장음표시 사용
81쪽
Cochlear, eui Eset adiici paruum, cyathi pars est,ex iunioru senten-
tiridecima: pendet oleo plenum drachmam unam,uino aut aquadrachmam unam, grana Octo: de his tamen Fannius ita scripsit: A tmystrium cyathi quarta est, ac tertia mystri, Quam i locant cyanem. capit haec cochlearia bina . Iuxta quam supputatione paruum cochlear pars quarta & uiges1-ma cyathi esset. dissident enim de mensuris, quae infra chemem sunt, scribentes fere omnes, eam tamen quartam cyathi partem esse consentienteS.
Eoi MN vs capit choenicas octo&quadraginta, sex thrios uero Graecos duos de septuaginta. iuilia qua sup- putationem choenix est colylarum trium.
Choenix capit colylas tres teu sesquisextarium,cyathos uero duodetii ginti. Cotyle capit oxybapha quattuor, cyathos sex.Oxybaphus capit sesquicyathum. athus cochlearia parua decem.
Qui haru mensurarsi modulu consequi uoluerit, cotvle formabit, quae unciaru septe semis olei capax sit,&cu ea multiplicabit,&in lminores diuidet, paruoq. negotio ceteras & certam medimni &choenicis mensuram habebit. Hic notandum,quod choenix fru- lmenti, quae pro diurno cibo familiae assignabatur, non est haec lAttica, seu medica, de qua loquimur,sed georgica,quae ex ratione statim diceda seiqiualtera est ad ista. qua ratione fit, ut cu duobus sextarijs Romanis non multo discrimine,nepe quantu unciae sduae, & unciae pars quarta, siue sicilicus olet,loci seu spatij occ parent. quo quide spatio &capacitate duo Romanis illarij geo gicum choenicem excedunt. quod autem supra in modio dixerimuS,quattuor modios demensum seruorum suisse,qui sunt sexta rij quattuor &sexaginta,modico negotio intelligimus Romanos& Graecos pare fere uictum familiae & seritis tribuisse . de cho
nice, quae diurni uictus esset, meminit Homerus in persona Te- llomachi Odysseae declino nono, sic dicentis, ut iunioris uertunt Paud operis Uactium nostr in contigetre quemquam
Choenica perpetiar, longis licet hospes ab oris Venerit. lbe qua S uidas ab eisdem relatus sic kribit. Choenix
82쪽
De antiq. liquidandorumq. men uriae.
nix enim cibus diurnus. unde & prouerbij in morem usurpatum est , Choenici non insidendium.
E o R Gio A p mensurae, quibus utebantur agricolae, &tractates res ad agricultura spectantes, eaedem sunt nomine cum sit pradictis, tam liquidoru,quam aridorum: diuersae tamen sunt capacitate , & pondere: si quidemscsquialterae ad medicas sunt, id est, dimidio ampliores, qua illae. Nam cotyi quam in Atticis, seu medicis probauimus oleo plena uncias septem semis pendere,in isius georgicis pendet uncias umdecim,& drachmas duas,id est quantum illa,&lius dimidium illius. qua ratione quilibet modico negotio de cuiuslibet capaci late poterit iudicare. hoc unum moneo, ut animaduertat eu, quelegit, auctorem, &rem, de qua traictat, ut discrimina georgic rum & Atticarum asse a ui possit, ne decipiatur.
lIPPot TRICAE mensurae, quibus ueterinari j in curadis equis, & bubus,ceteri Sq. animalibu S usissimi, EO-dem pariter sunt nomine cum Atticis, capacitate tameabillis ex georgicis differunt: habent enim sci ad medicas, proportione supra tertiam, idest capiunt quantum illae, &lius illarum partem tertiam. Exemplum in cotyle, quae in Atticis, ut saepius diximus,oleo plena pendet drachmas sexaginta, quae sunt unciae septem semis, in istis pendet uncias decem, sitie drachmas octoginta. iiixta q tiam supputationem reliquarum capacitas &pondus facile poterit inii estiri. Et hactenus de anti quis mensuris dixisse sufficit: quarum notae ex ignoto Graeco,& i unioribus haec sunt. Ceram iunChoavis t. SextariuS- Cotyia.
83쪽
LIBER EV A R T U S. De liquidorum aridorumq. men uris , quibus hodie .Ro
mae utimur, de . earum ponism .
U M e de ijs liquidorum aridorumq. m tauris, quibus hodie Romae utimur, dicedum est, & primo de iis,quibus liquida metimur, quae&ipsiae bipartitae sunt. Aliae enim olei sunt,
aliae uini, aceti ceterorumq.liquidor una, qui mensura tractantur: licet unum idemq. nometam olei qua uini menstiris commune si liba baras q. uoces barbare me proferre profiteor,
ne, du eas latinitate donare studeo,rem per se obscura obscuriore effciam. Primu igitur locum in uini mensiuris tribuo Bocali, seu baucali: de quibus e nostris meminit Catellianus Cotta in m moralibus uerbo Supellecti si legata: quae mensura me puero P littus appellabatur,&ita in marmoribus, ubi haec mensura cum ceteris in Conseruatorum Capitolinis aedibus in publico est e posita, inscripta est. Hic petitius diuiditur in duos semipetitios, quos alij medios absolute,alij medios petitios,seu media bocalia appellat: atq. hic dimidius petit tus rursus in duas partes, quaS fo-lieitas appellant, diuiditur: nec alia infra foliettain, seu minor
liet tamensura reperitur: licet nossemel tentaverim, eam quoq. urpauperibus crisuleretur, diuidi oportere : quod forsitan fiet. Supra potitiu est c6gius,ita in marmoribus, de quibus supra, appellatur, constans expetitiis octo : cuius semicongius, constans expetitiis quattuor, cogitella a nostris municipalibus iuribus, quasi parmis congiuS, appellatur. Supraeongium est Baritis,costans ex congijs quattuor, constellis au docto, petiittis lacro duobus & triginta Supra Barilem, est salma, ita a nostris municipalibus iurib ':ippel-
Iata: quae si uini sit, lavatur congi tellarum quattuor& uiginti; si inusti, sex & uiginti, illis duobus additis propior de fi Vcalion e ne
84쪽
tisti tror,& id quod in deferbuendo amittitur. quam convitellani ita, id est petitiorum quattuor,intelligendam eme,alibi deesaraui, cum ex diminuto coli gij nomine, tum etiam, quia, si aliter,id est de congio intelligeretur,salma illa constaret eae batilibus se onus nounius, sed duorum ualidorum equorum: & ita usti reces plum es Est etiam supra Barilem Caballus siue Caballata, uulgo aestimatus musti batilium quattuor ; de qua attictoritatem aliam, quam uulgi opinionem, non habeo. Postremo est illa, qua appellant Bottem, constans ex barilibus octo. quarum mensurarum hic finis, qui cui leo: de quibus singulatim differendum censeo: ut exinde cum antiquis cum Graecis tum Latinis collatio fieri posset. Folle ita sui amitiori incipiamus uino puro, non crasso, non nigro, No cocto, aut aqua pura plena, pendet uncias sexdecim, earu scilicet, quibus hodie Romae utimur. cum aute singillae nostri teporis unciae, scripulo uno de granis quattuor singulis antiquis unciis maiores sint, ut supra primo libro dictu & deductu est: efficitur, ut haec folle ita, uino puro aut aqua pura pIena,pendeat anti quas uncias sexdecim, drachmas sex, grana sexdecim. quo fit, ut fifolietta cum sextario Romano costratur, ab eo longe differre cognoscat iis . ille enim, ut iam demostraui, pedet et Rhis antiquis uncias uiginti: si uerocium Atticorti sextario, seu duabus Atticis corylis conferatur, cum sextarius ille Atticus, aqua aut uino plenus, citra cotrouersia pendeat uncias sexdecim, drachmas quinque,&scripulum unum, prope est ut conueniat. intersunt enim scripulae duo, grana sexdecim, quibus sextarius Atticus tali etia minor est, antiqui ponderis ratione habita. Cur autem folle ita haec potius ad Atticum sextarium, quam ad R o manu accedat, Eadem ratione factum crediderim, qua primo libro arbitratus sum, ped C relicto,spithamae, seu spannae, usium in Italia prorepsisse. nam cu Imperiuin Byχantium a Costantino translatum fuisset, Graeci q. italia potirentur, Romaq. insequentibus deinceps temporibus a Graecis rectoribus gubernaretur, in tanta rerum calamitate suas Graeci mensuras,&uoces introducere conati sunt. quod eo facilius ad ducor ut credam,quod in nostris municipalibus iuribus, quae abhinc anni S trccentis uigebant,lib. s. c. Io F. haec legantur. Omnes mensurae tam rublitellarum, 'tiam congi tellarum, uini & olei, quarteronum ci metretorum, tigillo senatus signetur. constat au
tem ex ijs, quae dicta sunt, metretem, Graecam mensuram fuisse
85쪽
etsi de ea COIumessa bis aut ter meminerit Medius, siue dimidius petiittis, constat ex soli et tis duabus. pendet autem, uino puro&aqua pura plenus, sectuidum supputationem praedictam, uncias duas & triginta, nostri temporis,hoc est libras ditas,&bessem; ex antiquis uero, uncias tres detriginta, drachmas quattuor, scripulum unum, grana octo. Petilius,qui&hodie bocalis dicitur,constat selieitis quattuor, pendet, uino puro aut pura aqua plenus, uncias quattuor exaginta, siue libras quinq. & trientem, ex antiquis uero uncias septemta sexaginta, scripula duo, grana sexdecim. Congi tella, quae est semicongius,constans expetitiiSquattuor, pendet uino aut aqua plena, nostri temporis libram unam & uiginti, ac trientem librae, idelt uncias ducentas quinquaginta sex, antiquarum uero libras duas &uiginti, drachmas tres, oripulum unu, grana sexdecim, hoc est uncias ducentas octuaginta quattuor , drachmas tres, scripulu unum, grana sexdecim. & huius duplu est congius: cuius mensura in Capitolio, Vini congius, est inscripta. Barilis, quem idem Catellianus in uerbo Uinitor, Romanoru, id est nostri teporis mensura esse asseruilicostat, ut dixi, ex congiis qua tuor,cogitellis uero octo, petitiis aut e duob'& triginta. uino puro aut aqua pura plenus , pedet nostri teporis libras centu septu ginta,& librae bessem, antiq uaru uero libras centum septuaginta octo,uncias undecim, drachmas quinq., scripula duo,grana Octo. Potte, quae Doliu latine passim itertitur, S recte; sicci antiquis Romanis dolia alterius materici&formae essent,nempe ex opere fi gulino, tit alibi dixi, &subiectit in calce operis schema ostendit,&Plinius demostrat lib. I .c. a I.&lib. 3 i. c. I a. & Columella lib. I a. c. 1 8.&Iabole. Iurisc.l. dolia de fundo instructo, qui etiam de plurumbeis meminit: constat, inquam, hoc dolium eae barisibus octo: etsi uasa ipsa maioris sint capacitatis: nam & trecentor ubarilium non longe ab urbe uidi, & plurium esse audiui: haec aute nostri teporis dolia ex castanea materia fabricatur, circulis q. etia castaneis,&colurnis, seu etia ex orno factis, quin etiam maiora ferreis quoq. cinguntur. qui quide ligneorum doliorum usus , etsi Plini j teporibus adhuc Romanis no esset, tamen in locis circa alpes exsistentibus in usu erant, ut Plinius ipse testatur lib. I . c. a I. sic dicens. Magna est collecto iam uino differetia in cella. circa aspes ligneis uasis condunt, circulis q. cingunt,atque etia hieme gelida ignibus rigorem
86쪽
ingore arcent Haec ille. Quem usum in Sicilia quoq. fuisse,colligi licet ex eodem plimo lib. 8. VS dum de elephantorum in Italiam transfretatione sic scripsit: Centum quadraginta fuere transuecti ratibus, quas doliorum consertis ordinibus imposueratnt. Quo in loco de nictbilibus dolijs intelligi non potest,cum illa tum propter
materi ei po iderositatem & grauitatem,tum etia propter ori S P tentiam, potius ipsa auvilium ad transfretandum recipere,qua alteri dare sint apta. quod de ligneis secus esse videmus: cum illoruope, si plena demergantur, & pondera alligentur, dein fistulis tr ctoriis per os exinaniantur, etia magna podera ex profundo erui& attolli posse coperitim sit. ratibus enim ad trasportandum in iora oneni,quae humidum non timerent, usi sunt antiqui, quas ex
trabium consertis ordinibus, ut & nos hodie(qui eas Romae Tr halas dicimus, Tridentini &veneti Zattas appellani sine carinis S puppibus constituebant, ut Lucanus lib. . paullo post recitandus declarat . quibus ratibus ad maiora onera sustinenda uacuorum doliorum leu cuparum ordines stipponebant, ut in dictorum elephantorum transfretatione factum fuisse Plinius refert. de ita intel ligendum puto Lucani carmen illud:
Namq. ratem uacitae sustentant undiq. cupae.
Non, ut alij sensere, quos Catillianus Cotta secimis est, putans inde colligi cupis naues sustinore, cum illarum carinae aut latera resarciuntur, cum non solum Lucanus id no senserit,sed etiam ii sus aliter fieri demonstret: siquidem naues ad sarciendum aut subducuntur, iuxta illud Virgilij primo Aen.
Vrbem quam statuo, uestra est: subducite naues: Aut, malo incoligua alteram nauem aut proximum litus alligato, in latus inclinantur, ita ut latus alterum aquam ccitingat,alterum resta ciendam caelum spectet. quod& in nauibus & triremibus fi istum fuisse Sepe uidi. Lucanus igitur Eo in loco proprie de rate, de non improprie ratem pro naui, ut quando l. facere consuci uerunt poetae, intellexit, ut illius uerba aperte demonstrant, quae etiam modum ratis fibri cadae bellissime euplicant. Sunt aut haec. Vt primum aduersae socios in litore terrae, Et Basilum uidere ducem, noua furta per aequor Exquisita fugae. neque enim de more carinas Extendunt, puppesq. leuant, sed firmae gerendis
Molibus in solido contexunt robora ductu . Namque
87쪽
Namque ratem uacuae sustentant undiq. cupae . Qtiarum porrectis series constricta catenis Ordinibus geminis obliquas excipit alno Set N ec gerit expositum telis in fronte patenti Remigium, sed, quod trabibus circumdedit aequor, Hoc ferit, & taciti praebet miracula cursus, Quod neq. uela serat, nec apertas uerberet undaS. Ias suidem rates ex scirpo pro pueris nare discentibus fieri consueuisse, testatur Plautus in Atilial. see. . actu i his uerbis Quasi pueris, qui nare discunt, scirpea inducitur ratis, Qui laborent minus, facis ius ut nent,&mou Cant man US. V is alite ligne oriundosi orti hodie apud omnes Italos pertransia Diti sublatis in totum testaceis,cum sua picadi difficultate,& trans: portandi periculo, quod omnium maximum uidetur, cum pC- ne illa incredibili molestia hauri edi uinum per ipsorum uasorum ora, tam in diffundendo,id est de uno in aliud uas transportado, ut docet Iuriscon L. Proculus I. uinum,de tritico legato,&Columella lib. I r. ac. I S. usq. ad 3 o. quam in depromendo °ustando, ut praedicti auctores,&Psiuius lib. I . c. I . demonstrant: de quo&Terentius in Heautent. Releui,dolia omnia, oesserias.De quare alibi Ista igitur inostradolia, ut ad ea redeamus, ex communi usii octo barilium cum in uendi tionibus,ttun in stipulationibus ceteris q. commercijs esse intelliguntur, nisi Certu corpus, de quo intelligatur, demonstratum sit. Pendent autem, si, ut dixi octo barilium sint, uino puro aut aqua pura plena, nostri teporis libras mille trecentas sexaginta quinq ,
uncias quattuor, ex antiquis libras mille quadringentas triginta Unam, V nciaS noue, drachmas tres, grana xvj. C um igitur culleus pedeat eae antiquis libras mille sexcentas, apparet bariles nouem(cuius serme sunt mesurae dolia ista comunia, quae Neapoli prae- sortim conficiuntur cum antiquo culleo in capacitate cocurrere nouem enim batiles pendent ex antiquo podere libras mille se centas decem, uncias noue, de drachmas quattuor, ita tit ad cullei pondus supersint librae decem, unciae nouem, & unciae semis. Si quis igitur ex nouem bari libiis petit tiam unum & semis demeret, culleum, modicarum unciarum discrimine intercede te, coaequa-rct. Supputationes huitiscemodi laboriosae potius stini, qtia ing nios e. qtiem Iabore cum rerum antiquarum scriptores uitauerint,
88쪽
in maximas nos tenebras coniecerunt. praesertim cum Graecas mensuras &monetas in Latinas & ex cotrario uerterent, quiano, quibus de quantu conuenirent,&in quo discreparent, exacte supputare curauerunt, sed ad proxima, seu similem recurrentes,duasco las pro sextario,tres urnas pro metreta,&similia uertetes, hisce rebus tenebras, ut dixi, effuderunt, aboremq. posteris etia doctissimis reliquerunt, cum tamen, ut stupra demonstratum est, eae mensurae inter se non paru disserant, quaret quo maior numerus auctus fuit, eo maius discrimen exortum est.sic de drachma pro de nario, cum denarius in moneta consideratus non unius ponderis
perpetuo fuerit, ut sequenti libro demostrabo . Quae ideo divisse uolui,ne studiosi circa praedicta, quae plurimastini,diutius haesitent: ut aiunioribus quoque optime traditum & declaratum est.
me olei nostri temporis mensuris.
Einyi TvR, ut de olei mensuris dicamus: quae, ut pra
dixi , sorma & nomine. eaedem sunt cu uini mensuri S. utriusq. enim uini, olei est cogius,&cogites Ita utrius que dicitur petit tus siue bocalis: utriusq. medius,&fOlieita: capacitate in disserunt, et sit in pondere conueniant, ut infra ex utriusq. collatione apparebit: quod non nihil conferre arbitror ad eam, qua supra feci,coniectura,cum dixi olei mensura antiquisa uini mensura capacitate fuisse diuersam, in pondere parem, Galenum &Dioscoridem ad concordiam redigendo. Sunt aute os ei mensurae hae,Congius,constans expetitiis, siue bocalibus octo: cuius mensura cum sua ista,Congius olei,inscriptione,in Capito lino palatio cum aliis conseruatur. Item Congi tella, constans Caepetitiis quattuor,diminutione, ut arbitror, a congio,sicut a Vibio rublitella appellata. Item Petitit is olei,cuius pariter mensura cum inscriptione, ubi supra,seruatur. Item dimidius petitius. Item Folietta,&folicitae dimidium, & quarta. qui medius,&petitius ex figulino opere costant, congius & congi tella ex aere, reliquae mi nores stam neae, ponderis autem infradicendi. Petit tus olei, oleo puro plenus, qui olivariun sit, de quo semper intellexi, & defaecatus , pendet uncias nostri temporis quattuor, &sexaginta, drachmas septem, scripulum musantiquar si, de quibus supra, uncias octo&sexaginta,scripulu unum,gra. II. Aquaet
89쪽
Ex collatione igitur ponderis petitii olei, os eo pleni, & uini uitio
pleni,constat, ipsas mensuras in pondere concurrere,drachmis se ptem , & scripulo uno intercedentibus: quod discrimen in mole unciarum quattuor & sexaginta, uix sensibile est: titiam ii et ex omni minima indiligentia publicanorum, qui hodie eas mensuras ex aere fabricatas custodi ut, quo uendent Ium mensiuras aequont,
& signent, euenire posse, facile admitti posset. Medius,siue dimidius olei petit tus, oleo plenus, pendet nostri temporis uncias duas, & triginta, drachmas tres, scripula duo, an tibquaru uncias quattuor triginta, gra. I p., aqua pura aut uino,n his liquoribus impleretur, nostri temporis uncias sex&triginta, drachmas tres, scri pillum unum, gra. II. Folle ita olei, quae pars quarta est petitii, pedet oleo pIenae nostri tEporis uncias se decim, drach. I. scrip. a. gra. I a. antiquatum unciaScaece,&septem, gra. s. x aqua aut uino plena, si eo impleretur,
nostri teporis uncias duodeuigiliti Discrimen igitur poderis mensurae uini ab oleo in folietta,est drachmaee unius, scripuloru duo-
Tu,&granorusn duodecim.Pondera autem semifoliettae,&aliaruminutarunaensurarti, quilibet paruo negotio stipputare poterit. Congi tella olei, quae congij est dimidia,capit oleo plena uncias nostri temporis ducentas qui siquaginta nouem,drach. s. scrip I.hoc est libras unam dc uiginti, uncias septem, drach. . scrip. unum,autiquarum uncias ducentas septuaginta duas,drach. 3.scrip unum,gra. 22. a i aqua pur aut uino, ni simpleretur, nostri temporis uncias et 88. Cinus duplum est congius, constans expetitiis octo, ut praedixi. Et hic finis olei mensuris, quibus Romae utimur. nam utres,quibLis oleum transfertur, incertae capacitatis sunt,licet cuconstellis decem plus minus in mensura concurrant.
De aridorum, quilis Romae utimur, me uri s.
Rio ostv ia nostri temporis mensurae sunt, Rublu,Rublitella, quae rubii est semis, Quarta, quae rit bii est pars quarta,Scortium,Somiscortium, Quartiacium,& Semi quartucium, quae se inuicem habent, ut infra. Rublum in mensura aridorum consideratum, est mensura potius intellectu percepta, quaqttod per se appareat, propter illius magnitudinem, quae manibus a metientibus ficile tractari non posset:
90쪽
rii blitellarum tam frumenti, o id ei, aliarum .frugiam, quani Ctiain calcis & salis, quae inter se differunt, scia emata, & mens irae, mar moribus insculptae,in palatio Capitolino, ut reliquae,conseruantur. Hoc autem rubium, si timenti scilicet& frugum, constat eu ru-blitellis, ut dixi, duabus, quartis quattuor,scortiis uero triginti, aut duobus &uiginti, iuxta mensurarum quali tatem, hoc modo. Ru-blitella aut quarta, quaru oblonga est forma,palis leuiter frumento impletur fere ad summum, mensura I ipsii ter ab utroque capite extollitiis ,& humi p ercutitur, ut frumentum calcetur, dein iterum impletur,regii laq. aucta, quod supra mensuram est,qtio ad fieri potest, raditur,desuper excedens excluditur.&haec menstirascortiorum est uiginti, appellati irq. Campi Florae mensura, quia in eo foro aduectum maxime ab aduenis frumenti impopulo uenditur, iiii quo ut plurimum non rubii testis,sed quartis frumentu admetiun tur. in horreis uero, ac inter mercatores &furnarios (nam furnarii in eo soro , ut pauperibus consultum sit, cinere prohibentur frumentum rublitella alio modo mesuratur. palae nam s. ligneae ad modum patulae,frumento plenae, in altum a baiulis, quantium si ri potes, stibi euantur,ac derepente certo etiam ictu subduci intur, ut frumentum ex alto cadens ictu in rubiit Cllam calcetur, idque a
duobus altrinsecus fit. quam mInsura in Palam battutam squasi percussam dixeris appellant. quo more scortia crescunt, ut sint iii-ginti duo, aut etiam phira, prout regula radula propius ad rublitellae fauces admouetur, uel extollitur, quod pro frtunenti caritate aut uisitate diligentius aut negligentius animadvortitur: si citri dem in caritate auarius radula siue radius ducitur, ut minus,quam fieri potest, uenditori concedatur. Cuius autem ponderis sit seu menti rubium, uix est ut statui possit: cum ex diuersis annoru qu litatibus pondus tiari et: in communi tamen mensura quam palaebattulae appellari dixi librarum pondo sexcentarum esse statui tur . quod tamen perpetuum non est. nam, dum haec scribere,etsi frumentum non ultra se uplum reddidisset, quia tamen rubiginis calamitate hoc anno caruimus, pcido sexcentarum septuaginta librarum , etiam di icta regularadula, quoad fieri posset,pro maiori parte stii menti rubium appensium exstitit. & tamen tribus ab hinc praeteritis annis, quiae rubigo infesta suit, uix frumenti rubium in uentum fuit, quod quingentaru uiginti librarum podiis aequaret: utliquido veru esse appareat,qiiod & antea dixi,mesurae istumeti