Sylloge opuscolorum selectorum ad praxim praecipue medicam spectantium ... civis Valerianus Aloysius Brera ... In Ticinensi Archigymnasio therapiae specialis, & clinices professor ... Vol. 1. 4.. Cum tabula aenea

181쪽

PARS POSTERIOR Morbos imitabilitatis contineΠS .

6. XV.

Optandum esset . ne in pathologia gene

rati iuxta morbos simplices mechanicos id physicos eorporis humani , morborum simplicium a vi animali alienata ori uadorum obliviscerentur Μedici. Et sua patitur irritabilitas vitia, eaque gravitana , quae fere omnes corporis lhumani functiones turbare possunt . Quae ut Tite eruantur, inprimis recta irritabilitatis Cognito physiologica viam sternit . Sane iude imedico maius commodum redundabit . ac si

fibrae maiorem minoremve elaterem , cohae sonem, tensionem &c. competia habeat.

Animo constitueram , fusius hanc partem discutere, nisi partis prioris extensio spatium iam absum ps sset. Plerumque irritabilitatem fibrarum morbosam dividimus in irritabilitatem, defectu, excessu, & alienatione peccantem. Verum vix defectum vel excessum sine alienationa, aut alienationem sine defectu vel excessu irritabilitatis deprehendimus. Morbosi irritabilitatis

182쪽

DE IRRITABILITATII NOTI ME ETC. IAI

gradus, eiusque alienationes Centenas Farieta tes admittere videntur, quas autem vix satis cognUscimus. Interdum partes ad stimulos , quos statu sano non sentiunt, irritabiles fiunt. In primis mi agmata 8c quaedam venena organisano malum characterem imprimere dc irritabilitatem alienare videntur, e g. miasma cau crosum vasis alienatam irritabilitatem impertit,

qua luxuriantis carnis incrementum, acris ma teri ei secretio, laesa iumque partium azer Seu sus exoritur. Item mi asma venereum irritabilitatem urethrae ita mutat, ut copiosiorem Sc male mixtum mucum secernat . Praeterea plerumque statuimus, irritabilitate morbosa Omnes totius corporis partes una affici. Uerum raro huiusmodi exempla evenire Observa

mus, sed plerumque in hoc vel illo organo tantum hanc irritabilitatis alienationem notamus. Immo verisimile eit, Omnes unius Orga

ni partes si inui non pati, sed modo hanc, modo illam, licet reliquae sanae sint, ic una illius pars hoc, illa alio irritabilitatis vitio

laboret. Sunt enim singula organa ex pluri bus in thrumentis, va Iis, fibris, tunicis GOm posita, quae partes sine dubio totidem separatos diversae irritabilitatis conductores con itituunt, ideoque possunt separatim a suis Inor bis corripi. Immo supra iam quaedam exem pla dedi de utero, qui tempore mensum, is

183쪽

: GAUTIERritabilitate vasorum, tempore partus, fibrarum irritabilitate aucta assci videbatur. Praeter irritabilitatem etiam contracti litas organorum vitiari Sc immutari potest, qua ex labe morbis alius indolis & formae nascuntur. Verisimile quidem est, mutata irritabilitate simul contractilitatem alienari, cum ex una vi utraque haec organorum facultas gignitur, immo in rerum natura saepe vitia utrius

que facultatis copulata videm ua; verum etiam saepe irritabilitatem solam morbosam absque mani sesto contractilitatis vitio observamus. In

paralysi nonnumquam motus cum sensu , interdum sensus absque motu, Vel motus absque sensu pereunt. Immo exempla Sunt, partes

paralyticas aucta sensibilitate laborasse. Nec haec omnino paradoxa videantur, cum quae vis facultas ex peculiari organi conditione , Per se mutabili, enascatur, ideoque singulae

facultatis mutationem cogitare possimus. Cum irritabilitatem in abstracto neque sanam nemque aegrotantem cognoscimus, etiam eius morbi ex phaenomenis, quae Producunt, coguO scendi sunt .

184쪽

DE IRRITA BILlTATIS NOTIONE ETC. 343

,. XVI.

Exaltatio irritabilitatis morbosa . In ipso statu sano temporariae & perlodicae harum illatumve partium irritabilitatis

exaltationes homini contingere, iam supra momnui. In praesentiarum de morboso irritabilitatis incremento dii Ieram .

Magnitudo actionis organi a gradu irritabilitatis vi stimuli determinatur. Quandoaunque itaque peculiaris organi cuiusdam ad io increscit, absque stimuli novi Sc maioris

praesentia, ex qua hoc actionis incrementum cognoscatur: sane irritabilitas aucta cogitanda erit. Quae cum eiusmodi est, ut itimulos solitos non ferat, sed ab iis ad incitus abnormes abripiatur, morbosque vel per se, vel ad partem progignat, ad irritabilitatem morbosam referenda erit. Si v. g. vasorum irritabilitas evehitur, eodem gradu illorum actio ut Crescat necesse et , quae pro gradu dc ex tensione irritabilitatis auctae proque aliis rerum adiunctis in febrim, orgasmu In, conge stionem, haemorrhagiam, inflammationem &c. degenerabit. Plerumque quidem, ratione ge ne elogiae horum morborum, ad stimulos novos & maiores confugimus, qui Ver, neque

185쪽

344 Gau TrERex petientia, neque ratione probabuntur. Nascitur quidem hac in conditione, prae primis dum organa secretoria simul assiciuntur, mox materies aliena, quae vero non morbi caussa , solidis ipsis primitus inhaerens, Sed eius progenies salutanda erit. Quidam medici credunt, auctam irritabilitatem distincta animae sensatione , dolore, &c. Se prodere debere; verum praeter organa Sensuum , nulla alia organa distinctas de rerum attingentium impressione ideas ad animam asserunt. Omnia haec organa nil nisi obscurum sensum de praesentia sui corporis, partium illius & rerum externarum ipsa assicientium in antina excitant, qui sensus pres' sione Sc attactu partis ipsarum neruosae progignitur . Extremus huius obscuri sensus gradus , quem hae partes in anima suscitare valent . eit perceptio doloris, sensus extremae altitudinis, sed nihilomi uus Omnino Obscurus. Cum itaque irritabilitas in organis motoriis mirum in modum evehatur. Obscurua ille, quem dixi, sensus eum ad gradum increscit, ut irritamenta, alias non precepta, nunc doloris sensum in anima suscite ut . Qua de caussa partes, in statu sano a stimulo irritatae, parum doleates , e. g. tela cellulosa , tendines . membranae, cartilagines dcc. cum ipsarum vis vitalis praeter naturam evecta sit , acrem dolorem ut plurimum excitanI. Ipse

186쪽

musculus recens denudatus, quamdiu a praegressa vi violenta eius irritabilitas non immutata est . a stimulo lacessituῖ, exigua doloris signa exhibere solet. Haz de causta ope animae de statu mutato irritabilitatis Certiores non simus . Ex irritabilitate exaltata motus mitificos, spasmos tonicos & clonicos, con-Vultiones, epilepsias, cataleptias, occis proger minare , , volunt alii. Verum hi egregie

fallunturi nam omnia orgaua, tam sana quam aegrotantia, non nisi actiones, suae fabricae Congruas, edere possunt. Enumerata phaenomena , quae mus ulis morbosis responde ut ,

quis illa a vasis praeter regulam irritabiliori-hus exspect/bit Exaltatio irritabilitatis universalis in toto

corpore, omnibusque eius partibus cogitari poteti. Verum Vix umquam tale exem Pilui Occurrit, cum intentiones vis vitalis plerumque in uuam tantum partem directas notemus. Attamen nonnumquana omne corpus, ipsamque

animam iusto irritabiliorem Sc ad quodcunque levius irritamentum egregie mobile reperimus , in ptimis in malo hypochondriaconeC non a dolore acerbiori Sc diutius perse-

erante . Frequentius vero exaltationem irritabilitatis topicam observamus, eamque dum plici ratione: vel unius cuiusdam sy Ihematis irritabilitas universim evecta est, e. s. syste

187쪽

et 6 G Au Tt E Matis vasorum in febre, musculorum in rheu.matismo universali, vel singuli cuiusdam oringant irritabilitas exaltatur, quod frequentissime accidere solet, e . g. Ventriculi in cardialgia, intellini recti in dysenteria, vasorum pulmo

nis in haemqphlysi , hepatis in morbis hiliosis .

In inflammatione ventriculi, intestinorum lcuteri cor ob consensum cum partibus affectis eum in gradum irritabile redditur, ut contrahatur, priusquam eius caVa a reduce sanguine venoso repleta sint, ideoque pulsus his in . morbis parvus observetur. 2Caussarum irritabilitatem exaltantium indagationem perperam hucusque negleximus . Verum cum quaevis vix per se nullius muta- itioni capax sit; certe nostra caussa iis in con- aditionibus Si subitantiis quaerenda erit, sub

quibus & in quibus irritabilitas viget . Est i

ergo ab organorum Vel externa vel interna conditione mutata caussa mutatae irritabilitatis repetenda. Frigus e. g. in catharro tunicae a Schneiderianae . extensio Successiva uteri irri- hiabilitatem evehit. Ventriculi modica expansio hi Lauseam dc vomitum movet; maior irritabili- talem delet. Idem praestat frigus . Aer fixus, deum aqua haustus irritat; maiori quantitate in- h

piratus , pulmonum vim vivam extinguit . it

Eiusdem conditionis est fluidum electri eum : ii aer serenus de siccus. a Borea vel subsolano ii

188쪽

DE IRRITABILITATIS NOTIONE ET C. I A

motus, irritabilitatem evehit; contraria coeli conditio eam deprimit. Praeterea plurimi stimuli praeternaturales, saltim pro tempore, ir ritabilitatem exaltare videatur: hac via e. g. ulcera pulmonum, irritabilitatem vasorum eve hendo , febrem hecticam accendere videntur. Plura exempla ipse observavi, in quibus mechanici morbi poli mortem detecti, ulcera, scirrhi, indurationes, tumores cyliici, hydropes saccati reperiebamur, quamvis palsiones durante vita praesentes periodicae erant, intermittebant , bc denuo recrudescebant. His ex

observationibus mihi probari pol Ie videtur, haec

irritamenta non directe, sed mutando irritabilitatem , sua symptomata, saltim quibusdam in speciebus gignere. Continua irritatio subito irritabilitatem exaltat, quae tunc a mo tibus suscitatis pro tempore denuo supprimitur. Cura sit removendo caullas, dc sopiendo

motus abnormes. Verum noli credere, euu

fha, quae irritabilitatem auctam deprimunt reo media , ad classem narcoticorum pertinere . Ingens eit varietas cauilae 8c modi, quibus irritabilitas exaltatur, Sc eadem ratione etiam

auxilia in illam variant. Verum & hic fidis

de medicaminum essectu in vim vitalem observationibus committimur. Remediorum alia

humeetando, alia irritando, alia intendendo partis sunctionem, alia denique nervis hungΚ et

189쪽

1llum sensum imprimendo essectum hunc exserunt . Hac via nonnumquam emeticum Vomitum; chat articum di arrhoeam ab aucta irritabilitate orta in supprimunt. Cortex febres in termittentes, si mariaba dysenteriam . iniectionestine urae cantharidum gonor rhoeam, saturnina inflammationes Ze oculi praeternaturalem irri-

tabifitatem sopiunt. Quae irritabilitas aucta rigori & tensioni iunc ha est; e. g. incipiente inflammatione venaesectiones & diluentia re quirit. Et iam partis, quae irritabilitate abun dat, conditio attendatur: potest quippe secre tione Sc excretione illius maiori irritabilitatis

aequilibrium restitui, eoque casu secretiones promoVeantur. Denique CaSus sunt bene multi, quibus genuina narcotica te sedativa ceu terrimum ac praeclarum edunt effectum.

g. XVII.

Irritabilitatis depresso. Α variis caussis, immo ab iis ipsis, quae minori gradu irritabilitatem exaltant , frigus

nempe , electricitas, Opium , spirituosa , tensio Partium, quando harum potentiarum essectus nimium augentur , irritabilitatis depressiones enasci videmus. Corda brutorum excisa, in

aquam frigidam deiecta, irritabilitate privan

190쪽

DE IRRITABILITATIS NOTIONE ETC. I 49

aquae iniecta ita explebat, ut ad crepatura in extenderentur. Quo facto, emissa aqua, motus peristallicus omnino cessabat, nullo irrita. mento restituendus. Ventriculi & vesicae urinariae paralyses a nimia extensione patent . Etiam a compressione partium irritabilitatis depressionem observabat. Venenum Viperarum , oleum laurocerasi de alia, irritabilitatem destruendo interficiunt .

Primus irritabilitatis depressae essectus erit imminuta organi peculiaris actio, quae vero, persiliente diutius irritabilitatis defectu,

mox in alios secundarios morbos, pro partis conditione & nexu diversos, torpores, para lyses , corruptiones , obstructiones, scirrhos Mob Omnium organorum socialem nexum iutotius sanitatis detrimentum transibit. A depressione irritabilitatis torpores Organorum motoriorum nascuntur, quos a stimulis suetis motus tuito minores id pigriores sequuntur ξc paralyses, quae persectam ad omnem motum impotentiam designant. Hae paralyses sensu latiori sumptae uon in solis

6,) FONTANA, I. s. pag. 37. H Idem pag. 33.