장음표시 사용
261쪽
prorsus effectus gignant , necesse est ut non solum sint inter se
aequales , verum etiam ut aequali sive simili ratione & modo sint pariter inter se dispositae & collocatae . Jam vero duae te- quales vires & in duobus corporibus aequalibus positae , non solum aequales sunt, verum etiam aequali sive simili modo disponantur, ut patet. Ex quo fit ut aequales velocitates & ideo effectus gignant. Verum si duae dimidiae vires sint in primo corpore copulatae, Jc altera aequalis uni dimidiae in secundo, singulae dimidiae in primo non sunt simili modo collocatae & dispositae, ac altera aequalis in secundo, eo quod una dimidia cum altera dimidia in primo conjuncta est, tu secundo aequalis vis uni dimidiae sola reperitur. q. 275. Instantia Atqui licet dimidiae partes vis duplae in primo corpore sint diverso modo dispositae, quam altera vis uni dimidiae aequalis in secundo , tamen singulae dimidiae debent in primo gignere aequale
velocitatem, ac altera in secundo. Ergo &c. Prob. min. sub. Coniunctio duarum aequalium virium in uno corpore non potest minuere effectum ab illis sejunctis genitum. Ergo &c. Prob. ant. Conjunctio est aliquod relativum, nillil detraliens aut addens bsoluti. Ergo &c. q. 276. Responsio Dilt. cons. Conjuctio duarum aequalin m virium in uno corpore non potest imminuere effectum ab illis sejunctis seorsim genitum , si hic effectus foret aliquod absolutum co. si relativum ne.
Cum enim conjunctio virium, ut pote relatio nec minuat, nec augeat absolutum, quod est in viribus , non potest imminuere effectum, qui ab illis separatis in duobus corporibus gigneretur, si e sectus seret aliquod absolutum; non vero si sit aliquod relativum: quia sicuti imminutio absoluta oriri debet ab absoluto, ita relativa ortum ducere potest a relativo, qualis est conjunctio. Jam vero celeritas est estectus vis motricis pure relativus, quia est relutio ad spatium determinato tempore a corpore percursum, sive successive contactum f. a. s7. Ergo conjunctio duarum virium aequalium in uno corpore potest imminuere essectum , sive velocitatem& motum, quem quaelibet ex iis in duobus aequalibus corporibus separata seorsim generaret. q. 277. Instantia. Atqui licet celeritas & motus sint relativi effectus, tamen conjunctio duarum virium aequalium in uno corpore non potest imminuere motum, quem illae disjunctae in duobus aequalibus corporibus Tom. II. B b ge-
262쪽
generarent. Ergo Scc. Prob. min. sub. Duae aequales vires in uno corpore coniunctae debent habere duplo majorem conatum sive tendentiam ad motum, quam una tantum quae in altero aequali reperiatur; atqui duplo major conatus sive tendentia ad motum generare debet duplo majorem velocitatem . Ergo duae aequales vires in uno corpore conjunctae debent gignere duplo majorem velocitatem, quam una tantum in altero aequali. Ergo licet celeritas &e. q. 278. Responsio. Diit. duae aequales vires in uno corpore conjunctae debent habere duplo majorem conatum sive tendentiam ad motum partim intensive, partim extensive , sive habita ratione summae plurium conatuum, seu pressionum & tendentiarum , ex quarum fluxu vis aliqua generari intelligitur co. intensive tantum ne. Nam in vi res ita se habet, ut in extenso. In extenso, ut in latere, sunt superficies, non tamquam partes componentes extensum , sed tamquam modi & limites extensionis, immo tamquam substantiales disterentiae q. 233, & extensum, ex. gr. later, generari intelligitur ex fluxu & motu inferioris superficiei, quae dicitur basis, sursum versus, qui later eo major eit, quo superficies mota, quae dicitur illius elementum , major eli , & pariter maior est velocitas , qua dato tempore illa superficies ferri percipitur. Ita in vi sunt pressiones,
sive tendentiae ad motum non tamquam partes illam componentes,
sed tamquam modi & limites , in quibus incipit vis , & desinit
f. 27I, R ex quarum fluxu tamquam elementorum vis in aliquo corpore generari tutelligitur, quaeque eo major est, quo pressio Drendentia fluens est major, & quo majori velocitato dato tempore fluit in generanda motrice vi. Quare sicuti quantita & magnitudo extensi, uti lateris, non pendet a sola prima superi cie inferiori, sed etiam a summa omnium superficierum , quae in tota altitudine lateris reperitur; ita etiam quantitas vis non pendet a sola prima pressione & tendentia sive conatu ad motum, sed etiam a summa omnium pressionum 3c tendentiarum, quae ad illam vim
genetandam concurrerunt. Iam vero ex altera parte velocitas corporis, sive illa relativa spatii mutatio pendet non a summa Omnium pressionum , sive a tota vi, sed solum ab illa pressione& tendentia ad motum , quam singulis momentis corpus vi percitum excercet. In duabus autem ex altera parte viribus in uno corpore conjunctis est minor ad motum tendentia, quam summa duarum tendentiarum, quas duae illae vires in duo aequalia codipora distributae exercerent. Ergo conjunmO &c. q. 279. Diqiligod by Cooste
263쪽
Instantia. Atqui in duabus viribus in uno corpore conjunctis non potest esse minor ad motum tendentia, quam summa duarum tendenti, rum, quas &c. Ergo &c. Prob. min. sub. In duobus dimidiis uniues corporis continui copulatis non potest esse minor extensio , quam in duobus disjunctis. Ergo dic. f. 28 o. Responsio In duobus dimidiis in uno corpore conjunctis non potest esse minor extensio vera & tribus in longum, latum & in profundum dimensionibus constans co. minor extentio superficialis , sive minus initium extensionis ne. Nam in uno corpore omnino continuo, uti latere, est aequalis vera extensio, ac in duobus dimidiis disjunctis; quia unum continuum extensum etsi veras actuales partes nou habet, tamen esse potest aequale duobus, tribus, quatuor &c. f. 8 In illo tamen est minor terminus , sive initium extensionis, quam in duobus, quia in duobus sunt etiam superficies illae , per quas alterum ab altero disjungitur; at in uno hae duae superficies congruunt & latent, sive non sunt , qua duo unius extensi continui dimidia , ut pote quae non sunt partes actuales , habent quidem superficies communes & exteriores, non tamen proprias & interiores aliquas, per quas alterum ab altero perfecte secernatur 3. 4. & seq. Ita res se habet in vi motrice. Duae aequales vires in uno corpore conjunctae minores habent limites , sive tendentias ad celerita- γtem & motum, quam si in duobus aequalibus corporibus disjunctae serent , quia per divisionem dii tributionemque partium vis unius in duas vires distin fias, quae in duobus corporibus reperiuntur, augentur atque multiplicantur termini, sive tendentiae, quae in iiDdem conjuni his confunduntur , sive non sunt. Quare sicuti unum extensum continuum in aere immersum minorem aeris superficiem
contingit , quam duo dimidia disjuncta eidem aequalia , quia ex altera parte contactus in superficie fit eo sensa , quem l. 73. explicavimus, & proxima contactus ratio pendet a superficie , & ecaltera superficies in illo ob allatam rationem sunt minores, quam in hisce duobus licet primo aequalibus: ita corpus una vi percitum
per motum minus spatium sive minores alterius corporis partes
contingit , quam duo smul corpora , in quibus singulis serent dimidiae illius vis partes, propterea quod ex altera parte est in illa
una minor singulis momentis tendentia , quam summa tendentiarum, quae in duobus reperitur , ex altera proxima ratio, pr pterquam di ut corpus per spatium moveatur , & dato tempore e B b E au Duiliam by Corale
264쪽
alterius corporis partes gradatim contingat , ab ipsis singulorum
momentorum tendentiis repetenda et t. Et revera quodnam ethaliud discrimen inter effectum relativum contactus, qui fit a codipore quiescente cum alio,& inter pariter relativum contactus, qui In motu est, & in quo motus est positus, nisi hoc , quia ille est contactus simultaneus, sive eodem tempore habitus , hic autem
ε. 28 I. S C Η o L I N X I. Qui mihi finis propositus suis, cum aliquid de essentia, attributis, & in do, quo corpora operantur, supra di putandum suscepi ant. ad eun dem hic spectavi , dum ad hunc de viribus corporum physicae proprium t
cum excurri. Cum enim ex altera parte vires corporum & earum effectus sint
animae nostrae magis perspecti , quam ipsa sibi, & vires , quibus operatur, Scex altera quamquam vires corporum & animarum discrepent in libertate, qua illa carent , hae autem praeditae sunt , tamen inter eas in multis conveniat,
quod utraeque sunt finitae & a Deo creatae substantiae; speravi sore , ut haee de viribus corporum disputatio alteri de viribus animarum in Psychologia , quae eontinenter sequetur , non parum lucis afferret. Quod utrum simus consecuturi nec ne, doctorum erit ludicium . Interea nonnulla subjungemus quod attinet ad ea, quae hic constituta suerunt. Contra id quod ultimo loco statuimus , asserti potest essicacis limum ex Naturali Scientia experimentum. Nam si ex jugo stateiis aequalium lancium, quarum utraque si uni Is librae, ipsani attollam stateram , duarum librarum pondere meam deorsum urgeri manum experior . Ex ouo effici potest utramque lancem generare duplicatum integrum& plenum essectum . Nam una lanx unius librae plenum gignit effectum iasustinenda altera lance pariter ponderis uitius librae, & deinde alterum pariter plenum in deorsum pie menda manu vi uniux librae. Verum hoc experimentum cum statuto principio facillime explicatur in mea sententia ; immo piam magis magisque confirmat. Dum enim corpora in se vicissim incurrunt, caussae effectrices non simi , sed occasionales , quatenus corpus in alterum incidens movet De uni ad aliquam vis partem in percutiente destruendam, & aliquam in percusso creandam . Idem usu venit in aequilibrio , in quo eorpora viribus inter se contrariis consigunt Iam vero causia occasionalis potest movere effectricem cognitione donatam Sc infinitae virtutis non solum ad unum plenum effectum gignendum , sed ad duos, ad tres , ad &e. quin labefactetur supra constitutum principium , quod cadit solum in caussas vere effectrices , easque creatas . Immo ex hoc ipso principio certissimo magis magisque confirmo, quod olim in Physca Gen. tom. I. ΣΟΙ. 3c tom. II. . 3οῖ. Sc paulo antα 237 defendi, corpora, dum in i di vicissim operari videntur, aut in distantia intercepto vacuo ope attractionis , aut in contactu vel proximo vel remoto ope gravitatis & motricis vis , caussas efficientes non este , sed pure morales ; quod ni ita foret , eadem vis innumerabiles plenos effectus gigneis re posset. a. Quod attinet ad vis motricis generationem pendentem ex iis tribus elementis, pressione, quae in illa generanda fuit, celeritate , qua stuxus perfici
265쪽
tur, & tempore, quo fluxus durat , consule quae animadverti I 6o. Logi. cae , dum num. hanc genesis vis motricis notionem imaginariam esse do. eui , eo quod uti substantia extenta ex puris superficiebus, tamquam ex puis ris modis, sive initiis & finibus constare non potest , ideoque nec ex fluxa verae luperficiei generari, sed in inflanti tota quamlum vis magna, aut exigua a Deo creanda est ; ita vis ex pluribus prellionibus tamquam ipsius modis si . ve initiis ac terminis componi nequit, nec ex fluxu pressionum quarum aliae aliis succedant, generari quit, sed aliqua saltem infinitae parva vis tota in instanti a Deo creetur neceila est . 3. Quod attinet ad celebrem a me defensam lom. I. Phy. Gen. a I 27. usque ad finem to mi Leibnitianam virium aestimationem, olim ad eam ab ob-jestis Cartesianorum vindicandam putabam efffectus plenos a duabus viribus in duobus corporibus genitos eisdem viribus proportione respondere , atque sic meas subducebam rationes. Primum advertebam effectum a sua quidem causissa distingui oportere vel tamquam effectum abiblutum , vel tamquam relati. Vum ; attamen necessarium non esse , ut tamquam aliquod absolutum ab ea secernatur. Nam ut alia mitterem exempla , quae asserri possent , satis esse monebam unum petere ex hac ipsa re, qua de agimus. Profecto velocitas qua
de agimus, est interior vis determinatio, & quidem in nostra sententia squam supra confecimus in ab eadem inseparabilis . Nihilominus ab omnibus admitti.tur tamquam effectus ipsius vis non quidem ab blutus , sed relativus , & ab eo distinaui ponitur, tamquam modus a re, quae modo assicitur. Hoc constiis
tuto ex superiori hus constat vim motricem vere ex fluxu pressionum tamquam elementorum, quae talia proprie lint, ni .n generari, sed pressiones atque tendentias esse modos & fines ipsius vis, quemadmodum superficies sunt modi &fines exicnsae substantiae , & idcirco satis a S illa internosci , ut loco effectus
ipsius vis possint h.iberi . Et revera nec aliter effectus motricis vis considera
ri potest . Siquidem jam supra declaravimus 42. & seq. quidquid est absoluti in motu , positum esse in vi , quae ob id ipsum , quod est aliquid absolutum , a Deo solo generari quit cit. , pinum autem motum , qui ab illa extistit, esse puram relationem & continuatum hujusce relationis mutationem. Quamobrem ad huius motus , qui est virium effectus , quantitatem metiendam non est hahenda ratio solius massae vi percitae & spatii, quod ea vi peragratur, sed etiam tendentiae & piessionis , quae iii corpore illud spatium peragrante in th. Quo pacto accepta mentura motus est aeqtialis producto ex malia in spatium dato tempore peragratum sve in velocitatem, & in ipsa in prestionem , sive tendentiam . Inde vero eniciebam quantitatem motus esse aequalem producto ex massa in quadratum velocitatis , quemadmodum est etiam in lententia
q. Ita rationem olim concludebam . verum post editum illud opus ad veristi me hoc nacto non metiri effectum vis, quia ille est aequalis solum producto ex mai a sive magnitudine pressionis, quae magnitudo a massa pendet, in velocitatem sive in spatium dato tempore peragratum, sed vim ipsam, quem adminium non terminum , siue basim parallelepipedi, sed parallelepipedumi plui metitur, qui basim ducit in altitudinem. Quamobrem ad illa me verti, quq supra diis rui , ex quibus apparet a vero aberrare communem illa P Lila ophorum sententiam enectuum , qui sitis caussis sive viribu5 pro )rt.
266쪽
ne respondeant , & nullius esse roboris inde ductum adversus Gibnitianam
vitium aestimationem Cartesianorum argumentum . Quia vero multum est hac
in re ad summam Philosophiam momenti , operae pretium arbitror eadem uberius hic explicare. s. Ae psimum adverto distinguendum esse inter effectus absolutos, ac rei turos . Nam si qui sorent absoluti effectus in substantiis creatis, ab ipsaruimviribus generati, eos esse suis viribus proportione respondentes confici darem, ratione, quam M76. protulimus. Sed cum sabstantiae creatae nihil noui abis luti gignere possint , 237. & seq. supervacaneum est aliquid de rebus , quae esse non possunt, statuere. Nam quod attinet ad vim creatricem, quae ita Deo est, quaque haec absoluta, sive substantiae sint, sive accidentia, e nihilo educi possint, alienum est ab omni ratione , essectus qui ipsi per se finiti sunt, cum vi comparare prorsus & absolute infinita, quam libera Dei voluntas quodammodo moderatur, & ad majores vel minores effectus creandos accommodat . De effectibus vero relativis nihil ea ratione confici credo. Quod ut doceam, ex Geometricis adverto cubum ex duplo latere consectum esse Mi
plum cubi ex simplo , luperficies autem , quae sunt modi & termini ex substantia extensa necessario exsistentes , 23 s. esse in valde minori ratione, scilicet superficiem prioris esse solum quadruplo majorem superficie secundi. Cujus ratio haec est. Sint octo cubi minores inter se aequales, quorum omnium superficies est octu plo major superficie unius tantummodi. Ii conjuncti sunt aequales cubo majori, sed congruent & confundentur tot eorum tu perficies , ut quae apparet, Sc est aequalis i uperficiei cubi majoris, sit solum quadruplo
major superficie unius tantummodo. Jam vero in cubo majori, qui sit extensum omnino continuum , non solum latent & congruunt interiores superficies, . verum nullae propemodum sunt 7s. Ergo ob hanc caussam superficies eubi majoris erit solum quadruplo major superficie minoris. 5. Res vero ita te habet etiam in vi motrice; cujus termini sunt pressio. nes, sue tendentiae ad aliquam determinatam velocitatem 27 I. duare ne- cella non est ut duae vires sint in eadem ratione ac ipsarum termini, sive tendentiae ; idque propter rationem similem ejus , quam in continuo extenso obis servavimus. Sit enim corpus A , quod habeat velocitatem duplo majorem quam B ipsi aequale. Primum A habebit vim quadruplo majorem quam secundum B, atque idcirco aequalem quatuor viribus corporum aequalium B, C, D, E, quae singula velocitate subduplo minori quam A , cieantur. Cum vero singulae pressiones & tendentiae in quatuor corporibus sint dimidiae pressionis & tendentiae, quae in solo A reperitur, eo quod velocitatibus corporum eam rationem sequentibus proportione respondent; omnes quatuor pressiones corporam
B, C, D, E erunt duplae pressionis, quae inest in solo A, tametsi vires sint
aequales. Ex quo colligere licet cum quatuor vires quatuor corporum aequa.
lium B, C , D , E in uno corpore A conjunguntur , idem usuuenire ac in extensis ratione habita superficierum quae sunt in uno corpore, & in octo aliis. aequalibus, quae simul sumta illud unum aequant, scilicet pressiones aliquas, quae in quatuor reperiuntur, in uno disparere & confundi , & minorem earum summam esse residuam , tametsi vires sint prorsus aequales in uno, Sc inquatuor . Quae inter extensum & vim motricem similitudo magis confirmatur
ex eo, quod quemadmodum divisione determinati extens , uti cubi in partesis
267쪽
sve in extensa minora, eo plus augentur superficies quo diviso in plures parteς fit, itaut divisione in infinitum continuata superficies in infinitum augeantur, & nihilominus omnes hae partes etiam numero infinitae primum corpus exaequant 84. ita resolutione vis in alias minores, quae in incursu obliquo perficitur I 27. tom. I. Phy. Gen. augentur velocitates atque pressiones ii ret pondentes , ideout ipsa in partes infinitas continuata hae in infinitum ex crescant,& nihilominus vis motricis quantitas prorsus eadem perseverat. 7. Iam vero spatia eodem tempore a duobus aequalibus corporibus peracta sunt proportionalia velocitatibus atque ideo tendentiis ad velocitatem , a quibus tamquam a caussa proxima Velocitates oriuntur, non autem viribus, in quibuς lunt illae pressiones atque tendentiae, tamquam modi & limites earumdem, quaeque vires majorem, quam tendentiae, rationem sequi monstratae sunt. In quo
nihil est miti , aut a ratione dissentanei , quod caussa esse debeat, cureordatus Philosophus assentum cohibeat. Id autem sic doceo. Si quis definire velit quam proportionem habeant inter se illae aeris portiones, quae a duobus
ex. g. cubis in aere postis, altero octuplo majori , altero octu plo minori conistingantur , non confugiet ad ibi id itatem cuborum, sed ad eorum superficies , eo quod coiit actus in superficie fit eo tamen sensu, quem 7s. explicavimus, di supelficiebus proportione respondet; atque ab allatam num. s. doctrinam dicet partes aeris contactas a maiori cubo esse non octu plo, sed solum quadruplo majores partibus aeris, quae a secundo minori tangentur. Et revera Physici hu nc sequuntur canorem in metienda corporum in fluido motorum frictione , quae soli superficiei & contactui proportione respondet. Hoc constituto quid est corpus moveri per aliquod lpatium , nisi gradatim contingere partes alterius corporis, in quo solum spatium extentum esse potest λ ρ7. Quare tam corpus quiescolas, quam cornus motum, si ab aliis corporibus circumdentur, contingunt corpora ambientia cum hoc uno discrimine, quod contactus inter corpus quietum & corpora circumfusa est , ut ajunt, simultaneus , sive eodem tempore totus exsistit; contactus vero inter corpus motum ,& alia est successivus. Cum ergo contactus simultaneus non toti corpori, sed solis terminis &superficiebus ob enarratam rationem respondeat ' quid mirum , si etiam succes.sivus , qui motu perficitur, non respondeat toti motrici vi , sed solis pressio. nibus eiusdem atque tendentiis , quae sunt modi ac termini vis motricis, quaeisque sunt ratio proxima, per quam vis motrix essicit ut corpus ea percitum alia corpora gradatim contingat , quemadmodum superficies sunt proxima ratio, per quam extensio facit, ut substantia illa vi donata alia corpora gradatim contingat 8 Quibus mihi videor hanc rem ad vivum resecui illa, Sc pocistimam diluisse rationem , quae Cartesianos ab amplectenda Leibnitiana virium mensura
8. Nam quoel attinet ad rationem a nobis 272. conclusam : quod singulae dimidiae partes vis duplae unius substantiae generare debent ess cluna aequalem effectui , quem vis subdupla alterius substantiae gignit, hac ad eam diluendam utor distinctione. Concedo quidem , si duarum aequalium in una substan. tia virium conjunctio non essiciat, ut ratio proxima, unde ille relativus e D sectus exsistit , minor sit quam si eaedem vires in duabus subitantiis disjunctae reperiantur , non vero si id praestet; quem abnas luna usu venit in effectu relativo simultanei contactus , qui est inter substantiam extensam Sc alia corpora
268쪽
eircumfusa, & in successivo, qui est inter corpus vi percitum ,& corpora quis scentia; proptereaquod ex altera parte ille exsistit quidem ab extensione, sed ab ea quae in superficie est, tamquam a caussa proxima , hic a vi, sed ab ejus pressione & ad motum tendentia pariter tamquam a caussa proxima ; ex altera autem superficies sunt minores in uno, quam in pluribus aliis , quae conjuncta illi uni aequalia sint, & similiter pressiones cujusdam vis in una substantia collectae minores sunt omnibus simul sumtis pressionibus multarum ejusdem partium , quae per plura aequalia corpora distribuantur, quaeque eolle. ctae primam illam exaequant. Cujus distinctionis ratio in eo est, quia sunt quidem eaedem & aequales vires, sed diverso modo dispositae, quae diversa dus positio satis est ad inducendam in relativo effectu diversitatem , cum aequales
caussie , sed diverso modo collocatae , non sint prorsus eaedem sufficientes ra. tiones , quae ex principio 7s. Log. eumdem effectum gignere debeant. Et sane quatuor aequalia latera majus spatium complectuntur, cum ita conjunguntur , ut angulos essiciant rectos, quam cum ita ut obliquos. Ceterum ad hane
rationem magis urgendam aliquid afferam paulo post, quod ultimam hujus dis. ficultatis solutioni manum imponet.
282. Definitiones Caussa occasionalis proxima est illa , quae videtur vim tribuere substantiae , in qua enectus, sive mutatio exsistit, remota in primo
gradu , quae caussae proximae vim tribuere videtur, remota in se. condo , quae remotae in primo, remota in tertio, & tandem occasionalis remota in ultimo, quae ab alia nulla vim accipere creditur, sed a solo Deo.
2. Haec series caussarum, quarum alia ab alia vim vere accipiat, in caussas creatis non est, ut supra docuimus 3. 237. Sed quia corpora δc animae perinde nobis apparent, ac si forent caussae vere eL 1ectrices, Sc alia in aliis vires proprie generarent , idcirco hae series attendendae sunt in corporibus praesertim, & videndum quaenam
corpora ad motum alicuius corporis, tametsi tamquam caussae Occa sionales, concurrant, quaenam remote in primo, quaenam in secundo. Et revera quod pertinet ad usus in hac vita, perinde est, sive corpora sint caullis efficientes , sive morales, proptereaquod ex in cursu alius corporis in aliud, aut ex attra mone motus certissime,
nisi aliquid impedimento sit, consequuntur. Sic glans plumbea a siclopeio projecta est proxima causa transfixionis serae; aer a pubvere pyrio agitatus est remota in primo gradu, quia movet glandem I pulvis pyrius a scintillis accensus remota in secundo , quia pellit & rarefacit aerem ; scintillae elicitae ex attritu sticis & ch
lybis remotae in tertio , quia pulverem pyrium accendunt; canis cum silice manu tractus & chalybs remotae in quarto, quia scin-ιillas excutiunt; manus remota in quinto, quia canem cum silice movet. f. 283. Diuili od by Corale
269쪽
283. Definitiones Cum caussis ad speciem essicientibus, re autem vera moralibus concurrunt aliae in effectus generatione, & sunt praesertim causta per accidens, & caussa disponens. Caussa per accidens est illa, quEremovet id , quod impedit, ne caussa essiciens saltem ad speciem suum gignat effectum ; caussa disponens, quae essicit & praeparat ea quae necessaria sunt, ut cauta est ectrix gignat effectum ; ut si areus tensus praeciso filo se explicet, ad hanc dilatationem tres caussae concurrunt, ille qui virgam compressit in arcum, tam uam cauta
disponens, quia si virga non fuisset contracta , nec posset se dilatare ; ille qui filum abicindit, tamquam caussa per accidens, quia Glum impedit distractionem, & qui abscindit, hoc de medio tollit impedimentum ς 3c illa interna virgae vis , quae dicitur elastica,
quae tamquam essiciens caussa dilatationis efficit motum.
6. 284. SCHOLION XILNon parum ad universam Physicam resert acute videre quid quodque corispus , & quid quaeque vis conserat ad effectum aliquem sue motum gignendum . Ex eo enim, quod caussae per accidens, aut disponentes pro caustis pro et puis in multis habitae sunt, non pauci errores in Naturalem Scientiam , i replerunt. Cujus rei satis erit unum ex multis exemplum proferre. Cum eburis
neus globus, aut solliculus lusorius ex alto decidit super immobile planum , refigit observamus ad eamdem sere altitudinem , a qua delaplus est . ad quam reflexionem suam conserunt symbolam , vis in descensu acquisita , & Lliculi elastica vis ; sed prima tamquam caussa disponens. eo quod solliculumeomprimit, & idoneum sacit, ut a vi elateris cieatur ; secunda vero tamquam praecipua caussa, in aliorum lententia efficiens , in nostra vero moralis; pr ptereaquod vis elastica, utpote quoquoversus se explicans, solliculum versus superiora propellit. Nihilotamen minus multi etiamnum pugnaciter eontendunt, hane reflexionem sursum non vi elasticae praesertim , sed vi in descensu acquisitae acceptam ferri oportere, ut inde concludant etiam corpora persecte dura eadem reflexsonis lege teneri. Ad hos refellendos nihil est aptius, quam aliud excogitare experimentum , in quo sine motu deorsum obtineatur eadem comis pressionis dispoisitio , quae ad eum finem ut se explicet virtus elastica , necessaria est, & nihilosecius reflexio in solliculo consequatur. Quod a me suisse excogitatum declaravi a G. & seq. tom. III. Phy.Gen. hoc pacto. Inter duos hincos in pavimento infixos pone solliculum ; tum filum ad alterum ex uncis religatum duc supra eumdem solliculum , trajice per alterum uncum, &trahe , quoad solliculus bene comprimatur ; si tunc filum abscindas , repente videbis solliculum ad superiora contendere, atque eo masis quo plus virium in illo comprimendo fuit impensum . Quo in eventu obtervare potes sine motu deorsum & per solam partium compressionem , quae vim elasticam excitat, reis flexionem sursum haberi, atque inde elicere motum deorsum esse tantum cauia iam disponentem, uim autem solliculi elasticam esse praecipuam & efficientem. a. Quemadmodum vero ex eo, quod corpora vere essicientes caussae non sunt,
270쪽
dum aliud in aliud agit, supra collegimus, vim unius corporis posse duplicem aut multiplicem integrum effectum in aliis corporibus generare . 28 I. n. r. ita duae vires aequales unius corporis possunt ob eamdem caussam in altero eorpore gignere eumdem prorsus Asectum, tametsi singulae sint aequales vi, quam in altero corpore gignunt. Cujus rei praeclarum habemus exemplum in aequiis librio , quod intercedit inter columnam hydrargyri in tubo Torricelliano cujus apertum os infimum in mercurium in vase stagnantem sit immersum , Minter aeris columnam , quae aliis mercurii stagnantis partibus a mercurii suis spensi columna minime pressis superincumbit. Nam in ea quaestione , quae in. ter Physicos excitata est, quorum alii volunt suspensionem hydrargyri gravi. tati aeris tamquam proximae caussae esse ascribendam , alii vero elasticae vi, omnino tenendum est utramque vim loco proximae caussae haberi oportere. Nam duobus omnino modis aequilibrium tolli potest,&a descendente columna mercurii sursum pelli columnam aeream, primo elevatione totius aereae coislumna, secundo elevatione molecularum aeris, quae mercurio stlinanti proximae sunt, & majori accessu ad alias superiores, a quibus ob vim elasticam d sunt. Iam vero primae obstat vis gravitatis totius columnae, alteri vis elais stica aeris inserioris , quae est aequalis vi gravitatis , eo quod utraque aequalis est compressioni, quam altera gignit, cuique altera renititur. Quamvis autem vis gravitatis columnae mercurii sit uni tantum aequalis, tamen allatam obeaussam utrique sustinendae est idonea . Ex quo fit ut utraque vis, tamquam Iroxima caussa , ad hujusmodi effectum elevationis mercurii concurrat. Sed deis atque similibus enucleatius in Physica, in cuius singulis phaenomenis cum multa corpora tamquam vel caussae praecipuae, vel tamquam secundariae partem aliquam sibi vindicent, Physici munus est omnia , quae ad effectum aliquo modo concurrunt, perspicere, & quam quaeque symbolam in eo gignendo cons runt, declarare, Nunc enim mihi ad alias caussarum species est progrediendum.
CAPUT SECUNDUM. De causis finali, materiali re formali.
f. et 85. Definitio INter caussas effectrices sunt aliquae cognitione donatae, ut Deus& animae, quae si aliquid operantur, id faciunt propter cons cutionem boni alicujus, vel saltem rei sub specie boni apparentis, tametsi revera non sit. Unde caussa finalis seu finis est bonum aliquod, quod a caussa effectrice cognitione donata perceptum illam movet ad operandum , ut illud bonum assequatur. f. 286, Definitiones Finis proximus est ille, quem proxime consequi volunt caussae cognitione donatae. Finis remotus in primo gradu, quem consequi volunt post finem proximum, & ad cujus consecutionem etiam finem proximum dirigunt. Finis remotus tu secundo gradu, quem