Henrici Regii Ultrajectini Fundamenta medica

31쪽

qua communiter est evacuandum, in illa retinetur. Atque hinc tumores oriri dictitur ex illapsu, vel collectione. Tu morum varietas praecipue originem ducit a variis illabentibus humoribus iisque vel alibi , vel in ipsis partibus, e pororum figuratione, vel aliter natis. Dum enim humores per poros transeunt, varie figurantur, Ddiversimode uniuntur inde naturam vel benignam vel maligna induentes, vel benignos, domabiles tumores ut per pituitam, oedemata; per bilem, erysipelata; per sanguinem; phlegmonas;item verrucas,&c vel malignos i epoindomabiles; ut per melancholia, scirrhos; per atram bile, CancroS per materiam mellea consistentia praeditam cvesicula inclusam, melicerides per adi possem ineatOmata per pultaceam, atheromata aliosque gignunt. Corporibus solidis, in partes procumbentibus fiunt eX.gr enterocele, epiplocele, exomphalos sive hernia intestinatis, omentalis,& umbilicatis. Tumoribus tape adest inflamatio, ut contingit in ery-spilate, phlegmone, paronychia, aliisque multis quod fit ob poros in partibus d humoribus ita adaptato , ut subtilis materia vehementius quasdam in iis partes agitare possit &secundum alios, ob humores calidos,in partem illapsos, vel ibidem genitos. Diminuta plus justo magnitudo est ex gr. in pedis,bra chii, vel alterius partis injusta brevitate, in atrophia,

phthisi.

Haec fere ex vi aliquid auferente , vel nutritionis desectu proficisci solet. Indecens numerus alicujus partis, est ejus vel ex super'

antia,

32쪽

struct b.

16 FuNDAMENTA Cap. I. antia vel defectit S. Exsupetantia est ex gr. in sexto digito , duplici ordi

ne dentium.

Defectus est in pedis vel manus ablatione, digitorum Vel aurium detruncationes item in calvitie,&c. In conveniens partium constructio , est pravus earum vel situs, vel neXUS. Pravus earum situs est in luxatione alicujus ossis in uteri procidentia; in intestini in scrotum prolapsu.&C. Malus partistia nexus est vel mala partium uni , vel prava continui in illis solutio. Mala partium unio est, ubi eicoaluere partes, quς a se mutuo separatae esse debent ut in coalescentia labiorum, palpebrarum podicis, C.

Solutio continui est, quae partium cohaerentiam, unitatem di sibivit qualis est in vulneribus , ulceribus, fracturis, carie ossis, contusione , fibrarum divulsione. Haec vulgo morbus comunis dicitur Numeratur autem a me inter morbos conformationis vel organico quia organum vitiat,4 conformationem parti debitam tollit. Praeter explicatas morborum species, etiam communes seu accidentariae quaedam eorum disterentiae proponi solent: nam

Primo, ratione originis, morbus alius est id iopathia, alius sympathia. Idi pathia dio pathia est morbus ab alio morbo non dependens. Estque protopathia, de utero pathia. Protopathia, sive morbus primarius est idiopathia quae ab alio morbo non est orta. Deuteropathia, sive morbus secundarius cst idio pathia,

Communes morborumae ereti . Protopa' thia. Deutero-

33쪽

Cap. II. A. 7thia, quae ab alio morbo originem duxit. Sympathia est morbus ab alio morbo dependens o

hilaeni, Vel quia id communicatur , quod non debe thra bat communicari ut cum ab humido cerebro catharrim thoracem vel aliam partem delabuntur vel cum motus, cerebro impressus, Communicatur ventriculo, quo

ille interdum ad vomitum stimulatur. Vel quia id non Communicatur, quod debebat ut quando ex vulnere spinae dorsit oritur brachii vel cruris paralysis, sensum, motum tollens propterea quod spiritus , ob illud vulnus, in illas partes influere non possunt. Deinde a numero morbus alius dicitur unus , alii

multi, Unus morbus est, qui idem unam partem vel plures, Morbus sed sine interruptione ulla occupat talis est intemperies calida vel frigida Ventriculum , vel totum corpus infestans. Estque vel sim pelex vel compositus. Simplex est, qui unius duntaxat specie simplicem na- j se,.

turam accepit: ut intemperies , vel vulnus , vel bstructio simpleXr Compositus est morbus unus , qui e multis morbis, composeu, eidem parti insidentibus,& quasi connexis, concrevit. Hic componitur , vel ex morbis ejusdem generis , ut intemperies calidai sicca, luxatio & vasis compresso in crure: et ex morbis diversi generis, ut luxatio , vulnus, vel ulcus cum phlegmone. Multi morbi sunt, quorum unus non inlinet parti a b siquam alter occupat, nec ei Continuatur. Iuntque vel mμίαι complicati, vel connexi, vel disjuncti. Coplicati, sunt morbi multi, qui eidem actioni nocet: ut Co δε- pleuri-

34쪽

Dis uncti. Morbus magnus

pleuritis&asthma; quorum uterque tussimi dissicilem respirationem efficit illa autem pleuri lateri dicitur insidere hoc vero bronchiis pulmonum. Connexi, sunt morbi multi, quorum unus ad generationem alterius aliquid confert ut intemperies frigida humida cerebri S ventriculi, vel pulino Tum Morbi disjuncti sunt morbi multi, qui nec eidem actioni nocent, nec alter alterum producit; sive sint ejusdem generis, sive diversi: ut vulnus capitis .cruris S pedis ul- curra nervi optici obstructio. Praeterea ratione magnitudinis, morbus est magnus,

vel parVUS.

Magnus morbus est, qui magnopere assi igit. Quod

cotingit vel ob magnum recessum a naturali dispossitione; vel ob partem affectam , ut vulnus cordis cerebrici vel ob malignam causam, ut vulnus a venenato animali illatum vel ob syna tomata, ut affectio colica dolorum vehementia vires prosternenS. Parvus morbus contrario modo se habet. Quarto, more, sive agendi modo, quo aegrum pro apparente sua natura amicit, morbus alius dicitur benignus, alius malignuS. Benignus Morbus benignus est , qui nulla vehementiora laeviora supra naturam suam habet syna tomata ut febris tertiana in febris ardens. Malignus est, qui saevit vel perseverat vehementius aut diutius, quam natura ejus prae se fert ut febris pestilens,

ulcus cacoetheS.

Ad haec morbus, ratione durationis est brevis vel longus: item continuus Vel intermittens nec non recens vel

in. Parvus. Malignus.

35쪽

inveteratus.

Morbus brevis est, qui brevi finitur, ut febris ardens, brevis. pleuritis. Estque vel sime periculo, ut ephemera vel est brevis cum magno periculo, qui Vocatur acutus. Hic est vel perperacutus sive peracutissimus, qui ter Acut C. tio vel quarto die finitur, ut febris pestilens , poplexi a gravisci vel peracutus, qui usque ad septimum diem extendituri vel acutus simpliciter, qui ad decimum quar tum vel vigesimum diem, ad summum durat , ut febris continua non ardenso vel acutus ex decidentia , qui quadragesimum diem pro summo termino habet. Qui diutius, quam quadraginta dies, durat , longus Longus.

Vocatur.

Continuus est, qui continuo assi igit, donec totus sit --u, sublatu S. Isque aut ita est continuus, ut eodem modo semper se habeat, vel increscat, vel remittat; S is Cotinens dicitur, ut febris synochus iniit quamvis continuo amigat, alternas tamen intentiones ciem isssiones habeat atque hic posterior continuus simpliciter,uel remittcns appellatur,

ut tertiana Continua.

Intermittens est , qui quibusdam periodis assi igit 3 Intermit desinit. Periodus est tempus in morbis intermittentibus, ex Periodus. intensionei intermissione constans. Pars periodi, qua morbi illi intenduntur vocaturia a b 5 roxysmus vel Exacerbatio qua intermittunt, Integritas.

Paroxysmus est ordinatus, qui certis temporibus in ' flensionis affigit, ut fit in febri tertiana e vel inordinatus, qui nullum certuin intensionis tempus observat; sed

36쪽

FuNDAMENTA C a ILnuinc hoc , nunc illo die redit; nunc citius, nunc tardius infestat. talis est in febri erratica. Morbus, ratione durationis, etiam dicitur esse vel in principio, vel in augmento , vel in statu vigore , vel

in declinatione. Haec tempora in morbis oriuntur , tum a varia ma-' ι' M um, teriae morbificae alteratione, auctione , vel imminutione tum ab aegri temperamento seu robore, diversi modo

immutato. Cum enim in principio aegri vires adhuc sint validae; materiaque morbifica nondum multum it alterata , hinc omnia symtomata in principio sunt mitiora sed cum illius partes sensiim aliter disponantur, illaq: saepe magis magisque sensim incalescat, monnunquam acrior evadat, viresque aegri debilitenturo hinc morbus

pedetentim graviora tandem gravissimus per maximam humiorum ebullitionem , quae fraequentissime accidit, evadere consuevit. Cumque, per ebullitionem vel attenuationem, materia morbifica expelli,vel aeger ab illa opprimi soleat hinc circa morbi vigorem aegri si fuerint debiliores , intereunt sim robustiores, vehementer quidem perturbantur , sed postea melius habent rac morbus paulatim declinat , ac tandem fini

tura

Tempora morborum sunt vel universalia , quibus octius morbi, mutatio distinguitur haec sunt morbi principium, quo ille agere incipit , nec actiones valde laedit augmentum , quo jam magis magisque siligit latus, quo aegri maxime laeduntur,' syna tomata maXima apparent declinatio, qua imminuitur actionum haesio. Vel tempora morborum sunt particularia, quibus uniuscujus que

37쪽

Cap. II. arcujusque periodi mutationes distinguuntur. Sexto, ab eventu morbi dicuntur salutares, qui ut plu Jub sti,

rimu ad salutem finiuntur, ut tertiana vera dictari vel tu Salutaris.

bii, aquibus multi sanatur, di multi intereunt, ut pleuritis:

vel lethales, qui maxima ex parte qgros perimunt , ut Sanab/ns. apoplexi fortis Item sanabiles , qui remediis saepe ce LV dunt, ut febris ardens vel insanabiles , qui etiamsi non occidant, tamen ViX aut nunquam sanantur , ut elephantia sis. Ratione causarum morbificarum , alii sunt exquisiti, Exquisitus qui ex sincero aliquo humore oriri dicuntur, talis est tertiana exquisita, quam volunt a bile sincera oririci alii spurii a mixtis hum oribus nati, ut tertiana spuria , quae SpV iμε, fertur ex bile pituitae mixta provenire. Dein iis Hinc alii dicuntur haereditarii, qui originem ducunta Haeredita- vitio seminis , vel materni sanguinis , quod parentes, 'morbis aliquibus obnoxii, illis impres erunt talis in mul tis est podagra&calculus . alii nativi, qui licet non sint Nativus. haereditarii, attamen nobiscum eX aliqua alia causa nas cuntura hinc multi ob varias causas nascuntur claudi vel gibbosi alii adscititii, qui post nativitatem casu quodam seri illuc

contingunt.

Atque hinc etiam alii morbi vocantur sanguine , o i Sa Nineus. fiunt a sanguine, qualis dicitur es. synochus , phlegmones alii biliosi, qui fiunt a bile, ut fertur de tertiana ex filiosius. qui sita, erysipelate alii pituitosi, qui fiunt a phlegmate, ut febris quotidiana, oedem Lalii melancholici , qui si Metinuo

unt amelancholia, ut quartana scirrhus. Octavo ab anni temporibus, morbi alii dicuntur Verni, Vernus.

qui Verno evapore gignuntur, qualescunque illi fuerint; a aut

38쪽

cub.

natus.

FuNDAMENTA Cap. II. aut qui frequentissime tunc igni solent alitisti viri alii autumnales alii hiberni de quibus simile quid est intelligendum , quod de vernis diximus. loco regione dicimus morbos alios esse commutanes seu pandemios , quando ejusdem specie morbi, in aliqua regione plures eodem tempore, invadunt. Qui sunt vel epide mici, certo quodam tempore, nunc in una nunc in pluribus regionibus, multos simul infestantes, iique plerumque sunt pestilentes, qualis est ipsa pestis, nonnunquam dysenteria vel endemii , qui certum, aliquem locu mi regionem semper occupant, talis apud batavos de alios septentrionales est corbutus. Alii a regione dicuntur morbi sporadici seu dispersi, qui specie inter se disterentes, eodem tempore plures homines in eadem regione festanc tales sunt pleuritis , Oph thalmia , angina , in cadem urbe vel regione simul rasi

sanies.

Decimo ratione temperamenti Corporis assect , morab alii dicuntur naturae Cognati, qualis est febris ardens hominibus calidiori temperamento praeditisci alii minus cognati, qualis est causus ratione eorum, qui temperamentum frigidius habent. sexu, morbi alii sunt virorum, ut priapi simus; alii foeminarum , ut hysterica passio. Duodecimo, abitate alii morbi sunt pu ex um epile psia:alii juvenia,ut febris ardens alii senum, ut a poplexi a. Ratione corporis , quod morborum est subjectum morbi alii dicuntur particulares, qui tantum partem vel partes aliquas occupant, ut pleuritis cilii universales, qui totum corpus obsident, ut Febris cujus levem descripti

39쪽

ap. II. a 3 scriptionem auctarii loco hic lubet subjungere. Febris est incalescentia sanguinis in cordes; naturali Ibθω. interdum major interdum minor; sed semper malignior. Major illa sanguinis incalescentia apparet ex. r. in febrium intermittentium paroxysmi vigore; minor in istarum paroxysmi initio Malignior vero sanguinis in febribus incalescentia ex eo patet, quod sanguis per ipsam notam aptus alendo corpori evadat, quam per naturalem; quamvis per hanc sanguis interdum mus justo incales .cat, ut fit in timore vel nonnunquam etiam calorem Justo majorem concipiat, ut contingit in ira Cum autem incalescentia sanguinis in febribus maligniorem esse dico, non talem malignitatem intelligo, qualis in peste , variolis, aliisque similibus morbis malignis dictis , observatur; sed talem ejus quandam pravitatem, cujus nos exactam

rationem reddere non possiimus.

Febris est simplex, vel composita. Simplex est hectica, vel schetica: Hectica ex ipsa cordis intemperie oritur. Eaque est Hectica. vel sines vel cum partium carnosarum , aut fibrosarum

tabe.

Febris vero schetica a sanguinis intemperi originem Scheti a. ducit. Eaque est continua, vel intermittens. Schetica continua oritur a sanguinis intemperie perpetuo: continuo in sanguine existente Eaque est primaria, vel symtomatica.

Continua primaria est a vitio perpetuo sanguinis, quod Confri ualiunde in illum non defertur. p l . Atque haec pro diversitate modorum , quibus sanguis corrumpitur, est vel minus vel magis maligna. Minus

40쪽

FuNDAMENTA Cap. u. Minus maligna est ephemera; synochus;continua quotidiana , tertiana, quartana Vaga. Ephe vera Ephemera ex vitio partium spirituosiorum volatiliorum sanguinis originem ducens, facilius dissipatur, atq; ideo unum tantum diem durare solet. Θηρ 'us Synochus oritur ex vitio humorum, qui ad partis temperatioris sanguinis naturam accedunt. Eaque et bO- moto nos epac mastica, vel arac mastica Synochus homotonos est, quae perpetua incalescentiae aequabilitate assi igit eo quod tantundem Calidi generetur, quantum dissipatur. Epacinastica est , quae invalescendo semper molestat propterea quod plus caloris generetur , quam exhalat. Parac mastica est, quae continuo decrescito eo quod Plus calidi exhalet, quam gignitur.

Deinde synochus est mitior , ex tenuioribus istorum humorum partibus incensiis originem ducens quae etiam ephemera extensa vocatur, quia non raro ad quintum die extenditur Vel est vehementior, cum Crassiores istorum humorum partes fervent. Eaque est vel non putrida, vel putrida. Continua Continua quotidiana est , quae ex pituitosioris fingui-qμρ R V tro ae censa, quotidie intenditur & remittitur Tert ana Continua tertiana est, quae ex biliosiore sanguine incenso orta, alternis diebus intensionem patitur. In hac si ardor ingens aegrum illigat, causus dicitur. uartana Continua quartana est, u e sanguine magis melancholico accensa, quarto quoque die intenditur. La a Continua Vaga est , quq X Variorum humorum ince forum vitio orta , incerta intensionis habet intervalla. Conti-