장음표시 사용
31쪽
appetitionibus obueniunt affectus iraseibi Alis. Postremis id, quod eodem argumeqto obiicitur de alteratione, quam ira, amoreorpori inferunt, diuoluit S. Thomas I.2 P
Ad seeundum respondendum , non ea esse, quoad id quod argumento peti tui, rationem, in inclinatione corporum ad propria loea,4 in appetitu sensitivo eom- Daratione sui obiecti. Nam eum interdum uastibilis contra propensionem concupistibilis in obiectum seratur, enimur sateri,hos duos appetitus inter se necessatio distingui. Qv od tamen non cemimus in eo oribus, ut ad loca propria tendunt,in itineris impedimenta remouent. Concessimus tamen , in
istiusmodi eorporibus dari diuersa principia, ad resistendum eorrumpentibus, ad nat talia loea petenda: vi in igni calorem de
Dilat. a. Ad tertium, eoneein maioriae minori, dicendum et appetitum oncupiscibilem tendere in utrumque, nimirum in id quod conueniens est,m in id quod noxium esproindeque non disterre coneupiscibilem ab irastibili, quod ille in eonueniens , hie in noxium tendat: sed quod ille simpli iter inelinetur ad prosequenda eonuenientia δ declinanda noxia .hie vero ferarur in atauum, resistendo aduersariis , quae eonuenientia Dpugnant,& nocumentum inuehunt, uti diximus.
MM Ad quattum saepe: ea quae in superioribus unita sunt spargi atque in plura membra serati in inferioribus Dut patet in poten. tia eognoscitiuaimmateriali 3 in potentii costiolei liuis organicis.Quare nihil mirum,s appetitus intest lecti s m unus, .sensitivi duo: praesertim cum hi haereant αcorpore,& in eo diuersam eligant dispositionem, ut paulo pindi mus.
An uterque appetitus sensitiuus tu corde sedem habeatὶ
tionis, sapientiet domicilium constituissent, ne pars illa diuina inquinaretur, mortalibus pallionibus, hoc est, utrique appetitu proin prias prouineias designasse Liracundiae prae .eordia cupidini locum propidi aphragma, ibique vim eam quasi ruriosum, agreste animal listae r quinetiam eondidisse piam nes eordis gratia molles Si ventosos, atque instat fistulae Guos&spongiae similes, ut eorim ardore nonnunquam aestuans refriger tione mitigaretur: simulque iecori, ad rem tandam eon piscentiam animae, rursusque sedandam, duleedinem N amaritudinem i
D didisse. His similia seripsit Apuleius in lib.
do . Plat. statuens mentem capitis arcem tenere;iraleentiam procul a ratione aἀdomicilium cordis deductam esse, eupidinem a que appetitus postremam portionem interis nas abdominis sedes occupasse, ut opimas quasdar se diuerseria nequitiae atque lux riaer religatam vero iccirco longius a sapie tia hane partem videri, ne importuna vicinitas rationem desuper constitutam ipsa eo Ggnitionum vieinitate perturbaret. Alij affectum iracundiae in felle eonstitu tum putant, pauoris In eoiae, laetitiae in splene Cui distribtuloni ea ratio astipulatur, qudd Pitibus humoribus recrementi iis qui Lehrti, seeernuntur, bilis ad vesi eam sellis demandatur eonstat autem bilem irrit, mentum esse iracundiae unde Se biliosi ita eundi esse eotis serunt. Itaque verssimile hine fit)ram in sellis eoaeotaeulo 'reside αν 'li Inest autem pauorem in corde, suaderi, test ex eo,qui qui timentemsestim sanguinem de calorem euocant ad praeeordia, ubia deliret trepidatio reditissimom est. Item, quia atrimalia, quae pro sui e doris magnitudio Lege επιν, ne maius habent eor, timidiora sunt , nimi-. φrum,quMvirtutem pauom expultricem an VI, .ia.
gis spartam habeant locum tamen artu, ni-ery D.
ra acinoso festinique sit quam disperia.' μι. a P . Postrem6, quod laetitia in splene locum o s
riuuerit, argument in potest,' di me Mediei
32쪽
Medi ei tradunt iis qui splene laborant, ra Arus aedit sellis sit risus, qui laetitiae xhilati.
Galenus lib. 3.de loe. assi in lib. qui in .seribitur, aetiodamma mores corpora temperamentum sequantur:existimat, appetitum concupistibilem residere in hepatri; quod ij, qui
multo abundant sanguine, suopte ingenio procliuiores sunt ad libidinem Lappetitum vero irascibilem ponit in corde. Pro qua parte confirmanda sunt ea rationes, quas mox Bsubii elemus.
SP tamen nostra eonesus, ονιι Map terisum in eoia sedem habere. Ita statuit cHippocrates, Zeno, Posidonius, Chrysippus telique eiusdem familiae alumni. Item Aristoteles Theophrastus, te alij Peripatetiei,
quos resert e salius&alij probatur autem huius sententiae veritas ex eo:quia omnis assectus, siue irae,sue cupiditatis, in corde perturbationem excitat, in eoque mox sentitur: tum vero, quia eor Philosophorum consensu est origo, sons omnium vitaliam operationum Lin quo proinde appetitus ad se uandam vitam, perieula propulsanda ama Diura dati eonsistere debuerunt. Sciendum tamen, non in eadem cordis parte utrumque appetatum residere, sed locis aliquantulum discretis, ob diuersam qualitatum composi-t:onem , quam ita meupiditas exigunt ira enim affluentia ea loris de siccitatis gaudet; cupiditas abundantia humiditatis Mea loris. Rationes alitem , quae in oppositum huius sententiae adductae fuerunt, non persuadent.
Non enim bilios propterea iracundi sunt, quδd ita in vesica sellis resideat; sed quiasiauabilis calicia elli seca, quae qualitatum
compositio iram mouet nutritque Nee ie-
circo qui splenem male affectum habent sese itistiores exhibent, quod plen hilaritatis mixtitiae habitaculum sit; sed quia, b rior atrae bilis copia inibi olle, tacitistitiae affectum inducit Nee ij qui plurimo sunt sanguine ideo frequentiores cupiditatum insultus experiuntur, quod concupiscentia in iecore quasi hydra in lacu Lernaeo in m. bet sed quia ea lido& humido sunt reaeperamento, quod cupiditatis aellum et ei. Illa, et bargumen a , quae probabant pauorem inesse in eorde, non est cur a nobis diluantur; cum noli ram sen
Vtrum definitio passionis recte se habeat
ARTICVLVS I. E IN I Tu passio a Philos
phic: Motio appetiim sensitivi ex apprehensione boni vel b, cum si Lege m
aua mutatione non naturati corporis. m. de Veis
Vt autem haec definitio intelligatur, aduer o. tendum erit, passionem ttifariam iuini: vno
Od pro receptione cuiuslibet rei, sim et ' - 'φ' eam id quod patitur aliquid abiiciat, siue no: qua usurpatione scripsit D. Dionysius 2 cap. de diu nom. sanctissimi virum Hierotheum diuina patientem multa didieisse si e etiam pati aer dieitur, eum Solis luce collustratur. Secundo, pro receptione uiusque rei eum abiectione alterius, siue id quod abiicitur siteonueniens rei naturae, siue repugnans: quomodo aqua patitur, eum refrigeratur aut ealefit.Tertio pro receptione cuiusque rei,cum expulsione eius ito naturae patientis ae- commodatum erat: quae aeceptio propriavi germana est id enim proprie pati dicitur, quod aedispositione se eundum naturam, ad eam quae lecundum naturam non est perdu
Deinde aduertendum eor perenni dilata D. I, tionis e contractionis motu eieri, motum tu misique hunc naturalem esse,& animantium na- - . . rurae conuenientem, quam diu fit eetia qua tus QIdam intensione, quae cum eorum tempera inis II. mento proportionem habeat: quod si ab ea . . Res ij intensione per exsuperantiam aut desectum p. 7. recedat,fieri non accommodatum. Tertid aduertendum inter omnes actus potentiarum,tum eognoscentium, tum appetentium,eos duntaxat, qui ad appetitum en- sitiuum pertisent suapte natura .mper fieri eum aliqua transmutatione corporis, quae animal a sua naturali dispositione deiiciat. Cuius rei ea ratio est, quia hos tantum actus proxime ac per se eonsequitii incitatio aut remisso motus, quo dilatatur vel contra lit-tur cor. Enim vero si actus appetitus en si D. o. tiui ad fugam retraction Smve spectent, ut ii I. . q. q. mor&tristitia , remissione efficiunt in motu ad a. dilatationis, proindeque maiorem conti actionem: si vero pertineant ad prosecutionem delectationemque, ut amor mixtitia, maiorem inuehunt eordis dilatationern Diximus, proprie S per se quia remote de exaecidente etiam ex actibus aliarum potentiarum sequitur intensio, remissio in motu cordis , ut ex apprehensione boni & mali, Me actu voluntati, remo te tamen, Minteruentu appetitus sensitivi. In qu Nn sententiam
33쪽
lege Diuum Thomam in quaest de Verit qu.
His ita explicatis iam liquidὁ constat, cur palIiones dicantur fieri eum mutatione non naturali corporisci videt ieet quoniam ijs distrahitur eo a motu sibi naturali. Etsi inter passiones aliae motionem asserant minus,aliaen agis a natura alienam magis, ut dolotri
tristitia,quae contractionem pari uno minus, ut laetitiari delectatio, que dilatationem eordis emetunt: est enim magis naturae consentaneum dilarari, quam contrahi.
Ex dictis nonnulla inseruntur eonsectaria Primum est pones non νονιὸ ad appetitum ratιmalim enιnere ut e nstat ex earum definitione,& ex iis quae tradidit Aristoteles in prinxmio libror .deAnima,Plato in Philebo, Cicero in I. Tusc. quaest. D. Damase. i. L.Fid.orth .cap. . D. August. lib.9.de Ciuir Dei, cap. c. edisseritque s.Thomas in I x quaest. 1 .artic. 3. Itaque gaudium, amor, .laetitia, aliique eiusmodi affectus prout in voluntate cernuntur,non proprie, sed simili. tudine quadam passiones vocari possunt. Secundum est Ahorrere a veritate sententiam Chrysippi,qui ut liquet ex ias,quae a Cicerone lib. Tulc. quaest.&a Galeno lib. .deptae. Plat. Hipp. capit. .prodita sunt existimabat, perturbationes esse iudicia opinionesve.e. gritudinem esse recentem opinionem praesentis mali, in quo dimitti contrahique animo rectum videtur metum
opinionem mali impendentisci quod intolerabile esse iudicatur. Deprehenditur autem huiuὰ dogmatis salsitas ex eo, quia obiecta passionum sunt bonum mallim: quae non ad vim cognoscentem, eius actus, cuiusmodi sunt opinionesin iudieia sed ad appetentet eiusque munia spectant. Qu's si quis pro Chrysippo respondeat, eum non in sensu socinali perturbationes iudieia, casse,sed in causali quia nimirum ex opinione siue apprehensione mali oritur,v. g. passio timoris: oecurru Calenus loco eit eum te . vera in sensu lor- mali faisse lo
Vtrum passiones cadant in animum sapientis. ARTI CVLVS I.
EGAT IvAM partem huiuste quaestionis defendebant 1 tot ei, contendentes, eum quivere sapiens sit, debere animila passionibus omni ex parte va-
ea te pro his tamen habere tres Ma αοειασ
Cicer, suse. q. constantis nominauit id est pro eupiditate voluntatem, pro laetitia gaudium nro metu cautionem Pro aegritudine vero seu dolore negabant esse posse aliquid in animo sapientis. Voluntas enim bonum appetu,quod Dei sapiens: gaudium est de bono adepto , quod sapiens adipi seitur:
eautio deuitat malum, quod debet sapiens effugere. At quia tristitia de malo est quod iam aeeidit & nulluin malum existimabant posse aceidere sapienti nihil in eius animo pro illa ponebant. Ideo vero Stoici in eam sententiam adducti sunt, quia indignum iudieabant homine sapiense,perturbationibus concuti:eum hae animi morbi sint. liaque hunc in modum disputabant: Qui morbosi sunt,sani non sunt: qui sani non sunt .insipientes sunt igitur qui morbosi sunt, non sunt sapientes Patri , qui passiones sentiunt, morbosi sunt;quando idem passiones sunt aegritudines animi ergo.
Platoni ei autem ieripatetici contrariam patiem seeuti sunt, aientes , non posse hominem , quantumlibet sapientem passio ibus
omnino vaeare. Cuius sententiae fundamenta art. proponernus Cicero in lib.de Fin.& D.
August.lib. y de Ciu Dei cap. 4 arbitrantur. hos Philosophos de verbis poenis, quam de rebus facere eontrouersiam ii mirum Stoi- eos non quasi bet motiones appetitus, sed turbulentas, quae prodeunt extra limites rationis, animumque ad vitia inflectunt, pas-F siones voeare alios autem Philosopbos passionum vocabulo indiseriminatim uti, pro quouis motu appetitus en elui.
34쪽
ARTICvLVS II. Verasententia explicatio.
CV ficu Ninu tamen Stoicorii mens
fuerit, negari non debet, passiones cadere etiam in eos, qui verae sapientiae 3 magnarum virtutum ornamentis praediti sunt: cum illaecia uraliter obueniam cumque si eis Brationem dominam cui ciuili obedientia obsequiin tuo praeficiamus,ad moderationem mmediocritatem adduci possint atque ad virtutum ossicia reuocati, claudem ae praemium mereri. Itaque si palsiones secundem se spectentur, id et t. v sunt motus quidam irrationalis appetitus, non eonvenit eis malui aut bonum morale, quod a ratione pendet conuenit tamen, si considerentur prout subiacent imperio voluntati sin rationis. In cquam sententiam D. Augustinus, lib. I . de
ruris, boni, mali esse illi bene,isti male ii sicut hominibus, seu recta seu perius voluntas est. Denique , si Stoicorum dogma se intelligat ut, et omnem motum appetitus vitiolumella,st a virtute alienum statuant,haud dubie coeleliis disti pii noveritati repugnat: ut idem sanctus Doctoreap. 9 eiusdem libri multis Saerae paginae testimoniis consimat. Consule D. Ambiosium trach de obitu Gratiani, P in libue in earn. Domini,cap. 7. D. Augustinum 4 de Civit. Dei, eap. 9.D.GIegor. NIGsenum iu disput de mi.& relucr Lactantium libuς.a ea P. I v. Wiea. t. Obiiciat tamen aliquis: Id quod adpe ea tum inducit, habet rationem mali: atqui passiones inducunt ad peecatum , unde a D. Paulo . cap. epist ad Rom. passiones peccatorum dicuntur ergo. Item passiones sunt aegritudines animi, ae proinde vities igitur nulla eariim poterit honesti rationem fortui. Praeterea ijs quae non sunt in nostra potestates, nee laudem nee vituperationem meremur sed passiones non sunt in nostra potestate siquidem as, ut docet D. Augustin. 4. de Civit. Dei, eap. . inuiti cedimus: igitur iIs non meremur; quod tamen paulo ante nega
ritis. r. Ad primum horum dicendum passiones, in . si sumantur, deflectunt a ratione, inclinare Fad peccatum si vi ordinantur a ratione, non
ita se habere sed ad virtutem spectare. Ad se- a cundum: passiones gici morsos animi siue
aegritudines, non prout a ratione gubernan tue, sed quatenus ab eius regula moderati neque desciscunt. Unde patet . quid Stoicorum argumento respondendum sit. Ad tertium Leon cessa maiori neganda est minor, si
ira intelligatur, quasi nullo modo possimus Patat Ones opescere aut moderari: Mad eius,
eonfirmationem dicendum, nos eedere inuitos palsionibus, non quoad colentum,cum eis non nisi voluntate consentiamus,sed qu ad aliquam corporis transmutationem, cuiusmodi est interdum commotio risus, fletus aliaeque ei ulmodi.
xvi in Theaeteto affirmat, eas passiones,quae nomen habent, multas esse; quae carent nomine, innumeras lib.9. de Rep.inquit,hominem et se quasi mo it tumi sphyngem quaru dam,ex variorum animantium partibus contatam in cupiditatem eis parte latissimam, multa bestiatum, id est,passionu capita con tinentem. In Timaci sex enumerat perturbationes: oluptatem Volore, tanquam principii, quibus accedant audaciari metus, ira&spes. In I. deleg ait, quemlibet nostrum esse unum, de habete in se consiliarios duos contrariosis amentes, voluptatem dolorem Lad quos accedunt futurorum timorieonfidentia. Qu. passionem in ommune aptiori me Iuatuorthodo distribuerunt, eam in quatuor summa P veluti capita partiti sunt videlicet iugauia est με diu minacillitiam, spem Ac timorem. iniam diuisionem traditi Augustinus lib. I . de Civit. cap. 3. D. Hieronymus in comment ad cap. I. EZech. Cicero lib. . Tusc. quaest. Boc, tius I de Conso Philotanetro 7. Gaudis peti, Posse Timorem, lem v V to, . Ne Dolor ad iaVirgil. c.AEneid. Hine metuunt upiuntque obnformiantque. Solent autem hae quatuor passiones comparari quatuor principalibus ventis: quod ut hi mare tempestatibus, sic illae animum turbulentis motibus perturbent. Quod ita quidam expressiti. Spoleuat arrectos:metus alto a et editis iactu/Deveit: hine animu pulsatfur ἐώιla voluptas: Indo dolori fluctis ceu stactsuctuiti altum Clamorem ingemis neptem abscodita nimbur Nec radio fundit, tio, nee Hag-ernat. Porro die untur ex quatuor passiones omniupraeripue, quatenus aliarum complementum vel finis sunt ideoq; alias omnes consequun
tur, ut docet Alin. 2. Eth.e. I. Timor autem &
Spes no fimpliciter eiusmodi complemetum obtinent sed in genere motus appetit tui ad aliquid.Namque respectu boni incipit motus
35쪽
in amore, progreditur ad desiderium, terminatur spe:comparatione mali incipit ab odio, tendit in sugam, finitur timore QRo fit, ut numerus harum quatuor passionum secu dum differentiam praesentisae suturi specte-zurimotus enim suturum respieit,quies in aliquo praesenti est. Igitur de praesenti bono est gaudium , de praesenti malo tristitia de bononituro spes de malo futuro timor. Caeterae vero pasuones, quae citra bonum vel malum, praesens aut futurum versantur, ad has eoinpletiue teducuntur.
SI tamen passionum genus in suas speetes eminutius concidere velimus , undecim inueniemus quarum numerus ita colligi potest Passionum quaedam respiciunt bonum aut malum simpliciter, pertinεntque ad appetitum oneu stibilem aliae bonum aut malum arduum, spectantque ad irastibilem. Illae se sunt: tres respectu boni, totidem rein spei tu mali oblata enim re bona, excitaturrimum in eoncupistibili amor illius quod ea res absens sit, eonsurgit desiderium: si praesens delectatio seu gaudium. Similitet
oblata re sub ratione mali, oritur primum in neupiscibili odium amori cotrarium:quod fres, quam ogio prosequimur absit, oritur statim susa,desiderio aduersa; si adest, nascitur tristitia seu dolor, delectationi inimieus.
Passiones autem quae bonum vel malum arduum respieiunt, de ad irascibilem spectanti sunt quinque:duae respectu boni,tres respectu
mali.Etenim si obii elatur res sub ratione boni ardui quam quis obtinere se posse iudicat, prouenit statim in irascibili spes: si putet eam se consequi non posse,exsistit desperatio.Non est in taleibili aliquis motus respectu boni quod iam adest de possct detur quia quod iam adeptum est non habet rationem ardui Aliae vero tres passiones irascibilis , comparatione - mali ardui,hune in modu colligutur Malum arduum:ut praesens est, aut non est. Si no est oritur timor vel audacia: timor, si id sermidemus de refugiamus Laudaeia, si aggrediamur. Quod si praesens est, consurgit ira qua animus exardescit ad sumendam vindictam, εe ad praesens malum depellendum.
Rursus eae ipsae passiones, de quibus hac onus egimus, in alias distribuuntur. Nam v.g. amor respectu eius,cui aliquod optamus bonum , dieitur amicitia respectu vero ipsius boni quod illi optamus,dicitur amor concupiscentiae,&c. Seruant autem praedictae. passiones hune inter se ordinem. Quaedam sunt veluti m
rus prineipium,videlicet amor: odium his enim inelinamur ad aliquid optandum fugiendumve sicut lapis grauitate propendet ad descensum. Quaedam sese habent veluti motus, nempe desiderium & fuga. Aliae denique ut quiesvi terminus motus veluti delectatio, tristitia: delectatio enii est vii quies in loco rei idoneo, eonueniente triis stitia vi quies in opposito loco. Quoniam ergo prineipium motus ipso motu prius est.& motus prior quiete ideo inter passiones appetitus concupiscibilis, quae cire, num
versantur,amor est prior desiderio, desiderium delectatione: Inter eas vero,quae ad malum tendunt, odium prius
36쪽
DE VIRTVTIBVS IN COMMUNE.REliquum est, ut de Virtutibus differamus. Ac primo
de iis in genere .postea verὁ particulatim. Qua disputatio praecipui in morali Philosoplita momenti est propterea quod virtutibus boni efficiamur. ab iis manent actiones studiota, une quibus relicitas, qua moralis disci
plinae scopus est, obtineri non potest.
V AEST IO LUtrum definitio Virtutis recte habeat ARTICULUS I. Dubitationis explicaris.
Mi Assirtutis definitiones tradit Plato in Menone, Alcinous in ii. de eius doct. Aristoteles lib. 2. Eth ca. 7. Win ilis
bello de Virtut sta eius est illud opus & Plutar-
ligit Alexander Alensis 3.p.sum.quaest. I Cart. I. ut autem quaenam ex iis probari debeae statuamus, aduertendum est uo esse genera virtutum: unum earum, quae nostris actibus aequiri possunt, ut sortitudo, temperantiaraliseerum earum, quae immediate infunduntur a Deo,ut fides, spes,charitas.Item, virtutu alias esse moralis, quae videlicet in appetitu, siue Discrime intellectivo,huelensiti no infident:alias intel-
- T lectuales, quae in in llectu Inter quas Put, nune breuiter dieamus hillud est dilerimen,
quod morales non solum bonam actionem effetant,sed benει reddantque eius usum bonum,ex parte finis&aliarum cireumstantia-.rum, quae ad opus cohonestandum requiruntur,quaeque dum adhibentur, dicitur opus non in eo tantum genere, sed absolutet bos numhabentemque simplieitet bonum appetolat Adrationem vero intellectualis virtutis sat est et ieete actionem, siue opus bonum in suo genere, in aliunde vitietur.v. gad M
taphy sicam, quae est ratiis tutellectualisit
A line eonsiderare substantias separeas est quis in eam considecationem ob inanem gloriam incumbat:quam tamen ei reumstantiam non ferret virtus moralis , quae probam, luntatis affectionem requirit. Vade talis seientia emeit bonum Metaphyseummoniamen bonum virum. His ita constitutis, virtus in toto suo ambitu,ut tam acquisitas,quam intusasita mora Vistiniales , quam intellectuales comprehendit, hoc tam M. inodo definienda eriti Virtωses haluus ver ruinis boris. Intellectualis vero ita:Vιπών - Vinfructuati est habitu operativus boni, residens mima Minoeactu. At infusa ita definitur, ut ex D Augustino lib.1.de lib.arbi t.eap.8. aliisque in i eis colligitur virtus os bona quatitas mentis, qua rem luitur, mis nem. MDυntur,mam Visivi in Drara m nobis,sime nobis operasin. Dum enim D fula. Augustinus ait, Deum in nobis sim nobis inmtem operan pland indieat, loqui sede virtutec duntaxat quam Deus per se in animam infundit. Denique moralem virtutem ita definiit Aristoteses lib. x. Ethaap.6.Vπω est M V, bitus use iuusa medioeritate e stem a qua in n.
ad uas es de raratisne, , ut d finiret ipsa prudens.Qu et definitio,quia praesentis instituri est propria, enucleate a nobis explicanda erit. Est ergo inprimis virtus habitus: quia virtus latὰ etiam sumpto eius nominexest dispositio persecti,ut doeuit Aristoteles .Phys cap. Is text. II habitu autem perrecte dispo- nimur ad operandum Potissimum vero ad tria virtutum habitibus indigerins.Primum, ad uniformitatem actionum: quae enim ad agendum habituali topensione carent,insta bilia sunt, Aetleque mutantur. Secundo, veactio in promptu sinunde Aristoteles 3. Eth. cap. 8 ait repentina esse ab habitu. Certe nisi ra- νωρ, tionalis potentia interuentu habitus inesin
tu ad unum oportebit ablata agendi oeca
37쪽
sione de re sacienda prius inquirere eum tamen interdum negotia moram non serant. Tettio, ut cum voluptate actio pet ficiatur: quod praestae habitu . Nam cum modum quendam naturae obtineat, operationem sibi propriam,quasi naturalem, atque adeo iucundam reddit. Quare Aristoteles 2. Eth. e. 3.d euit,delectationem in opere obeundo signum habitus esse. Patet igitur, cur, irres dieatur babit. o, halitis tinet autem haec particula' locum generis indefinitione virtutis: ae per eam rericiuntur potenti:& passones,eaeteraque id genus, quae habitus no soni.Dicitur etia talum electium, id est, per electione operans:ad excludendam scientiam, Malios habitus intellectuales ad quorum rationem non pertinet, ut actus ab
iis prosecti ex delectu a voluntati fiant.
Additur, in mediocritate consistem ut reiiciantur habitus vitiosi, qui a medioeritate deficiunt. Denique adiicitur, ea sua os adnosia surita rarione: ut intelligamus, mediocritatem, in qua irtus consistit, non oportere esse ex natura rei, nisi sorte per accidens sed comparatione lubiecti, ex arbitrio iudicioq; prudentis viri .Qua de re in progressi plura. B
gativam partem amplectitur, asserens, num eundemque habitum modo virtutem modo vitium eis posse Arbitratur enim , virtutem formaliter consistere in relatione conformitatis ad rectam rationem iandata in habitu ex se indit fetenti ad bonum Se malum; vi Elium autem sunt litet in distormitate a Tecta ratione: polle que eundem habitum, qui antea priorem relationem obtinebat, posteriorem accipere quemadmodum videmus eandem superfichem nunc imbui candore, nunc nigredine. Sentit proinde Scottis, virtutem,qua virtus est, non esse operat iliam ciun ex sua natura si relatio, cui nulla esticientia vel acti uita Dconuenit sed id, quod agit, dum ex virtute operamur,else habitum ipsum,cni ratio virtutis accidentatio ad uenu. Quod similiter de vitio intelligit. Addit praeterea, habitum ponuin definitione vii tutis tauquam adiectici liquid; sicuti nasus in definitionc simi.
Probatut autem haec itantentia ex eo po- tussimum, ut rationes auas omit amus quia,
si is, qui obtinint habitum abstinendia cibo
obtabometicam supe istitionem ad Christianam fulem mouettatur, , veri Dei
culium a cibo abainou, adhuc ex eodem 4-lo habitu sentiet promptitudinem saetiit
temque ad actus temperantiae: a proinde idem habitus, qui erat antea vitiosius ob prauum finem, nune ex fine honesto, atque ex conformitate ad rectam rationem, legem Dei,fiet studiosus;& qui antea rationem viiij,
nune virtutis rationem sortietur.
Contraria tamen opinio,quae statuit, virtu μtem ex sua natura esse habitum bonum, nec unum eundemque habitum modo virtutem' 'esse, modo vitium Teripatetica est vera: eamque defendit D. Thomas in I. v. quaest. I. arti I.& Gabriel in s. dist. 23. quast.
I. alti c. I. aiij. Probatur autem petimum quia Aristoteles L. Et, cap. s. inquirens gemnus vii tutis,concludit esse habitum eodemque ii .cap.8.docet, virtutem , itium esse inter se contraria quod etiam in Categ.cap.de
Oppotat alibi saepe docuerat. Hoc autem verum non esset,si virtusin vitium sotmali tensignificarent relationes eidem habitu ad inuenientes: nee enim relationes sunt habitus , nec inter se contrarietatem exercenta Praeterea, virtus ea se , ut Aristotcles definiit, est habitus electivus in mediocritate consistens;igitur vitius ex sua natura inelinae adactum bonum nulloque modo ad actum, qui recedat a medio per arbitrium prudentis definito atque adeo virtus ex sua intrinseca ratione est habitus bonus. Posti
mo, habituas pulsandieitharam non inclinat ad qualemcunque motum fidium, sed ad moram harmonicum fecundum artis regulas: ergo pati ratione habitus , .g. rem perantiae
non ines inabit solum ad abstinentiam a cibo, sed ad abstinentiam eum circumstantiis qua actum perfecte eo aestanta quod Scotus,
Igitur ad argumentum pro contraria parvte adductum respondendum est eum, qui ita assectus conuertitur ad verum De eul Dirut a z. tum, religionis causa a cibo abstinet, sen ' ρο tire facilitarem in abstine , non quod priot' -- habitus inclinet ad eos actas quos tunc exmeet4. sed quia habitus ille non solum inclin bat ad superstitiose abstinendum, sed reptimebat etiam appetitum, ne ad cibi appetitionem estrenate insurgereti in re cum duo munia praestent honesti habitus in appetitu videlicet cum inclinent ipsum ad actus ra- - - tioni consentaneos, taluones ne se immo TU derate efferant,compescant: ratione huiusce polletioris orseia facilitatem sentiet ad religiose absti-ndum is, qui antea superstitiose abstinebat; etsi talis habitus,tiorem naturam retineat, proindeque adhuc vitiosus sit. Similitet dicedu de honestis habitibus, qui viden
tur concurrere ad actiones, quae ob mutatio is
hem civeumstantiarum vitiosae sunt:Wt si quis
antea liberalitatιs habitu praeditus, nunc ad inopiam redactus, pecumam, uti prius in ma-
M opibus,vltra quam possit, diluibuat mota
38쪽
enim ad hune actum eliciendum per se eon Ae uitet habitus liberalitatis 1 sed duntaxat ea. tenus facilitatem praestabit, quatenus passi
Utrum virtus moralis in medio. critate consistat' ARTICVLV LDe duplici medis inicis, in auonam
medio vim omnis collicata sit.
R moralem in mediocritate positam esse,alseruimus eum Aristotele in defini
tione virtutis: nune id accura. ruis explicata dii erit. Aduerten
dum igitur, bifariam intelligi pollia virtutem in me illo esse ni intrum vel quoad essentiam, quia est habitus uater duo vitia contraria: vel quoad obiectu;quia id in quod tendit rationi consentaneum est i proindeq; medium inter exsuperatione mi desectum quod indefinitione virtutis significauit Aristoteles illis verbis,ea,qua est ad nos d. ita rationM id est, viristus eolistit in mediocritate secundum omnes ei resistantias prudentiae regula praeseriptas. Displexmo Deinde aduertendum, mediiim atri esse eon-d- . stitutum ex natura rei aut sum coparatione nostra Medium ex natura re quod etiam medium rei, Oeatur hest quod aeciliὰ ab utroque extremo distat: quo pacto senarius medius est inter denarinnavi binarium,quia totidem unitatibus ab utroque abest, nempe quatuor Medium comparatione nostri est, quod ad nos collatum neque ex luperat, neque deficit:quomodo ea cibi portio, quae Son erati pro eius temperamento e nuenit, dicitur medium respectu illius.At enim,quia non omnibus eadem temperamentiaceatoris ad decoquendum vis est . saepe id, quod nius collatione medium habetur, respectu alterius defieit aut excedit. g.ae M. Sit prima assertio: Omnu irtus moralis euius appellatione non comprehendimus hoc loco P dantι myeensistit in medio quoad obirictum Hane assertionem tradit Arist. li. 2. Eth se. s.&. lib. 4 3.& eainque approbant eommuni eosensu Theol.in 3 d. 3 3 Suadetur veroa D.ThO.in I. 2.q.6 .art. I. quia bonum eius, quod regitur 3 mensuratur, situm est in adaequatione ad suam regulam.Quare eum bonuvirtutis moralis a ratione dirigatur, utiq. p situ etit in adaequatione ad mensuram rationis: qtiae adaequatio est aequalitas seu eomen- .mra .t suratio quaedam inter exeessum de desectuna,
Mos ultra.eitGIue, nequit consi: ινerectum. Qusd non ita aecipiendum est , quasi ad rationem virtutis exigatur ut praedictam meis
dioeritatem in diuisibili attingat:quod Stoici falso putabant, vade etiam contendebant, virtutem non suscipere magis & minus sejin maximo,hoe est, in illius indiuidui med ij adeptione constitutam esses ideoque neminem virtute praeditum iudicabant, nisi qui ad studiosas actiones obeudas in summo graquesset dispositus Peripatetica tamen vera
sententia, ut constat ex ijs, quae tradit Aristoteles x. Eth.decernit, in medio virtutis latitudinem dari, posseque obiectum ipsum vir tutis nune persectiori modo,nunc miniis per secto attini: i. Nec sane conuenit, moralium actionum honeltatem ad insectilia mathemati ea reducere. Quod si quis pro Stoicis opponat,virtutem Ol..ii Ioto nititutam esse in rector tecto autem nihil .. io rectius esse proindeque nullam virtutem alia da persectiorem dati. Occurrendum, tarcto in Matriematicis nihil est Iectius: quia si recta . D m. linea tantulum ab extremis subsulter, recta non erit; cum id in essentia rectae lineae eontineatur. At in moralibus non ita res habet: uia .g. actio eius, qui ex afflectu misericor. ix pecuniam egenti erogat, recta est, utpote contentanea rectae rationi , actio ver illi ut,
qui ex intensiori misericordi ei a tinctu uberiore pecuniam largitur, halidia ubi rectior est atq; excellentior, cum persectiori modo illudossietum virtutis praestetri tum quia plus,tum quia vehementiori animi affectu eonfert.
Seeunda assertio: nines virtutes morales, se a. σα m
tiam: hoe eit, inter duos habitus vitiosos postae sunt. Haee inductione patet. Namque sortitudo est inter vitium timiditati fac audaeiae: liberalitas inter auaritiam de prodigalitatem: similiterque res habet in caeteris.
ARTICVLVS I. De medio Iustitia.
c Epixius in seeunda assertionae Iustitiam,quia peculiare illi est,non esse inter duo extrema vitia collocatam. Quod signifieare voluit Aristoteles lib. t Eth .cap. . eum doeuit Iustitiam non eodem modo, quo reliquae virtutes, mediocritatem obtinere. Potestque idem ex eo ostendi, quia Iustitia versatur inter plusis minus, quod est Pree M.ter contra ius. Diximus, quod est contra itis: qui tu a
qui de suo plus dat, vel nullum commit- tr μ'
tit peceatum; vel si quod omittit, id non ad iniustitiam periine , sed ad prodigalitatem , quae liberalitati opponitur. Quo
fit, ut Iustitia unum tantum habeat extremum, cra aduersetur, nimirum Iniustitiam: quia
39쪽
quia praedietum plusvi minus semper iniu-- De eadem quoque re vatia philosophantium dogmata reserti Thom in I. . quaest. 63.am c. I. in disput.quaest xiae vir- Iut.in comm arti c. 8. Vt autem breuiter rem expediamus, sciendum est dupliciter posse virtutes diei esse nobis naturales: uno modo, prout naturale est idem , quod conueniens naturali inclinationi seque naturalis est homini cognitio veritatis: seeundo, ut naturale differt arioluntario,quo pacto ea, quae nostitiam essicit.
Sciendum praeterea est, cum virtutes morales , quae circa palliones versantur, hominem ad se ipsum ordinent, necessario constitutas esse in medio respectu nolui: iustitiam vero quia operationes in ordine ad alterum diligit, in medio rei constitutam esse Tantum enim iustitia reddere praecipit, quantum quis alteri debet, no plus minusve siquidem ho modo astruitur aequalitas inter homi s bis a primeua originei exitineipiis nes,quae tunc demum exiistit, cum nullus ut innata sunt& congeniis, naturalia dicuntur,
tra aut citra id,quod suum est, obtinet:quam aequalitatem satiam te tamque tueriis vindieare, proprium iustitiae munus est. distitia Porro cum iustitia duplex sit, ut docet Α-ristoteles lib. s. Eth. cap. 2. Una distrinutiva, quae cernitur in distributione bonorum Rei p. aut alterius communitatis, iuxta proportio ne meritorum uniuscuiusque: ita scilicet,ut quae est proportio meritorum unius ad merita alterius eadem si proportio praemiorum si ineli natur ad cognitionem veri,docente Arseu vis nutriendi. Sit prima afferti invictistes sunt homini na turales ρων modo. Probatur: quia homo natura lua est particeps rationis, estque ei naturale, ecundum rationem vivere: ut docet D. Dionys .eap.de diu. nom.Quare cum actiones virtutum sint consentaneae rectae rationi, consequens est, ut hominis naturae conuenientes sint. Item, quia homo per naturam
ad praemia:altera commutatiua,quae cernitur in cominutationibus4 venditionibus, aliis- ue eiusmodi: sit,ut non idem in utraque meisium seruetur. Nam In commutati seruatur medium secundum proportionem Arithis meti carri,ut nimirum constituatur aequalitas
inter rem acceptam, Mid quod per eam res dilut in distributiva autem tenetur medium, stol. I. Metaph capit. I.& ad appetitionem
boni,teste eodem Arist. I. Eth .cap. I. Virtutes autem intellectuales seruntur in verum, minrales in bonum. Postrem, quod eodem recidit quia id quo numquodque secundum naturae suae gradum perficitur , est illi seeundum naturam conueniens, homo autem s eundum gradum suae naturae virtutibus a qui sitis perfieitur, excolitur. Iuxta hanc secundum proportionem Ceometricam, ut eadem in praemiis quae in meritis proportio D considerationem di euntur inesse homini vi μsit. Exein pli grati .r, si duobus ciuibus loco tutes a natura, non pertrecte complete, sed praemiidecem aureorum millia distribuenda inchoatione quadam, tanquam in radice,ἡ sint,& ex in unus duplex habeat meritu ,alter qua accedete disciplina de studiosarum acti vero triplex,secudum Geometricam propor num exercitatione in actum prodeant. tionem donanda erunt illi quatuor millia, hute autem ex Dut enim trium ad duo est proportio sesquialtera,ita sex ad quatuor. R AESTIO LII.
Vtrumne virtutes icimini naturales sint, an cas propriis actibus acclia raly
I in Em partem propositaeduuitationi, Quae de virtutibus ac sui litis duntaxat intelligenda est iei tractauit multi in locis Plato, ut in Meilotae,in Protagora, in Euthydemo: et si more
suo disputans nihil fere cciti asseuerarit.
Secunda assertio: ι tutes non sunt Domin
ra ira posteriori mori. Hane tradit Arist.lib. 2.Eth. p. I. suadeturque ex eo, quia si viri res eo modo naturales forent, nemo iis laudem mereretur,cum nemo nisi ex libero actu iure laudetur Item quia non possent homines vitiis assuel cere:siquidem ut docet etiam Arist. lib. I. magn.MOL cap. 6.ad id, quod eo pacto est a natura insitum, nihil proficit eo traria assuetudo : ut patet in terra v. g. quae quia natiuam habet grauitatem , qua deorsum tendit,licet, eis iis locum superiorem se pe iaciatur, nunquam ad asscendendum assuescit. Vnde etiam patet, virtutes non esse eo tranaturam alioqui non possent homines iis aliae fieri.
40쪽
Haee ita suadet uti. Prineipia operativa naturae conuenientia,quae non insunt nobis a natura. sed ex aequisitione comparatur nostris actibus atqui virtutes acquisitae sunt prinei pia
operativa, conuenientia naturae ad modum
superius explicatum igitur comparantur nostris actibus Maior constat ex doctrina Ari. stot lib. 1. Eth hoe enim est discrimen inter principia innata& acquisita, quod principia innata,anteeedunt actus, ne ij comparantur: aspectus enim antecedit actionem vi tidendi, nec peream aspectus aequiritur hae
principia aequisita sequuntur actus ijsque
adipiscuntur. Vr autem topositae affertionis veritas magis elucear, duae quaedam dubitationes explicandae erunt. Prior eliciae uό m causa genere actus studiosi s reneurrat ad generantam habitinuistratu Polierior . . um a Leemparandum eius moi habitumsussiliat unu actis , ain nerusin plures exigantur Priori dubitationi, omisia o-RM . ad pinione Durandi, quae lib. 9. Metaph .a nobis a. Ab monfutanda erin respondemus cum Capreolo inci .d. 3.q. I. at 3.in solutione argumentorsi contra lecundam coii elusionem actus studi
sos concurrere, ut pranei pia activa ad gerim ratione habituum. Enim vero eum porciat im. g.intellectus, voluntas,sint eausiuniuersales activae babituum, in ijs possint et sediuersarum specierum habitus nee ei satio dada erit aliqua causa partieularis activa, quae pintentiam determinet ad hune potius, quam D illum habitum producendum : hae aurein causa est ipse actus a potentia elieitus. r. Ad pol teriorem dubitationem respondemus euin Cabriele in . d. 23.q. I. dub. . Almaino ibid. q. i. arr. 3.se alijs:per quemlibet actum moralem bonum, eriam remissum,
posse gigni habitum virtutis inoralis, nisi ex parte subiecti aliquid impedimenti sit. Pr batur Nam quando ausae sunt eiusdem rationi sis speetes, si intensior potest aliquem Eeffectum producere; etiam remissor eundem prodaeere valet, eis' miniis uirensum i modo resistentia pati encit non eo superet agentis activitatem. Cum igitin actus virtutis inten-sus ac vehemens o lit me e re habitum virtutis , utique etiam remissius habitum eonsi. milum: gnet non secus ac calor exto gradii intensus produeit calorem vi cx intensus autem seeundo gradu effieit ea lorem ut duo. Diximus, nisi ex parte subiecti aliquid impe rdimenti sit: quia si vites um eontrarium polemtiae inhaereat, de actinitas studiosae actionis nos superet illius viri resistentiam nequa quam per talem actionem habitus produc Iur. Quod asserendum quoque est, cum iam potentia habitum virtutis summe intensum
obtinet: me enim neque re inissus neqne intensus adfus, aut nonum habitum :gnet, te an stat aut maiora incrementa a sterct liab t-nem affecutus iam est. Illud tamen aduertes, licet per unu actum Halitis gigni possit habitus virtutis; plerumq; tamen non men habitum virtutis persectae nisi oer
multos actus: ut videre et in nabitu .mpe iis
rantiae. Nam cum illius materia multiplex sit, qua ido quidem omnia ciborum4 potu genera compreheodit cumque diuellis modis variari possit, nimirum pro loco, te inpore, magnitudin aliisque eiusmodi circumsta riis: nemo perfectum temperantiae habitum assequetur, nisi circa istiusmodi materias de circumstantias plutes actus elicuerit. AEST IO V.
Vtrum virtutes morales in inter se connexaei ARTICVLVS I. Argumenta partis negasiuae.
excitamus quae lito temde virtutib intellectualilms:
Cuius ratio cit:quia non depciti et ait uili ia, cuius iuxta, et lite usita-ixtim siet,inter se copularitat beatat. Item, qui .
versantur ei rea materias te obiecta, quae inter se deeeilbrium ordinem de eoniunctionem non habent i e patet in Mathematica
QTheologia, vari Isque artium generibus. εst ergo proposita controuersia intelligenda
de virtutibus moralibus et ita tamen , ut hoc nomine etiam prudentia,li Si ad iniel locium pertineat,eomprehendatur Aduertendum est autem,ex Arist. 7.Eth.ci aliisque auctoribus, virtutem moralem in uno trium graduum obtineti posse: videt ieet in gradu continentiet, Triptis io gradu temperantiae, in gradu heroico In e iam vi Priori gradu obtinetur virtus, cum adhuc passiones vehementes sunt. ijs resistimus. In secundo, cum passiones non ita sunt vehementes, sed paratiores.In tertio, cum iam itae hibitae ac teseaenatae sunt, re raro adira
dum vix repugnent ratiora. Ali ho σν,-dus vocant incipientium, proficientiuin pet-fecto tum.
Igitur de virtutib. ingrati heroi eo nulla e
est dubitatior omnes enim fatentur, vit tutes
morales in gradu esse cinereas, ita ut v .g. sor taci i litudo perfiatissima esse nequeat, abso asia tarum virtut si foetetate Nam eum omnes vir sit. tutes morales mutui sibi praestentau ilium, S aliae aliis persectionem adiungant 'si inq; virtutes in gradu heroico omnem postulene excellentiam Sc absolutionem , haud dubie tui, qui totam quam essequi potest persecti necullario inter se iugara te e die tete erum.