장음표시 사용
41쪽
Nee item de virtutibus in gradu continentiae criam, sicile succumbet peeuniae eupiditati.
disceptatio est: eonstat enim , posse nam absque aliis inueniri:quod ex eis etiam , quae paulo post dicemus,planius euadet. uare de virtutibus duntaxat secundi gra usquaestio
relinquitur. Scotus in 3. dist. s. quae I .art. I. Gabriel ibid. Oeliamus in .dist. .α .&quodl. . quaei .s. ωAlmainus tracl. 3. cap. 7. arbitrantur, eiusmodi virtutes non esse inter se connexas Quae sententia his argumentis videtur ostendi virtutes morales acquiruntur exere itatione sed constat multos exercere sese in materia quorundam virtutum, non vero aliarum o materia temperantiae, non autem sortitudinis: ergo ij non omnes, sed eas tantum virtutes, in quibus se exercent,co arabunt: Praeterea, eonstat multos non
polle virtutes quasdam assequi igitur nociomnes inter se sunt eoniunctae Antecedens
probatum quia nemo nisi in magnis opibus
exercet actum munificentiae cum haec virtus circa magnos sumptus verseturi igitur ij,quibus magnarum opum ast uentia non suppetit, haudquaquam virtutem munificentiae as. sequentur. Quare perspicuum videtur, non omnes virtutes etiam in gradu persecto inter se coniungi.iniare non potest liberalitas absque fortitudine iustitia, similiteique absque aliis vir
Item persectavit tus moralis requirit per rsectam prudentiam atqui persecta prudentia non potest ei Te absque aliis virtutibus igitur omnes virtutes quasi eommuni vinculo prudentiae inter se copulatae sunt Maior patet, tum ex doctrina Aristotelis lib. c. Eth. e. vlt tum ex ipsa definitione virtutis in qua virtus dieitur eonsistere in medioeritate, veprudo definierit, hoe est, in mediocritas pra Friptaseetunii m regulas prudentia. QMd vero ad unam aliquam persectam virtutem non sum eiat prudentia circa unam materiana, sed persecta integra , atque adeo circa omnes, ex eo conuincitur:quia ut quis temperans sit, non sat est si recte iudicet in iis dissicultatubus quae ad temperantiae materiam spectanti sed oportet, ut in quavis re quae sese obtule- rit recte sentiat, atque integrum fetat iudicium; alioqui ,ex affectu auaritiae aut timiditatis iudieabit, intemperate agendum esse.
Minor suadetur quia similiter nisi prudens
Onc nium virtutum ornamentis excultus sit.
non potest serre perfectum sanumque iudicium de rebus agendis nee quid fugiendum
aut amplectendum sic, ut oportet, decernere:
cum liquido constet passionum impetus, nisi
virtute eohibeantur, rationem excoecare, re-Wrumque aestimationem sine qua prudentia nulla est, peruertere. Constat igitur,nec alias virtutes sine prudentia, nee prudentiam absque aliis virtutibus posse consistere.
Solet etia quaeri, num,t omne morales τιν mastia. tute eo ιxa sunt, ita omnes in eodem heminae
isto se acluati sint cui dubitationi breuiteroeeurrendum si de persectione ei sentialia
quamur, constare non esse omnes inter se aequales, eum ea,quae specie distinguuntur di
S. eanda r Ontraria tamen sententia amplectendavim. 3 est: quam secutus suit D. Ambrosius . se rit r. lib.iniueam,explicans verba illa : Beatiρ -- peres δινιtu. D. Augustinus lib. s. de Trinit.e. Min epist. 19.quae est ad D. Hieron. D.Gregorius lib. . Moral. ca. I. D. Hieronymus suo sparem habeat essentiae persectionem QAod per Esaiam, cap. 6.&46.ωI.lib. cotra Pelag. similiter pronuneiandum erit de persectione Arist. s. Eth.cap. I 2.MI3 Plato iii Protagora, intensiua, quae per actuum repetitionem ha- in lib. de Regno Chrysippus apud Plutar bilibus aduenitaeum planium sit, eundem ho-D- - etium in lin. de Stoico tum contra rictar Ci minem non aeque requenter sese in omnibus exertere virtutibusci ac proinde non omnium virtutum habitus aequel intendere. Si tamen sermo sit de persectione, quam unaquaeque virtus in eodem homine ex eoniunctione, societate alia tu virtutu assequitur, dicendum erit, omnes virtutes hae eonside ratione aeque persectas haberi .quadoquidem non minus perficitur sortitudo ex consortio temperantiae,quam iustitia ex consortio eiusdem: nee minus perficitur liberalitas ex eo n- sortio sobrietatis, quam alterius virtutis: simi literque res habet in caeteris, eum illiusmodi persectio in singulis virtutibus ex coniunctione uniue sarum, in uniuersis ex sing larum copulatione et forestat. Consule Durandum I. d. 36.quaest. I.
', ἡ Λ cero lib. 2.Tusc.quaest. ib.de Ome. Item et ui 1 d. Doctoribus scholasticis D.Thomas in I. 2. q.
virt- - σ3.ar. L. Cale Maus ad eundem locum, Duran-
Probatur vero haec opimo iii huc modum: Perfecta liberalitas cohibet appetitum pecuniae in omni euentu , alioqui non esset persecta sed hoc praulare non potest absq; piaesidio aliarum virtutum:igitur liberalitas persecta requirit aliarum virtutum coniunctIO-nem Minor probatur: quia si cui, .g. ex una Parte mors ex alia pecunia proponatur, ad inserendam iniuriam patriae: certe nisi virtute fortitudinis munitus sit ad contemnendam,in iustitiae ad non inserendam iniu-
42쪽
Rgumenta, quibus ostendi viilebatur,
A non omnes virtutes inter se colligatas
esse, hune in modum explieanda erunt. Ad μ, ptimum dieendum: si quis se in materia unius
duntaxat virtutis, v.g.t cmperantiae, eaercue rit, solam temperantiam eonsecuturum non
tamen perseetam , quousque caeteras virtutes comparet: cum sine earum praesidio no possit firmitatem Se constantiam nabete,ad eruandam in quolibet eue tu moderationem Adde, neminem posse diu in omnibus euentis tem petate uiuere,nisi passiones, quae proxime a mortue temperantiam oppugnant, aliarum virtutum actionibus cohibeat , atque adeo quin simul virtutes alias adipiscitur. EM. a. Ad secundum respondendum est, eum D.
q. 3. Sc Capreolo loco et t. virtutu moralium
quasdam perficere hominem secundiim communem vitae statum, id est', quoad ea, quae passima: eommuniter agenda occurruntὲ cu iusmodi sunt fortitudo, iustitia, liberalitas, abstinentia, caeteraeque huiusmodi: alias hinminem perficere secundum aliquem eminem tem statum, Et ad quaedam praeclara munia obeunda euiusmodi sunt magnanimitas quae in magnis honoribus,in magnificentia quae in magnis sumptibus versatur. Igitur virtutes prioris generis sic inter se colligatae sunt, ut memo una persecte sine aliis obtinere queat:
virtutes vero posterioris generis non oportet , ut actu habeat is qui reliquis omnibus si praeditus; obtinet tamen eas in potentia propinqua, lanimi praeparatione. Nam qui in mediocri peeunia ita e gessit,ut liberalit tem laruarii. is si ad magnam rerum assiuentia mi abundantiam venerit,iacile magnifi-eentiam consequetur. Item,qui in medioeribus honoribus sese modestum exhibuit, eum ad maximos evectus fuerat Deile magnanimitatem comparabit. Quare eum id, ad quod proximam obtinemus dil postionem,iam habete dieamuri iuxta illud Aristotelis et Phys. cap. q. texturis a-d rum abs nihil ab δὴ
repemo um viritur,fit, ut non fit ablolute negandum, etiam magnificentiam de magnanimitatem cum reliquis virtutibus copulatas esse.
Vtrum in appetitu sensitivo alv
quae virtutes in sint eARTICVLVS I. Sementia Scoti, aliorum.
Moio Lia questio non de omes Hirtute morali, sed de sola temperantia & sortitudine excitari solet.
Nam quod iustitia in voluntate haereat , communis ei Philosophorum EcΤheologorum consensus Scotus in 3. d. opimoq. . duo statuit pronunciata Alterue fortι Scoti. udinam emperavitam, υ pro ιὸ aesimplicite virtutes moratis sunt emere in oluntate. Alierum: dari in appetitu tam irascibili quam concupiscibilia quo habitus,quibus eis fortitudinis , temperantia materiam NeF 4Νι--tur; qui tamen habitu ad inutia diraritatem non pretingant Scoto adeptiuntur non eius
taesum discipuli, sed plerique alb: ut Gabriel
Primum pronunciatum hisce argumentis' σε ostenditur Virtutes morales insunt in ea po- - . tentia, ad quam pertinet electiciac libertas: cum virtus moralis definiatur habitus electi-uus, inius bonitas in actione duntaxat Iibera inueniatur: atqui eleetio est actus voluntatis non appetitus sensitivi,d voluntatis
actibne propri ae simpliciter liberae sunt;
non autem quae ab appetitu sensitivo exercentur igitur virtutes morales non in appetitu,sed in voluntate haerent. Secundo:Negari non potest, nos a voluntate elicere actus circi materia temperantiae Bessortitudinis ut eum moderatum cibum eligimus,cum,etiam repugnante appetitu,constanter dolores perserimus id perieula adimus igitur per istiusmodi actus gignentur in voluntate habitus
sortitudinis 3btemperantiae Tertio: Voluntas eget harum virtutum habitibus4 sed , Hi proxime ostenIum fuit, potest eos suis actibus comparare: non est ergo cur negemus inesse illos voluntati Maior suadetur: quia
'oluntas magnam experitur difficultatem in amplectendo bono eontra passion uin impetusa adeo ut iis non alliciatu solum sed interdum quasi inuita rapiatura iuxta illud Iacob. I. usiquisique tentatu tronopiscentia sua abs eritis iste δ. Alterum Seori pronunciatum ex eo ostenditur: quia adeonibendas effrenatavapperitiones utriusque appetitus, tam traicendi, quam concupiscendi, ne rationem turbent,
voluntatemque ad se trahant,opus est habit,
43쪽
bia; qui in utroque appetitu insitu,& eiusdem a tious comparentur: at quc, ij neq.raquam
periectae virtutis lationen obtineant, ex eo
conlial,quia, ut paulo antea diximus, neque clectἰ, neque perfecta libertas, quas periis.ctae virtutis notio requirit, in inseriorem appetitum conueniunt.
gumeta cotura I. concl. Ferra r. I. contra genis
res c.92. Egidius quodl. 4.q. t 8.Scotus i. 3.de Iustitiari iure,q. Lart. . alij, aduersam opimonem defendunt, quae hae altertione continetur Fortitudo o tempera niti non harent in I iam ' os Merid in arteritu sensitivo. Humst ea ster- , icia'. I, Iio m prior pars e potulimum undamento
nititur apud D. Thomam quia pro certo statuit, nullam potentiam indigere aliqua qualitate,qua inclinetur ad id, asciuod suopte ingenio propcia est quo modo te habet voluntas tum ad bonum in commune; tu ad quodlibet particulare bonum , proportionatum suppolito ipsum expetenti: cuiusmodi est, inquit,omne bonum rationis, quod est ordinis naturalis, proprium tali supposito eaque commensuratu. Cum igitur rationis bonum, qtiod eerniliti in cohibendis pals onibus appetitus sensitivi sit bonum quoddam ordinis naturali opsi expetenti proprium, nee eius vires exeedem: fit, ut volitas non egeat habitu, quo in tale bonum feratur Legeat tamen appetitus sensitivus, qui ex sua natura non tendit in bonum rationis , utpote illius mentura in capitim exsuperans, sed in bonum deIectabile. Dabitur nimio minus in voluntate habitus iustitia: qui amare virtus ordinat m. mediate a flectum hommis ad bonurn alte rius si .lii dem tubet reddere unicuiq; luti m. Da Od si quis opponat, etiam luellcctum
inci: nari ad ver um Se tamen dari in eo ha bitum , quo primi principiis assentitur Oecurrendiim diuersam esse utrobique rationem quia intelle cibi non potes ferri etiam in propositiones notissimas, quinia cirriis extremorum specie recipiat. Urare sicuti peris titias extremorum determinrati ad assentiendium, neque ei sufficit inclinat O n.
turalis ita hil mirum si admittat habitum relictum ex assensu, quo mel us inclinetum at voluntas nihil intra se deposcit, ut propendeat in obiectum , sibi praedicto moὸo com
mensuratum. Adde,diuersum inclinandi modum utriq potentiae conuenire. Nam voluntas per inclinationem tendit quodammodo extra se in rem amat, unde est, quod anima magis dicit ut ella ubi amat, quam ubi animat at intelle clus trahit ad se rem cognitam. Vnfle ex hae ineli nationis diuersitate fieti videtur, ut volutas suo quasi pondere absque ope aduentitia habitus feratur per se in obiecta,de quibus antea diximus; non ita πeto intellectus.
Posterior pars assertionis, videlicet quod Artitudo & temperantia in sint in appetitu
sensitivo, confirmatur inprimis testimonio Aristot qui lib. 3. Etl eap.ro ait,sortitudinem& temperantiam esse partium animae irrationalium,hoe est ad appetitum senstiuum pertinere.& lib. 2.cap. 3. ex instituto probat, has virtutes versati in moderandis voluptatibus
doloribus, quae sunt affectiones appetitus sensitivi. Nee satisfaciunt,qui respondent. Α- νη ta aristotele intelligendum de habitibus illis bo. nis, in appetitu sensitivo inhaerentibus, qui I persecta propriaque virtutis ratione degeneis tant nee sunt illa fortitudo vel temperantia, quae in virtutibus cardinalib. censentur non, inquam, satisfacilit, quia si Aristoteles aliam temperantia maliamque sortitudinem in voluntate collocandas putasset, profecto earum mentionem in tradendis virtutibus seeisset; quam tamen nulli bi serit. Secundo probatur institutum hae ratione: Cum virtus circa disficile versetur, ut Aristoteles in x. Eth. eom muni assensu docet oportet illam in ea po- tentia residete, in qua difficultas ad eius materiam pertinens viget:at dissieultas sinundi medioeritatem in passionibus oritur exappetitu sensitivo, cuius actas sunt ipsae passi nes; ut satis indieant verba illa D. Pauli Rom.
7. HGoatiam legem in membru meis, repugnam ravim legi mentu mea. ergo αHis ita disputatis etsi utraque pars cntrouersiae admodum probabilis sit, libet tamen posteriorem defendere quae magis P s ripatetica est ut constat ex testimoniis Aristotelis paulo ante eitatis , fateturque D.B
ARTICVLVS II. Dissoluuntur araeumenta,qirae priorem sententiam confirmabant. OV κε rationes prioris sententiae hune
in modum explicandae erunt. Ad pti t. t. am, quae primum pronunciatum ostendere nitebatur, dicendum et si libertasin electio prius perfectiusque voluntati, quam appeti tui conueniant, tamen suo etiam modo cadere in actu appetitus sensitivi, quatenus mouetur a voluntate,& ei et uili obsequio paret: idque sat esse, ut eius habitus electivus nuncupetur. Ad secundam respondendum H est:
44쪽
almi sectius II natura materiam rationemque sormalem talium virtutum, nee earum p isellio irem dede-eere selicem illam vitam omnibus bovis cumulatam quin potius ad illius ei sectionem magnopere requiri cum unum e potioribus appetituum ornainentis sint virtutes. Qua νη be. d. runt in beatis reliqui et lain habitus rut
protmoralium virtvtnm mee ij tantum, quotum m H
actus ibi exerceri poterunt, sed etiam reliqui omnes: ante resurrectionem quidem illi, qui in animo haerent postea vero tum hi, tum reliqui , qui in appetitu sensitivo insident. In quam lententiam lege quae scripsit D. Augustinus lib. I . de Trinit. cap . Beda ad ca. s. Exodi. Magister Sent. in 3.dist. 33.
est per eiusmodi actus non gigni in voluntate crum senstiuum , nee alienam esse ab eorum
temperantiam aut sortitudinem, cum volun eas iis habitibus non eseat, ut paulo ante exispotu: mus. Ad tertiam aicendu est in bonorationis contra insurgentes palmonum impetus tuendo amplectendoque di incultatem lentiamus, eam tamen difficultatem non ex
ipsa voluntate, sed ex appetitu sensitivo prouenire:ad quam propulsandam sat est, appetitum opera beneficioque virtutum recte dis sponi a mitigari Fatetur tamen Aristoteles glib. I. Eth. dum appetitus praesidio virtutum
communitus, non est, egere voluntatem ad
repugnandum effrenatis passionum motibus qualitate quadam, quae Commenim dicituri quae tamen qualitas non mereatur absolute virtutis nomen etsi ad habitus studiosos pet- tineat) quia non tam voluntatem firmatis corroborat, ut passiones oppugnet ac vincat quam ut ne ab illis capiatur . sed in arceratio ais sese eontineat Ovndera continentiae nome habet tu praeterea, quia no reddit voluntate implicitet expedia promptamq; ad actiones ludiolas quod virtutis topriun est euis se tantum exerceat de in actui prodeat, dum in appetitu vehementes passionum motus oriuntur, quibus voluntas difficile resistit iis enim postea virtutum habitu edomitis Se eohibitis, nullus iam et continentiae usus, sed illos iam multo languidiores volun- tas ipsa per s. retardat.
Ex his patet,quid respondendum sit ad eam
rationem, qua secundum aduersaliae lentenisti pronunciatum nitebatur. Nec enim το
Sit - ne apta virtutum diuisio
ARTICVLV I. De diuisione mutum in intellectiM
M opinione Menedemi Erithriensis, Aristocliij, xZenonis Cittiet,qui unam tantum viris tutem esse contendebant, variae
luntati neeessari sunt habitus virtutum in multiplices ue virtutum non solo nomine, ea insidentesad te rei nandos motus appetitus sensiti uis& habitus, quosin eodem appetitii ad hoc munus praestandum eonstituimus, proprie virtutes sunt.
Ex dictis faellet quiuis intelliget, ed in
Angelis non sint appetitus sensitivi, n eom- sed natura etiam differentium sectiones traditae a Philosophis sentia Aristotele passim in libris de doct. Moral a Platone in . lib. de Repub.ab Alcinoo in lib.de eius Doct. Plotino in lib. de virtvt.eap. 3. Iamblicho in lib. de Myster. AEgypt Porphyrio in lib. de oceas. petet eis habitum sortitudinis aut tempe Theage Pythagoreo in lib.de Virtut Maer rantiae rei contrarium admitti posse dicat Saotus,in 3.distinch. 33 quaest.vniea. Dd si quis obii elate Angelum oblato temperantiae aut Fbrii tudinis obiecto posse recte eligere quid esset acturus, me hisce electionibus repetitis debere talium virtutum habitus
comparare.Occurrendum erit, eiusmodi eo
ditionatas electiones quas quidam in Angelis dari nega fit si dentur,non sat esse ad gen randos earum virtutum habitus, qui non nisi per actus sibi proprios gignuntur:ij vero elici
nequeunt, ubi deest iplorum materia, ratio.
que obiectiva in ordine ad subiectum quod
operatur constat autem deesse respectu angelorum.
Non proinde tamen des nent in beatis esse post resurrectionem praedicti habitus cesto in eo statu non iam pollini insurgere immoderatae passiones, quarum impetum debeant cohibere; sat enim elt, conuenire eis appeti-bio in lib. de Somn. Scip. Item a scholasti eae Theolosiae proseitaribus in 1.dist.27. Primum igitur virtus, ut iam supra attigimus,in commune sumpta, distribuitur in Intellectuales e Morales: doeente Aristotele
2. Eth. p. I.Virtutes intellectuales sunt, iis in intoluctu inhamr moralesina misitati sidem obtinent. Rursus, virtutum intellectu
lium aliae sunt contemplativae, aliae pracstieae. Contemplativae, qua neontem non or e gnitio veritatispessa sint neq- 'axsoreo erunt. Practicae , quapraxiaspectant, ef raris GContemplativae sunt tres, ut Aristoteles egerator. traditis. Ethici p. 3. Intellectus, scientia, l. e Sapientia, intellectus est habitus rantem iis- ,emus quo incunatura assennuum niter , , erismidanter primis 'minaeuiusmodi sunt Afis. 4s.hxe:Omne totum est maius sua parte Si ab aequalibus demas aequalia, quae remanent
45쪽
aequalia sum.Seientiam a Lapientia distingui A
sati. Denique sapientia el 4 4itu contempla.
- .. ι 1 2ις 'Mo si tu propensem ad sim sti/ndum primis cir communissimι principiti m mali bm: quale et illud: Bonum amptim iam V .madum vitandum. Item illud: 2ι ιιιι υιs,aθενι θειω . auod ιιι non υιs, altera ne seceνis. Prudelia est recta ratio Hubum: id elf,actuum humanorum in nobis immanentium Licet enim prudentia etIam externos actus regat, circa internos tamen, unde externi manant, praecipue versatur Ars et recta νιυι factib lium. Factibilia vero appellantur, quae fiunt per actionem transeuntem in externam a teriam ut domus Accipitur autem hie ars presse alioqui etia in scientiae, tam eontemplatium, quam practicae , artis nomine comprehenduntur.
Leo ri Quod ad virtutes morales speciat, dicitat
s t. - c 3 virtus motalis a more,prout mos naturalem,
μή - Vel quo ammodo naturalem inclinationem ad aliquid agendum significat: talem enim inclinationem potentiis conserunt habitus virtutum morasum,quibus peculiatis est huiusmodi ad actum propenso, quatenus iacultas appetens,in qua inhaerent, alias potentias ad agendum mouet: ut explicat D. Thomas
in I 2.quaeu lgartia rum vero,quia appetitus
ita in rem desideratam propendet, ut in eam quas extra se feratur, atque adeo peculiari modo in eam inclinetur. ipse Porro quemadmodum iaculeas appetens p est itiplex; voluntas appetitus concupiscendi,&appetitus irae: ita ad has animi facultates in officio continendas oriundasque tres oportet dari motiales virtutes, ruititiam in vo-Inntate, temperantiam in appetitu concupiscendi, sortitudinem in appetitu irae. Quod si nomen virtutis moralis laxiori significato usurpetur, Lisce tribus annumeranda erit Prudentia licet uoci in appetituaed in intellectu inhaereat Iure autem illis annumeratur.quod earum regula sit,is ad eius normam praeseriaptioniamque suos actus componam appeti rtus, quoties ex illarum inim virtutum habitu operantur. Tum qu&I persectio prudentiae non abloluitur intra fines in testemus , antedi quam rectitudo in appetitu imentariar; quid-Quid in aduersam parte scripseritSemus tiara. dist. 36.γaest. I. Dicuntur autem hae quatuor virtutes Cara natisa quo nomine eas appe, Luatuor multi. Ambiolius ad cap. 6 Lucae, QD. Hreronymus ad cap. . Matthaei propterea uod visores cardinibus hic illis Ouinas moralis vitae honestas, sanctitas sulciatur Lege etiam D.Ambrosium in lib.de Parad. m. 3. D. Auguthinum lib. s. de Civit. Dei, cap. M. D.Gregorium ii. 1.Mores ea. 36.ωPhilo tremti. I. Allegor ubi quamor Paradisi fluminibus totam terram intei secantibus comparant basquatuor virtutes, quae uberrimis fluentis honestarum actionum vitam nostram irrigant. Iis quae diximus non obstat quod D. Au Remiata, sustinus in libri Moribus Eecles cap. .as Aneu simini quati: or virtutes morales nihil esse aliud,nisi amore recte compositum mec quod
tutem ess oramem --:quibus verbis omnes virtutes in appetitu, ad quem amor pertinet, videtur constituere. Nec enim aliud indicar, quam vi autem praestare, ut tecte amemus:
siquidem quisquis virtutum praesidio septus est,flora earum regula agit, nihil praepostero
ARTICVLVS II. De virium H Fributione in acquisii
Olet etiam virtus late aeeepta in Aequimo tam anfusam diuidi Virtus aequisita,est
ae trisu nobis adribue, scd a Deo infunduar. Sciendum vero est,exMahoma in I. 2.quaest. 2- t. dupliciter habitus diei mfusos:per se, vel per accidens Etenim qui nostris actibus aequiri possunt,& tamen diui uirus tribuuntur, per aceidens infiisi voeantur, cuiusmodi fuit scientia Adamo, 3 Salomoni munere coelesti concessa roui vero non aliter, quam
diuina infusione adapisti queunt nius per
dicuntur, ut gratia. Versatur autem, disceptatione, utram alia quae sint virtutes morales per se insulae. N gat Durandus in 3. dist. 34. quaest.ε. Argentinas eadem dist.quaest. I. ait. I. Ocbamus in A. quaest. . arti c. 3. in eandemque partem magis ineIinat Scotus in 3.dist is quast. L. tic. 3. Oppositum tamen asserendum est eum D. Dari Thoma in I. . quaest 63.art. 3. Caietano ibid. V Capreolo in 3.dist. 3 3. quaest. . aliisque com pluribus. Cuius sententiae veritas paucis coaelodi potest,hunc in modum: Virtutes moin tales acquisitae versantur irca medium, per comparationem ad rectam rationem regu-Jamque humanam, in ordine ad ultimum finem naturalem. Atqui in idine ad supernaturalem finemve secundum diuinam regulam saepe medium aliter statui oportet multa enim fiunt respectu beatitudinis per naturalis:quae non ita fierent, si naturalis ducitas a beatitudinis ratio haberetur. ylgo
46쪽
tut necessario praeter vi mites morales aequisitas,quae cum naturali fine regulaque humana proportionem habent, dandae erunt aliae vii tutes insula ab us specie distinctae quae supernaturali beatitudiniri diuinae tegulae apte congruenterque respondeant. Nee satissaeiunt aduersatu .dum inquiunt, ad hoe taestandum sat esse haritatem insu-sam, a qua virtutum actus imperentur&Iu- me fidei, quod ostendat quonam pacto jeliei debeant;vt ad supernaturalem finem ae-eommodati sint. Etenim virtutes heolo
gicae,eum habeant Deum pro obiecto, ordinant ominem ad beatuudinem ciet pectu Dei immediati non autem respcistu aliorum obiectorum, quae ad eandem beatitudinem resurri oportet. Quare ponendae erunt aliae virtutes erusdem ordinis eum charitate Ἐ- de proindetque insula quibus homo tanquam idoneis persectis instrumentis via tur,&pro dignitate priuatim atque ex is, in supernaturalem beatitudinem ordi
. E STIM L. Vtrum Prudentia recte ab Aristotele definita sit'
probatur,particulin que exponitur de iii Prudentia.
V, e de sinsulis virtutibus moralibiis disserendum erit ac primum de Prudentia, quae inter casPrincipem octam obtinet; tum quia residet in intellactes, qui appetitu nobilior est tum quia exteras regit. Vnde
D. Gregorius lib. 2. ina Lech. homil. 22.docet, alias virtutes, nisi quς agunt prudenter agant, virtutes esse nequaqua posse:& Plato virtutes omnes ad prudentiam reuocabat, illasque sine huius praelidio quasi Daedali statuas logi issis latasiugaces, instabiles esse aiebM. Dispu-3.edi . tar autem de prudentia Aristoteles. Eth.c. . D.Augustsnus eap. PIutarchus inui de Fo tuna. Cicero lib. de Fin.D. Thomas in a.xa quaest. 7.
D t- Igitur prudentiam: mmuni Philosopho. rum assensu hunes modum definiit Aristoteles lib. 6. Eth cor.eap. s. P dentia est haliudvmd vera eum ratio circa ea, qua hemini Mna aut maiasiunt. Dicitur habitin vera urnae iid est,--..ut rei ieiantur non solii habitus perpetu salsi, euiusmodi est error sed etiam ij, qui interdum in salsitatem in eurrunt, vippinio, suspieio. Dieitur agendi, id est, ad acrionem disigona; ut exesudatur non modo habitus eontemplativi, v. g.scientia&sapientia, qui sola inspectione veritatis contenti sunt, ne ad actionem praxinue dirigantur, sed etiam ars, quae lieet habitus verus sit, non est tamen habitus agendi,id est,ex eorum numero, qui in interna actione versantur se enim actio eo Ioeo sumi debet in sed faetendi, hoe est, qui in esseestionem siue externum opus ineumbunt. Additur ei te ea quae homini bona vel mala sunt: ut remoueantur nonnulli habitus, qui licὰ veri sint,& immanentes actiones praeeipue spectent; non tamε hum narum actionum probitatem eurant, ut Dia
D lectio,id enim prudentiae munus est, utpote quae rect uiuendi rationem tradit, 'uid fugiendum amplectendύmve sit praeseribiti A superiori definitione nihil te ipsa dissere ea,vam proxima quaestione attulimus ex D.
Τhoniae an L.2. q. T.ari. .videlicet, uiritiae recta ratis agilutiumrseia habιι- verus agi-Dilia, id est, immanentes ira hummis actiones,
gens Quouia vero de iis quae agenda sunt rectὸ iudieare nemo potest, nisi circa ea probe affectus sit, Vt alibi hoc opere monuimus: coastat,prudentiae dictamina requirere proba volun
47쪽
voluntatis affectionem. Ideoque cum prudentia dicitur recta ratio, non intellectus solum,sed voluntatis etiam rectitudo significatur. Quam tamen rectitudinem voluntatis
i a Vnde est, Duplax risi acth quod habentem non simplieiter bonum n , iis cit, proindeque nec perfectam virtutis rati
Lua ratione inteciendum sit pruden
IV tamen quaesierit aliquis quonam
modo Prudentia dicatur ab Aristotele habitus agedi vera cum ratione, si versatur circa colu ingentia.quae,ut suapte natura in utram emi partem cadunt, ita iudicium intellactas fallere polsint. Pro explicatione huiusce difficultatis adueitendum est quemadmodum intellectus diuiditur in speculatiuus&pra-clicum, ut ehat illotele 3. de Anima cap. IO. ter. 9.docuit S. Thomasci pari.quaei .79-art. H. Ita duplicem esse veritatem, alteram speculari uam , alteram practicam Prior spectatur penes consormitatem cognitionis, siue intellectus cognoscentis ad rem cognitam:
de eaque intelligit ut illud Aristotelis in lib. DI Peri herm eap. 8.quia rei est aut non s. iLoenuneratro et iras aut falsa. Posterior aute, ut ad praesentem locum spectat , consilli in adaequatione rationis ad appetitum rectum otconstat ex ijs, ἱuae tradit etiam Aristoteles lib. s. Et h. cap. 2. Quam appetitus rectitudinem virtutes in eo residcntes prelliant .Ex hac duplici veritati notione fit, ut nullus habitu speculatiuus fit absolute verus nisi circa obiectum necessarium in quod aliter elia Eb te non poli. t vel sc tur: cum clus veritas aco litione obit Et dependeat. Practicus verὁ, quamuis tendat in obiectum contingens, pollit,ihilominu elle velit.Hi consentaneus,
si recto appetitui id aequetur quicquid sit de
consor naitate ad obienum fecundum sex cx sua natura spectat ira.ri,ir. Oe mmcic o di incite .uu et it perspicere, cur νη-prudentia circa verum et petato t. si tali ne- que via quam erret. Nam cum supponat, O Fluntati rectitudinem , Oto sic eius actum eis verum practice , prout habet ordine in advolunt .i cm cclami cui Conformatus Tetsi ipob rectu in contingens tendatri allis adeo speculMtiue sali us deprehendi possit.v g.quod
Inedio clitas, qua temper .mtia requirit , sit in hac aut ita cibi quan citat c, ex accidente est, ciὶ ira in m. i oti aut minota, pio ratione et . cum itantiarii,seruari queat si tamen haecdefinita flaantitas it recto appetitui consor-mis,utique certum est indicium, quo intellectus eam quantitatem esse mediocrem,atque adeo eligendam praeserabit pello contingar, speculative falsum esse, ob aliquem errorem citra culpam iudicantis.
N hae dubitatione sciendurn primo est; prudentiam no praestituere finem virtutibus moralibus id enim pertinet ad naturalem rationem .synderesin,quae se habet ad prudentiam, ut intcilectus principioru ad scietiam. Itaque prudui -
tiae munus est per se de mediis tantiim, seu de hs quae ad finem sunt, disponere: dirigendo
nimirum alias virtutes morales circa media, ad earum fines obtinendos accommodata ut docet Atilioteles lib.s. Et L e I 3 ωD Thomia in M2.'47.artis ubi lege Caietanum, Scoto pro D.Thoma respondentem Sunt aliteri tres actus ad prudentiam spectantes ut docet Aristol. 6. Eth. cap. 9. IO. Quorum primus est consultare dc inquirere media constituto enim iiiw, ad , quem quis obtinendum animum applicat mbuet voluntas intellectum, ut inuelliget media ad illum aisecruendum idonea Secundus est, iudicare quaenam e mediis inuuntis ad finem adipi lcendum magis conducant. Tertius,
praecipere siue imperare, a re quae ivssi cara sunt perficiantur: qui est amisiationis siue intellectus, diligentis moueatis que voluntatem ad executi orietu.
Q d, planius istelligas, aduerte, sacta
me dirites inqdisitiohe ae iudicio,i comsentiente voluntate essicaciterque eligente medium illud , q4oa ad finem conseqnen
dum magis conducere visum est, intellecti minterna quadam locutione denunciare atque intimare quid ageri dum sit itaque imperium conIist; in hac denticiatione Mintimatione, qua intellectus voluntatem eius eui imperat ad agendum permovc t. Vbi cernis, ad imperiur praἰrequiti voluntatis consensum, et sicacem electione : rursusque ab intellectu excitati vόluhtatem , vi huiulce consensus Scelectionis nisi enim voluntas medium elige et nequaquam intellectus ad agendum
48쪽
Est autem imperium actus ipsi prudentiae peculiariter conueniens, ut progrestu patebit,
in quo ratio legis onlittit:quicquid in contrariam partem nonnulli asse tuerint, existimantes legcm non ad intellectum,sed ad voluntatem pertinere. Quorum os ni ex eo breuiter consuraturiqui aquautum libet princeps aliquid subditis fieri velit, etianisi de eius voluntate constet,non habc ea voluntas vim legis, nee ad eam impleii Iam ciues astringuntur nisi deinde accedat praeceptio Billa,quae per intellectum fit. Item quia lex est formaliter dirdictio, regula diligere vero pectinet ad intellectum ut conita ex doctrina Atist. Io. Eth .cap.'. Quod si quis obii elat, legem Diuinam naturalem elle vere legem, tamen autecedere omnem actum volutuatis Diuinae; quemadmodum, scientia naturalis Dei consideratione nostra,est prior omni actu Diuinae voluntatisci quare aut legem non confitere in eimperio, aut imperium lion supponere actum voluntatis occurrendum erit, cum in illo imperio legem constituimus, non loqui nos de lege naturali, qua talis est; sed de lege postiua Re enim vera quamuis Deus non praeciperet nequis mentiretur, quisque nostrum teneretur mendacium fugere, quia id suapte natura intrinseca ratione malum est: non teneretur tamen lethalia peccata consessione expiare , niti id Deus praeeiperer Iraque si legis nomen accipiatur, prout tantum signi Dficat regulam seu mensuram actionis alicuius , ad quam operans tenetur sese conformare, tunc etiam dictamina iuris natuxaIis, etsi nullum actum voluntatis aut intimationem supponant, leges dicentur: non inmensi lex sumatur minus latet; ste enim eonsistit in illo imperio, quod diximus. Verum utrolibet modo lex sumatur, semper est actius prudentiae ariare inter cateros praecipua dignitate
ΑRTICVLVS ILDe partibus prudentia qua inte
QVod ad Prudemue partes attinet, scien
dum ordinarie in qualibet virtute tria partium genera inueniri nempe D terrantes Iubiecta , tentiatis. Integramos panes dieu
tur, non quod virtutem ipsam integrent Excomponant et sed quod ad persectum illius
actum omnes eas eo urrere oporteat Partes
subtiata vinulis appellantur, quae sit,ea eontinenturi suo et am pacto homo dieitur pars subiecta animali P rontiades partes dicuntur virtutes adiunctaei quae ideo potentiales nun- potestatem in se cohibent quemadmodum singulae partes animi potentiales, ut intellectus 3 voluntas non includunt in se totainanimi vim Tacultatem. Igitur partes integrantes prudentiae octo an
quinque priores spectant ad pludent .am, ut e litabitus cognoscendi tres autem posteriores ad eandem pertinent, quatenus praecipit applicando cognitionem ad opus. Cuius diueisitatis ratio est, quia circa cognitionem tria consideranda occurrunt. 'tam ipsa cognitio: quae si praeteritorum it dieitur
memoriatii praesentium , siue ea sint cotingentia siue neeelsaria,vocatur Meltigentia inroeeinctilive Non accipitur vero tunc intellectus
pro pia potentia , intelligendi pr.rcise; sed
prout importat Iectam aestimationem alicuius principi moralis, a quo progressus rectae rationis agibilium , id est , prudentiae detiuetur. Secundo occurrit ipsa cognitionis acquistior quae vel fit per disciplinam 4 ad hoe*ectit docilitati qua quis redditur promptusae facilis ad audiendas aliorum sententias oportet enim prudentem virum, ut recte iudicet, expertorum mantiquorum audite sententias vel fit per inuentionem Lad quod pertinet mortia, euius est repentina mediorum excogitatio Tertio expendi potest sus cognitionis, quo mens ex quibus da in antea cognitis ad alia cognoscenda iudieandave progreditur,quod est officium ratisnu; quam
ad prudenter agendum api dispositam expeditamve esse oportet. Et vero haec ut recte praeeipiat, tribus indiget, nimirum premdentia circumspectione, ct eautione Proui. uentia. I res ruturas ad finem accommodate disponat, ordine scireum 'ectione, ut negotiorum circumstantias aut diligentErque attendatri autione, ut impediis menta,quae accidere possunt, declinet a re
Depanibus subsectis Ur potentialia
bus Prudent Ia. Vemadmodum agibile in ommune udate patet is in varias distribuitur species irais Prudentia, quae circa illud versatur. Hi ne praudentia in commune varias partes subiectas cohibet , quarum potiores sunt minques nimirum Pud m
d.tiea. Nam vel quis sese prudenter serie erga se ipsum inarum: . hae prudelitia
49쪽
d ei tu sol taν a. Vel ei rea multitudinem gu Abranandam. iniae quidem multitudo aut ab eo dirigitur ad aliquod speciale negotium
pro certo tem se, ut multi rudo militum ad
bellum in hac gubernanda versatur prudensia militaris. Aut ea multitudo sub eo regimine toto vitae tempore duratura est: quae sis familia, prudentia quae ad hane regendam constituitur, dicitur Eeone mea si autem sit
spublieari in Principe vocatur regali ad subditos subernandos in ipsis veris subditis a
dieitur ρο uti ,qua prudenter se gerunt Principi obtemperando, communis doni gratia. sed,ut subditis erga Principem, ita & in aliis erga eos a quibus reguntur, sua etiam prudentia necessaria est. Partes autem potentiales prudentiae sunt Eubulia,Synesis,& Gnome. Nam quemadmodum tres sunt actas prudentiae, ut superius diximus, videlicet inquisitio mediorum. iudicium de mediis inuentis, praeceptio siue imperium, ut ea quae iudicata sunt exscian. turi,in quorum ultimo prudenti ei vis maxime elueet ita ad haee tria facile exacteque pra standa tres iunt habitus nimirum ad media accommodata iacile inuenienda, Eubulia dbene iudieandum de iis, quae lege aliquid finita sunt,s ns, ad serendum vero iudicium de i3s,quae non sunt lege aliqua de .
terminata, tamen in praxin veniunt, in quibus maior M. eurtit difficultas,
N Virtutes simplici Cter morales principem locum obtinet Iustitia, tum ramtione subjecti tum ratione
objecti. Ratione subjecti,quia
eum reliquae morales virtutes adpetitui sensitivo inhaereant. ut eius pertulbationes moderentura cohibeant; ipsa in appetitu rationali, hoe est, in voluntate inlidet ut tradit Ariltoteles . Eth. cap. I. Ratione obiecti, quia aliae virtutes morales versantur per se duntaxat & ex proprio instituto eitea bonum eius in quo sunt: at seeundum iustitiam habet se quisque bene etiam eigacios, aequalitatem eis praestans;unde, iustitiaim; ns alterius dieitur ab Aristotele locotitam; virtutes autem, quae aliis honestissimae sutit,ptae stantissimae habeatur, ut idem asserit in .lib.Rheticap. 9.
Definitur . et iustitia hune in modum Iustitia es virtus. ouasuam cuiae' ἐ- tribuit. PorrὁIus,doeente Aristotele sui Eth.eap.x nihil est aliud , quὶm iustumin rectum:quod 'quidem in duo nembra diuiditur inempe in
naturale,& positiuum seu legitimum Iaran turale, ut definit Aristoteles 3 Eth p.7 est, quod ubique eandem vim obtinet, non quia videtur vel non videtur,seu quod ubique natura sua neeessarium estiae non quia alienius arbitrio iudici ove statuitutaquale est vitan emi non ore tu , psuiuum seu legum Mese, quodqua tale, non ex ipsa natur silex alia qua infiιιutione tendit ut νιοπιμε--rum tanto preco vendaturi De alia iuris distributione, in ius eluilex gentium, herile, iamialiam, patemum,m dominatiuum ali tineiusmodi, eonsule Arist. Itb.s.Etb.c. εδε 7.D. Thorn.in 1. v. quaest. Dieitur ergo iustitia suum euique ius reddere,quia iustitiae munus
est, imo aequum seruar Vlpianus si de Iua stitiavi iure,vbetioribus xethis iustitis natutam explieans: Iumu'inquit, Ut con Do
50쪽
perpetua eluntati iussuum unicuiaue tribuendF. In qua definitione tres conditiones omni vir-Trra virtu tuti communes positae ab Aristotele lib. x.
Eth. cap. . traduntur nimirum ut scien quis agat, ut ex electιme, vepavettio e conita irier in actione studiosa velletur. Cuiue Igo Iu
risconsultus ait, lumisa est volunta , Ne hoc est . habit- . quo quis perpetua meon italati voluntate ius tuum cuique tribuit. indieat inprimis, vilitiam inhaerere in voluntate deinde eius actum scienter adminis irari, quia quod quis ignorans facit, voluntarium non est Diten firmo stab .lique animo exerceri: scdenique ex electione propter honestum finem cum honestum iu unicuique tuum tri
De partibus integrantibus Jub.
absi ros delii se Iustitiae partibus quam Cluc actibus agemus: propterea quod hi
Partes inte plicari nequeant. Paties integrantes iustitiae,1 -ιe . si generatim loquamur , duae sunt: ut tradit
num de malum non in ea amplitudine sum Dilebent, qua omnibus competunt virtutibus: nam virtutes uniuernae id commune habent. v bonum rectumque amplectantur,in malum effugiant ted eo pacto iunt accipienda, ut bonum idem sit atque alteri debitum M
lum vero idem quod alteri noxicommodum est. Itaque sacere bonum, ut est pars iustitiae, est aequalitatem seruare in iis, quae a. alterum spectant: deelinare autem a malo, est aequalitatem non coIIu per . rart. β. Quod ad partes iustitiae subiectas attinet, iecta. disti ibuitur primium iustitia ti generalem
paret. Haνem: ex doctrina Iurisconsul rorum,
ε Arist. ii s. Eth .e p. I. lib. 3. Polit. tap. D. Chusostomi homil. I .in Matth. I ι- rogeneνHu quae etiam lagalia dicitur est. Pras viis iust se habis circa bonum communa P ripis, Hie*ub. Quod Aristoteles cit loco vocat iustum legitimum Z legale, utpote quod leges praeeipue intendunt eam boni
communis gratia sanciantur Iustitias particu- iam est aua auis timese habet ire besem par
Rursum diuiditur iustitia in ἀφῖνἀurium-
pterea quod nulla et in eis dignoscend: s litui Incultas. Commutatiuae duode elui potissimum actus numerantur. Primus est emtιo Secundus Mure Tettius sub fructusci quo quidem dicitu quis habere ius e menia aestu ni restis alie usus, satia earii μι- flantia is habetur Ede, suse.&anItit.cod. tit. v qui habet sumsructum agri vc horti, potest non solum fructus edere, sed etiam vendere,in agrum vel hortum alteri locaro. Quartus est nudus usus quo quis Labet iuxv tendi rebus alienis salua earum subitantia, non tamen fruendi.Itaq;, ut habetur Instit. de V su& habit minus iurisit in via, quam lavsuscuestu. Namq; ille uti dicitur , cui tantum illis vesti licet vel sua a Iere armenta, non tamen Ila aliter distrahere potest ut vendet fructus, aut agrum locale Quintus est dicario palliuam intellige quae est acceptio rerum
mobilium : qitas non sol sim recidere teneturis,eui loeatio fit sed etiam pio viii earuni satisfacere. Sextus est eon ctιo. Ees Laece ptiore tum immobilium sub certo preci O. quas etiam restituere tenetur is , qui eas tacto utendas aceepit. Septimus vi situm, seu potius actι deIonMι. Uua res alicui traditur, nona,A sum, sed ad conseruationem Octauus est linora accertιo, cum res tracti tu non ad ν sum , sed eum obligatione restituendi, soluto eo,cuius gratia pignus accipitur. Non uses fideius , eum fit proni isso ibi uendi reddendiqne aliquid pro alio , si modo ille non
soluat. Decimus est promisos plex,uamvidelicet non antecedit petitio promissionis Vndeeimus est piρα Iarιο, quae est promissio
ab euius praecedente prom. uionis petitione. Duodecimus est tran actιo, quae est conec, diaeirca rem litigiosam seu in qua lis praecessit Denique pacta omnia & conuentiones per tinent ad iustitiam eommuIatiuam omnclinque contractus innominati quales sunt, D ut des, Facio ut facim, D ut sacrara Fa iove ias