장음표시 사용
131쪽
20. Transgressus indo in Asticam Pompeius Iarbam, Numidia regem, qui Marii partibus avebat, bello perseo
tu est. Intra dies quadraginta hostem oppressit, et Asi, cam subegit, adolescens quatuor et viginti annorum. Tum ei literae a Sylla redditae sunt, quibus jubebatur exercitum dimittere, et cum una tanti, legione successorem expe tare. Id aegre tulit Pompeius : paruit tamen, et Romam re-Versus est. Revertenti incredibilis multitudo obviis ivit. Sylla ubque eum laetus Excepit, et agni cognomin appellavit nihilominus Pompeio triumphum petenti restitit; is neque ea re a proposito deterritus est ompeius aususquaest dicere plures solem orientem adorare, quum occidentem: quo dicto innuebat Syllae potentiam minui, suam vero creacere. Ea voce audita Sylla, juvenis constantiam admiratua, exclamavit: Triumphet, triumphet.
2I. etello, jam soni o bellum in Hispania segnius;
remi, collega datus est Pompeius, ibique adversus Sertorium vario eventu dimicavit. In quodam praelio maximum subiit periculum quum enim in eum vir, vasta corporis magnit dine impetum fecisset, ompeius manum hostis amputavit, is sed multis in eum concurrentibus, vulnus in semore accepit, et a suis fugientibus desertus, in hostium potestate erat. At praeter spem evasit illi scilicet equum Ρompeii auro phal risque eximiis instructum ceperant. Dum vero praedam inter se altercantes partiuntur, ompeius illorum manus est. git. Altero praelio, quum etellus ompeio laboranti in illo venisset, sususque esset Sertorii exercitus, is dixisse se tur Nisi ista anus supervenisset, ego hunc Puerum Verberibus castigatum Romam dimisissem. V Metellum anum appellabat, quia is jam senex, ad mollem et estiaminatam ravitam deflexerat. Tandem, Sertorio interfecto, Pompei Hispaniam reospiti 22. Quum piratae maria omnia infestarent, et quasdam etiam Italiae urbes diripuissent, ad eos opprimendos cum imperio extraordinario missus est ompeius. Nimis viri lentis obsistebant quidam ex optimatibus, et imprimis Quintus Catulus; qui quum in concione dixisset, esse quidem
praeclarum virum naeum Pompeium, sed non esse uni omnia tribuenda, adjecissetque Siquid ei acciderit, e- quem in ejus locum substituetis' ' Acclamavit universa cooncio: Te ipsum, Quinte Catule.' Tam honorifico civium testimonio victus Catulus e concione discessit. Pom-
132쪽
peius, disposito per omnes maris reces us navium praesidio, brevi terrarum orbem illa peste liberavit praedones minis Iocis victos fudit eosdem, in deditionem acceptos, in urbibus et agri procul a mari collocavit. Nihil hac victoria celE- rius; nam intra quadragesimum diem piratas toto mari expulit. 23. Consecto bello piratico, naeus Pompeius contra Mithridatem prosectus est, et in Asiam magna celeritate eontendit Praelium cur rege conserere cupiebat, nequei opportuna dabatur pugnandi facultas, quia ithridates interdiu castris se continebat, noctu vero haud tutum erat con-νεdi cum hoste in locis ignotis. Quadam tamen nocte Mithridatem Pompeius aggressus est Luna magno fuit Romanis alumento : nam quum eam Romani a tergo habe-I rent, umbrae corporum longius projectae ad primos usque hostium ordines pertinebant; unde decepti regii milites, in umbras tanquam in propinquum hostem, tela mittebant.
Victus ithridates in Pontum profugit. Adversiis eum filius Pharnaces rebellavit, quia occisis a patre fratribus, vitaeas suae ipse timebat. ithridates, a filio obsessus, venenum sumpsit, quod quum tardius subiret, quia adversu venendi multis antea medicaminibus corpus firmaverat, a milite Gallo volens interfectus est.
M. Pompeius deinde Tigranem, Armeniae regem, quim Mithridatis partes secutus fuerat, ad deditionem compulit;
quem tamen ad genua procumbentem erexit, benignis verbis recreavit, et in regnum restituit aeque pulchrum esse judicans et vincere reges et sacere. Tandem rebus Asiae complositis in Italiam rediit Ad urbem venit, non, ut pleriquem timuerant, armatus, sed dimisso exercitu, et tertium triumphum biduo duxit. Insignis sui multis novis inusitatisque ornamentis hio triumphus sed nihil illustrius visum, quam
quod tribus triumphis tres orbis partes devictae causam Praebuerunt Pompeius enim, quod antea contigerat nemini, a primo ex Africa, iterum ex Europa, tertio ex Asia triumpho vit, felix opinione hominum suturus, si, quem gloriae, eundutiae finem habuisset, neque adversam fortunam esset tus jam senex.
133쪽
orta est inter Pompeium et Caesarem gravis dissensio, quod hi nuperiorem, ille ver parem, serre non posset et inde bellaui civile exarsit. Caesar cum infesto exercitu in It Iiam venit. Pompeius, relicta urbe ac deinde Italia ipsa, Thessaliam petiit, et cum eo consules senatusque omnis: quem :i secutus Caesar apud Pharsaliam acie fudit. Violus Pompeius ad Ptolemaeum Alexandriae regem, cui tutor as
natu datus fuerat, profugit; sed ille Pompeium interfici ju
sit Latusiompeii sub oculis uxoris et liberorum mucrone is confossum est, caput abscissum, truncus in Nilum conjectus. Dein caput, velamine involutum, ad Caesarem delatum est, qui eo viso, lachrymas sudit, et illud multis pretiosissimi que odoribus cremandum curavit. 2. Is sui viri praestantissimi post tres consulatus et toti Isdem triumphos vitae exitus. Erant in ompeio multis stomagnae virtutes, ac Praecipue admiranda frugalitas. Quum ei aegrotanti praecepisset medious, ut turdum ederet, eg reni autem servi eam avem usquam aestivo tempore posse reperiri nisi apud Lucullum, qui turdos domi saginaret,
tuit ompeius, turdum inde peti, medicoque dixit: 'Ergis nisi Lucullus perditus deliciis esset, non viveret Pompeius et Aliam avem, quae parabilis esset, sibi jussit apponi. 3. Viris doctis magnum honorem habebat Ρompeius. ESyria decedens, consecto bello ithridatico, quum Rhodum mvenisset, nobilissimum philosophum Posidonium cupiit au-
P. C. Post Christum, aster theatri os Currat.
134쪽
IM ELLusTRIoua ROMANa.dire sed quum is diceretur tunc graviter aegrotare, quod maximis podagrae doloribus cruciabatur, voluit saltem Pom-Peius eum visere Mos erat ut consule aedes aliquas i gressuro, lictor sores virga percuteret, admonens consulem adesse et a Pompeius vetuit fores Posidonii percuti, honoris causa. Quem ut vidit et salutavit, molestyse ferre dixit, quod eum non posset audire. At illo verb,' inquit,' Potes, ne committam ut dolor corpori essiciat, ut frustris tantus vir ad me veneriti disque cubans graviter et cinas piose disseruit de hoc ipso nihil esse bonum, nisi quod noneatum esset, et nihil malum dici posse, quod turpe non esset. Quum vero dolor interdum acriter eum pungeret, saepe dixit: 'Nihil agis, dolor, quamvis sis molestus numquam te eme malum confitebor. 1 caIoa auLIUS CAESAR.4. Caius Iulius Caesar, nobilissimi genitus familia, annum gens Sextum et decimum, patrem amisit paulo post Corneliam duxit uxorem, cujus quum pater esset Syllae inismicus, voluit Sylla Caesarem compellere, ut eam dimitteret; sa neque id potvit emeere. Ob Eam causam Caesar bonis p
liatus, quum etiam ad mortem quaereretur, mutata VeSte, noctu elapsus est ex urbe, et quanquam tunc quartanae morbo laboraret, prope per singulas noctes latebras commutare cogebatur; sic quoque comprehensus a Syllae liberto, vix, s data pecunia, evasit. Postremo per proximos suos Veniam impetravit, diu repugnante Sylla, qui quum deprecantibus ornatissimis viris denegasset, atque illi pertinaciter contenderent, expugnatus pndem dixit eum, quem salvum tant Pere cuperent, aliquando optimatum partibus, quas Simula defendissent, exitio suturum, multosque in e puero inesse Marius. 5. Caesar, mortuo Sylla et composita seditione civili, Rhodum secedere statuit, ut per otium Apollonio, tunc clarissimo dicendi magistro, operam daret; sed in itinere assed ratis captus est, mansitque apud eos quadraginta dies. Ita porro per illud omne spatium se gessit, ut piratis terrori pariter a venerationi osset atque ne iis suspicionem ullam daret, qui oculis tantummodo eum custodiebant, nunquam aut nocte aut die excalceatus est. Interim comites servoS- que dimiserat ad expedienda pecunias, quibus redimeretur.
135쪽
Viginti talenta piratae postulaverant ille verb quinquaginta
daturum se spopondit. Quibus numeratis, expositus est in litore Caesar liberatus confestim Miletum, quae urbs Prox ime aberat, properavit ibique contracta classe, stantes adhuc in eodem loco praedones noctu adortus, liquot noes, su ersis aliis cepit, piratasque ad deditionem redactos eo a
secit supplicio, quod illis saepe perdocum minatus fuerat, dum ab iis detineretur crucibus illos sussigi uasit.
6. Iulius Caesar, quaestor factus, iii Hispaniam prosectus est quumque Alpes transiret, et ad conspectum pauperis is cujusdam vici comites ejus per jocum inter se disputarent, an illic etiam esset ambitioni locus, serib dixit Caesar Malles ibi primum esse, qukm Romae secundum. Ita animus, dominationis avidus, a prima aetate regnum concupiscebet, semperque in ore habebat hos Euripidis Graeci poetae, ver Issum Nam si viriandum est jus regnandi grati violandum est aliis rebus pietatem colas Quum vero Gades, quod est Hispaniae oppidum, venisset, visa Alexandri Magni im gine, ingemuit, et lachrymas sudit pausam quaerentibus amicis Nonne,' inquit, idonea dole'di causa est, quod sanihil dum memorabile gesserim, eam aetatem adeptus, qua Alexander jam terrarum orbem subegerat ' VP. Iulius Caesar in captanda plebis gratia, et ambiendis honoribus, patrimonium effudit aere alieno oppressus, ipso dicebat sibi opus esse millies sestertium, ut haberet nihil. His artibus consulatui adeptus est collegaque i datus Μarcus Bibulus, cui Caesaris consilia haud placebant. Inito magistratu, Caesar legem Agrariam tulit, hoc est de divis dendo egenis civibus agro publico cui legi quum senatus repugnaret, Caesar rem ad populum detulit. Bibulus collo. inga in forum venit, ut legi serendae obsisteret, sed tanta commota est seditio, ut in caput consulis cophinus stercore se nus effunderetur, fascesque frangerentur. Tandem Bibulus, a satellitibus Caesaris soro expulsus, domi se continere per reliquum anni tempus coactus est, curiaque abstinere. In mterea unus Caesar omnia ad arbitrium in republica admini travit unde quidam homines faceti, quae eo anno gesta Sunt, non ut mos erat, consulibus Caesare et Bibulo acta esse dicebant, sed Iulio et Caesare, unum consulam nomine et cognomine pro duobus appellantes.
s. Iulius Caesar, unctus consulatu Galliam provinciam ruris obtinuit. Mossit autem novem annis, quibus in imp.
136쪽
rio suit, haec serh. Galliam in provinciae Romanae formam redegit Germanos, qui trans Rhenum incolunt, primus
Romanorum ponte fabricato aggressus, maximis affecit cladibus. Britannos antea ignotos vicit, iisque pecunias et o a fides imperavit quo in bello multa Caesaris acta egregia narrantur. Inclinante in fugam exercitu rapuit e manu militis fugientis scutum, et in primam aciem Volitans, Pugnam restituit. In alio praelio aquiliferum, terga vertentem, saucibus comprehendit, in oontrariam partem retraxit, dexteram-I que ad hostem protendens Quorsum tu,' inquit, abici
Illic sunt cum quihus dimicamus.' Quo facto militibus animos addidit. s. Caesar, quum adhuc in Gallia detineretur, ne impersecto bello discederet, postulavit ut sibi liceret, quamvis ab-I Senti, secundum consulatum petere quod ei a senatu est negatum. Ea re commotus in Itadiam rediit, armis injuriam acceptam vindicaturus, plurimisque urbibus occupatis, Brundusium contendit, qu Pompeius consulesque confugerant. uno summae audaciae facinus Caesar edidit a Brunso dusio Dyrrachium inter oppositas asses gravissim hieme trans inisit, cessantibusque copiis, quas subsequi jusserat,
quuin ad eas arcessendas frustr misisset, morae impatiens, caritri no tu egreditur, clam solus naviculam conscendit obvoluto capite, ne agnosceretur. Mare, advers Vento vehem menter flante, intumescebat; in altum tamen protinus dirigi navigiuii jubet quumque gubernator paene obrutus fluctibus adversae tempestati cederet Quid times '' ait': Cae-
10. Deinde Caesar Thessaliam petiit, ubi Pompeiuma Ρharsalico praelio fudit, fugientem persecutus est, eumqucti itinere cognovit occisum fuisse. Tum bellum Ptolemaeo, Pompeii interfectori, intulit, a quo sibi quoque insidias parari videbat quo victo Caesar in Pontum transiit Ρharnacemque Mithridatis filium, rebellantem aggressus, intra quintumas ab adventu diem, quatuor vero quibus in conspectum en rut horis, uno praelio profligavit. Quam victoriae coleritate in inter triumphandum notavit, inscripto inter pompae Ornamenta trium verborum titulo, Veni, vidi, vici. Sua deinceps Caesarcin ubique comitata est fortuna. Scipionem et Iu-
a baui unlidis regem, reliquias ompeianarum partium in Africa refoventes, devicit. ompeii liberos in Hispania superavit. Clementer usus est victoria, et omnibus, qui conust
137쪽
se arma tulerant, pepercit Regressus in urbem, quinqui triumphavit. 11. Bellis civilibus consectis, Caesar, dictator in perpetuum creatus, agere insolentius coepit Senatum ad se venientem sedens excepit, et quendam, ut assurgeret monentem, strato vultu respexit quum Antonius, Caesaris in omnibus expeditionibus comes, et tunc in consulatu collega ei in sella aurea sedent pro rostris diadema, insigne regium, im- Poneret, non visus est eo facto offensus Quare conjuratum est in eum a sexaginta et amplius viris, Cassio et Bruto du Iocibus conspirationis Quum igitur Caesar Idibus artiis in Benatum venisset, assidentem specie ossicii circumsteterunt, illicoque unus e coniuratis, quasi aliquid rogaturus, propius accessit, renuentique togam ab utroque humero apprehemdit Deinde clamantem Ista quidem vi mi, ' Cassius vulnerat paulo intra jugulum Caesar Cassii brachium arreptum graphio trajecit, conatusque prosilire aliud vulnus
accepit. Quum arcum Brutum, quem loco filii habebat, in se irruentem vidisset, dixit: Tu quoque, fili mill Dei ubi animadvertit undique se striciis pugionibus peti, is toga caput obvolvit, atque ita tribus et viginti plagis consos-Sus est
12. Erat Caesar excelsa statura nigris egetisque oculis, capite calvo quam calvitii deformitatem aegre serebat, quod saeph obtrectantium ocis esset obnoxia. Itaque ex omnibus ushonoribus sibi a senatu populoque decretis non aliud recepit aut usurpavit libentius, quam jus laureae perpetuo gestandae. Eum vini parcissimum suisso ne inimici quidem negarunt: unde Cato dicer solebat unum ex omnibus Caesarem ad evertendam rempublicam sobrium acceSSisse. Armorum et mequitandi peritissimus erat laboris ultra fidem patiens in agmine nonnunquam equo, saepius pedibus anteibat, capite detecto, sive sol, sive imber esset LongisSimas vias incredibili celeritate consecit, ita ut persaepe nuncio de Se prae- Veniret, neque eum morabantur flumina, quae, vel nando vel minnixus inflatis utribus, trajiciebat. ΜARCUS CATO, SURNAΜED UTICENSIS OR UTICA.)13. arcus Cato, adhuc puer, invictum nimi robur ostendit Quum in domo Drusi avunculi sui educaretur,
138쪽
Im rLLusTRIOUS ROMAN . Latini de civitate impetranda Romam venerunt. Opedius, Latinorum princeps, qui Drusi hospes erat, Catonem puerum rogavit, ut Latinos apud avunculum adjuvaret. Cato vultu constanti negavit id se acturum Iterum deindo ac saepius interpellatus in proposito perstitit. Tunc opedius puerum, in excelsam aedium partem levatum, tenuit et abjec. turum inde a minatus est, nisi precibus obtemperaret; neque hoc metu a sententia eum potuit dimovere. Tuno Ρopedius exclamasse sertur Gratulemur nobis, Latini,1 huno esse tam parvum; si enim senator esset, ne sperare quidem jus civitatis nobis liceret.
14. Cato, quum salutandi gratia ad Syllam a paedagogo
duceretur, et in atrio cruenta proscriptorum capita vidisset, Syllae crudelitatem execratus est seque odem esse animois significavit, quo puer alius nomine Cassius, qui tunc publicam scholam cum Fausto Syllae filio, frequentabat. Quum enim Faustus proscriptionem paternam in schola laudaret, diceretque se, quum per aetatem posset, eandem rem eam sacturum, ei sodalis gravem colaphum impegit. M 15. Insignis suit et imitandum praeponenda Catonis erga fratrem benevolentia Quum enim interrogaretur, quem omnium maxime diligeret, respondit fratrem. Iterum interrogatus quem Secundum maxim diligeret, iterum fratrem respondit Quaerenti tertio idem responsum dedit, doneea ille a percunctando desisteret. Crevit cum aetate ille Catonis in fratrem amor ob ejus latere non discedebat ei in omnibus rebus morem gerebat. Annos natus viginti nunquam sine fiatre cenaverat, nunquam in forum prodierat, nunquam iter susceperat. Diversum tamen erat utriusquem ingenium in utroque probi mores erant, sed Catonis indoles severior.
16. Cato, quum frater, qui erat tribunus militum, ad bellum prosectus esset, ne eum desereret, voluntaria stipendia sedit Accidii postea ut Catonis frater in Asiam proficisci cogeretur, et iter aciens in morbum incideret quod ubi audivit Cato, lichi tunc gravis tempestas aeViret, neque parata esset magna navis, solvit e portu Thessalonicae exigua navicula cum duobus tantum amicis tribusque servis, et senahxustus fluctibus tandem praeter spem incolumis evasit. At 4 fiatrem, modo delanctum vita, reperit. Tunc questibus et
lachrymis totum se tradidit mortui corpus u magnifi-
139쪽
BOOK VIII. 12seentissimo potuit funere extulit, et marmoreum tumulum extrui curavit suis impensis Vela deinde acturus, quum suaderent amici, ut fratris reliquias in alio navigio poneret, animam se prius quam illas relicturum respondit, atquo ita Solvit. 17. Cato quaestor in insulam Cyprum missus est ad colligendam Ptolemaei regis pecuniam, a quo populus Romanus haeres institutus fuerat. Integerrimει fide eam rem administravit. Summa long major, qu lina quisquam Sperare γ' tuisset, redacta est. Fer septem millia talentorum navibus .imposuit Cato atque ut naufragii pericula vitaret, singulis Vasis, quibus inclusa erat pecunia, corticem suberis longomniculo alligavit, ut, si fori mersum navigium esset, locum amissae Pecuniae cortex supernatans indicaret. Catoni advenienti senatus et tota ferme civitas obvium effusa est, nec βerat ea triumpho absimilis Actae sunt Catoni a senatu gratiar, praeturaque illi et jus spectandi ludos praetextato e tra ordinem data. Quem honorem Cato noluit accipere,
iniquum esse assirmans, sibi decerni quod nulli alii tribue
I8. Quum Caesar consul legem reipublicae perniciosam tulisset, Cato solus, caeteris exterritis, huic legi obstitit. Iratus Caesar Catonem extrahi curia, et in vincula rapi, jussit at ille nihil de libertato linguae remisit, sed in ipsa ad
carcerem via de lege disputabat, civosque commonebat, ut sotalia molientibus adversarentur. Catonem sequebantur moesti Patres, quorum unus objurgatus a Caesare, quod nondum misso senatu discederet; malo,' inquit esse cum Catone in carcere, quis tecum in curia.' Expectabat Caesar, dum ad humiles preces Cato sese demitteret quod ubi asfrustr a se sperari intellexit, pudore victus, unum e tribunis misit qui Catonem dimittaret. 19. Cato ompeii partes bello civili secutus est, eoque victo exercitus reliquias in Africam cum ingenti itinerum dissicultate perduxit. Quum ver ei summum a militibus 5 deserretur imperium, Scipioni, quod vir esset consularis p rere maluit. Scipione etiam devicto, Uticam, Africae urbem, petivit, ubi filium hortatus est, ut clementiam Caesaris experiretur; ipse vero cenatus deambulavit, et cubitum iturus, arctius diutiusque in complexu filii haesit, deinde ingressus scubiculum ferro sibi ipse mortem conscivit. Caesar, audi-
140쪽
ta Catonis morte dixit illum gloriae suae invidisse, quδd sibi
laudem servati Catonis eripuisset. Catonis liberos, eisqu. patrimonium incolume, SerFavit.
20. Marcus Tullius Cicero, equestri genere, Arpini, quod
est Volscorum oppidum natus est. Ex ejus avis unus verrucam in extremo naso sitam habuit ciceris grano similem, inde cognomen Ciceronis genti inditum Quum id arco Tullio a nonnullis probro verteretur Dabo operam,' in-1 quit ut istud cognomen nobilissimorum nominum splendorem vincat. Quum eas artes disceret, quibus aetas puerilis ad humanitatem solet informari, ingenium ejus ita elu it, ut eum aequales e scholst redountes medium, tanquam regem, circumstantes deducerent domum: im eorum pa-
1 rentes pueri fama commoti, in ludum literarium ventitabant, ut eum viserent. Ea res tamen quibusdam rustici et inculti ingenii stomachum movebat, qui caeteros pueros graviter objurgabant, quod talem condiscipulo suo honorem tribu
. I. Tullius Cicero adolescens eloquentiam et libertatem suam adversus Syllanos ostendit Chrysogonum quendam Syllae libertum, acriter insectatus est, quod dictatoris Potentia fretus, in bona civium invadebat. Ex quo veritus invidiam Cicero Athenas petivit, ubi Antiochum philosophum a studiose audivit. Ind eloquentiae gratia. Rhodum s contulit, ubi Molone, rhetore tum disertissimo, magistro usus est. Qui, quum Ciceronem dicentem audivisset, flevisse dicitur, quod praevideret per hunc Graecos a Romanis ingenii et eloquentiae laude superatum iri Romam reversus, quaesa tor in Sicilia fuit. Nullius vero quaestura aut gratior, aut clarior fuit quum in magna annonae dissicultate ingentem frumenti vim inde Romam mitteret, Siculos initio ostendit; postea vero ubi diligentiam justitiam et comitatem ejus e perti fuerunt, majores quaestori suo honores, quis ulli una quam praetori, detulerunt. 22. Cicero, consul actus, Sergii Catilinae coniurationem
singulari virtute eonstantia, curaque compressit. Is nempe indignatus quod in petitione consulatus repulsam paSSUS ES-set, et surore amens, cum pluribus viris nobilibus Ciceronemas interficere, enatum trucidare, urbem incendere, aerarium