장음표시 사용
691쪽
statuisse animorum nostrorum immortalitatem, & multiplicationem: propterea quod haberet rationem morum. sed quia ita credebat ipsi ueritati consentire , cui rei non repugnat, quod alicubi dixerit aliquid falsum ex ijs, quae sensui apparent: hoc enim non uidet absurdum. sed si qus stione illam proposuit let propter mores, di non ipterueritate ipsam ec postea addidisset uerba illa, quae aduersari ipsis moribus uidetur,hoc esset profecto absurdi Ismu.Millam etia factouerba illas. Ethiciis sic explanari posse,ut consentiant uerbis s.libri.nam cum in primo lib. dixerit,peris xx tinere in aliquo uidetur ad defunctos prosperitates,aduersitates p amicorum, sedis eatenus duntaxat ut nec Delices facere no scelices,nec huiusmodi aliquid postitit. In tertio autem dicat mortuis nihil boni uel mali ineste, addendum est quod faciat eos uel soctices si non sunt uel non laetices, si sunt,quia uidelicet illud, quod pertianet ad ipsos est exiguum, ec ideo ne* honu dicitur,ne' malum. & hoc est,quod asseruimus in superioribras etiam ad quem locumerericio. si igitur interpretamur ad hunc modum omnia inter se consentiet, ne* erit alienum hoc a consuetudine Arist. re ita nihil ex illo loco poterit eolligi, quod sentetiam nostram infirmet,atvlabeia fiet. Iam beneficio Dei optimi maximi, eiusq; unigeniti silii Christi seruatoris nostri, 5c spiritus sancti, ac beatae Mariae uirginis quaestioni de animorum no strorum immortalitate, di de multiplicatione finem imposuimus.qua in disputatione,si queadmodii in animo habuimus,ea dixerimus.quae fidei nostrae consentiat
id est ueritati quae falli non potest. nem fallere, gratias assimus ipsi Deo optimo maximo, eiusq; filio ec spiritui sancto, atque beatae uirgini Mariae. sin uero aliquid
dixerimus, quod sanctae resigioni nostrae uideatur repugnare,rogamus, quicunq; hos libros legerint, ut putent nos illa non dixisse ex animi nostri lententia, sed uel ex aliorum opinione, uel propter ignorationem. Quare nobis ignoscendum est. etenim oblata nobis occasione Singularis certaminis euertendi operam studiose dedimus : ut di mentem Aristotelis naturaliter loquentis explicaremus, re quid eum putarem praeter rationem naturalem credidisse de animorum no strorum multiplicatione . indicaremus : existimantes, nos non paruam utilita tem hominibus qui Christi seruatoris nostri ueram religionem profitentur, alia turos esse si ostenderemus rationem naturalem probare animorum nostrorum immortalitatem,eorundem* multiplicationem Arist. etia testimonio qui apud om nes sanos homines in tanto honore ubim est,semperq; fuit,ut in maiori nemo umquam fuerit, constitueremus. hoc sane propostum nobis fuit in uniuersa haedi. sputatione: quod si ut uoluimus assequuti sumus, Deo optimo maximo iterum,ac semper gratias agimus,quantas pollamus maximas:sin minus,in magnis quidem uoluisse satis erit. EINIS LIBRI TRI GESIMI NON I
692쪽
I S explicatis, tempus est,ut redeamus,unde ob eas,quas diximus cauissas egresti sumus,& dicamus perspicue patere omnem nostram cognitionem,quam naturaliter habemus ex Aristo. sententia, ex ipsis sensibus, Ac sensibilibus proficisci,neo fieri possie,ut detur reminiscctia illa,quam Plato posuit,nel Aristo. ei aliqua ex parte consentire: sed ipsam putasse som nium eorum hominum,qui sibi quiduis cogitatione fingunt. Patere item liquide arbitramur Aristo. omnem, quam tradidit doctrinam, siue speculativam, siue practicam
ex ipsis sensibus, & tensibilibus docuisse: quandoquidem uoluerit omnia sua cois noscendi principia ex ipsis sensibus, di sensibilibus proficisci, nem aliquam con
unonem admisis Te, quae iis principiis repugnet, licet aliquando aisumpserit nonnulla in doctrina sua quae ex creditis accepta erant, ut nobis innueret, ipnum credere aliqua,quae non oriebantur ex principiis propositis non tame ea posuit ut conclusa ex illis principqs, neq; ut ex ipsis aliquid concluderetur, quod existimaretur deduci ex ipsis, tant ex eis, quae ex sensu oriuntur. Quare quum omnis doctrina
ab ipso nobis tradita,opportunitate ipsorum sensuum luetit tradita necessiras cogit, ut putemus etiam philosophiam humanam ab ipso ex ipsis sensibilibus tradiatam fuisse. Cuius philosophiae humanar,quum finis ut in libro de Honore declarauimus et Tetreddere ciuitates foetices,necesse suit,ut declararet,quid esset ipsa sce licitas aliter enim fieri non potuisset, ut hoc praestaret. quare opus suit ut ipsam ex ipsis sensibus di sensibilibus inuestigaret: no enim aliam secticitate potuit ponere. Quod quide ut perspicuum sit non dubitabimus capitulum s primi Eihi. in quo i. ibis.. definitionem ipsius Delicitatis collegit, quantum quidem opera nostra fieri pote- ωρ ν. rit explicare.Eit enim satis obscurum, prssertim quum nobis propositum sit uerba Arist. quaecunque occurrunt explicare,oc ea maxime, quae uario modo ab alijs &Perperam explicari iudicauimus. Incipit ergo sic: bed fortasse dicere scelicitatem optimum esse consessum quoddam apparet sed Mdesideratur, ut euidentius quid ipsa sit adhuc dicatur. MQitumostedisset Aristoteles insuperioribus uerbis Delicitatem esse quoddam i muri persectum μper se sufficiens,quod quidem est dicere, ipsam esse optim imi aliis cap. .. quis potuisset uenire in eam opinionem, ut cristimaret ex his declaratu esse quidnam csset ipsa sollicitas. Quare hane falsam opinionem uellens remouere Aristot.inquit: Fortasse dicere talicitatem esse optimum quod idem est,quod persectum, α per se sufficiens etenim quod non est persectum, necd per se siussiciens, non est optimum.& e contrario sortasse inquam dicere elicitatem esse optimum confessium quoddam apparet , id est dicere Delicitatem esse optimum, est id quod confitentur aperter oni nes, ut ipse confirmat. non tamen ex hoc supple scimus,quid ipsa scelicitas euidenter sit, sicut in principio proposuimus nos uelle scire: sed desideratur, ut adhuc diacatur essicacius, de euidentius, quid ipsa sit. Quibus uerbis reiecit tacitam homianum cognitionem,& indicauit causam quare uelit adhuc quidnam ipse sit explicare: quia quod dicitum erat ipsam esse optimum non uere, α euidenter explicabat quidnam esset ipsa scelicitas ut sortasse nonnulli arbitrabant.& quia etiam aliquis
potuisset quaerere quomodo fieri posset, ut planius.&persectius dicat,quid sit ipsa sedlicitas: respondere uidetur hoc fieri tum demii posse,si opus hominis sumeretur id est statim fiet euidelius, quid ipsa sit si sumatur opus ipsius hominis quoniaex opere ipsius hominis cognoscetur,quid ipsa sit. quod quide opus est sensibile.
quemadmodu em tibicini, statuario in hac parte incipit argumetari,et ostedit, quod summii bona hominis est in opere ipsius:et arquit ad huc modum: emadmodsi tibicini,5 statuario,& omni artifici,& uniuersaliter omnibus illis quoru est
opus ali id, di actio in ope uides esse bonis, de qd bene se habeat, sic ci ipsi homini
693쪽
hontum & quod bene se habeat,uidetur esse in opere ipsius,siquidem ipsius hominis est aliquod opus cum igitur fabri,quidem ec sutoris quia dixerat esse aliquod
opus ipsius hominis,quatenus homo,α aliquis potuisset hoc negare,in hac parteri intendit hoc declarare, inquit,quasi indignabundus interrogando, Utrum igiis tur ipsius fabri,& sutoris est aliquod opus, ec aetio, hominis aut nulla erit: sed eritis natus natura ociosius quasi dicat artificum, de quibus minus uidetur,sunt opera: hominis uero qui est tantae persectionis nullum erit opus hoc enim a ratione ab horret.sed quia ista erant absurda manifesta, omisit.ea sitbsequutus est deinde, an is quemadmodum oculi,5c manus,ec pedis, oc omnino uniuscuiusm membro appa,, rei aliquod opus,sic Sc ipsius hominis, praeter omnia haec quae dicta sunt esse ope- ω ra lingulorum membrorum poneret aliquis aliquod opus.
Quibus uerbis aperte ostendit dari aliquod opus hominis, quatenus homo ex com aratione partium, quarum est aliquod opus proprium licet, uisus si dubia taliue loqui, intelligitur tamen probatum este dari aliquod opus hominis qua tenus homo: di illo modo loquutus , dc quasi cum indignatione, quia Perospicinim erat conclusionem illam sequi ex illo antecedente , quare subsequotus est.., inlid igitur hoc erit tandem
Quum declaras Iet dari aliqctoa opisu ipniax hominis, in quo continetur sum muni bonum, sed ignorabatur quidnani istud esset, incipit quaerere quidnam sit istud opus hominis: non enim hoc perspicuum est. unde inquit: is Quid igitur tandem erit hoc Deinde incipit numerare illa opera,qus possunt existimati esse hominis opera, di ideo inquit: Non enim uidetur fieri posse ut sit uiuere, quia uiuere apparet commune cum ipsis plantis:ergo non potest este opus hominis, quod quaerimus. ecprobatur consequentia, nam quaerimus opus, quod est proprium opus ipsius hominis, uiuere non est proprium opus hominis,ergo uiuere non est proprium opus, quod quae rimus reiicienda ergo est nutritiua, oc augmentativa uita, inquit Aristo t. sed prohat minore. Quod conuenitales ab ho ne non est propriu hominis: uiuere conuenit alius ab homine:hac ponit intex.quia couenit plantis: ergo uiuere no est proprium hominis ergo ab opere hominis segreganda nutriedi 5c augendi uita, quae nihil aliud est quam uiuere.necessitas enim cogit, ut uerba Aristotelis si recte erue consid erata redigantur ad formam syllogisticam eo modo,quo diximus,sequitur. is Sentiendi vita. Cum posuisset nutriedi uita, 5c augendi non esse propria hominis opus,hac in parte intendit etia ab opere hominis segregari sentiendi uitam.& hoc quia aliquiupotuistet opinari eam esse propriss hominis opus, di inquit: sequitur sentiendi uia tam supple, ad hanc, quae uidetur esse opus hominis. sed reiicit ipsam ea ratione, qua di nutricdi,oc augendi uita quia non est propria ipsi homini, propterea quod ec ipsa uidetur communis,& equo ecboui,5c omni animali. is Relinquitur ergo quaedam activa supple uita habentis rationem. Hac in parte uidetur concludere,in quo opere sit opus proprium hominis, sed
uidetur argumentari sie a sum cienti partium enumeratione.
Si aliquod debet esse opus hominis necesse est,ut si aut uita nutriendi, aut senistiendi aut quaedam uita activa habentis rationem: sed non est uita nutriendi neque sentiendi,ut probatum est: ergo relinquitur, quod sit uita quaedam a stiva haben
is iis rationem. ec ipse quum usus sit hoc uerbo relinquitur) innuit diuisionem s
' Huius autem aliud quidem ut obediens rationi.aliud autem,ut eam habens,at
que intelligens. Quia dixerat relinqui quaedam uita activa rationem habentis, ruod erat opus hominis: de quia ista erat bifariam, addidit huius declarationem,icens:
νγ Huius autem habentis rationem,alia quidem pars est, ut obediens rationi: alia
i autem habens rationem de intelligens ec quum hoc protulisset jubsequutus est haec uerba: Quum
694쪽
LiBER π L. 633 Quum alitem haec dupliciter dicatur. Quibus uerbis propostum est ei osten- α
dere utrius harum duarum partium principaliter ponendum sit opus hominis, ecinquit: Si ergo , ut apparet ista uita aestiua rationem habentis hilariam dicatur, ea uita, quae est rationem habentis, ponenda est pro opere hominis,qus quidem est illius, quod habet rationem actu, α in seipso, non in alio:& reddit rationem. Nam ista ipsa vita.quae actu habet rationem,dicitur esse magis propria ipsi homini, ergo est magis ponenda in opere proprio ipsius hominis. etenim illud, quod est magis proprium hominis, magis est ponendum pro opere proprio ipsius: uita,quae acta habet rationem est huiu odi, ec hanc ponit,& non probat quia perspicua est.erago est magis ponenda pro opere ipsius hominis , ec ista conclusio ponitur in
Si autem est opus ipsius hominis animi operatio secundum rationem, uel non sine ratione. in hac parte intendit concludere quod opus humanum, quod idem est,quod bonum humanu est operatio animi non omnis, sed ea,quae est secundum uirtutem, ec mea sententia uerba sunt satis inuoluta, ec suspensiva. Quamobrem
uidetur necessarium, si ea uolumus explicare, inprimis redigere rationes ad sor mam syllogisticam: deinde accommodabimus ipsis uerbis. Videtur ergo dicendum sic: Unumquodvbene perscitur. quando secundum propriam uirtutem perficitur haec enim clara est. etenim per se perspicuum est uirtutem perficere hauentem, re Arist. inquit: . Virtus enim persectio quaeda est, unum quod enim tum maxime persectum j. sest ciὶm attingat propriam uirtutem, et in eandem sententiam seripsit.s.. Meta. ec in s. MEM.
Dicendu igitur,quod omnis uirtus, ius erit uirtus ipsum bene se habens persi Op s.cit.& opus ipsius bene reddit et uirtus oculi ipsum oculu studiosum facit, di opus ipsius. uirtute enim oculi bene videmus, propositio igitur prima per se perspicua est, ec est in tex. Unumquod* enim inquit bene secundum propriam uirtute per- 'ficitur. sed addamus minorem,opus studiosi hominis, est id quod bene perficitur ergo opus studiosi hominis perlicitur secundum propriam uirtute minorem item ponit in tex.ipsamq; declarat,& incipit ibi declarare. Dicimus autem opus huius,
ec huius studiosi ei te idem genere,ut citharedi,& studiosi citharedi, ec simpliciter
hoc in omnibus addito excessu, qui est ex uirtute ad ipsum opus. Hoc declarat Aristo. exemplo,cum subdit:
Etenim citharedi opus est citharam pulsae:studiosi uero bene pulsare. Opus ergo studiosi hominis, est id quod bene perscitur: bene enim pulsat.& sic minor
clara est opus ergo studiosi hominis perlicitur,secundum propriam uirtutem. ta cet istam conclusionem: sed aperte sequitur ex praecedentibus. sed bonum huma num est opus studiosi hominis,igitur bonum humanum perficitur secundum propriam uirtutem minor tacetur, propterea quod per se perspicua est: quia bonum humanum debet ei se opus eius, qui est dispositus secundum naturam: ut sunt stiris diosi homines ec non praeter natura:maior erat concluso praecedentis syllo sint. ec coclusio etia taeetur: quia sequitur ex dicto syllogismo. ex eo lusone uero, qua intendit principaliter concludere,hoc cognoscitur,quae quidem non potest sequi ex primo syllogismomon conuenit enim in subiecto, uel in praedicato,unde opus est progredi ulterius ad hunc modum.
Quod perficitur secundum propriam uirtutem,necessariὁ fit secundum pro
uam uirtutem, aliter enim non perliceretur, nisi faceret secundum uirtutem: sedonum humanum perficitur secundum propriam uirtutem: ergo bonum humanum fit secundum propriam uirtutem. ec quum sit etiam operatio animi habentis rationem, uel non sine ratione ut probatum est, ergo bonum humanum erit ope ratio animi secundum uirtutem. quod est illud, quod uolebamus probare: necesse enim est, si bene consideretur conclusio principalis,&uerba Arist.ordinare ratio nes eo quo diximus modo. Arist. tame arguit satis implicate meo iudicio suspensi. ue hoc modo innuens: tame quod diximus hoc modo,quod diximus, et suspestue.
si opus ipsius hominis est operatio animi habentis rationem, uel non sine ratione, . si inquam
695쪽
se idem genere, ut citharedi & studiosi citharedi: di hoc sit uniuersaliter in omniis hus addito excessu secundum uirtutem ad opus, quia citharedi est citharam pulsate, di studiosi citharedi bene pulsare. Et quia suspensio nimium a principali conclusone aberat, uidebatur facere ob hoc dii scultatem,subdit resumendo quae dicta erant. Si aute sic supple se habet, quod ponimus opus hominis uitam quadam, & hae
operationem animi,& actionem eam ratione 5c hoc est quod dixit. ' Si autem est opus hominis operatio animi secundum rationem,uel non sinera tione,& hoc iam conclusum erat ex superioribus,& studiosi hominis bene, di puli' chre.& ista sunt declarata per illa uerba: Dicimus autem idem esse genere opus huius,&studiosi huius 5c cattera quae diximus. subiunxit autem, Et unliquodq; per ficitur secundum propriam uirtutem quae erat maior praepositio: si ergo ita est, ut diximus,ut bonum humanum fiat operatio animi secundum uirtutem necessse est, sed cum ita sit,ergo asserendum ita eis sicut diximus .Qliare necessarium esse uidetur,ut uerba dieta ordinentur eo quo dictu est modo si bene, di re ste perpendan tur. conclusit enim,quod bonum humanum erat operatio animi ex eis, quae dicta sunt iupra: deinde,quod esset secundum uirtutem intulit ex eis,quas ordinauimus
Si autem plures sunt uirtutes secundum optimam,oc persessissimam di quia dixerat bonum humanam esse operationem animi secundum uirtutem: 5e quia uir tutum,aliae eram bonae, sed imperfecte, di aliae erant optimae re persectissimae, ne aliquis errore caperetur, putans eodem modo in utris* uirtutibus reperiri bona humanit,addidit remoues hunc errore bonum humanii debere esse secundu optimam ec perfectissimam uirtutem principaliter supple. loquutus tamen est condiationaliter quia hoc in loco nondum declarauerat, an darentur plures uirtutes, ne que declarauit, quomodo hoc sequeretur,si darentur plures uirtutes,tamen. io. Eoso. Et bis. t hic. cap. . haec protulit uerba:
tip. 3 Si est talicitas secundum uirtutem operatio rationabile est, ut sit secundum o
Amplius autem in uita persecta.) Cum intulisset bonum humanum seri oporationem animi secundum uirtutem optimam subiunxit ali an Particulam,
quae perficit ipsus facultatis definitionem, & hoc quia aliquis potuisset lienire in eam opinione, ut existimaret illam esse perseetam ipsuis licitatis desinitionem. ec nihil deeste. unde inquit: Quod praeter ea quae dicta sunt oportet adhuc adde re di in uita persecta: sed quid nam intelligat per uitam perseeiam, interpretes in uarias uenerunt sententias:dicunt enim aliqui in uita perseeia, id est quia oportet sinlicem elia per tota in tam quam expositionem refellunt ipsi, at illa quae fieri non polliant, sitnt reiicien a.5 post modum perspicuum est, hanc expositione uerbae
Arist. euertere: quae dicunt ipsam durare paruo tempore.etenim aperte inquit,ipsam durare per totum tempus uitae: quamobrem coguntur dare aliam exposii
nem, quα quidem est, quod per uitam persediam intelligat aliquod longum temPus,in quo eluceat talicitas, Ac operationes scelicis: quam expositionem dicunt accommodari uerbis philosophi de uere, & hirundine. Sed haec etiam expositio non uidetur serenda, propterea quod non explicat, quare ipsum longum tempus dicatur persedium. Praeterea Arist.non inquit, quod requiratur ipsum tempus, ut luceat scelicitas, di operationes Delicis sed inquit,quod requiritur ipsum tempus, ut sit copos m gnarurn, di honestarum actionum quas quidem non potest cosequi in paruo temPore rei j cienda igitur uidetur hoc expositio. prsterea quod exemplum item de hirundine, dc ueris non conuenit illi uitae persectae: propterea dant aliam expositio nem, quae quidem est quod per uitam perfectam intellisit reliquum tempus uitae posteaquam aliquis adeptus est isticitatem. quae expolitio meo iudicio no conuenit omnino definitioni Delicitatis: secundum enim hanc expositionem sensus uidetur esse,quod talicitas est operatio,&caetera,in uita, id est in reliquo tempore
696쪽
L I E E R π L. 68s reuit posteaquam aliquis est adeptus scelicitatem .sensus igitur esset,quod scelicitas esset operatio animi secudum uirtutem, in eo tempore,in quo Delicitas est adepta,non enim est scelicitas nisi sit adepta. Item euertit sententiam Aristot. haee expositio, propterea quod ipsam uidetur sequi,quod cum aliquis adeptus sit Delicitate non possit ipsam amittere: quia uult Delicitatem esse in reliquo tempore uitae, posteaquam aliquis adeptus est ipsam Delicitatem. ergo cum quis consequutus erit sollicitatem,non poterit ipsam amittere. etenim si amitteret ipsam, falsum esset, quod in reliquo tempore uitae esset scelieitas. sed hoc euertit sententiam Aristo quippe qui dixit: Quod si foelia caderet in Priami calamitates non amplius esset salix. Item exemplum uetis,&hirundinis, no uidetur posse accommodari, propterea quod loquuntur de tempore quo fit Delicitas, no de tempore, postquam est iacta: inde mihi uidetur respuenda ac repudianda haee sentetia. Alii uero di illi quidem non negligendi philosophi uoluere Aristot. cum addidit 8c etiam in uita persecta, intelligere,quod ad finem praesentis uitae hominis, huiusmodi operatio sine ulla intermissione perduret,quo uere ei qui ita uixerit, ascribi beatitudo positi. qu quidem explicatio omnino Aristot.sententiam labefacta qui aperte aduersus Solonem argumentatus est dicens: Non oporto. ueem expectare finem uitae, ec ruod in definitione foeticitari.,inoi, cn addendum ita ui cturus,moriturust secun- εεum rationem. quoniam futurum nobis incertum est, Delicitatem uerὀfinem,& perfectum omnino posuerimus,subdit: Si autem sic beatos dicemus ex umentibus Meos quibus existant,existenti praedicta bona'eatos autem homines dici MNon ergo uult intelligere in uita perfecta, id est uis ad finem uitae habere illam Delicitatem:sed uult, quod sint beati, quando habent illa, quae requiruntur ad beau tudinem licet non durent usi in finem uitae. Item secundum hane inte retalionem fieri non posset,ut Delix, si etiam cade rei in calamitates Priami, posset amittere sollicitatem: quod quide sicut dictum est euertit sententiam Aristotelis. Item exemplum hirundinis, Y ueris,non uidetur accommodari tali expositioni. quia sensus Aristot.non est,quod scelicitas debeat durare loneo tempore,sed dicit, quod paruo tempore dura ed quod non fit scelicitas, nis in longo tepore. & hoe ceriarauit exemplum de hirundine,& uere,scilicet, quod loquatur de tempore, in quo fit foelicitas,no de tempore quo durati inquit enim: sane hirundo no
cit tempus. hanc eandem sententi m confirmasse uidetur his uerbis: Ex talibus is autem nequaquam rursus fieret Delix in P ruo tempore, sed in longo quodam, ec profecto magnorum,& praeciassarum in seipso iactorum compos.Quibus uerbis Mupestam nobis signi sotionem tradidisse dubitare non possumus, ipsum per temissu, longum oluiise intelligae tempus, in quo sit Delicitas, non illud n quo du, eat.quod quidem consenuirationi, Propterea quod scelicitas oritur ex operationi hus quae sunt secundum uirtutem, quae uirtur non fit in nobis, nisi longo tempore, sunt enim animi habitus: reiicienda igitur uidetur talis interpretatio. Quamobrem mihi uidetur oportoe, ut aliam expositionem, quae magis uerbis Aristotelis conis
Dicimus igitur nos putare Aristotelem per uitam persecta duo intellexissaequorum unum est, quod per uitam intelligat tempus longum: quod quidem tempus
circumscribitur pre uitam.etenim inrasolet esse in longo tempore, & est modus dicendi,quo utuntur homines,quado uolunt significare se fecisse aliquid longo tem Pore.alterum est,quod per perfecitam intelligat abundantem omnibus honis, tam intrinsecus existentibus:ut sunt bona corporis, quae intrinsecus sunt, ut bona quae vi sunt extrinsecus quae sunt hona illa, quae communi omnium consensu appellantur hona sorting. uod autem per uitam intelligat longum tempus,primum ostendit exemplis hirundinis, di ueris. quae quidem exempla in promptu est omnibus per
spicere niuit aliud uoluisse,quam longitudinem temporis requiri,ad hoc, quod fiat Eam laesi.
697쪽
Per tempus multum,nisi illud quod intellexit pernis,&Deris indicant tale tempus,& separat ipsum a Ursecto nobis filii aliud intellexisse per uitam, & aliud per periectum. Nin opite octavo. ubi dixit.quod Delicitas erat per se sufficiens, di declarans quid esset per se sum ciens indicat ipsum uoluisse, eum dixit in uita perfecta intelligere, ouod ducit hie 2 multo tempore' persecto . quam rem indicasse quoque uisus est, cum statim, subdit: Quic igitur prohibet dicere talicem operantem secundum uiri tena per , sectMoc bonis externis lassicienter abundantem, non quocunque tempore, sed in
' ' avibu, ueibi, duo nobis significasse apparet: quorum
uerat tempus multum,& persectum hoc in loco, ubi loque ri', qindiget scelicitas:& in ue inis, quae sequuntur eomunxit in Perlaeta una, di ita hae ectenter bonis,quae sunt extra nos,ut similaon ,--- imus . nam paulo antep tulerat nihil prohibere dici scelicem operantem secundum uirtutem peclectam nis, quae sunt extra, satis sulficienter abundantem: subdit non in quovis tempore. sed in perfecta uita id est in tempore longo,re abundante bonis,quae sunt aequae res nihil aliud emeit, quam uitam persectam,ta ira perspicua sunt ea,quae dixi inus. Nesibi uis est iis uerbia; . . . . . . . , n, o dPerfecta scelicitas ipsa erit hominis aecipiens longitudinem uit Hersectam, ubi explicauit quὀd per uitam intelligebat Ionsitudine uitae quae nihil aliud visiquam longitudo temporis :& persecta additum est ob ea, quae diximus: aliolin loco ita Haec autem ipsius finis gratia, luitas autem,& gens,& uicorum est societas Ua tia uitae persectae.&per se sufficientis. - - . . . A Quae uerba declarare uidetur illud persectinnam illud persectum dicitur, qnullius indiget,quod quidem nihil aliud est, quam perse sufficiens in line. tame Dite i s. primi Ethie. corii ν - oostmodum uitam n' s ramul. P . innuit re uirtute persecta,& uita persecta peripleuit autem esse uidetur, quod per uitam intelligimus tempus longum uitae. quod autem per perse um intelligamus undantem saltem pro hoc tempore bonis Ceternis ex multis Aristot. locis collis
et am,re suiscieruem abundantem borus,qua sunt extra. ex ipsius inur 2mox elis sententia bona quae sunt extra, sunt necessiria ipsi isticitati, ipsis possit esse scelicitas, ergo sunt exprimenda in eius definitione: sed cum non laimus intelligere,quod sint posita in desinitione, nisi in illa uoce persecta, necessit silitur cogit, ut illam ipsam uocem explicemus,ut m cauimus. Item confirmare di stabilire uidetur hanc sententiam his uerbis: Alii autem Nabundantiam bonoru,quae fiant extra simul accipiunt supple curritalicitate. Et Aristot eo in loco intendit, ut ipse dicit: ostendere omnia quaesiettalicitate inesse aliquo modo ipsi definitioni dictae.& cum probasset illos qui istimarent talicitatem esse uel uirtutem, ues cum beatitudinem esse eum uoluptate,conseruire cum id nitione de msam indigere bonis externis . necessie est igixur, ut uri x hQ0λ M. cadere in desinitionem foeticitatis:quia uult hane opinionem conuenire illi cenmtalicitatem quaeruntur omnia inesse diras: lade snitioni: ergo necella est ut ipsa bona externa contineantur in dicta delinitione.
698쪽
sed continerinon possunt ut perspicuum est nisi in illa uore persecta. Cogimur
igitur dicere ipsum per illam uocem intellexisse praeter alia, abundantia bonorum externorum . de quibus omnibus satis erit hoc in loco indicasse hanc sententiam,
in alio uerolibro pluribus rationssius, & illis quidem ut opinor ualidissimis hane definitione explicauimus: quem si uita suppeditabit absolutis iis libris, quod prae
manibus habemus, in lucem edere cogitamus , nunc uero ipsius definitionis parotes,quantum exigit praesens tempus,ec opera nostra fieri poterit,declarabimus.
DIcimus ergo Aristo. dixisse talicitatem esse operationem, ut ostedere ipsam
non posse esse in habitu ne* in octo,segregat igitur ista uox, operatio ipsam Delicitate ab habitu, atq; odio: quam quidem te uisus est declarasse his uerbis cum .
Videretur autem imperse Rior 5c ipsa etenim uidetur contingere, x dormienti habenti uirtutem, uel non operanti in vita. ad haec contingit habentem uirtutem supple mala pati,& maximis in calamitatibus degentem, huc autem uiuentem sic, nemo diceret talicem,nisi positionem seruare. Vnde patet sollicitatem esse operationem, non habitum ponitur repo ad disse
sentire rationi ut homo sit natus ociosus. Hanc ite sententiam uisus est confirmaCD. quia dixit:Differre autem fortasse no parum opinari bonum esse in possessione, t Ethicitieun usu ec habitu,uel in operatione, in existentem nihil boni perficere uel agere, N. . seu aliter aliquo modo ocioso.sed in operatione nequaquam hoc seri potest, aget enim ex neces litate,& bene aget. Patet igitur scelicitatem esse operatione, etenim
non potest esse in habitu nem in Ocio, , . . Hanc quoo interpretationem uisus est perspicue significat se,cum inquit:
Quoniam autem ponimus ipsam rerum humanarum finem, accipientibus au io. Tibititem ea quae dicta sunt,breuiter uti erit sermo. Diximus autem quod non est hais e mbitus etenim dormienti in uita inexistere pollet uiuenti uitam plantae,&in calami citatibus maximis constituto. od si ista non placent sed magis in operationem ianuandam ponenda est,ut supra diximus. his igitur aperte innuit operationem esse
positam in ipsus beatitudinis definitione, ut ipsam seiungeret ab habitu, & ecio, Adiungit postmoduanimi, ut seiungeret ipsam talicitatem ab operatione corporis sunt enim operationes corporis sed in ipsis non potest esse talicitas. qua sententiam explicasse uidetur,cum lise protulit uerba Quum ergo tripliciter diuidan 1.Ermiatur bona,ec alia aeterna dicatur,alia animi,oc corporis,hona animi principalissima, o. uel propriissima, ec maxime bona actiones autem, & operationes animales, circa animam ponimus. quare recte utiq; diceretur, secundum hac opinione antiquam existentem,ec concessam a plailosophantibus,recte autem,& quod actiones quae, dam dicuntur,ec operationes finis,sic enim fiunt honorii, quae sunt circa animam, ς non eorum , quae sunt extra. patet igitur his uerbis ipsium uoluisse talicitatem esse Moperationem animi non corporis,quia operationes animi sunt persectiores,& licitas est persectissima.subiunxit praeterea: Habentis rationem,uel no sine ratione. quibus uerbis segregare uideturistici 1. Efficitatem ab operationibus animi uegetatiui,nutritici, di senstius, cuiusdam uidelicet e .p. omnino irrationalis: de quod consentiat ueritati, ipsemet eo in loco testatum reli Sunt enim, inquit, operationes communes tum plantis, tum omni animali , 5c non propris ipsi homini.Dixit autem habentis rationem,uel non sne ratione. etenim in nobis ut ex uerbis, quae ibi scripta reliquit,colligitur .Sunt duae animae partes propriae quarum una est senstiua quaedam, quae ab Aristo. phantasia nuncupatur, altera intellectiva prima dicitur rationalis, non tamen in se rationem propriae
699쪽
cis EvER MI IN G. CERTA M. habet sed hoe nomen consequuta est, proprerea quod obtemperat ipsi rationi, &ob hanc rem a sensitiva brutorum, quae omnibus modis dicitur irrationalis sera gatur, nam in se rationem minime continet & non obtemperat ipsi rationi. nullo igitur modo dicitur , rationem in se habens ista sensitiva brutorum:& ideo neq; dicitur non sine ratione, quandoquidem omnino careat ratione: altera uero dicitur Proprie rationalis, quod rationem in se continet, di intelligit. quia igitur partes duae animae erant, ut ostenderet Delicitatem posse in utriun operatione reperiri, inquit,quod erat operatio animi habentis rationem,qui est intellectus, uel non si, ne ratione, qui est intellectus passivus,ut utamur nomine illo, quo ipsemet nonnullis in socis usus est, ut die um est in superioribus. seiungitur ergo ijs particulis scelicitas ab operatione aliarum animi partium, re simul docemus foelicitatem posse esse, & in operatione animi rationem se complectentis,ae in operatione animi, qui non est sine ratione . de quibus tamen partibus animi in superioribus longum
habuimus sermonem, di utraq; pars est ipsi homini propria: quandoquidem non posset in utra contineri foeticitas: quae quidem, ut dictu est requisit ipsius homi
nis tantum propriam operationem. Sequitur illa particula secundum uirtutem.
iniae particula posita ab ipso esse uidetur, ut segregaret ipsam Delicitatem ab
operationibus, quae sunt animi quidem habetis rationem,uel non sine ratione, sed sine uirtute di sine ratione,uel cum uitio, rePeriuri in cnim plurimae. quam sententiam uisus est indicasse cum protulit:
is Opux huius, & huius studiosi esse idem genere, ut citharedi, di studiosi citha. ,, redi addita sola differentia excessuum secundum uirtutem ad opus, & ea, quae se
Per opus ergo secundum uirtutem exploditur scelicitas ab ipsis operibus, quae sunt sine uirtute,quae uerbi gratia fiunt, uel propter utilitatem propriam,& huiusmodi uel casu uel aliquo errore,& uitio. caeterum quoniam uirtus altera est eorporis,di altera est animi,rie aliqui crederet elicitatem esse operatione animi habenotis rationem, uel non sine ratione secundum uirtutem corporis, quo in genere ea sanitas,robur, magnitudo,ac certandi uis, addidit feci dum uirtutem animi. quam
quidem Particulam, licet tum no explicauerit, cum ipsius salicitatis definitionem conclusit:explicauit tamen ut mos est ipsius primo Ethi. cap. i .his uerbis: ,.Ei bis. Etenim bonum humanum qustimus,& scelicitatem humanam,uirtutem huma p i . nam,non eam quae est ipsius corporis, sed eam, quae est ipsius animi. Perspicue igitur patet ipsam induxisse, ut Legregaret scelicitatem ab illis operationibus animi, qus fiunt secudum uirtutem corporis. & quia uirtus animi alia est imperiae a. alia persecta,impersedia est,ut musica facultas,& tibiam pulsandi di breuiter omisnes caeterae facultates, post quarum operationem nihil remanet, di perfecitae sunt. Fortitudo, Temperatia Liberalitas,& Iustitia,& breuiter omnes illae uirtutes morales, de quibus Aristo. in libris Ethi. semione habuit ex intellectu uero quae suns quinq; ars,scientia, prudentia sapientia, intellectus ars dicitur eisse ex imperfectis. Propterea quod est habitus Rictiuus,qui est uilis ut ergo nobis significaret non in omni operatione animi secundum uirtutem animi esse Delicitatem,quia in impetiectis non repetitur, dixit: Si plures erant uirtutes. non enim tunc erat ei animus re hanc declarare, quod Delicitas erat operatio secundum uirtutem animi optimam ,& perfectis limam. αhoc modo seiungit ipsam ab operationibus,quae sunt secundum uirtutes impers ctas. & quia aliquis potuisset in eam opinione uenire , ut existimaret talicitatem
esse operationem animi secundum uirtutem perfectam,& quod nihil aliud requi ratur,re quod in quocunq; tempore hoc fieri posset.& hoe erat falsum, inquit,praeter ea,quae dicta sunt, in quibus proprie, di per se stat Delicitas, require cita Perse cta. de quibus uerbis, quonia superius habuimus sermonem, nihil aliud dicemus, tantum in praesentia si erimus uideri addita esse ob impersectionem humanam,&
700쪽
esse per accidens necessaria sed in dictis proprie Delicitas non repetitur. concludemus igitur sollicitatem esse operationem animi habentis rationem ,uel non sineratione,secundum uirtutem animi perfectam,ec ad huc inuita perfecta. s Ecrio QUARTA.
EX eis ergo,quae dicta sunt,manifeste arbitramur patere desinitionem kesicita tis non esse deduc iam ab Aristotele, ex eis quae ex lumine diuino proficiscuntur. Q iare nulla admiratio e affici debemus, si Aristoteles in philosophia humana, de quae traditur etiam ex sensibus, putauerit licere uindictiam sumere de iniurijs nobis a prauis hominibus illatis:& per id, quod necessario sequitur ex eius sententia loquentes posuimus singulare certamen concedi debere, Ociustum est e natura liter:etenim si nullo alio lumine, quam naturali essit mus illustrati,no solum iustum, uerum etiam necessarium illud arsitraremur,alioquin ea sequerentur incommoda, quae declarauit Aristoteles primo Rhet. cap. i. sequi ubi sermonem habet, quomo 3 Rhet.
do homines assecti iniuriis, ec quos iniuriis assiciuntiquae plane sunt talia, ut ex ip- Gyra. sis quidem Delicitas humana in dexterius labi, ac omnino euerti existimari pocst. quod quidem est omnium in philosoplata humana absurdissimum: non eli tamen putandum Aristotelem in hae philosophia humana concedentem uindictam de iniuriis illatis esse sume. 3-- , vin im , c nonestum esse, singulareq; certamen necessarium esse,uoluerit asserere ipsam uindictam,iustam echonestam esse, omni ex parte: ita de singulari certamine, quia in maximo errore uersiaretur. concedet
enim Aristoteles ipsam esse ex sua natura malum,& simpliciter. Ex suppositione tamen bonum 5c iustum, hoc enim uisus est declarare . Politi Polae quem locum citauimus etiam in superioribus ob alias occasiones. Dicimus autem 5c in Ethic si aliqua est utilitas illorum sermonum operationem reesse 5c usum uirtutis persectae, di hunc non ex suppositione sed simpliciteri dico au ..tem suppositione necessaria,simpliciter aute quod honeste,ueluti circa iustas actio Mnes iustae uindictae, Oc poenae,a uirtute enim sunt, necessaria autem, ec quod hone, is .
statem necessario habent,eligibilius enim fuisset neq; hominem, nem ciuitatem ijs retalibus indigere: illae autem,quae sunt ad honores in abundatias simpticiter sunt ho . . nestae actiones, alterum enim est electio alicuius mali. sed tales actiones contrarii, rasunt enim praeparationes bonorum,& generationes. MEx quibus plane uerbis patere arbitror sumere uindictam, εc pugnare singula ri certamine esse electionem mali: quod cum detur,ut non sint simpliciter bona, ichonesta, necelle est probatur autem,& quod antecedit. etenim melius esset laomi nes, ec ciuitatem no indigere iis ipsis, προ non posIunt esse honeste simpliciter, hahent tamen honestatem necessariam, ec ex suppositione. fiunt enim ut conseruo tur scelicitas in ciuitatibus,quam homines praui euerterent, si non timerent, ne ii ii quos iniuria assicerent poenas a se repeterent..erenim philosophiae humanae,quae docet uindictam esse sumendam, accidere uidetur: quod dixit Aristoteles accidis se illis, qui artem Rhetoricam tradiderunt: quid autem acciderit eis tertio libro Rhetor. declarauit ad hunc modum,quem locum citauimus etiam insuperioribus 3 , rast. ob uarias occasiones. Nam de eloquutione tardius acceptum,uidetur* parum honestum esse, si recte μ animes: sed tamen cum uniuersa utietorica ad opinionem spectet, non quia i die se habeat sed tanquam necessarium habenda est cura.quoniain iustum est, nillil Plus quaerere in oratione,quam ne aut dolore aut uoluptate allicias, ita cum par sit ipsis rebus certare:quare caeterae, praeter demonstrationes superuacanes sunt: sed μtamen ualde possunt,ut dictum est propter auditorum prauitatem.Perspicuum est igitur oportere Rhetoricam uerba iacere de ipsa eloquutione: quia Rhetorica est Propter opinionem,& eloquutio maximam uidetur habere uim ad opinionem es sciendam propter auditorum prauitatem: Sc tame malum est ac parum honestum