coniunctae utraeque ac coemexae merito sunt. od autem inquit rectitudo vero moralium Virtutum ex prudentia ex deseeruloquutionis obsciistius paulo cum sit, expleri, atque illustrari in hunc modum debeta ectus finis, qui quod sit reeius echonus, ex virtute morali nobis innotescit:ea enim est, ut diximus, quae fines no bis rectos praemonstrat et is inquam finis ex prudentia existit, id est comparatur atque ac quiritur sprudentia, quae ea quae adipsum apprehendendum conducunt, ostendit. Cun igitur prudentia cum moralibus virtutibus sit coniuncta, irae autem virtutes cum assectis bus sint annexae: fit ut prudentia cum affectibus quoqueconiunetionem habeat. Afiectus vero humani sunt,ae ad compositum hominem sis stant: quare compositi hominis prudentia,ec virtutes quoque erunt.
Mentis autem separata est. de ipsa enim hoc tantummodo est dictu. nam exquisite tractare maius est,il praesenti proposito conueniat.
Mentis autem,id est veri,et eius qui proprie homo est, vita intellectualis ab asse stibiis compositi hominis separatan: vitaicitas quae ex ea euenit,diuersa a ciuili omnino sit. sed de hac exquisitius agere theologi est:tiam intellei ius ex illis est,quae sunt ad aliquid. est. n. intelligibilium intellectus:iwn se fac sensibili umisens ait eorum quae sunt ad aliquid,ea dem est scientiarde intelligibilibus autem agere theologi est : quare de intellectu quoque dioiitare ad euiciem pertinere censendum Videtur uero uel parum uel minusquam moralis,externarum rerum ara o paratu indigere.necessariis enim rebus utrisque est opus: atque id ex aequo esto: licet magis circa corpus, & qus huiusinodi lant, ciuilis laboret. parumenium quid di surret.
M oralem vocat ciuilem selicitatem. inquit autem contemplativam selicitatem parum prorsus externarum rerum adminiculis indigere: ves si minus Parum, non ex aequo salieni vi moralis . non enim sicut ciuili, ita contemplativae quoque multis externis rebus opus
est: sed longe paucioribus . necessariisenim,ut prius dictum est , utrique indigent: curo id contingat, ibidem sint explanatum . quanquam ciuilis magis quam contemplativus I horat circa necessaria, atque ea quae necesiarns quam simillima sunt: paulo enim 'amplius ad ea ciuilis declinat.
Sed in operationibus Ionge distabit. liberali enim ad Iiberalia agenda,
& iusto ad retributiones ficiendas pecuniis erit opus : quippe cum ob iφxae uoluntates sint: simulent que etiam illi qui iusti non sunt, iuste agere se uelle. sortitudini item potentia, si modo quippiam ex uirtute exequi debet:& temperanti potestate opus erit. quo pacto enim aut talis aut alius quispia
In rebus quidem necessariis parua inter hos disserentia est: sed in operationibus longe so distant: ac pene tantum, quatuum abesse id quod est, ab eo quod non est, videtur. Cono templativus enim ut ex intellectu operetur, in intelligibili biasque rebus versetur,nulla re extrinsecus indiget: nam sicut sano visui ad videndas, verbi gratia,has literas praesente luce hulla alia re est opus: sed simul ac palpebras sustulerimus,si iorte conniueant,clare Inspiciuia contemplativus ad intelli ilia conspiciemia nullum extrinsecus adiumentum requiriv. Eustrat. ii
564쪽
sso EusTRATII IN MORALIUM ARIST.
at Quillis si liberaliter gerere vult aut iuste,pecuniis indiget, quo ae large donare,&stribuere quod im conuenit, pos ἰt: nam ex aetionibus virtutes hae agnoscuntur,non ex verbis,licet se velle re iuste & liberaliter agere quispiam dixerit. actiones autem abs* a commodatis instrumentis exerceri nullo pactio queunt. instrumenta vero iuuo S liber, Ii accommodata pecuniae sunt. si sortiter item agendum ciuili est, praesentia hostium: si prudenter, alia quaedam necessaria sunt. Voluntates enim sunt obstinae , re incertae. cum non' nulli suit qui licet iusti non sint, se velle tamen iuste agere simulem:quos sane ea simula tione iustos esse dicere nullo modo debemus. Temperantem quoque quibus sam indige/. re, libertat praecipue,& potestate,perspicuuin est: nam qui sub paedagogo, ut alterius cuiubiam custodia quem timeat oc vereatur,constitutus a voluptatibus corporis abstinetris Ioan vere temperans fit,nisi libertatem nactus idem secerit,nondum patet.
Sed quaeri consileuit, utrum eleetio an actio magis propria uirtutis sit: cum in utrisque consistat uirtus. unde manifestum est in utrisque id futurum. quod persedium est. ad aetiones autem exequendas multis est opus: δί quo plures & meliores sunt,eo pluribus.
Cum dixerit ex amoribus temperantem , sortem, iustum, εc prudentem agnosti: occepe fiat, ut nonnulli: vel temperanter, vel iuste se gerant, quo aut sacerdotium,aut ciuilem aliquem principatum consequatatur, aut quippiam aliud, licet neque temperant , neque iusti re vera sinta atque iccirco asserere potuis let aliquis selos eos esse temperantes re iustos Eoqui temperantia 5c iusta vellenumerito res in quillionem venit: ut alii volutate, alij actio/ne virtutem definiunt,cum utraque tamen coniungenda sint,et in utrisque virtus consistata
quippe cum iustus re vera sis,qui iusta oc vult,& aginprudens item , & sortis, oc tempe/rans limili modo.QMod si in utrasque his ec voluntate re actione virtus consistit, adage dum autem pecun is est opus: iustus θc liberalis sine dubio pecuniis indigebi uarii eo plurihusEuo niatores,ec pulchriores aditones ipsae fuerant.
Contemplanti uero nulla huiusmodi rerum ad operationem quidem indigentia est: quin sere' contemplationi esse impedimento consueuerunt.qualest nus tamen homo est,cum pluribus* uitam degit,ex uirtute agere Proponiti talibus igitur ad humane se gerendum indigebit.
Contemplativo autem homini externae res non modo ad contemplandum non conse
runt, sed impedimento potius sunt: quippe cum,quantum ad operationem intellemis spes stat, nulla re extrinsecus prorsus indigeat.fit tamen, ut quia est homo, id est quia adiumctum habet corpus ,-cum hominibus vitam traducit et his quoque illi opus sit ad humas ne se gerendum: id est quo more hominis erga eos quibuscum versitur, ossiciose se gesrere possit.
Nam persediam felicitatem contemplativam quadam operationem esse: constare uel inde posset, Q deos maxime beatos,& felices esse existimamus.
His quoque persectam selicitatem in optimarum rerum cognitione versari ostendi troptima enim este diuina omnium consensu constat. quod si seliciter vivere optimsi oc pera laetissimum bonum hominibus est, id autem in contemplatione versari declaratum unci nunc quoque persectam felicitatem in optimarum rerum contemplatione consistere, non in actione, aut Mectione sicut ciuilis, dentonstratur, ad hunc modum: qua in re micitas,oc beatitudo Deo inest,in eadem re, quoad eius fieri potest, nobis quoque inerit. at Deo Micitas 5c beatitudo in contemplatione consistit,nobis igitur etiam propria Micitas in contemplatione versabitur, nam operationem Dei 5c beatitudinem in contemplando non in syndo,aut est ciendo constitutam esse:alias in undecimo supranaturalium disiputationian. Philosophice demonstrauit, re nunc probabiliter declarat,cum ita subiungit. so
Nam quales actiones attribuere eis debemus, iustas ne et sed ridiculit sane uiderentur, si commercia iacerent,& deposita redderent,atque adia huiusino
di inter se contraherent. nunquid sortes cui formidolosi iustineant, periclio
565쪽
rentur quia honestum sic an liberales c sed cui dabunt absurdum quippe,
si etiam ipsis numum,aut tale quippiam adesse dicamus. nam si temperantes esse eos asseruerimus,quidnam eiusmodi essent: qudd enim prauas cupiditates non habeant, mole ita atque inuidiosa laus est. si demum omnia percurra, mus,quae ad actiones attinent,parua& indigna d is esse uidebuntur. At iii
uere deos omnes existimant: quare etiam operari. non enim ut de Endymio,
ne dicitur, dormive eos oportet. et igitur qui uiuit, & aetione,& estectioneis item magis caret,praeter contemplationem quid restat: Quare Dei operaistio cum beatitudine excellat,contemplativa erit:&ex humani, ea erit felicis,fima,quae huic maxime est cognata.' Deum inquit vivere operarionanes existin amus,5c credimus: omnis aute operasitio ves a 'iua,vel effectitua, vel contemplativa est:si igitur neque agit,necive facit deus: rouat tertium,ut contempletur. at Dei operatio optima est, di praeitantinima ac suprema: si ergo,ut nostra quoque operati O, qtiae diuinae maxi me est cognata, quae est contemplasD o, persedia, optima,ac suprema sit. Non esse autem diuinam operationem in aetione,aut esse 'ione,aut ciuili felicitare, sed in contemplatione,ita probata morales Virtutes omnes,sbeut demonstratum est, affectuum sunt moderatrices: allectus autem in deo minime sunt:
' non sunt igitur neque morales virtutes: quare neque ciuili selicitate felix est. Quid enim iustitia ei est opus r nam cum iustitia sit pro cuiusque dignitate permutationes facere , ac deposita reddere, ridiculi sane videremur re nos, re ille.nos,si talia de deo opinaremur: ible,si huiusmodi rebus eidet districtus. Quid item sortitudine ei opus est,cui nihil terribile est,& sormidandum Quid liberalitate absurdum enim est et, si quispiam pecunias ii mos ei adesse existimat,ut Zc quibus dare,oc a quibus accipere oporter,& det,& accipiat.
Qiiid autem temperans dicetur grauis enim et molesta atque inuidiosa ea esset laus,si dea cupere quidem,sed non dure tamen & superari a cupiditate, sed superare eam,ac vincere doxerimus: vituperium enim id potius esse eius quam laus videretur: quippe cum hoc modo nihil a continentibus,& toleratibus differret. i ta igitur si per omnes virtutes disturramus, eorumq3 Operationes:paruae omnes atque indignae diuina natura esse deprehendentur. At vero Deum vivere dc operari asses imus: non enim dormire ei conuenit,ut de Endymione sabulae prodiderunt. eius igitur operatio cum beatitudine praestantia & pulchritudine ciui lis selicitatis operationibus longe praestet,contemplatio erit. inrocirca etiam ex humanis operationibus ea quae veri hominis est,quae diuinae operationi maxime est cognata re am
is. laedi emplativa,Matissima perfectissima, oc felicissima simili modo erit:altera vero qus ad ciuilem spectat, longe inferiore loco habenda est.
Argumento illud est , v caetera animalia quae tali operatio ne penitus in rent,expertia felicitatis quoque stant.
o Talem operationem cotemplativam, id est intellectualem vitam,et Ntimarum rerum, diuinarum que cognitionem appellat. Inquit igitur, ut quae praetermissa sunt,et extrinseseus suiu intelligenda,suppleamus,hoc modo: ex aliorum sancphilosephorum, Epicure eum videlicet,& Stoicorum de selicitate sententia,posset quispiam felicitatem brutis amis malibus ratione que carentibus impertiri: ex mea vero oc Platonis,caeterorum que qui in intellectuali vita felicitatem constituunt, bruta animalia cum intellectu, dc ratione penitus reant,felicia este nullo modo possunt. Nam ex Epicuri et Stoicorum opinione felicit tem ad bruta quoque pertingere, his rationibus demonstratur: si bene esse affectum Episcuro est bene vivere: bene autem vivere et Epicuro et Stoicis idem est quod felicem ei lubene esse assectum nihil aliud est,quam selicem eiiciat brutis inest,ut bene affecta sint: γυ, o re ut felicia quoque sint nerat. Praeterea si Stoicis secundum naturam degere bene vivere est:bene vivere autem & ipsis oc Epicuro est felicem esse: secundum naturam degere est felicem esse. at inest ratione carentibus animalibus,ut ab ortu usque ad vigorem et florem aetatus uiadum iraturam degasu: bruta igitur alumina silicia sunt. tiam quod bene affecta
566쪽
32 Evs TRATII IN MORALI vM ARIIT.' snt bruta,atque ex ea bolia assectione. .voluptate bene intrant,ex musicis et canoris anim libus patet. nam nisi secundum naturam viverent, proprium opus assidue canendo minime expleret cum enim canora sint et musica, opus eorum secudum naturam est cantus:quem cuexercent,secundum naturam viuere censenda sunt. Cantum enim esse bene assectorum, recorum quae voluptatem percipiunt,assidua eius operatio declarat: quippe cum nullum anomal sit,quod si dolore aliquo molestetur,non modo assidue, sed ne ullo quidem tempore prorsus canat. canere enim non tristium, et dolore selicitatorum,sed voluptate assectoru, et secundum naturam degentium est. Felicitas item ex S toicorum opinione naturalis appetitionis extremum est:ad quod cum peruenit natura finem situm habet,nihil: amplius aes siderat, quam id quod sibi proprium bonum est,continere,fc non amittere. hoc autem bru i otis quoque inesse manifestum est: bruta igitur Uoque felicitatem consequutur.extremum enim et finis naturalis appetitionis nihil aliud est, quam vigor ipse et flos aetatis . nam cum inamentum et decrementum seu efflorescentia,&des florescentia motiones utraeq; sint, inter se oppositae,altera ut origo quae ad esse:altera ut terminus qus ad non esse deducit, νcesse est,ut medium aliquod intercedat, quod dissimile ab utrisque sit: qui est status. hic autem status. qui inter incrementum ec decrementum medius est,naturalium foetuum est vi/gor et flos,nnistia naturae esse dicitur: quem cum assequuta est producens natura continere quasi proprium honum, et conseruare nititur.licet postea subiacens natura,quae est mat ria, naturam .sormam in se non continen totum corrumpat,ac perdat. tripliciter enim,
ut in libris de naturalibus disputationibus 1cimus , natura dicitur: materia videlicet, Eosorma, et tertia illa quae naturales res producit, materiam que ad formas suscipiendas mouet, ac mutat. Huiusinodi igitur selicitate bruta esse possistit felicia: illa autem quae intelaleeluali vita, diuinarum que rerum cognitione definitur , nullo pacto possunt. solus enim ex omnibus animalibus homo est,qui ex natura sua considerare de diuinis rebus,atque uestigare valeat, et dissererer et qtunis earum essentia sit, et quaenam ex earum intelleeti ne similia ipsis iniciantur. Cum igitur ostenderit Dei operationem esse cotemplationemripse enim est qui intelligit, et qui intelligitur, ut in undecimo supranaturalis di inacio/nis libro inquit: et diuinae maxime esse cognatam eam quae veri hominis est: subiungit: intellectualem vitam quae felicitas est compositi hominis ciuilis minime esse, sed eius qui vere et proprie homo est: illud est argumentum, quod nullum ex brutis animalibus 3 ohuiusmodi 1elicitatis est particeps. carent enim tali felicitate, quia talem. iasiatellectualem operationem non exercent. intellectualiter autem non operantur,quia intellectus stat e Pertia,qui verus homo est.
Diis enim beata tota uita est. hominibus autem eatenus, quatenus simis litudo qusdam eiusmodi operationis in ipsis inest.at caeterorum animalium nullum est felix, propterea Q contempIationis particeps nullo modo est.
Si beatitudo incoiatemplatione,et optimarum rerum cognitione consistit et diis quippe qui assidue contemplatur, beata operatione ec actu semper tota vita est. hominibus vero quando operantur,actur quando non operantur,potestate est beata. iis autem quae nullo 4 modo ita operantur, vitabeata nullo modo est. Nam quod inquit quatenus limilitudo quaedam eiusmodi operationis in ipsis inest/propterea dicit, quia Deus cum seipsum intestigat,scipsum percipit. quod enim intelligitur ab intestigente habetur ac percipitur: atque
ita qui intelligit ec qui intelligitur, re qui habet re qui habetur dem est. felix autem contemplativus cum iam contemplatur et operatur intelligit quidem etiam ipse Deum ipsum, sed non eodem modo: non enim sicut intelligilseipsum Deus, ita quoque contemplativus ipsum eundem percipit, atque intelligit. quare conte lauta felicis intellectio α perceopreo, similitudo quaedam eli intellectionis Dei, qua seipsum intelligit. mal ita est,feoticis quoque contemplativi beatitudine similem diuinae, non eandem cum ea esse costata
Gousque igitur protenditur contemplatio, eousque etiam selicitas sese extendit:& qui biiscunque magis inest contemplatio, is magis quoque inφesse selicitatem constat:atque illam quidem non ex accidenti,sed ex ipra con
567쪽
tempIatione. ipsa enim per seipsim est Preciosa. Quare sesiestas contemplo
. Quousaue uisitiit protenditur contemplatio,id est quaeritiaque amin ia ratione praedista sunt intellectum que habent,quo contemplari re vivere intellectualiter possint,ea seli,cia esste contemplativa felicitate etiam queunt quaecunque autem intellectu earent,selicit te hac frui nullo modo possunt. Vel quousque protenditur contemplatio,ita intelligedum est, ut ad tempus reseratur . nam cum adaequetur contemplationi selicitas, Mint quandiu protenditur intellectus operatio, tandiu felicitas quoque perduret. si enim G horarum verbi causa fuerit operatio, totidem quoque non plurium , neque pauciorum felicitas sit, necesse est . atque ita ijs qui semper operantur m perpetua operatione perpetua quoque felicitas erit teris quantum est id tempm quo operamur,tanta etiam erit felicitas. A tqus ea non ex acci nti, id est non impersecte . hoc enim ex accidenti/hicis .ificat,non ex imperfecta selicitate, cibili videlicet, vel ea quae in russi a potentibus et tyrannis talibush; s licibusconstituitur: sed ex ipsa contemplatione, quae abselute proprie felicitas est. Possis nius etiam ex accidenti/ in sua significatione ita interpretari, ut intelligamus non aliud quid felices eos futuros:sed ob ipum contemPlationem circa ea qus semper eodem modo sese habetit.sicut enim qui vel coronam vel victum publice ob patris virtutem est consoquutus, non ob seipsum, sed ob patrem-ex accidenti honorem eum adeptus est:qui a
. m -- -- non ex accidenti est coronatus:sic
sori ex ipsa contemplatione, n ex elix est existimandus.. Opus erit autem & externa prosperitate homini nato. non .n .ad contemoplandum natura ex sele lassicit sed oporter,ut & corpus ualeat,et alimentum,& caetera obsequia stippetant.
H oc saepe repetit, atque inculcat riim PIamnis causa, qui asserebat, non omiuno qua/piam re indigere eum, qui revera, re non ex accidenti esivi felix: tum quia fluxa est coram possit.
vehemen- - α limentor quippe cum simplex
corpus nostrum minime sit. Sed de his plura antea diximus, ut longiori hac de re uti or tione rursus non Iiceat. Pro eritatem hic appellat sanitatem, et necessariarum rerum c piam, eatenus videlicet, quatenus ad vitam humane traducendam satis sit.Unde subiungit.
Non tamen multis 5c magnis opus fore selici existimandum est: etiam si absque externis bonis beatum quempiam esse non liceat. non enim in exup ratione sessicientia consistit,neque iudicium, ne I actio: quippe cum fieri possit,ut qui etiam terrae& mari non imperat,honesta aga. ex mediocribus si, 4o quidem rebus aῖere ex uirtute unusquin posset.
Sisieri non posset, vitae multitudine re magnitudine externorum bonorum feliciterquiliam ψiueret: talia ad felicitatem essent necet saria cum vero absque horum nimia espia Mate liceat vivere, non multiS & magnis Opus est. non enim susticientiam iudieare debemus ex rerum externarum re diuinarum exuperatisne, nimia que assuentia. Falsum enim re errans iudicium eius est,qui ex se sessicere eum asterit,qui valde multis diuitiis est instrue usai i felices actiones dicendae sunt quae ab Als aguntur,qui diuitiis afluunt: quippecum et paucis bene uti ,re ex Paucis honesta agere, ae Praecipue optimas mentis operassio sexercere quispiana possit.
Id quod cernere inde euidenter licet, quod priuati homines non minus, immo etiam magis quam potentes, honesta agere uidentur. Satis igitur e si tot ficultates stippetant. selix enim erit uita eius,qui ex uirtute operatur. Ex mediocribus Gultatibus posse quempiam honesta agere, perspicuum inde est,
568쪽
nuod primis id est qui mediocres facultates habent,neque inpruicipatu aut mo consu
tuti sunt maius quam potentes et diuites honesta agunt,magis enim oc homilibus excipiendis,di pauperibus curandis vacare: maius templis re sacrita is studium adhibere: niam Ioberaliter se gerere hi conspiciuntur,u qui maximis potestatibus praealti siunx,maxi que pus afluuiu.Quod si hi ex paucis ita se gerunt:contemplativus selix multo magis ta instellecit ualiter vivere,& ex virtute operari poterit:si mediocria tantum suppetent, ruantum homini ad traducendam vitam conuenit. Satis igitur est sesici,si tot facultat es habeat,qui mediocriter sussiciantande enim agere honestissima pol, neque ex Paucitate impeditur, in multitudine ae copia beatitudo non statuatur,quo minus felix,beat clim.
in&Solans elices recte sertasse definit: cum inquit eos esse qui exter et onis rebus mediocriter fuerunt instructi,& honestissima egerunt, ut vicistiν mabasimode que uixerunt. fieri enim potest,ut mediocria possidentes ea
agant,quae Oportet. Μos Aristoteli est post demonstrationes ad maiorem rerum confirmationem α pientum quoque opiniones,ec caeterorum natura insitos consensus adducere. ado enim cum rationibus4sapientum opiniones, re vulgi rumores concor , veri suma ea ei leproculdubio videamur,quae suerunt demonstrata . Cum igitur nunc felicitatem n0n in multitudine, oc magnitane externorum bonorum consistere Osre rit, sed in moderato ipsorum usia, & appropinquatione ad Deum et ut maiorem rei iaciat ec QI s Anaxagorae sententiam subiungit. Solon enim felicem eum elle dicebat non qui miniis re magnis amueret : sed qui Utraque haec haberet , id est oc mediocria possideret, re ho/vestissinia ageret, modeste que vitam traduceret. M odeste enim inquit,id est 'uod seu iter etiam interpretari possumus, ut eo verbo virtutes omnes comprehendalignificet.
Videtur etiam Anaxagoras silicem non diuitem neque Potentem exii Mρ masse: cum dixit sibi non esse mirum futurum,si plerisquee uulgo absiardus quispiam esse uideatur: eos .n.externis rebus,quarum tantumodo sensum ha/hent iudicare consueuisse. radii hil mirum esse debet icebat Anaxagoras,si absurdus et infelix erisque eisse videar,
miserum enim eum vulgus appellabat, quia multis opibus, non affluebat, licet virtute occontemplatione ditissimus, oc felicii simus re vera esset. Nam cum in multa opum externorum que bonorum assuentia felicitatem constituant plerique , Verorum que norum sensu careant,ignario; sint,eum qui modica possidebat,moaicis De erat contetu insclicem,ec miserum eisse arbitrabantur,eu tamen vere felix & beatus esset iudicandus.
Sapientum igitus opiniones cum rationibus consentiunt. ac fidem quisdem aliquam talia quoque afferunt: sed uerum ipsum tamen in agendis reobus ex lactis Sc uita iudicatur: in his enim praecinua uis consistit. Quocirca ante dicta ita consideranda sunt, ut ad uitam& fusta reserantur: S si cum fa,ctis consentiunt,admittenda: sin ab eis diserepat:uerba sunt existimanda.
Sapientum, inquit, Solonis vid licet ec Anaxagorae opiniones cum rationibus messeonsciitiunt, quibus probaui non in multitudine ec magnitudine externorum bonorum consistere inicitatem, neque ex his felicem, sed ex virtute iudicari oportere. ac tu qu dem,id est 5c rationes,& sapientum sententiae,quae confirmat,i licem vitam non te eam cum quis gentibus multis dominatur, maris que ec terrae imperium obtinet: sed cum ocmedi ria missidet, et honestissima agit, atque optima: fidem quidem aliquam Oc probabilitatem habent: sed veritas tamen in rebus agendis ex factis iudicatur . m si quispiam so est, qui cum felicem esse eum dicat qui mediocria possideat,& optima secietur, atque MPal. ipse'nihil amplius quam ne aria habet, et optima atque honestillima agit, comnemplationi: totus incindit: ci fides adhibendae verat esse eius oratio es stim-
569쪽
da. Sin natem sta qvidem dicit,sed contraria tamen postea agit que de no aurum re
argentum reliquasq; opes conquirit, ac contrahit:is salsius ac mendax cesendus prorsus estrcum eaqine dicit quae agit minii reconsentiam:eius orationetmlabemus verba ta Omodoa. voses qu*sdam inanes ac vanas in aerem effusas,immo ut melius dicam, nos inarticulatos, significatione omni carentes existimare. .
Atqui ex intellectu operati irihunc*excolit, atque optime assicis: is esse Deo carissimus uidetur.nam si aliquam humanarum rerum curam dη haber, sicut uidetur:consentaneum est sibs re illa quae optima est,atque ipsis maxi O me cognata, delectari,qui est intellectus: eos j qui eam maxime amat,& honorant, munerari.
Cum demonstrarit contemplativum felicem optimum, atque honestissimum, atque ex sese sufficientissimum elie,et caeteraomnia habere quae dicta iam sunt:eundem Deo quom carissimum ostendit. Deo carissmus autem i. λοέγιλλατος, is est quem deus amat: si ut φιλο ποος qtu deicola est , et Deum maximeamat. I nquit igitur,si curam hominum habet, hisq; prouidet Deus,quemadmodum optimis quibusque philosophis placet, atque esse Merum videtur: eum re optima re maxime sibi comata desectari verisimile est. Opili ma autem res et maxime Deo cognata intelledius noster est . Gaudet siquidem deus om/α- nibus η' se effectis rebus, utpote quae valde bonae simintellectu tamen praec*ue, eo quod maxime sibi est cognatus lectatur. cognatus vero est Deo intellectus non substantiare ei lentia ,sed eo Φ ea natuta est pridi ius,ut in seipsum reflecti possit,seq; ipsum contemplari ratque ita ex ea in se sum collectione in deum quoque ipsum a quo amatur, subi rus,deificetur, id est,Deo imilis quoad eius fieripotest, essiciatur . Cognatus igitur Deo uniuscitiusque nostrum stitellectus est ex operationis similitudine . nam sicut illa seipsum intellio: ita nosmet las hos inmicimus, cum supra imaginandi facultatem euaserimus.
ol si eognatus intellectilatu ster Deo est contientaneum est,ut amantes eum atque ii norantes Del Is amet, ac remiseret Amat autem cognatum Deo intellectum ille qui to/tam virtutem complexus multiplices appetitus, innatos que sensius utpote qui cogitatio nem decipiant, necnon imaginationes quae formant nobis partiuntur que res ipsas,immensam qire varietatem indueunt, eflagit rauersatus item est opiniones, quae variae etiam ipta cum sint,ad externa seruntur sensui es imaginationi coniunctae: omnis enim opinio cum ira rationali sensi Sc imaginatione operatur . tum ad scientiam 5c intellectum, atque inde ad intellectualem vitam , simplices que retum appulsiones attollitur: quocum peruenit,pMras inde illustrationes, synceras que admittit. Haee enim est remuneratio,qua eos qui anismum sibi cognatum amant re colunt, deus pro sequitur, q, clariore luce cognitionis ill strantur,persectiorem cum eo nexu coniuncti intellectuales naturas speculantur.
Vtpote qui eorum quae ipsis sunt amica, curam habeant, recte & honeste agant. Haec autem omnia sapienti maxime inesse, obscurum non est: is igitur est Deo carissimus: eundem que esse etiam felicissimum uerisimile est. uare ita quoque efficitur,ut sapiens maxime Six sit.
Si nos, inquit,eos amamus, qui filios nostros, nobisque cognatos diligunt: quanto magis conuellit, ut qui bonitatis omnis sons est Deus, amore eosprosequatur qui rem: si cognatam amant, atque excolunt quis nam autem sitis amorec cultus intellectus, eclarat, cum subiungit: recteque re honeste agant ,perinde ac si diceret: amare inte coctum nihil aliud est quam recte agere, oc secundum omnes virtutes. tam activas quam rationales operari. Haec autem Omnia, quaecunque scilicet de felicitate iam dixit, suffocientem ex se esse, indefatigabilem, curam proprii intelleetias habere, Deo esse carum, clo re caetera alia, insunt quidem sortasse etiam felici ciuili qui ex virtute morali vivite mas xime tamen re sine controuersia in eo esse conspiciuntur, qui intellectualiter vitam tradocit. are ciuilis quidem Deo carus distarasta contemplatiuus Deo carissimus e seolicissimus censbidus est.
570쪽
EUsTRATII IN MORALIUM ARIST. Peroratio operis.
NVnquid iginu si de his & uirtutibus, praeterea etiam de amicitia & uo
luptate satis figura dicitum est ,finem habere propositiam hoc nostrum est existimandum an quemadmodum dicitur,in agendis rebus finis non est contemplari singula&cognoscere,sed agere neque igitur in uirtuti sit essest; si eam cognouerimus: sed ut eam habeamus,eaj utamur, est enitendum : uel si quo alio modo boni essicimur.
Absolutaram tota de moralibus ec rationalibus virtutibus tractatiosiliis ectis 5c resticiuis qus sequuntur,ad operandum secundum eas incitare nos couatur.Verba enim sola, etiolae disputationes,et cognitiones reddere nos nessi ciuiles rei contemplativos selices pose situ: sed admodum sunt imbelles,at inualidae.nam ingenuos quidem adolescentes,ac libraraliter educatos at* institutos hortari ad aetiora fortasse possunt:sed ad selicitatem,eius: consequutionem deducere nullo pacto possunt. Bene autem 5c liberaliter educantur,atque instituuntur, qui in optima ciuitate degui. optim vero est ciuitas quae optimis legibus viis tur, honestis institutis administratur,et tegiturat si feliciter vivere finis omni usauman xum bonorum praestantissimus est: vi autem id acquiramus,abs p virtutum possessione fieri nequit: virtutes vero acquirere,atoe omnino studio virtutum incumbere n5 licet i quis in ciuitate ea versetur qus prauis legibus,prauist institutis utatur:conseruaneum est, ne dicam necessatum,ut de rebus publicis,quae ex illis praue,quaeresste gubernentur:tum quae
ex iis quae recte administrantur praecipua sit,aissi optima,qua ea habere leges de audis sputatio iam subsequatur. At p haec est tota ex his verbis uso ad calcem libri sententia, tos rum que propositum: ut declaret videlicet esse necessarium ut post tractatum de omnibus virtutibus qui iam absolutus his in libris est,de rebus ciuilibus oc legibus scribat: quaeq; leges quibus ciuitatibus conueniant,quae item tautem,quae perniciem assier e ciuitaribus valeant,ostendat atq; explicet. QMare oportet eum qui per laetus humana sapietia esse vult. i. ciuilem felicem, postem hos libros didicerit: ad rerum publicarum qus sequuntur,lectione sese eonferre.Sed de his hactenus.Ad verba ipsa accedamus. Nunquid,uiquit,'uonia de
virtutibus satis dictum est figura. i,muersaliter,et ut inpriticipio operis huiusdixit,crassa minerua,exijsaxqaliter atq; aliter pleru*euenire postiatu,ratio costituit: propterea fine habere existimabimus, re nulla alia re nobis opus esse ad felicitatem consequendam Misi ut libros hos legamus an sicut dicitur,quarum rationum finis non est sola cognitio, quemadmodum eius quae solem maiorem me terra demonstrat ed actio oc effectio: satis non est si eas intellexerimus,sed ad actiones quo oc opera ipsa accedamus,necesse est . et si in aliis quom quoru suus non est sola cognitio, sea astio: rationes εc verba actionis caula solemus admittere: Q in virtute cuius finis no disputatiis sed actio est, enitendum est, ut ea quae a nobis tradita sunt,agamus,aim exequamur. Quid.n. praeclari est,si quid sit sortitudo aut iustiria quispia cognorit,qui nihil postea nem iuste ne. sortiter sit acturus Quod vero sub/iunt vel si quo alio modo boni efficimur ita est intelligedu perinde ac si dicat: si ex virtute honi efficimur, ea viedu est: siquis alius est modus,qu Oni euadamus, illum inquirere aesectari debemus illis. n. Oino,qualiacussi ea suerint, uti nos oporter,quibus boni efficimur.
Nam si uerba ad reddendos homines probos susticerent: multas sanὰ Sc
magnas mercedes,ut inquit Theognis,asterrent,oporteret ca comparare.
uidentur quidem posse liberales adolescentes hortari atque incitare,mos res qu e eorum ex uirtute sibi obnoxios generoses, ac uere honestatis studio sos reciaere.
Si verborum lectioWintellectio ad probitatem consequendam esses satisrmultas et magnas mercedes afferret ac daret iis qui morales Iibros conlicriberent, ut inquit Theognis, Mnusquisis qui emere eas vellet sed possunt quidem verba,ut dictum est, incitare, atq; inducere ad virtutem capessendam non omaehi liberales tantumodo adolestentes. Liberales