Antonii de Haen ... Praelectiones in Hermanni Boerhaave Institutiones pathologicas

421쪽

TOMUM QUINTUM PRAELECTIONUM PATHOLOGICARUM.

423쪽

Ad sectionem de HYGIE INE reis ferendam hancce diatribe ct in ademia i lanis Procancellarii, at SChirurg. Pro f. Pub Ord. c. So. D. Joh. Car. ΕΗLAR de variis aerem corruptum emendandi mediis, Lipsiae 178 I. ad finem anni editam,

huc transferre debui, quum ante Paucos dies primum acceperim.

uum nuper, I GEHLER ait, de usu agrris, a Pulmonibus hausti, ad sustentandam animantium vitam dissererem, aeris, quem spiramus, indolem veramque naturam, RR. potissimum industria ac experientiis plenius demonstratam paullo curatius exponere adlaboravi. Is quo quidem agris scrutinio, quoniam magis ad hemicas hujus fluidi, quam ad physica ejus qualitates esse adtendendum perspexi, si quid certi de ejus in corpus animalo tactibus statuere voluerimus ad vim eius,

dis qua

424쪽

42 ADPENDIMqua solvere varia corporum genera solet, quamque admodum magnam esse, inllituta pericula probant, praecipue esse respiciendum monui. Fit enim hac dicta virtute solvente, ut qua sui corporum , silve viventis , sive demortuorum , exhalationes aer elementaris purissimus avide in se rapiat unde istum exoritur fluidum, ubivis, quovis fere momento maxili e diversum, quod auram atmosphaericam dudum jam notalinarunt naturae Indagatores. Nullibi enim invenitur Uru S, Vere elementari aer, qualem e multis corporibUS nunc nostra

aetate XpeIlere, colligere' ad Varios usus, depilogi licati aeris nomine, inpendere hysici didicerunt. E-que etiam ille purissimus aer vel ad respirandum aptissimus, Vel adluens ad corpus animalium, ad sorbendam, quae per transspirationem e Pori culanei eXit, materiam praeprimis idoneus videtur. Quemadmoduruenim reliqua omnia hemica menstrua , si omnino pura sunt, nullisque eterogeneis particuli inquinata, nimia vi nimisque inpetuos solvenda in iis Corpora adgrediuntur; sic idem ab aere purissimo esset metuendum.

Hinc merito mihi videtur MACQUE RU deleturiUm, Certe noxium, effectum a tali aere suspicari.

Sapienter vero provida natura Contemperavit atmOsphaerici aeris indolem admistis variis alitibus ae vaporibus ita, ut, licet inpurior hoc modo factus videatur aer, hominum tamen sanitati magis nunc favere & simul plantarum laetae vegetationi optime inservire queat. Quae enim puriori aeris parti adhaerent solutae particulae, Vel Viventium animalium exspirationeis exhalatione, Vel a putredine resolutorum corporum evaporatione, vel aliis de Caussis enatae ac Volutae , eam soleat in Varias species Conmutare, a recentioribus Physicis

diversimode adpellatas; quarum aliae , licet nec ad re-

425쪽

ADTENDIT. 421 spirandum, nec ad conser ndum animalium Corpus inpendi queant, mirum tamen in modum plantarum, quarum aptum satis nutrimentum constituunt, incremento ac vitae conducunt: id quod ab INGENΗΟUS ZIo multis ac certissimis argumentis Exp rimentis fuit satis demonstratum , quibus ostendit, puriorem aerem , seu dephlogisticatum , plantarum vegetationi admodum osse inimicum , licet animalium vitae ac sanitati maximopere faveat. Saepissime autem haec salubris Eris temperies multis de caussis valde corrumpi solet, atque animanti Umvitae omnino nociva reddi quum vel in respirationis inegotio nimia phlogisti copia inpraegnetur vel omnis generis aporibus, v. c. in populosioribus urbibus, et in cryptis subterraneis c. adeo inquinetUr, Ut, quem ab ea Xspectamus , solvendi effectum nullo amplius modo faturata jam aliis mole uti praestare possit. Sunt Vero, quae hoc dicto modo auri atmosphaerico admistae pprehenduntur particulae, sive Vere a purior ejus parte soluta sint, sive tantum in aura suspensae obvolitent, diversissimae naturae; quod quisque facile perspiciet, quum y diversissimis corporibus vel detritae , Vel e eorum mistione expulsae fuerint. Quae, si aut respirando hauriuntur, vel alia via humoribus noStris inmiscentur, fieri non potest, quin animantium sanio talem mirum in modum adficiant ac destruant. Augetur hae atmosphaerae, nos ingentis, Corruptio tam per exspirationem , quaeis purissimum aerem solet in ii XU Conmutare, quam per transspirantes e nostro Corpore apores Continuo, atques adeo infesta sit hominum Vitae, quemadmodum multa testantur subsecatorum in arctis Carceribus detentorum exempla, Ut Ummum inde sanitatis certe, nisi ipsius vitae discrimen oriri soleat Quae omnia abunde omnino conprobant,

426쪽

4a a DrENDIX. quammaxime esse medico hanc variam agris mistionem, non solum in sanitate hominum tuenda, sed inprimis in morborum Curatione, probe disquirendam quum haud raro haec aeris inluvies morborum seminia causa in se contineat, velis morborum, jam enatorum, Vim omnino augere ac intendere soleat. Neque etiam dissicile est hoc nostro aevo , salubrem aeris

inciolem ad amussim cognoscere, inimo, quo quibus partibus inquinatus sit, vere detegere, quum varia sint inventa instrumenta, quae tam physicas quain chemicas aeris atmosphaerici qualitates facillimo nego , tio manifestent. Dudum jam consueverunt Physci, aeris gravitatem arometrorum , diversum calorem thermometrorum,

humiditatem Inrometrorum ope explorare. R. R. Uero his nunc addiderunt aliud ingeniose excogitatum machinamentum , udiometrum quod dicunt, quo salubritatis, ab intima miscella aeris pendentiS, gradu Opilam Cognoscere indigitare valent Neque etiam deficiunt auxiliorum varia genera, quibus commode in hominum salutem corruptum talem, sanitati infensum, aerem corrigere ac mendare possum id S. Sunt autem ista ita Conparata, ut apte in duas

classes dividi posse mihi videantur. Prima earum jam

V. V. qui aeris modo gravitatem ac elasticitatem Ο-gnOSCebant, nota, motum tantummodo stagnantis, ac inmobilis aurae praestat' altera vero ipsam atmosphaerae Variam mistionem spectat, eam ita emendare ac conmutare tentat ut, quae ipsi insunt, nociturae partes, ea; variis arti sciis imp qt, aut certe noci 'am earum

indolem infringat Mechanicas, seu fh cas has prioris generis correctiones adpellare possumus quum, quae sunt alterius generis, hemione omnino dici mereantur. Ipsa rerum natura saepe excitato aeris inpetuosiori Tot obortisque ventis, gravem ac nimis densam auram s

427쪽

ADPENDIX. 423 Iam, quae, quum jam saturata ab admistis particulis sit, ad respirationem Vaporumque solutionem prorsu inepta est dispellit atque di stipat. Quae quidem naturae Onaminc arte imitari incoeperunt indefessi naturae scrutatores, Varia ratione loca stagnante atque hinc de-Pr3Uato aere repleta , Ventorum artificialium ope purgares salubria reddere adnisi fuerunt. Igne ad aeris motum excitandum a promovendum auramque atmosphaericam, noxiis particulis inprae gnatam, propellendam jam . . in morbis epide micis, praesertim ad profligandum pestis contagium usos fuisse, testantur . . edicorum scripta quod renovandi aerem medium QR. R. interdum adhuc in usum Vocant, quum ab igne caloreque expandi sua natura aerem ipsa experientia abunde conprobet. Exstruuntur hunc in finem camini, fornaces, furnique, quo arie mios adpellare solemus, quibus talis in conclavibus excitatur aeris motus continuus, ut perpetuo Xpellatur aer ConspurcatUS, OV usque purior, ignis Iocum Occupet Sedo sponte sua, absque ignis auxilio, inruitae in ea loca, ubi extenuatus varia ratione aer haeret; potitsimum si angustior sit, quae ad haec loca ducit, apertura, ut eque altera, aeque angusta, obposita fuerit. Quod praecipue fieri in metalli dinis videmus , in quibus aeris renovatio optime succedit, si ad puteum cuniculus pertingat. Si vero in profundis puteis , ad QUOS neque uniculus , neque ex altero vicino puteo

fisa sic dicta latens duci agique potest aut in Cuniculis admodum longis Ur stagnans, tam laitarum, quam minerarum variis exhalationibus valde inquinatus, adeoque gravis deprehendatur ut difficulter spirare fossores queant, haud raro etiam sub centur, eorumque candelae ac elychnia exstinguantur; tunc opus

428쪽

4a ADPENDIX. quae tales aeris mutationes praestant, ut os res salubri aura frui, suumque laborem absque discrimine sustinere

queant. Harum machinarum Ope aeris motu atque

circuitus sit ita, ut non solum gravis ille ac respirationi inimicus aer e subterraneis locis expellatur, sed cisalubrior aura ad haec Ioca penetret. Huic scopo inprimis apta sunt, vel follium quaedam genera, vel pistrinae alatae fabellisque Variae formae instructae, quae exceptum aeris statum in longos canales deprimunt, sic in puteum deducunt. Docuit enim experientia , simpliciorem illam, a L 1N1 jam

Conmemoratam, methodum, qua adsiduo linteorum jact tu aeris motitati essicitur, puteusque, Ut junt, Ventilatum, huic operi non semper subsicere. - His igitur modis, excitato necessari aeris motu omnes venenati ac pestilentiales halitus, vario pro varia sua natura nomine ametallicolis dicti, optime dispelluntur. Eadem fere rationeis naVes CarcereS, amplaque nosodochiorum cubicula, in quibus vel ob nimiam hominum copiam, vel ob aeris liberioris denegatum accessum, VI inclusu maXim per depravatur , adhibitis ad hunc usum machinis, quas Ventilatores adpellant, commode' saluberim consili repurgantur, horumque aura perpetuo renovatUr.

Haec dicta igitur aeris emendandi auxilia poterunt in cujusvis tam sani, quam aegroti, conclavi, forisma paullulum atque structura mutata, prodesse atque insigne tuendae, aut restituendae, sanitatis praesidiunt subpeditare. Jam CELsυ agris liberiori perflatum Commendat, eumque patentibus fenestris in ea loca, in quibus con- moramur , derivare suadet. Licet enim haud pauci hunc aeris perflatum insonsissimum sanitatis hostem existiment, eumque cane prius ac angue fugere soleant; ita

429쪽

ADPENDIX. 4ῖ5 ita ut, etsi maxime aestuet coelum, fenestram aperire

nullo modo audeant, nescio tamen , an ullum renovandi aerem auxilium praestantius tutiusque possit On- memorari. Quamquam enim facile concedo, posse hunc aeris motum quibusdam hominibus obesse , quum exhalantes cutis poros crispare suo stimulo, atque adeo coarctare queat , ut dein ob perspirationem subpressam haereant, stagnent, corri impantur ea, quae per has vias e corpore eliminariis expelli debebant , acres humorum particulae, atque adeo rheumatismorum causa feri soleant poterit tamen , mea quidem sententia, hic, quem metuunt, effectus facile evitari modo

curemus, ne aer Xterior vel nimis inpetuos in cubi tum penetret, Vel nimium incalescens, aut Vere sudans, Corpus adluat Vitandum etiam cuilibet puta-mUs talem aeris perflatum, qui per rimam angustam ira CameraII inruit qui solet, ut omne norunt, multo Iragis sensiles corporis nervos adiicere ac irritare, quam

si apertis fenestr1s' anuis liberiori aeri in habitaculum

accessus concedatur. Probe hinc esse distingvcndum Perilatum violentiorem, quem Sugmin nostri diceres solent, ab isto mitiori ac blando aeris perflatu biret fixe istende Lust , qui auram corruptam, aegriminfestam, eXPellit, purioremque ac reficientem subpeditat, quilibet, vel me non monente, peribiciet. Quum tamen haec a nobis recensita aerem renOvandi inmutandique media vel ob aegrorum idiosynerassam Variumque Corporis habitum , vel ob vitae Consuetudinem aliasque varias causas non ubivis adhiberi Commode queant ad ipsam aeris in conclavi haerentis indolem ac naturam saepius est respiciendum' ac rite Vereque Cognita ad apta corrigendi corruptam ejus n)ig-tionem auxilia confugiendum

430쪽

426 ADPENDIX. Haec vero hemica inquinati aeris depuratio duplici fieri modo posse videtur. Vel enim subtrahere ac eripere aeri, qua sibi unxit, peregrinas particulas tentamus , vel ipsam purioris aeris , seu depfilogi licati

quantitatem augere adlaboramuS. Utrumque artis fere solius opus videtur, licet' natura subinde eodem modo auram corrigere soleat.

Putant plerique hanc depravati aeris in aegrotantium cubiculis emendationem optime posse institui per

summigiorum varia genera, quae Vol Ccensa, et r-

dentibus prunis injecta, velis fornaci calenti adfiicta

Volatiles suas aromaticas suaveolentesque partes dissipant, gratissimisque odoribus atmosphaericam auram replent. Huic usui apta censent varia gummata, seu potius resinas, benZoh U. C., oracem, succinum, libanum c. ex quibus, additis aliis thymiamatum speciebus, usitatissima odoramenta miscentur,o in varias taedarum pastillorumque formas rediguntur. Pauperibus solemne est, accis juniperi, prunis inspersis, hanc aeris correctionem bilissimo sumtu efficere. Quae tamen omnia ita sunt conparata, ut, licet olfactum fallere soleant, ViX tamen usum exoptatum praestare posse videantur. Ut enim taceam, saepissime hos odores , ob peculiarem nervorum indolem, quam maxime displicere pluribus, nocore saepenum cro solent, vel ob particularum volatili iam aut nimiam Tagrantiam, aut Volutam per ignis vim credinem; quemadmodum seri quotidiana docet experientia in iis taedulis vel pastillis,

quibus en Zoeg gummi inmistum est, Ex quo calore accedente expelluntur acres, salinae indolis, flores, qui adeo plerorumque, certe phthisicorum, pulmoneS, praesertim tuberculis refertos, ellicant atque stimulant, Ut

molestissima tussis excitetur metusque sub cationiS

haud