Viri Romae: with introductory exercises, intended as a first book in the study of Latin, with ...

111쪽

Punico, quum clarui esset Scipionis nomen juvenis adhuc

factus est consul, eique Africa provincia extra Sortem data est, ut qiram urbem avus ejus con USSerat, eam nepos everteret Tunc enim Romani, suadente Catone, deliberatum is habebant Carthaginem diruere Carthaginiensibus igitur

imperatum est, ut, si salvi esse vellent, eX urbe migrarent, sedemque alio in loco a mari remoto constituerent. Quod ubi Carthagine auditum est, ortus statim est ululatus ingens, clamorque bellum esse gerendum, satiusque esse extrema i omnia pati, quam patriam relinquere. Quum vero neque naves neque arma haberent, in Suni novae clasSi tecta domosque resciderunt aurum et argentum pro aere ferroque conflatum est viri, sceminae, pueri, senes Simul operi insta bant: non die, non noctu, labor intermissus Ancillas primoris totonderunt, ut ex earum crinibus funes sacerent mox etiam matronae ipsae capillos suos ad eundem usum contulerunt. 2. Scipio exercitum ad Carthaginem admovit, eamquevpugnare coepit quae urbs, quanquam summa vi defenderetur, tandem expugnata est. Rebus desperatis, quadraginta a

millia hominum se victori tradiderunt. Dux ipse Hasdrubal, inscia uxoro, ad genua Scipionis cum ramis oleae supplex procubuit. Quum verb ejus uxor se a viro relictam vidisset, diris omnibu' eum desvovit tum duobus liberis dextra laevaque comprehensis, a culmine domus se in medium flagrantis asurbis incendium immisit. Deleta Carthagine, Scipio victor Romam reversus est lendidum egit triumphum, Asris.

112쪽

eanusque est appellatus Ita cognomen Africani Carthago eapta Scipioni niriori, eadem eversa Scipioni minori peperit.

3. Postea Scipio iterum consul creatus, contra Numa tinos in Hispaniam prosectus est Ibi multiplex clades prias orum ducum inscitia, a Ronianis coepta suerat. Scipio, ubi primum advenit, vin ruptum licentia exercitum ad pri tinam disciplinam revocavit omnia deliciarum instruinent e castris ejecit. Qui miles extra ordinem uisso depr hensus, eum Virgis caedebat jumenta omnia vendi jussit, nΘI oneribus portandi usui essent militem quomque triginta dierum frumentum ac soptenos vallos ferre coegit. Cuidam Propter Onus aegre incedenti dixit: 'Quum te gladio vallare scieris, tunc. vallum ferre desinito.' in redacto in di ciplinam exercitu, urbem Numantiam obsedit Numantini, is fame adacti se ipsi trucidaverunt. Captam urbem Scipio delevit, et de ea triumphavit. 4. Scipio censor fuit cum Mummio viro nobili, sed segniore. Tribu movit quendam, qui ordines ducens praelio non interfuerat. Quumque ille quaereret cur notaretur, quis custodiae causa in castris remansisset, Scipio respondit: on amo nimium diligentes.' Equum ad init adole centi, qui in obsidione Carthaginis, vocatis ad coenam amicis, diripiendam sub figura urbis Carthaginis placeitiam inmensa pomerat quaerentique causam Quia,' inquit Sciaas pio, ni prior Carthaginem diripuisti. V Contrk Mummius, Scipionis collega, neque ipse notabat quenquam, et notatos collega, quos poterat, ignominiae eximebat. Unde Scipio, quum ei cupienti censuram ex majestate reipublicae gererct impedituento esset Mummii segnities, in senatu ait: Mitia nam mihi collegam dedissetis, aut non dedissetist 5. In Scipione miliano etiam multa privatae vitae dicta factaque celebrantur. Cato Laelio familiariter usus est.

Forunt cum eo Scipionem saeph rusticatum fuisse, eosque incredibiliter repuerascere solitos esse, quum rus ex urbe, tanas quam e vinculis, evolavissent. Vix audeo dicere de tantia viris; sed ita narratur conchas eos ad litus maris legeroconsuevisse, et ad omnem animi remissionem ludumque descendere. ortuo Ρaulo Smilio Scipio, cum fratre haerea relictus, antinum ver fraternum in eum ostendit; nam uni-4 versam ei haereditatem tradidit, qud illum videret re familiari minus qukm se instructum Pariter, defuncta matre,

113쪽

B-R VI. Ioa omnia bona materna sororibus concessit, quanquam nulla pars haereditatis ad eas lege pertineret. 6. Quum in concione interrogaretur, quid sentiret da

morte Tiberii Gracchi, qui populi favorem pravis largitionishus captavgrat, palknt resIUiadit, eum jure caesum videri. Quo responso exacerbata concio acclaniavit tum Scipio clamorem ortum a vis plebecula animadvertens ac ant,' inquit, quibus Italia noverca ost, non mater.' Quum magis etiam obstreperet populus, ille vultu constanti filo lium,' inquit, armatoriani toties clamore non territus, qui IoPossum vestro moveri '' uno oonstantia et auctoritate viri perculsa plebs conticuit. Deinde, quasi vim sibi mox inserendam animo praesagiret, malani sibi repetidi gratiam laborum pro republica susceptorum ab ingratis civibus qtie ius est axima Patrum frequentia domum deductus est. I57. ostridie illi domum so validus receperat, Scipio repente in lectulo exanimis os iuventus. De tanti viri morte nulla habita est quaestio, ejusque corpus velato capite est elatum n livor in ore apimreret. Metellus, licet Scipionis inimicus, hanc nece ui adeo graviter tulit, ut ea audita, asin forum advolaverit, ibiqiι moesto vultu clamaverit Concurrite, cives moenia urbis nostrae eversa sunt; Scipioni Intra suos Penates quiescenti nesaria vis illata est.' idem Metelliis filios suos jussit funebri ejus lecto humeros subj cere, eisque dixit: unqitain a vobis id ossicium majori usviro praestari poterit.' Scipioliis patrimonium tam exiguum suit, ut triginta duas libras argenti, duas et selibras auri tantum reliquerit. S. Quum duo consules, quorum alier inops erat, alter autem avarus, in senatu conteiiderent, uter in Hispaniam ad sobellum gerendum mitteretur ac magna interiatres esset dissenε io, rogatus sententiam Scipio mitianus Ne

trum,' inquit, mihi mitti placet; ilia alter nihil habet, alteri nihil est satis. Scilicet ad rem bene gerenda j

dicabat pariter abesse debere inopiam et avaritiam. Alio requi maxim ver ndum est ne publicum munus quaestui h beatur, et praeda communis in privatum imperatoris lucrum convertatur IMnge ab hic culpa alienus fuit Scipio ; nam post dilos conηulatus et totidem triumphos ossicio legationis funge iis Septem tantiim servos sectim duxit. DCarthaginis εο et Numantis spoliis comparare plures certe potuerat; sed

114쪽

nihilo loeupletior, Carthagine eversa fuit, quam anth. Itaquae

quum per populi Romarii socios et extera nationea iter sacer et non mancipia ejus, sed victoriae numerabantur, nec qualitum auri et argeriti, sed quantum dignitatis atque gloriae secum ferret, aestiuiabatur.

s. Tiberius Gracchus et Caius Graechus Scipionis Ahia cani ex filia nepotes erant. Horum adolescentia bonis artibus et magii omnium spe floruit Ad egregiam quippe i

1 dolem a edebat optima educatio. Extant Corneliae m tris epistolae, quibus apparet eos non solum in gremio matris educatos fuisse, sed etiam ab ea sermonis elegantiam hau isho. Maximum matronis ornarrientum esse liberos bene i stillitos merito putabat sapientissima illa mulier quum a is pana matrona apud illam hospita, ornamenta sua, quae erant illa aetate pretiosissima, ostentaret ei muliebriter, Cornelia traxit eam sermone, quousque a schola redirent liberi quoa reversos hospitae exhibetis En haec,' inquit, mea ornamenta. V Nihil itidem istis adolescentibus neque a naturreso qii a doctrina defuit; sed arrabo rempublicam, quam eri potuissent, impi perturbare maluerunt. 10. Tiberius Gracchus, quum esset tribunus plebis, a s

natu descivit populi favorem prosusis largitionibus sibi come iliavit agros plebi dividebat; dabat civitatem omnibuaas Italicis provincias novis coloniis replebat quibus rebus viam sibi ad Pgnum parare videbatur. Qirare convocati patrμs deliberabant quidliam acieiidum esset Tiberius in Capitolium venit. nianum ad caput reserens quo Sigii a lutem suam populo commendabat hoc nobilitas ita accepit, a quasi diadema posceret. 'um Scipio Nasica, quum esset consobrinus Tiberii Gracchi patriam cognationi praetulit, sublataqtie dextera proclamavit: Qui rempublicam salvam esse volunt, me sequantur ' dein Gracchum fugientem e secutus in eum irruit, suaque manu eum interfecit. Mortui

a Tiberii corpus in flumen projectum est. 11. Caium Gracchum idem furor, qii fratrem Tiberium,

invasit seu vindicatae fraternae necis, Seu comparatidae r giae potentiae causa, vix tribunatum adeptiis est, quum Pe

sima coepit inire consilia maximas largitiones fecit aer

rium effudit legem de frumento plebi dividendo tulit. Per-

115쪽

B- I. los niciosis Gracchi consiliis, quanta poterant contentione, obsi tebant omnes boni, in quibus maxime Piso vir consularis. Is quum multa contra legom ruinentariam dixisset, lego tamen lata, ad frumetitum cum caetoris accipiendum vetiit: Gracchus animadvertit in coiicioneilaonem stantem euin sic coinpellavit, audietite populo Minano. Qui tibi constas, Piso, quum ea lege frumentum i etas, quali dissuasisti Cui is Noli in quidem Graccho,' inquit, niea bona tibi viritim dividere liceat sed si acies, partem petam. Quo responso aperi declaravit vir gravis et sapiens lege, stquam tulerat Gracchus, patrimonium publicum disηipari. l2. Decretum a senatu latiim est, ut videret consul opimius, ne quid detrimetiti respublica caperet; quod decretum, nisi in laxi in discrimine ferri non solebat Caius Gra chus, armala familia, Aventinum occupaverat. Quamobrem oconsul vocato ad arma populo, Caium aggressus est, qui pulsus, dum a tomplo Dianae desiliit, talum littorsit, et, quum jam a satellii ibus opimi coinprehelideretur, juguluin servo Praebuit, qui dominum et mox sometipsum super domini co Pus litteremit. -- promiserat se pro capite Gracchi au- sorum repensurum esse quar Septimuleius quidam lancea praefixum ait caput attulit, eique aequale auri pondus per solutum est. Aiunt etiam illum prius cerviceri erforata, e Tebroque exerrapto, plumbum insudisse, quo gravius essio

Tetur. M

I.' occiso Tiberio Graccho, quum aenatus consulibus mandasset, ut in eos, qui cum Tiberio consenserant, Dimadverteretur, Blosius, quidani Tiberii amicus, pro se deprec tum venit hancque, ut ibi ignosceretur, causam afferebat,

quod tanti Gracchum fecisμEt ui quidquid ille vellet, sibi a Molendum putaret. Tum consul: Quid ' ait, ' si te in Capitolium saces ferre vellet, obsecuturusne voluntati illi uafuisses propter istant quam actas, familiaritatem ' unquam,' inquit Blosius, id quidem voluisset; sed, si voluisset,

paruissem.' Nesaria est ista vox nulla enim est exouaatio a peccati, si amici oausa peccaveris.

I4. Quum Corinthii adversus Romanos rebellasent, e rumque legatis injuriam fecissent, Lucius Mummius consul, conscripto exercitu, Corinthu in prosectus est Corinthii, M

116쪽

los ILLUaTRIOUS AE MANS.veluti nihil negotii bello Romano suscepissent, omnia neglexerant. Praedam, non praelium cogitantes, vehicula duxerant ad spolia Romanorum repotianda Coiijuges liberosque ad spectaculiam certaminis in iontibus posuerunt Quam vecordiam celerrima poena consecuta est; nam praelio ante oculos auorum commisso caesi, lugubre his spectaculum et gravem uotus metrioriam reliquerunt. Conjuges et liberi eorum, de spectatoribus captivi facti, praeda victorum fuerΘ. Urbs ipsa Corinthus direpta primum, deinde ubi praeci- 1 nente diruta est populus omnis sub corona venditus dux eorum victus domum refugit eamque incendit conjugem interfecit, et in ignem praecipitavit; ipse veneno interiit. 15. Erat corinthi magna vis signorum tabularumquBPretiosatum, quibus Mummius urbem et totam replevit it 1 liain, nihil vero in domum suam intulit sed harum rerum adeo rudia et ignarus erat Mummius, ut, quum eas tabulRS Romam portanda locaret, edixerit conducentibus, si stuperdidissent, nova esse reddituros. Una eximii pictoriari bella ludentibiis alea militibus alvei vicem praestitit aes tabella deinde, qtium pranda Venderetur, ab Attalo rege ex millibus nummorum empta est. Mummius pretium admia ratus, Ex alteia judicio pulchritudinem tabellae suspie tus est, atque venditionem rescidit et tabellam jussit' mam deserri.

M QUINTU METELLUS, URNAMED MACEDONICUS.

16. Quintus Metellus, a domita Macedonia dictus ac donicus, missus vi adver us seu -Ρhilippum, hominem humili loco natum, qui se Persei regia filium mentiebatur, eaqii fraude Macedoniam occupaverat. Fabulam autems hujusmodi finxerat: praedicabat se ex erseo rege ortum, et ab eo fidei cujusdam viri Crotensis commissum, ut in belli casus, quod tunc ille cum Romanis gerebat, aliquod veluti Semen stirpis regiae reservaretur datum ei insuper libellum signo Persei impressum, quem puero traderet, quum adis

sa berem aetatem venisset. Mortuo Ρerseo se Adrumeti ducatum usque ad duodecimum aetatis annum, ignarum uiam generis sui, eumque existimavisse patrem, a quo educaretur. Ab eo tandem torti proximo detectam fuisse originem suam,

sibique libellum traditum. Erat praeterest juveni forma, quae

117쪽

Persei filium non dedeceret Huno Metellus bis praelio 1 dit, et die triumphi ante currum egit. 17. ostea Quintus Metellus bellum in Hispania contra

Celtiberos gessit et quum urbem, quae erat caput gentis, obsideret, jamque admota machina, partem muri, quae Sola convelli poterat, brevi disjecturus videretur, humanitatem certae victoriae praetulit. Vir quidam in Obsessa civitatem bilis, nomine Rethogenes ad Metellum transiorat, relictis in oppido filiis Irati cives Rethogenis filios machinae ictibus objecerunt. Nihil motus periculo filiorum pater hortabatur 10 Metellum, ut ne oppugnatione desisteret; at Metellus obsidionem maluit solvere, quam pueros in conspectu patri crudeli nece interfici atque hujus mansuetudinis fructum tulit; namque multae aliae urbes admiratione hujus facti se sponte ei dediderunt. 1518. Metellus, quum urbem Coniebriam viribus expugnare non posset, ad sallendum hostem coli vertit animum, et iam reperit, qua propositum ad exitum perduceret. Itinera magno impetu ingrediebatur, deinde alias atque alias regiones petebat modo hos occupabat montes, modo ad illos ustransgrediebatur. Quum interim et suis et hostibus ignotaeSSet Rusa, cur si sua mutaret consilia, a quodam amico interrogatus, quid ita incertum belli genum sequeretur' 'Absiste,' inquit etelluη ista quaerere namque tunicam meam exurerem, si eam Consilium meum Acire existi Mmarem. ostquam vero et exercitum suum ignorantia et

hostes errore implicavit, quum ali cursum direxisset, subito ad Contebriam reflexit, eamque inopinatam et attonitam oppreSSit.

19. Raram etelli Macedonici felicitatem multi scrip aotores concelebrant ea quidem ipsi omnia contigerunt, quae beatam vitam videntur moere Fortuna eum nasci voluit in urbe terrarum principe parentes nobilissimos dedit adjecit animi eximias dotes et corporis vires, quae tolerandis laboribiis sussicere possent multa decora in ejus domum M congessit: nam quum ipse consul censor etiam, augurque flaisset, et triumphasset, tres filios consules vidit, e quibus unum etiam et censorem et triumphantem, quartum autem praetorem tres quoque filias bene nuptas Hunc autem vitae cursum consentaneus finis excepit; nam Metellum ulti mmae senectutis spatio defunctum, et leni mortis genere inter

118쪽

scilla complexusque naisrum extinctum, filii et generi humeris suis lis urbem sustulerunt, et rogo imposuerunt.

QUINTUM METELLUS, SURNAM ED NUMIDICUS.

20. Quintus Metellus consul cum Iugurtha, Numida rum rege, bellum geουsit is, a Micipsa. adoptatus, duos ejus filios fratres suos interfecerat, ut solus umidiae imperio ly tirestur Micipsa in amicitia et societate populi Romani semper permnia Serat. ostquam igitur Romae cognitum est nefariis in Jugurthae scelus, placuit illud Icisci. Metellua

Is cum exercitu in Africani navigavit, et cum O'te manus conseruit. Qua in parte Iugurtha affuit, ibi aliquandiu cert tum est, ne lite hic ullum boni ducis aut militis officium praetermisit. Caetori vero ejus milites primo congressu pulsi fugatique sunt Iugurtha in oppidum munitum perfugit. Jau-Is cis post diEbus Metellus eum insecutus, iterum praelio sudit: umidiam vastavit, urbes amplas et munitissimas cepit; quae victoria ei nomen umidici socii. 2 l. ostea Quintus eteilus censor factus est, ejusque egregia fuit celisura, et omnis vita plena gravitatis auum

M a 3 iiii micis accusatus, causari de pecuniis repetundis dic ret, et ipsitis tabulae circumferrentur judicibus ii spiciendae, nemo ex illis suit, qui non removeriti oculos, et se totum averteret, ne quisquam dubitare videretur, verumne an salsum esset, quod ille retulerat in tabulas. Quum Saturninus, a triburius plebis, legem senatus majestati adversam et reipublicae perniciosam tulisset, etellus in eam legem jurarem luit, eaque de causa in exilium actus est. Honestum Rhodi secessum invenit, ibiquε literis operam dedit. Ita vir somtissimus de civitate maluit decedere, quam de sententia, is eique salus patriae dulcior quatia conspectus uti.

22. etelli filius precibus et lachrymis a populo impetravit ut pater ab exilio revocaretur. Is sorte ludos spectabat, quum ei redditae sunt literae qilibus scriptum erat, a imo senatus et populi consensu, reditum illi in patriam datumas esse. Nihil eo nuncio moveri visus est: non prius e theatro abiit, quum spectaculum ederetur; non laetitiam suamproxim sedentibiis ulla ex parie ostendit, s ed Summum ga dium intra se continitit, parique vultu in exilium abiit, et suit restitutus; de moderatu in inter secutidas et adversas res 4 gessit animum L Tantus vero ad Eum advenientem concur-

119쪽

BOOK I. Iussus est factus, ut dies totus consumptus sit in gratulationibus illum ad portam urbis excipientium inde in Capitolium ascendentem, et lares repetentem uniVersa propemodum civitas deduxit.

23. arcus milius Scaurus nobili familia ortus est,

Sed paupere. Nam pater ejus, quamvis patricius, ob rei s miliaris inopiam carbonarium negotium exercuisse dicitur Filius ipso dubitavit primo utrum honores peteret, an argentariam saceret; sed quum eloquentia valeret, ex ea gloriam io et opes peperit. Consul actus, severum se pro tuenda militari disciplina praebuit cujus disciplinas exemplum admiratione dignum reserebat ipse in iis libris, quos de vita sua

scripaerat. Quum in eo loco, ubi posuerat castra, arbor esset, maturis fructibus onusta, postridie abeunte exercitu, arbor i5 intactis fructibus relicta est. Idem Publio Decio praetori, quod so transeunte sederet, et assurgere jussus non paruisset, Vestem scidit, sellam regit, et, nequis ad eum in jus iret, edixit. 24. Marcus Scaurus, ut in tuenda militari disciplina, si uoin punienda filii sui ignavia sui severus Quum enim in quodam praelio Romani equites pulsi, deserto imperatore, Romam pavidi repeterent, in quibus erat ipse Scauri filius, misit pater, qui ei dicerent se libentius occursurum esse filii in acie intersecti ossibus, quam visurum reducem reum tam asturpia sugae adeoque conspectum irati patris degeneri filio esse vitandum, si quid verecundiae in animo superesset. Non tulit juvenis ignominiae dolorem, et moerore consectus interiit.

25. Marcus Scaurus, quum esset Summa senectute et Madversa valetudine, pristinum animi vigorem retinuit. V rius quidam, patria Hispanus, vetus Scauri inimicus, senem opprimere conatus est. Accusabat eum acceptae ab hostibus pecuniae ad prodendam rempublicam Scaurus, nobilissimis monibus remixus, deseendit in soruin dataque re ms Mendi stemitate paueis verbis ita causam egit Erras Hispanus iiii, Marcum Scaurum, senatus principem, ab hoste corruptum esse, et populi Romani imperium prodidisse; Marotis vero Scaurus, princeps senatus, negat se esse huic culpae affinem testis nemo est utri vos potius credendum s

120쪽

putatis ' ' Quis dicti gravitato periculum intentatum propulsavit: nam statim populus accusatorem ab illa actione depulit.

26. Publius Rutilius Rufus vitae innocentia enituit: quum nemo esset in civitate illo. integrior, omni honore dignus est habitus et consul actus Quum eum amicus quidam rem injustam aliquando rogaret, et Rutilius constanter negaret, indignatus amicus dixit ' Quid igitur mihi opusio est tua amicitia, si quod rogo non sacis Imo, Ἀε- spondit Rutilius, quid mihi tua, si propter te aliquid inhonest sacere me oporteat '' Sciebat quippe vir sanctus tam contra ossicium esse amico tribuere quod aequum non sit, qukm non tribuere id, quod rect possimus atque si sortέ ab amici a nobis postulent, quae honesta non sunt, religionem et fidem esse amicitae anteponendam. 27. Rutilius tamen tu invidiam Equitum Romanorum venit, quod ab eorum injuriis Asiam, cui tunc praeerat, defendisset quare ab iis repetundarum accusatus est Rutita lius, innocentia fretus', senatoris insignia non deposuit judicibus non supplicavit ne ornatius quidem causam sum dici voluit, quum simplex veritatis ratio serebat; itaque damnatus est, et Mitylenas exulatum abiit. Illi, Asiam petenti, omnes hujus provinciae civitates legatos miserunt. as Hospitio eum, opibus, omni auxilio iuverunt. Quum Rutilium quidam consolaretur, et diceret instare arma civilia, brevique futurum, ut omnes exules reverterentur ' Quid tibi,' inquit Rutilius, mali feci, ut mihi priorem reditum optares, qukm exitum v malo patria meo exilio erubescaei,

28. arcus Livius Drusus, patre consulari genitus, relictum sibi patrimonium profusis largitionibus dissipavit, adeo ut ipse profiteretur, nemini se ad largiendum quidquamas reliquiisse praeter cae um et coenum. Unde, quum pecunia egeret, multa contra dignitatem facit. Tribunus plobis primo senatus causam suscepit; sed audax et vehemens, ut Propositurn Maequeretur, leges perniciosa tulit: quibus