De justitia Romanarum legum

91쪽

43 I A C. M. STERTII J. C. lcita legi Ia labb subjicit cum alioqui vetustiora sint utpote quae eo temporc coeperunt quo Tribuni plebis creatisiunt, hoc est tempore primae secessionis.

DUBITATIO XIV.

Anunquam Senatus, eleitam Prudentes,jus condere potuerint,

O quomodo 'Non ambigitur,inquitUlpianus,Senatum ius facere posse. l. non ambigitur s. D. de legibus. I. Senatusconsultum s. Inclit de jure nat gent se civi Et quam Vis ab co tempore quo Romulus Senatum instituit, Livius lib. I. Fenes. tib. 2.

cap. I. etiarn Senatusconsulta inceperint, ars eorum qua narrat Suetonius in Vespasiano cap. . non tamen ea auctoritate, neque tam frequentia fiebant, quam cum urgente necessitate ob nimiam multitudinem populus legis sanciendae caussa, vel ctiam plebs plebiscit ordinandi gratia in unum convenire non poterat, condendi juris facultas Senatui tributa esset d. I. a. f. deindes. D. de orig.juris. l. non ambigitur p. D. delegi-ιus. Non quidem silmpliciter sed si Tribuni plebis Senatuc conssilia facta censuissent poterant enim per intercessiones tribunitias impugnari;impugnata autem pro Senatusconsultis non habebantur. Fenes lib. a. cap. Io Dion lib. I .in prin. Polybdus lib. 6.Quemadmodum quoque haec Senatus ih condendo jure auctoritas, ex quo unius dominatui omnia subjici coeperunt, plurimum imminuta est, nec ullus pene ejus usus remansit nisi quod subinde Senatus modemae caussa a bonis Principibus consuleretur, m. l. item veniunt 2 o. g. 6. D. deperit. heredit. tot. tit. D. Cod. Instit ad S C. Tert P. ct Orfician.

s. ult. Instit sui imodis testam infir quod: ipsum tandem in desuetudinem abiit.

92쪽

D Ius T. ROMAN LEGUM, Lib. I. 9 Prudentes etiam , quibus a Caesare hoc concessum erat, de jure respondebant. . responsa S. Disit dejure nat gent. eivit non solum illud interpretando, d. g. responsis Instit de jura nat gent se civit. l. ult inprin Cod de Curat.furios l. pen. d. de amentis, sed etiam novum condendo unde recte juris Conditores appellabantur,l. I. Cod de communi servo manumis L nulla a s Cod deprocuratoribus. l. s furios ad Coae de nuptiis. .ult in sine Cod de legibus. nec non juris Auctores, M.tiqui s. g. . D. pars haereditat. petat. l. quaero Is.D. de action. empl. I. moris et in sinem de usuris. l. dubium . Cod de repudiis a Cod deverb signis l. uti. g. et Coae de curat furi . I. ult. d. desertis,l inter Is Cod de Uufructu. Et responsa prudentium partem a caeteris juris civilis partibus distinctam constituere. Ibus autem civile .D.dejustitia o jure. I. constat autem s. in fine Insit. de jure natur. gento civit cum si interpretationes duntaxat fuissent, ad caeteras referri debuissent Interpretatio enim diversum jus ab eo cujus est interpretatio non facit. sed tantum illud quod est declarat atque manifestat. Haec Mmen responsa minoris quam csterae juris civilis partes auctor, talis erant, cum non nisi petita dabantur, nec alii rei quam determinandis privatorum controversiis ac litibus deputabantur tantae interim potestatis erant ut Iudicibus ab iis recedere non liceret, d. g. responsa. Insit de jure nat gent scivii scilicet cum prudentes omnes in unum locum convenerant, casium propossitum examinaverant, secundum majoris partis sententias scriptura consecta erat, cui, qui eam opinionem tenebant, subscripserant, quae tum responsum prudentium dicebatur. Hoc est quod innuit Imperator in d. g. responsa r. Insit dejure nat. gent scivit in verbis quorum omnim ententiae sec. non autem quorum singulorum sententiae Equidem singulorum sententias cana vim non habuisse, patet

93쪽

patet ex . Titius cum decederet. 3. D. de acrion empl. quod pe diversas sententias verent, nec Iudices scirentiquas potius sequerentur,arg. l. o. D. de rebus creditis a.squis alumnam 26. In prin. Cod de nuptiis β. cum ex aliena 23. Insit de rerum divis. g. item pretium . Instit de empi vendit. insce non

obstat quod Jurisperit homines privati fuerunt. Quia iura iis, quos dixi, cassibus & modis constituebant ex auctoritate&quasi speciali Principis delegatione, i. a. g. post hunc a versposeaque hoc capit. I. de origduris.g responsa. Insit.dejure uat. gent se civit. l. o. g. ult Cod de legibus, . I. g. iubemus . in prin. Cod de eteri jure enucleand quod autem quis per alium facit, id ipse acere censetur. Quod idem de auctoritate Se natus in jure condendo observandum, . Senatusconsultum s. Instit. de jurenat. gent. se civit. Praeterea nihil obstat l. a. s. his

legibus s. D. de orig. juris. Nam ibi non de his Prudentibus sed aliis agitur hi enim sub Caesaribus florebant, at alii illi libera republica: hi omnes conveniebant, illi singuli in foro displitabant hi ad eum quem dixi modum responsa scriptain signata dabant, illi sine scripto hic auctoritate Principis illi privata d. l. a. q.his legibus , Iuncto g. post hune. . resposteaque hoc caepit. D.de origine juris. I. responsa r. Insit de jure nat. gent. ct civit.

DUBITATIO XV.

An Leges Romanae opinione, an vero certa ratione nitantur pCUm leges omnes ab aeterna leg quae est summa ratio in

Dco existens,pro Veniant, D.T m. a. a. γυ. 93. lib. X de ustitia es ure,quaest. R. an. 2 certa & ipsas ratione niti oportaret, L . l. a. arg. l. qucducro I . l. quod non ratione 3y. D. de Ggibus, arg. noveil. V . cap. I. in sine alioquin neque extendi nequc

94쪽

DE Us T. ROMAN LEGUM, Lib. I. Ineque restringi interpretatione possent cum illud non aliter quam cx ratione quae ipsas dictavit fieri queat, . non possuntra. l. ire II. D. de legibus i. isiud Ia adleg. Aquit. Lox. . D.

de futido dotati. squis r. g. r. D. de jurisdict. cum similibus Ladigere si . g. 2. D. dejurepatronatu l. a. s. D. ad SC. Vellaianum. l. nonsolum 67. I. 2. D. de ritu nuptiarum cum similibus.

Objicies i. non omnium zo. D. de legibus. Respondeo legem de iis intelligendam esse, quae in sola legumlatorum volunta te fundata rationem nullam habent : veluti quod testamentum reqturat septem testes, Eccur non sex vel ocu Cur intra quadriennium, non triennium Vel quinquennium, petitur in integrum restitutio Cur querela inofficiosi testamenti non intra sexennitum vel quadriennium sed quinquennium petenda ' Cur legitima portio hodie triens vel semis non quincunx vel quadrans' cita de plurimis similibus Secundo de iis quoq; legem accipiendam esse,quae quidem initio certa ratione constituta sunt, quae tamen postero jam latet. Animadverti etiam potest Iulianum loqui de majoribus suis, qui prae- cile illi non sunt ex quorum fragmentis Corpus juris compositum est.

Objicies l. ideo Q. D. de legibus. Respondeo non loqui

de lege quae ratione destituta est, sed quae propter obscuritatem vel ambiguitatem verborum quibus concepta est, declaratione opus habet, et L leges p. l. ult Cod de legibus. Objicies L quod non ratione 9. D. de legibus. Respondeo textum loqui de jure consuetudinario, quod licet non ratione sed errore primum inductum sit, non tamen propterea contra rationem inductum dici potest. Neque pro ure agnosci debet, nisi longa consuetudine sit confirmatum: con. firmatum autem nullo modo extendi debet, sed eo praecise casu servari, cui primo finem imposuit: quae omnia cum sin-Gla gularia

95쪽

ra I AC MAEs TERTII l. C. gularia sunt, efficax argumentum contra nostram sententiam suppeditare nequeunt.

Objicies,.sedo quod si Insiit dejurenat. gent se civit. I. r. in pris. D. de constitui Princip. Respondeo beneplacitum Principis vigorem legis haberes, cum tale est ut legis vigorem habere possit at legis vigorem habere non potest quod certa

ratione non innitatur, arg. l. I. o a. D. de legibus.

Objicies I re ponsa r. Insit de jurenat gent se civit Rc- spondeo quod nudae Opiniones non erant, sed praegnanti ratione sussultae licet ea in responso semper non exprimebatur. Si dixeris homines ad dissentiendum faciles csse a. itemsi unus II., priscipaliter. D. de recepti qui arbitr. Respondeo, non propterea pro lege amplecti quod pejores sed meliores ex justa ratione ac utilitate publica aequum judicaverint, arg. l. I. se a. D. de legibus. Porro quamvis non unum idemque sit apud omnes populos jus atque in una eademque republica leges brevi tempore saepe mutentum; non tamen ex iis inferri potest leges non certa ratione niti, sed quod leges rebuspublicis accommodari debeant, apud quas saepe diversa est ratiori quod ex imbecillitate bene judicandi subinde bona dirma ratio videatur, quae postea vel talis non esse dignoscitur, vel, sit sit; illico cessat.

DUBITATIO XVI.

An aliquajura apud Romam ex errore communinata LyQUia omne jus certa ratione induci debet,ut praecedentiquaestione dictum ideo error, quamvis communis, usfacere nequit Accedit quod Ius consensum postulet, I s. l. de quibus sa. I. r.D. de legibus consensui autem nihil magis conatrarium sit quam error, .sper errorem I s. D. Iurisdict. l.nihil a IF. g. uls.D. de regulis juris.

96쪽

Objicies L supellacilli 3. . ult D de supellectile legata. Respondeo quod quamvis candelabrum argenteum supellectile

contineatur, si tamen testator illud ignoraverit, ideoque voluerit legato argenti illud contineri, haec Voluntas, quamvis ex imperitia proveniat,pro jure tamen a scriptis heredibus servari debebit atque ita non agitur hic tam dcirrore quani ἱmperitia meque de errore communi, sed singularis alicujus hominis neque de jure quo in quaestione sed prout necessitatem implendae ultimae voluntatis denotat. Objicies L Barbarius R. . de praetorum. Respondeo quod non com numis crror sed publica utilitas cfficiebat, ut

quae coram servo praetore acta transactaque essent,denuo non resuscitarentur.

Objicies .sea cum aliquis r. Instit. de testam.ordiu. Respondeo, testamentum ibi non Valuisse ex eo quod nemo controversiam status servo movebat, sed quod Imperator ex sita liberalitate ei subvenire voluerat, idque ultimarum voluntatum favores quamvis valde Principem moverit quod omnium consensiu servus pro libero habitus fuerit. d. I .sed cum aliquis . infine. l. r. Cod de testamentis. Objicie Is quis 3 inprin D ad SC. Macedon. Respondeo quod bona creditoris fides, non communis erro caussa sit, quod hoc casu Senatusconsultum cesset licet enim filiusfamilias ab omnibus pro patres a milias habitus suisset si tam oncreditor ipsum filium familias esse scivissct Senatusconsulto locus 1 Disset. Objicies L quod non ratione Is D.d Respondeo consuetudinem illam tacito uteiuium consensu Sc quidem certo deliberatoque inductam suisse ,errorem duntaxat occasionem

ei inducendae praebuista ac proinde in codblo casu, cui finem imposuit, non alio servari debere. d. l. quod non ratione 3 9.

97쪽

DUBITATIO XVII.

An rictumjus aequitatipraeferendumst, ct an in legibiti Romanis ista huic ubindepraeponatur 'MQuitas stricto uri praeserenda est l. benigmus II cum l. seq. D de legibus . placuit S. Coa dejudicus M. ι hac lege. S. D e. d. de dotis promiss. arg. l. Q prm. D. de jusitia jure. quod Ephesi I. I. In sine. D. de eo quod certo loco. l. quis idem Labeo, 3. in finem de retilio es sumpt.funer.

L ocius. I. in medio D prosocio. Summum enim jus summa crux iumma injuria Hinc Celsius errare saepius eos scribit, qui verbis legis,posthabita aequitate,innituntur. iservum, rg.sequuntur 3 D.deverb obligat vel nimium iis deserunt L,Lud

o inprin D depetit heredit. l. svero I. g. interdum a. D. de

his qui studerint vel dejecerint. Objicies . prospexit et g. . . quies a quibus manumisi. Respondeo quod lex quae dominam adulterii accusatam servos suos manumittere vetat,aequissima sit ita enim quaesti oni illos subducere posset,& efficere ut scelus puniri non posset, contra quam reipublicae utilitas postulat. l. ita vulneratus I. g. ult sumedio D. adleg. Aquit. Et licet tempore delicti commisti servus aliquis in mulieris ministerio non fuerit, sed vel in agro aut provincia evenire tamen potest ut aliquid ille resciverit moresqu suae dominae cognitos habuerit. Quod

autem dicit Ulmnus, quod quidem perquam durum' non ad legem referri debet,sed serVum, qui tempore delicti commissi

extra mulieris ministerium suit,nec quidquam sorte de vita aut moribus cjus compertum habet. Eodem modo quo aequinima lex est quae duobus vel tribus testibus fidem habendam esse praecipit, Libi numerus Ia. D. detesibus, qui tamen si in

caussa

98쪽

DE Us T. ROMAN LEGUM, Lib. I. s caussa criminali adversus innocentem testimonium dicani ἡ quis non dicet illud perquam durum esse sed non respectu legis, sed innocentis. Objicies l. r. l. leges, Cod de legibus Resip. illos textus procedere cum de sententia legis non constat , vel si conastet,iniquitatem aliquam fovere videatur: tunc enim non obatentu communis aequitati rejicienda lex est, sed adeundus Princeps. Objiciest pro opiciendum II in prin. D. de paenis. Respond. quod cum dixit veritatem legum utatim lubjici .u, cum aliqtio temperamento benignitatis est etentiati graviora crimina levioribus severius puniri debere ipsa ratio dictat utpote ex quibus majus periculum singuli reique publicae metuitur.

Objicies si expresiim q. . de appellat. Resp quod silex,

Senatusconsultum vel Constitutio magis ad furtimur ius quam aequitatem inclinare hideatur Judicis officium si ultare principem,l. I. I. leges s Cod de legibus. non autem manifeste' ac nominatim , quasi in opprobrium , adversus eam judicare. Oppones auth hodie Cod de Iudiciis. Respondeo hanc

authenticam cum novellara ira Fre et refct equus novella I s. cap. . . I. ex quibus desumpta est non convenire: multo minus cum ratione juris: nam aequitas ab unoquoque stricto

juri praeserenda: quod secundum leges d jura est, id iustius

melius est, ac vice versa, arg. l. eum quem 70.I. I. D de Iudiciis L 3 ρ. a. D. de testibus se . D. de eo quod certo loco.

Objicies Q 3. Distin I. . Resp. quod aliud sit leges constitutas ad examen vocare, corrigere vel impugnare aliud eas secundum id quod qnum' aequum est interpretari prius Iudicibus prohibitum posterius instinctum est. Neque tamen

proptcrea eorum potestas nimi sinagna est, cum sine ea munus suum explere nequeant, G. l. neque leges I . l. nonpossunν

. D. de legibus. Quod

99쪽

Quod si ex mente Aristotclis lib. I. Rhetor. cap. s. eam in ter judices: arbitros differentiam constitueris, quod illi leges scriptas sequi debeant, hi aequitatem Respondebo Philosophum innuere ad officium Iudicum spectare, secundum leges earumque aequitatem judicare, cum illae deficiunt, Principem consulere debere t ult Cod de Mibus Arbitros vero non debere, sed ex bono aequo quamcumque controversiam religioni suae commissam determinare posse, arg. l. Labeo s. g. a. cum similibus D. de receptis qui arbitrium . .

DUBITATIO XVIII.

exfententia uuiniani, in determinandis causiis primo juris nonici, deinde civilis, ratio haberi debeat

in juris Romani dignitatem quovis molimine labefactare satagunt, junt ei vel ex Justiniani auctoritate jus Canonicum simpliciter praepositum csse utuntur verbis .seris amnibus s. d.de Episcopi ct Clericis quae ita se habent:

Sacros autem canones non minus quam leges vasere,etiam nonira

molunt leges: sancimus obtinere in illis, o quae acris visasunt cauombus,perinde ac si civilibus inscriptum esset legibus. post

pauca quoden sacri canonesprohibent, id etiam se nos per nosos abolemus leges. Quibus accedit novella s. cap. I. cum inquit Secundum sacras est divinas regulas quas etiam nostrae sequi non dedignantur leges. At respondeo Iustinianum de sacra Scriptura,ejusque constante sententi prout in ecclesiasticis conciliis auctoritate publica indictis labitis proposita receptaque suit, loqui praecipue in concilio Nicaeno monstantinopolitano, Ephesino primo, chalcedonensi arg. cognosicere .cum seq. Cod desiumma trinitate est e Cathouea. movess. m. V. L. non autem de jure Canonico quod hodie

100쪽

D E Ius T. ROMAN. LEGUM, Lis. I. 3 extat, a jure Civili Romanorum condistinguitur. Nam de cretum Gratiani prodiit primum Anno II O. Decretales Gregorii non Ia,O. Liber sextus decretalium Bonifacii octa vi 204. Clementinae editae a Joanne 22. Anno 32o. Ex travagantes I 3 3 3. Justinianus Vero in sexto vixit saeculo, ac proinde de jure post tot saecula prodituro cogitare non potuit. At quod in caussis religionis: negociis spiritualibus sacrae Scripturae mecumcnicis synodis primas Iustinianus desert,tam ipsius quam Romanarum Legum dignitatem plurimum auget Deo enim servire, proprie est regnare: io-luntati eius se suaque subjicere vera est libertas. Quod aute de caussis Religionis negociisque spiritualibus Iustinianus loquatur, patet cum ex d. l. acris canonibus. s. Cod de Episcopisse Clericis, quae de matrimonio Clericorum tum ex ae novin laus cap. I. quae de disciplina: censuris Ecclesiasticis: veluti excommunicatione, suspensione , interdicto , jejunio c.

tractat.

DUBITATIO XIX.

An Consuetudo positi tollare legem etiam in regimine

monarchico

in in regimine monarchico legem Consuetudine contraria tolli posse negant,ineptum plane siensium tribuunt Iuliani verbis in L de quibus Ia. D. de legibus, quemadmodum etiam Constantini in l. Consuetudinis a Coae quaest longa Consuetudo. Non meliores quam qui Iustinianum in I. a. g. contrarium I s. Cod de veterijure enucleand mendacii insimulantes manifestam antinomiam inter praefata duo loca constituunt. Dicam quod res est. Consuetudo potest tollere legem, β.sen. in eost dourenat gent se civit L de quibus 9 a. H I.