장음표시 사용
101쪽
cognosco,'' inquit vodem tuam ' V te Nasica Homo es impudens ego, quum te quaererem, ancillae tuae credidit domi non esses tu non mihi credis ipsi.'
6. arcusiorcius Cato, ortus municipio Tuscillo lescentulus priusquam honoribus operam daret, rure in praediis paternis versatus est, deinde Romam demigravit, et in foro esse coepit. trimum stipendium meruit annorum decem septemque, Quinto Fabio consule, cui postea semper adhaesit. Inde castra secutus est Claudii Neronis ejusque Ioopera magni aestimata est in praelio apud Senam, quo cecidit
Hasdrubs fratervianti ibalis Ab adoloseontia frugalitatem temperantiamque siluit. Ῥellibus haedinis pro stragula veste
utebatur eodem cibo, quo milites, vescobatur; quam in bellicis expeditionibus potabat; si nimio entu torqueretur, 15 acetum si vires deficerent, paululum vilis vini. T. Quaestor Scipioni Africano obtigit, et cum eo parum amice vixit: nam parcimoniae amans haud probabat sum intus, quos Scipio faciebat Quare, eo relicto, Romam rediit, ibique Scipionis vitam palam et aperte reprehendit, quasi mili uotarem disciplinam corrumperet Dictitabat illum cum pallio et crepidis solitum ambulare in Gymnasio, palaestrae ope ram dare, militum licentiae indulgere. Quod crimen non verbo, sed facto, diluit Scipio. Nam quum ea de re legati
Roma Syracusas missi essent, Scipio exercitum omnem O 25 convenire et classum expediro jussit, tanquam dimicandum
eo die terra marique cum Carthaginiensibus esset, postridie, legatis inspectantibus, pugnae simulacrum exhibuit Tum eis armamentaria, horrea, omnemque belli apparatum ostendit Roversi Romam legati omnia apud exercitum Scipio adnis praeclar se habere renuntiarunt. S. Eadem asperitate Cato matronarum luxum insectatus est. Scilicet in medio ardore bellitunici, Oppius, tribunus plebis, legem tulerat, qua vetabantur mulieres Romanae plus semuncia auri habere, vestimento varii coloris uti, et juncto asvehiculo in urbe vehi. Consecto autem bello, et florente republica, matronae pristina ornamenta sibi reddi postulabant; omnes vias urbis obsidebant, virosque ad forum descendontes orabant, ut legem Oppiam abrogarent. Quibus acerrimhrestitit Cato, sed frustr. nam lex sui abrogata. 40
102쪽
s. Cato, creatus consul, in Hispaniam adversiis Celiiberos Prosectus est. Quos acri praelio vicit, et ad deditionem compulit eo in bello Cato cum ultimis militum parcimoniα, vigiliis, et labore certavit, nec in quenquam gravius severius que imperium exercuit, quam in semetipsum. Quummi panos ad desectionem pronos videret, cavendum judicavit, ne deinceps rebellare possent. Id autem effecturus sibi via debatur, si eorum muros dirueret. Sed veritus ne, si id universis civitatibus imperaret communi edicto, non obtem- is perarent, scripsit ad singulas separatim ut muros diruerent, epistolasque omnibus simul eodemque dis reddendas cur vit. Quum unaquaeque sibi soli imperari putaret, universae Paruerunt. Cato, Romam reversus, demispania triumphavit 10. Postea Cato censor factus severe ei praefuit Uestati. Is am, et in complures nobiles animadvertit, et imprimis Lucium Flaminium virum consularem senatu movit. Cui inter alia facinora illud objacit. Quum esset in Gallia Fl
minius, mulierem, cujus amore deperibat, ad coenam vit, eique sorth inter coenandum dixit multos capitis damn a tos In vinculi esse, quos securi percussurus esset. Tum illa negavit se unquam vidisse quenquam securi ferientem, et
pervelle id videre. Statim Flaminius unum ex his, qui in carcere detinebantur, adduci jussit, et ipse securi percumit. Tam perditam libidinem eo magis notandam putavit Cato, a quod cum probro privato conjungeret imperii dedecus. Quid enim crudalius qukm inter pocula et dapes ad spectaculum
mulieris humanam victimam mactare, et mensam cruore
respergere lIl. Quum in senatu de inrito unico bello ageretur, a Cato jam senex delendam Carthaginem censuit, negaVitque,
e stante, salvam esse posse rempublicam. Quum autem
id contradicente Scipione Nasica, non sacile atribus persuaderet, deinceps quoties de re diqua sententiam dixit in aenatu, addidit aempe Hoc censeo, et Carthaginem emos delendam. Tandem in curiam intulit ficum praecocem et excussa toga effudit cujus quum pulchritudinem Patres admirarentur, interrogavit eos Cato quandonam ex arbore lectam putarent lollis ficum recentem videri assirmantibus V AN qui,' inquit tertio abhinc die scitote decerptam esse Car-- thagine tam prope ab hoste absumus.' Novit ea res P trum animos, et bellum Carthaginiensibus indi tum est.
103쪽
I2. Fuit Cato ut senator egregius, ita bonus pater quum ei natus esset filius, nullis negotiis nisi publicis impediobatur, quominus adesset matri insantem abluenti et fasciis in-Volventi. Illa enim proprio lacte filium alebat. Ubi aliquid intelligere potuit puer, eum pater ipse in literis instituit, ii sch idoneum et eruditum domi servum haberet. Nolebat enim servum filio maledicere, vel aurem vellicare, si tardior in discendo esset neque etiam filium tanti beneficii, hoc est doctrinae, debitorem esse servo. Ipso itaque ejus ludumagistor, ipse legum doctor, ipse laniata suit. Conscripsit io manu sua grandibus literis historias, ut etiam in paterea
domo ante oculos proposita haberet veterum instituta et e empla.
13. Quum postea Catonis filius in exercitu Pompilii tiro
militaret, et Pompilio visum esset unam dimittere legionem, is Catoni quoque filium dimisit, sed quum i amore pugnandi in exercitu remansisset, Cato pater ad ompilium scripsit
ut,.si filium pateretur in exercitu remanere, Secundo eum
obligaret militiae sacramento, quia, Priore amisso, cum hOS-tibus jure pugnare non poterat. Extat udque Catonis a satris ad filium epistola, in qua scribit se audivisse eum mi sum factum esse a Pompilio imperatore, monetque eum ut caveat ne praelium ineat. Negat enim jus esse, qui miles
non sit, eum pugnare cum hoste.
I4. Agricultura plurimum delectabatur Cato, malebat inque agrorum et pecorum fructu, quam scenore ditescere. Quum ab eo quaereretur, quid maxime in re familiari expediret Respondit, bene pascere. Quid secundum P Satis bone pascere. Quid tertium v mal pascere. Quid quartum Araro. Et quum ille, qui quaesierat, dixisset, quid sce asneraria Tum Cato, Quid, ' inquit, hominem occidere '
Scripsit ipse, villas suas ne tectorio quidem fuisse perlitas, atque postea addidit Neque mihi aedificatio, neque vas. neque vi timentum ullum est pretiosum si quid est, quo uti possim, utor si non est, facit careo. Suo quemque uti et a s ui per me licet mihi vitio quidam vertunt, quod multis egeo ; at ego illis vitio tribuo quod nequeunt egere. 15. Injuriarum patientissimus sui Cato. Quum ei causam agenti, Protervus quidam, pingui saliva quantiu poterat attracta, in frontem mediam inspuisset, tulit hoc leniter, et, s
Ego, inquit o homo affirmabo salii eos, qui te negant os hah re. Ab alio homine improbo contumeliis proscissus:
104쪽
Iniqua,'' inquit, 'tecum mihi est pugna tu enim probra λ- essἡ audis, et dicis libenter mihi vero et dicere ingratum,
et audire insolitum. V Dicere solebat acerbos inimicos melius de quibusdam mereri qum eos amicos, qui dulces vides antura illos enim saeph verum dicere, hos nunquam. 16. Cato ab adolescentia usque ad extremam aetatem inismicitias, reipublicae causa, suscipere non destitit: ips a multis acidusatus, non modo nullum existimationis detrimentum secit, sed, quoad vixit, virtutum laude crevit. Mu-I tum et octogesimum annum agens, ab inimicis capitali orimine accusatus, suam ipse causam peroravit, nec quisquium,
aut memoriam ejus tardiorem, aut lateris firmitatem imminutam, aut os haesitatione impeditum, animadvertit. Non iulum enervavit, nec affixit senectus ea aetate aderat amicis; is niebat in senatum frequens Graecas etiam literas senex didicit. Quando obreperet senectus, vix intellexit Sensim sine sensu aetas ingravescebat nec subito fracta est, sed diuturnitate quasi extincta. Annos quinque et octoginta
natus excessit e vita. M TITUS QUINTIUS FLAMINIUS.IT. Titus Quintius Flaminius, filius ejus, qui apud Tr
almenur periit, consul missus est adversus Philippum Maoedonum regem, qui Hannibalem pecunia et copiis juverat, Atheniensesque populi Romani socios armis lacessiverat. a Contraxerant autem bellum cum Philippo Athenienses haudquaquam digna causa. Duo juvenes Acarnanes, non initiati, templum Cereris cum caetera turba ingressi sunt. Facile eos sermo prodidit. Perducti ad antistites templi, etsi manifestum erat eos per errorem ingressos, tanquam ob insana dum scelus intersecti sunt Acarnanes, suorum nec m-
moti, ad vindicandos illos auxilium a Philippo petierint, qui
terram Atticam igne ferroque vastavit, urbes complures cepit, Athenas ipsas oppugnaVit. S. Quintius exercitu conscripto maturius quam solitias erant priores consules prosectus, in Graeciam magnis itineribus contendit. Tunc caduceator a rege venit, locum Rotempus colloquendi postulans. Flaminius, victoriae quum pacis avidior, tamen ad constitutum tempus venit in coli
quium, postulavitque ut hilippus omni Graecia decederet. 4 Accensus indignatione rex exclamavit: Quid victo impe-
105쪽
rares gravius, Tite Quintia ' Et quum quidam ex circumstantibus octilis aeger adjecisset, aut bello vincendum, aut melioribus parendum esse, apparet id quidem,' inquit Philippus, etiam caeco,' jocans in ejus valetudinem oculorum. Erat quippe Philippus dicacior natura, quin regem decet, se ne inter seria quidem satis risu temperans. Dein re fBota se ex colloquio proripuit Eum Flaminius bis praelio fudit castrisque exuit. 19. Quintius Flaminius Graeciae veterem statum reddidit, ut legibus suis viveret, et antiqua libertate seueretur. 1o Adorat ludorum Isthmiorum tempus, ad quod spectaculum Graecia universa 'nvenerat. Tum praeco in mediam ar nam processit, tubaque silentio acto, haec verba pronunta Vit Senatus, populusque Romanus et Titus Quintius PI minius imperator, Philippo rege et Macedonibus devictis, is omnes Graeciae civitates liberas esse jubet.' dita voce
Praeconis, majus gaudium fuit, qukm quantum homines o uent capere vix satis credebat se quisque audivisae alii alios intuebantur mirabundi revocatus praeco, quum unus quisque non audire tantum, sed videre etiam libertatis suae in nuncium averet, iterum pronunciavit eadem Tum tantus clamor ortus est, ut certo constet aves, quae supervolabant, attonitas paventesque decidisse.
20. Quintio Flaminio triumphus a Senatu decretus est. Postea quum Prusias, Bithyniae rex, legatos Romam misisset, uscasu accidit ut legati apud Flaminium coenarent, atque ibi de Hannibale mentione acta, ex his unus diceret eum in Prusiae regno esse. Id postero die Flaminius senatui det lit. latres, qui vivo Hannibale, nunquam metu acui erant,
legatos in Bithyniam miserunt, in his Flaminium, qui Han sonibalem sibi dedi poscerent. primo colloquio Flaminii,
ad domum Hannibalis custodiendam, milites a rege missi sunt. Hannibal septem exitus e domo secerat, ut semper aliquod iter fugae praeparatum haberet Postquam nunciatum est ei milites regios in vestibulo esse conatus est postico occulto asfugere ubi vero id quoque obseptum sensit, et omnia clausa esse, hausto, quod sub annuli gemma habebat, veneno a
sumptus est. LUCIUM PAULUs AEMILIUS, AEURNAMED MACEDONIOUS.
2 l. . U. 5M A. . t 70 lautus milius ejus, qui εο ad Cannas cecidit, filius erat. Consul sortitus est Maced
106쪽
niam provinciam, in qui Perseus, Philippi filius, paterni in
Romanos odii haeres bellum renovaverat. Quum adversus Perseum profecturus esset, et domum suam ad vesperum rediret, filiolam suam Tertiam, quae tunc erat admodum parva, osculans, animadvertit tristiculam; ρ Quid est,' inquit, 'mea
Tertia, quid tristis es pater,' inquit illa, Perse
periit: V erat autem mortua catella eo nomine. Tum ille arctius puellam complexus Accipio omen,' inquit mea filia. Ita ex sertuito dicto quasi spem certam clarissimi 1 triumphi animo praesumpsit. Ingressus deinde Macedoniam, recth ad hostem perrexit. 22. Quum duae acies in conspectu essent, Sulpicius Gallus, tribunus militum Romanum exercitum magno metu liberavit. Is enim, quum lunae desectionem nocte sequentii futuram praesciret, ad concionem vocatis militibus, dixit: octe proxima, ne quis id pro portento accipiat, ab hora secunda usque ad quartam luna desectura est. Id quia n turali ordine et statis fit temporibus, et sciri ante et praedici potest. Itaque, quemadmodum nemo miratur lunam nunc
a pleno orbe, nunc senescentem exiguo cornu migere, sic mirum non est eam obacurari, quando umbra terrae conditur.'
Quapropter Romanos non movit illa desectio Macedon svero eadem, ut triste prodigium, terruit. 23. Paulus milius cum Perseo acerrime dimicavit teras tio Nonas Septembris Macedonum exercitus caesus sug iusque est rex ipse cum paucis fugit. Fugientes persecutus est milius usque ad initium noctis. Tum se in castra Victor recepit. Reversum gravis cura angebat, quod filium in castris non invenisset Is erat Publius Scipio, postea AD , ricanus deleta Carthagine appellatus, qui decimum septimum tunc annum agens, dum acritis sequitur hostes, in partem aliam turba abreptus aerat. edia tandem nocte incarira rediit. Tunc recepto sospite filio, pater tantae victoriae gaudium sensit. Victusterseus in templum confiig as rat, ibique in angulo obscuro delitescebat deprehensus et cum filio natu maximo ad consulem perductus est.24. Perseus pulla veste amictus castra ingressus est. Non aliis ad ullum spectaculum tanta multitudo occurrit. Rex captivus progredi prae turba non poterat, donec consul uictores misit, qui submovendo circumfusos, iter ad praetorium facerent Paulus Emilius, ubi audivitierssum adesae, consurrexit, progressusque paulum introeunti regi manum
107쪽
Boo V. M porrexit: d genua procumbentem erexit introductum in tabernaculum suo lateri assidere jussit. Deinde eum inter rogavit, qua inductus injuria bel um contra populum Roma num tam infesto animo suscepisset ' Rex, nullo dato onso, terram intuens, diu flevit. Tum consul: Bonum, 's' inquit animum habe ; populi Romani clementia non modo spem tibi, sed prope certam fiduciam salutis praebet. 25. Postquam erseum consolatus est Paulus Emilius, sermonem ad circumstantea Romanos convertit Videtis,' inquit, exemplum insigne mutationis rerum humanarum Is vobis hae praecipv dico, juvenes ideo nemino decet in quenquam superbe agere, nec rosenti credere fortunae. ει dis Perseus a consule ad coenam invitatus est, et alius omnis ei honor habitus est, qui haberi in tali fortuit poterat. Deinde quum ad consulem multarum gentium legati is gratulandi causa venissent, Paulus Emilius ludos magno ain paratu secit, lautumque convivium paravit qua in re curam et diligentiam adhibebat, dicere solitus et convivium instruere et ludos parare viri ejusdem esse, qui sciret bello
26. Consecto bello, Ρaulus Emilius regia nave ad urbem est subvectus Completae erant omnes iberis ripae, bubhm effusa multitudine. Fuit ejus triumphus omnium longe magnificentissimus Populus, extructis per sorum tabulatis in modum theatrorum, spectavit in candidis togis Aperta stempla omnia et sertis coronata thure fumabant. In tres dios distributa est pompa spectaculi. trimus dies vix sus- fecit transvehendis signis tabulisque sequenti die translata
sunt arma, galeae, scuta, loriose, Pharetrae, argentum, aurumque ertio die, primo statim mane ducere agmen coepere a tibicines non festos solennium pomparui modos, sed bellicum sonantes, quasi in aciem procedendum foret Deinde agebantur pingues cornibus auratis et vittis redimit boveseentum et viginti. 27. Sequebantur Persei liberi, comitante educatorum et mmagistrorum turba qui manus ad spectatores cum lachrymis miserabiliter tendebant, et pueros docebant implorandam suppliciter victoris populi misericordiam. on filios incedebat cum uxore Perseu stupenti et attonito similis. Indhquadringentae coronae aures portabantur, ab omnibus sere οGraeciae civitatibus dono missae. Postremo ipse in curru
108쪽
Paulus auro purpuraque fulgens eminebat, qui magnam quiui dignitate alia corporis, tum senecta ipsa, majestatem prae a serebat. Post currum inter alios illustres viros filii duo AEmilii deinde equites turmatim, et cohortes peditum suis
quaeque ordinibus. Paulo a senatu et a plebe concessum est,
ut in ludis Circensibus veste triumphali uteretur, eique -- nomen Macedonici indItum. m. anus huic laetitiae gravis dolor admixtus est Nam Paulus Emilius, duobus filiis in adoptionem datis, duos taxΘ1 tum nominis haeredes domi retinuerat. Ex his minor, sermoeduodecim annos natus, quinque diebus ante triumphum p tris major autem triduo post triumphum decessit. Erat porro Emilius liberorum amantissimus eos erudiendos curaverat non solum Romana veteri disciplina, sed etiam Graeis cis literis optimos adhibuerat magistros, eorumque exercitiis omnibus ipse interfuerat, quum eum respublica alio non vocaret. uni tamen casum sortiter tulit, et in oratione,
quam de rebus a se gestis apud populum habuit optavi, inquit, ut siquid adversi immineret ad expiandam nimiam so felicitatem, id in domum meam potius qukm m rempublicam
recideret emo jam ex tot liberis superest, qui stuli AEmilii nomen Erat; sed hanc privatam calamitatem vestrae felicitas et secunda fortuna publica consolatur.' M. Paulus Emilius omni acedonum gaza, quae fuitas maxima potitus erat tantam in aerarium populi Romani pecuniam invexerat, ut unius imperatoris praeda finem attul rit tributorum; at hic non modo nihil ex thesauris regiis concupivit, sed ne ipse quidem spectare eos dignatus est. Per alios homine cuncta administravit, nec quidquam in
a domum suam intulit, praeter memoriam nominis sempite nam mortuus est adeo pauper, ut os ejus uxori nisi ve diis, quem unum reliquerat, undo non potuerit exolvi. Exequiae ejus non tam auro et ebore, qukm omnium benevolentia et studio fuerunt insignes. Macedoniae principes, quias tunc Romae erant legationis nomine, humeros suos unebrile to sponte subjecerunt. Quem enim in bello ob virtutem timuerant, eundem in pace ob justitiam diligebant.
30 Paulo Emilio consule Romam venerunt legati a 4 Ptolemaeo rege AEgypti, qui pulso fratre majore, Alexam
109쪽
driam tenebat. Nam Antiochus, rex Syriae, per speeiem reducendi in regnum majoris toleimaei AEgyptum invadere
conabatur. Ium navali praelio vicerat minorem Ptolemaeum et Alexandriam obsidebat nec procul abesse videbatur quin regno opulentissimo potiretur. Legati sordidati, barb1 et ca sPillo promisso, cum ramis oleae ingressi curiam procubuerunt.
Oratio sui etiam miserabilior qu m habitus orabant aen tum, ut opem regno AEgypti ferret. oti Patres legatorum Precibus, extemplo legationem miserunt, cujus prime Caius opilius Laenas, ad bellum inter fratres componem Iodum Iussus est Popilius adire prius Antiochum, deinde Ptolemaeum, eisque denunciare ut bello absisterent: qui a cus secisset, eum pro hoste a senatu habitum iri. 3l. Prope Alexandriam Antiocho occurrerunt ρgati, quos advenientes Antiochus amice salutavit, et Ρopilio de Istram porrexit a Popilius suam regi noluit porrigere, sed tabellas, in quibus erat senatusconsultum, ei tradidit atquBStatim legere jussit. Quibus perlectis, Antiochus dixit μὰ noli ibitis amicis, consideraturum, quid faciendum sibi esset. Indignatus opilius quod rex aliquam moram interponeret,
virga, quam malim gerebat regem mircumscripsit; ac, prius,' ait, quam ho circulo excedas, da responsum,
quod senatui reseram.' obstupefactus Antiochus, quum Parumper haesit set, Faciam,' inquit quod ense sena lus' Tum demum Popilius dextram regi, tanquan socio se amico, porrexit. Eadem dio, quum Antiochus excessisset
AEgypto, legati concordiam inter fratres auctoritato sua fidi maverunt Clara ea legatio fuit, quod AEgyptus Antiocho Mempta, redditumque regnum patrium stirpi Ptolemaei fu
erat. οPUBLIUS SCIPIO AEMILIANUs.
32. Publius Scipio Emilianus, Pauli Macedonici filius,
adoptione Scipionis Asricani nepos, a tenera aetate Graecis literis a Polybio, praestantis ingenii viro, eruditus est. Ex ejus
doctrina tantos fructus tulit, ut non modo sequales suos, sed Metiam majores natu, omni virtutum genere Superaret. Em perantiae et continentiae laudem ante omnia comparare studuit, quod quidem tunc dissicile erat. Mirum enim est, quo impetu ad libidines et epulas juvenes Romani eo tempore ferrentur At Scipio, contrarium vitae institutum secutus, s
110쪽
publieam modostiae et continentiae famam est adeptus Polybium semper domi militiaeque secum habuit semper inter
arma a studia versatus aut corpus periculis aut animum
diseiplinis exercuit. 33. Scipio Emilianus primum in Hispania, Lucullo duce, militavit eoque in bello egregia sui ejus opera. Nam rex
quidam barbarus, mirae proceritatis, splendidis armis ornatus, Meph Romanos provocabat, siquis singulari certamine secum velle congredi Quuntque nemo contra eunt exire auderet, 1 suam Romanis ignaviam cum irrisu et ludibrio exprobrabat. Non tulit indignitatem rei Scipio, progressusque ad hoclem, conserta pugna eum prostravit, pari Romanorum laetitia et hostium terrore, qud ingentis corporis virum ipse exiguae
staturae dejecisset Scipio muli majus otiam adiit pericu-1clum in expugnatione urbis, quam tunc obsidobant Romani: nam ipse Primus murum conscendit, viamque aliis militibus aperuit ob haec praeclar geria, Lucullus dux juvenem, Inm concione laudatum, murali corona donavit.