장음표시 사용
391쪽
tutatur Hagam Comitis. Verum quum & res ab Ordinibus Foederatis in longum extraheretur, &Legati a multitudine multis contumeliis assigerentur, ipsi indignabundi, re insecta , discesserunt,
ibi tum ordines Anglicani, aure talionis utendum rati, merses peregrinas non niti navibus Angli canis in Angliam importari vetuerunt. MOXque praedones naves onerariaS Hollandorum frequenetes invadebant. Holiandi, quum inter ipis non admodum conveniret . ad ultimum omnia prius experiri siqua rei conditionibus componendae ratio iniri posset, vel si id minus procederet, tum demum ad arma ire statuerunt. Itaque Legati mitistuntur in Angliam. Tromptus autem in mare cum classe proucctus, ut navibus Onerariis praesidio esset, quum Blackio, Anglorum Archathalasio, obviam venienti, submittere aplustria recusaret, atrox inter utramque classem Certamen,
sed pari utriusque clade, consertum est. Quanquam Hollandi praelium forte fortuna, seque imprudentibus, commissum esse contendebant, hellum tamen pari utrinque studio apparabatur. Ex ipduobus praeliis ita decertatum est, ut res Anglica semper superior esset. Sed tamen postea Angli quoque acie confligentes, calamitatem a Ce- erunt ad Portum Liburinum. In posteriori prae-io naves bellicas xxv II. Hollandi amiserunt. Tromptus ipse , celeberrimus ille rei maritimae apud Batavos Praelectus, cecidit. Itaque pacem facere Hollandi, non sine ingenti Cronvel in utilitate juxta & gloria, coacti sunt. Ea pacificatione Holiandi, ne quid ad dedecus deesset, receperunt, se posthac e familia Arausionensi neminem Rei p. praefecturos esse. Ceterum , Hollandi, quum parvas nimis naves suas eo tempore fuisse intellς-xissent , erratum istud deinceps emendarunt. In
392쪽
sequente anno Belgae Foederati, quum laetas nimis Succorum res in Polonia, invidia concitati, aegre ferrent, omnibus modis impedire student, quo minus Prussiam in potestatem Suecus redigeret. Danum quoque ad bellum Suecis inferen-AEmulatio dum incitant. Eo bello interior res Danica fuit. ςM .Hamiam oblidione cinctam anno cro incLi ix. βμ'ς 'Hollandi classie immissa quum liberare niterentur, acerrimum in recto Danico praelium cum Suecis Conseritur: eo praelio etsi duo Hollandorum Rrchi thalassi desiderati sunt, Hollandi tamen quod
ceperant de oblidione solvenda consilium exsecuti Iunt. In lignem quoque operam naVarunt in ea Pugna, quam cum hostibus Dani commiserant in Eunia insita. Ad ultimum anno CIII DCLX. pax
confecta est ad Hamiam a Dano haud fane laeta te, qui Belgas Foederatos accusabat, quod ipsi ad Suecos ulciscendos intento, ea qua oportebat, alacritate haud praesto fuissent. Verum enim vero metuebant Hollandi, ne Gallus & Anglus Sue- Corum caussam defendendam susciperent, & in ipsis arma converterent: adde, quod haud e re sua esse existimabant, ut nimias sibi opes Danus
g. II. Vixdum Batavis paucorum annorum Bellum otium ab armis erat, quum ecce atrocissunum A gli denuo bellum cum Anglis coortum est anno I 'CIDIIcLxv. qui florentissima illorum Commercia,
VireSque maritimas , aegre patiebantur, dc a suis rationibus inprimis aliena esse existimabant. Faces flammae suriecit Gallus, qui potentissimarum Rerumpubi. opes mutuis alteri contentionibus Vehementer cupiebat. Eo bello, in primo tertioque proelio res Anglicana; in secundo, res Batava 1uperior fuit. Verum, quum pecuniae parcere, nec classem ornare Angli vellent, praedon
393쪽
bus tantum, qui Batavorum naves infestarent, immissis: Batavi, navibus in Tamesin deductis, exscentionem facere ad Chattamiam ausi, Complures in portu naves deleverunt. Itaque Angli incas anguillas redacti sunt, ut pacem facere Cogerentur taedae conciliatore Succo. Hoc bello iuuitam Cronvellii tempcinus maculam Batavi eluerunt quidem, seque navali acie Anglis nihil concedere ostenderunt: ceterum, quam infirmae terrestres eorum copiae essent, vexationes, quibus eorum agros Episcopus Monasteriensis, homo turbulentus, foedavit, documento fuere. Aellum b. I 8. Ad extremum terribilis in Remp. Bel- cum An-gicam procella incubuit anno CII iocLXXII. quod initio exitium ei portendere videbatur, quum impetum in cam & terrestribus copiis Gallus, &maritimis Britannus pariter facerent. Res inCreΘdibilis dictu. Paucorum dierum spatio Geldriam, Transisalaniam & Dioecesin Trajectensem ditionis suae Gallus trecit. Ea res tanto omnium animOSPavore complevit , ut si primo statim impetu , terrore late tuQ, Amitelodamum ire infestis Copiis hostis perrexisset, urbem norentissimam Capihaud dissiculter potuisse, nonnulli existiment. Neci quidquam, quo minus res confieret, obstitisse dicitur, nisi quod Rochusortius , Amstelodamum tentare Iussus , contra mandatum Regis biduum TraJecti commoratus, vaniS gratulantium VOCibus & inanibus verborum lenociniis aures sibi demulceri passus , Anal telodamentibus interim ad vires recolligendas ct confirmandas spatium dedit. Illud quoque Batavorum animos vehementer re-Creavit , quod obsidionem Groningae solvere Episcopus Monasterientis coactus est, qui una cum Archiepiscopo Coloniensi partium 1 rancicarum erat. Insequente anno Trajectum ad Mosam Gal-
394쪽
li magna vi capiunt. EataVi, quum praeliis navalibus quatuor rein bene gessitIcyt, Jamque Gallis clam invidere ordines Anglicani coepissent, pacem cum Anglis seorsim fecere . Hispanorum
Rege interprete. Batavorunin caussam palam defendendam qu im Imperator & Hispanus suscepissent, Gallus , lugenti civitatibus subactis stipendio, ad exul lipnes redimendas, imperato , praesidia ex iis deduxit. Naerdam & Gravam Eatavi ex hostibus: vi re piunt. Ita omnia, quae Gallu S ceperat loca, recuperata, c cepto Traiecto ad
Mosam. Rhenoberga in ditione Archiepiscopi Coloniensis , cujus alioquin id oppidum erat; Clivienses civitates in potestate Electoris Bran-denburgici permanserunt. Arausioncnsem id bellum non solum ad avitum falligium extulit, sed prope jn meliorem dignitatis & honoris conditionem, quam qua majores fuerant, collocavit.
Multitudo quippe Arausionenti familiae sua sponte fautrix, quum secundis nimis Gallorum rebus attonita susipicaretur proditam Remp. ab Optimatibus esse, di ab eorum perfidia omnia mala proficisci, simul res collapsas instaurari non nisi ab Rrausionensi posse persiuasum haberet: in omnibus pene civitatibus tumultuari coepit. Seditionibus tedatis, Arausionensis in locum veterum Magistratuum snam ex iis complures abrogaverat )i vos sustecit, atque eos, quorum in se benevolentiam perspectam haberet. Per eas turbas germani fratres, ioannes & Cornelius Musius , mi serandum in modum obtruncati sunt, & discerpti a furibunda plebe Hagae Comitis. Permultiiunt, qui existiment, eos, maxime Ioannem, qui tam multos annos ad clavum Rei p. sedisset, Non ita de Rep. meritos esse , ut tam indigna caede perire deberent. Arausionensis, quanquam ad
395쪽
ad convulsam intestinis turbis Remp. instauranis dam non parum momenti attulit, postea tamen in bello cum Gallis haudquaquam secunda fortuna usus est: praelio quippe ad Genapum anno CL IOcLxx lv. commisso; inde in obsidione Tra-Jecti ad Mosam anno ci Idcinxv I. postremo G. num S. Audomari obsidione liberaturus anno
CIPI Lxxvi I. calamitatem aliquam accepit.
hilo felicius rem gesserunt naves, Siciliae subsidio mime. Ad ultimum, metus potissimum, ne quid detrimenti, si bellum continuaretur, libertas caperet, effecit, ut pax cum Gallo seorsim a teris conficeretur, ea lege, ut Trailectus ad M.
n.nium f. Incredibili hominum multitudine Septem& indo. Foederati Belgii Provinciae fiequentantur. Sunt , lea natio- qui amplius bis centies quinquies Centena. homi- i ' num millia in sola Batavia numerari putent. Eabominum stequentia industriae , commerciorumque, quaeVe ex eis manant, divitiarum potissima caussa existit '. absque iis enim rebus foret, ut fame pereundum esset mortalibus in serra non adeo feristili, & ubi summa rerum omnium Caritas est , degentibus. Maxima hominum pars eX aliis regio nibus eo migravit: e Gallia intestinae turbae , ex Anglia immἡderatum Mariae Regnum, e Gedimania bella diuturna permultos sedes eo & do. micilium tra'Sserre coegerunt. Plerique tamen omnes ex reliquis Belgii Provinciis, quae post se. ditionem in ordinem redactae ab Hispanis & perdomitae ilint, eo commigrarant. Alliciebat peregrinos opportunus terrae litus, Reip. juxta & Religionis libertas, accurata Politiae universiae disci
plina, negotiationes commerciorum per unive sum orbem, qua litteris, qua mercibus exercem
dorum , opportunitas, insignis denique ordinum
396쪽
gloria, rebus domi prudenter, foris praeclare gestis parta. Nec ab eorum finibus quisquam arcebatur , qui vel Opes, vel, qua victum quaeritaret, artis peritiam afferret: quin immo tutum omnibus mi-1eris & potentiorum alibi injuria oppressis perfugium dabatur. Ingenio sunt Belgae fere omnes aperto & candido , in sermonibus & quotidiana consuetudine solutiores, multum sibi indulgent :bilis, ut in hominibus natura sua frigidiusculis , haud facile commovetur: mota tamen implacabiliter effervescit. Humaniter ac benigne gens omnis insolentiae impatiens & citra arrogantiam traftari gaudet. Ad ejus genium ubi te accommodaveris, Circumagere eam ad nutum tuum poteris. Quapropter Carolus V. dictitabat , nullam esse gentem, i modo paterne & benigne habeatur quae servitutis nomen magis exsecretur, servitutem magis patiatur. Plebs tamen haud bona: cui proprium hoc & quasi nativum vitium est, ut Magistratus, si non ex ejus libidine Remp. administrent, criminetur & convitiis proscindat. Ad terrestrem militiam parum idonei sunt Belgae,&fere equo insidens Batavus ludibrium omnibus debet. Peritiores tamen & meliores sunt Geldri, quique ad Westphaliae fines spectant, mediocri fallem rei militaris usu conspicui. Rei autem maritimor peritissimi, egregia in bellis navalibus virtutis documenta dedere , ut hac in parte nullromnino genti concedant. Audacia tamen & serocitate Batavos superare putantur Zeelandi, ad quaevis maris discrimina subeunda promti. Belgae plerique omnes frugales sunt: & exiguo ac para-hili victu contenti, in administranda re familiari non ita rationem subducunt , ut annuos reditus quotannis decoquant; sed ut aliquid , quod in lucro deputetur, supersit, sedulis provident. Ea
397쪽
Enimvero magnas eis utilitates praestant flumina , Rhenus maxime & Mosa; ut hac in parte Anglorum mercaturae Bataviea negotiatio immane quantum praestet: Angli rursus& portus meliores & littora puriora habent. Restagnantibus a tumno aquis quotannis Batavia inundatur: ea re quum crassior aer & pestilentior fiat, singulari quadam naturae providentia Auster , qui sub id tempus frequenter flare consuevit, purgato a noxiis vaporibus coelo & restigerato, valetudini incol rum scrvit: ceterum, congelata frigoribus aqua, stationes navium per tres menses praecluduntur Anglorum autem portus per id tempus perpetus patent. Ad haec mercaturam in omnes fere totius orbis angulos diffusam Batavi exercent: neC parum ad eam rem facit castellorum atque Coloniarum & urbium recentium, quas in longinquis societas terriS obtinent, multitudo. Societas Indiae Orien- Indiae O. talis maxime opes Reip. & commercia ingentibu&- η δ'' accessionibus auxit: ea quippe oram iMam longe lateque patentem, & opibus florentissimam ja Bassira subi Tigris fluvius in sinum Persicum
evolvitur usque ad extremas Japoniae oraS Porrectam, commerciis frequentat: sceleribus cum inultis Orientis Regibus Iuncta, & de monopo liis pactionem cum haud paucis eorum secit: multa insuper loca munita tenet: principem inter ea
locum obtinet Batavia, in Java Masore insula , posita. Qui ibi degit supremus Gubernator seu
Imperator, Regia tere pompa conmicuus , relii quis etiam Indiae provinciis praeest. Eorum locorum summum imperium penes Societatem est inter ea eminent Insulae Moluccae & Bandae , . - ina, Malacca, ora insulae Ceilan , Palivinita , Musulapatan , Negapatan, sea Regio in littore Coromandelico sita est Cochinum, -
398쪽
naor, & Cranganor, in littore Malabarico alia: que. Num in China quoque ipsa libere negotiandi data Batavis potestas lit, nobis haud liquet illud utique constat , Chinenses frequentillima
hum Batavis commercia exercere Bataviae. At in Japonia solis Batavis mercaturam facere fas est, Lusitanis onini ad eam aditu praecluso. Naves bellicas ornare ad L. exercitum terrestrem ad hominum millia XX conficere Societas potest. Collata primum pecunia ad sexagies centena millia immensis crevit auctibus: intra sexennium ad tercenties centena millia svel, ut vulgo vocant, tre- Centae tonnae auri in in sorte computata sunt, nulla ratione habita impensiarum, aut lucri inter Con-iortes pro rata parte distributi. Societas Indiae ob identalis quae & Amcricana uticatur Octogies Centena millia primum contRlit. Ea quum initio res prospete gessisset, brevi semet ipsa labefactavit: nimium quippe lucri inter consiortes diviserat, nec fatis magnam pecuniae summam ad bellum cum Hisipanis gerendum Comparaverat; ad- haec subigendis provinciis magis, quam mercaturae stabiliendae, intenta fuit : nec alia res opes
ejus magis afflixit, quam Brasiliae desectio. Sed tamen in Guinea adhuc tenet castellum Sancti Gregorii de Mina: &, ni falIor , Loandam in
Angola , aliaque loca : item nonnullas insulas Carai s. & novam Hollandiam in ea Americae parte, quae ad Septentrionem vergit. Nec ita pridem colonias in Guianam & ad Orenoquam, ingentem amnem, deducere instituerunt. Permulta Batavis adminicula ad mercaturam amplificandam suppetere, quae alibi aut lingula tantum, aut saltem non omnia deprehenduntur , prudentiores observarunt. Ea huJusmodi sunt: infinita hominum multitudo : terrae ipsius situs opportunus
399쪽
juxta nec ad hostium impetum expositus: exiguus usurarum modus, magnum abundantiae pecuniae praesentis argumentum: poenarum, quibuS furcs , impoltores, & qui foro fraudulenter cedunt, vuI-go bancomptores ) coercentur, magnitudo : mensa publica Amstelod amensium ubi pecunias deponere mercatores consueverunt vulgo banco : bnaves praesidiariae, quae onerarias ab hostibus praedonibusque defendunt: vectigalia modica. ACcudit accurata commerciorum ratio: item quod qui ad clavum Rei p. sedent, maxima ex parte aut mercaturam ipsi faciunt, aut ea conditione sunt, ut, commercia publice florere . ipsorum privatim intersit: ad haec, quod in India rerum soli Batavi potiuntur: quod denique, propter increditalem incolarum frugalitatem juxta & parsimoniam, plus mercium exportatur , quam importatur. Enimvero notabile inprimis est, quod quum quidquid aromatum in tota fere India nascitur, Batavi percipiant: aromatis tamen nemo, quam ipsi, parcius utatur. Serici copiam ingentem ex Persia aliisque locis, in quibus id negotiationis genus magna ex parte soli exercent, apportant ipsi vestiuntur lana. Quin immo suos melioris notae pannos aliis vendunt: ipsi vilius panni genus, ct Crassiori filo textum , as cultum corporis , afferendum curant ex 'Anglia I butyrum item suum longe proeliantissimum divendunt: ipsi albio ex boreali Angliae parte & item ex Hibernia, nec eadem bonitate, butyro vescuntur. Et quum aliis in rebus genium suum plerumque defraudent, ei tamen nonnunquam, vino Gallico, aut adusto 'liberalius hausto , indulgent : quanquam in illis quoque compotationibus , ne modus excedatur hneve inter calicem supremaque labia multum cadat, sedulo cavent: nec aliud aut gulae irritamem
400쪽
ium , aut pecuniae Consumendae instrumentum gens. temperati Tma juxta & parcissima novit. q. a I. Vires huius Rei p. in mercatura , quae ad earn itabiliendam pertinet, valida classe sus P ' consistere, ex iis, quae 'diximus, liquet. Socio-Reipu
rum autem navalium, ulu rei maritimae prael antissimorum tantam multitudinem, ut ingenteS Ornari classes msIent, aliis in terris frustra requiras. Sed ab ea parte, qua sinitimis in continente Iuugituri, i Batavia ψ quave perruptis aggeribus inundari agri nequeunt , haud tantis munita viribus et t. Quanquamὸenim ei ad militem peregri- num conciucendum pecuniae affatim est , haud tamen. est e Rep. unice confidere hominibus non alio, quam is pendii vinculo, constrictis': mercenarii quippe milites iidem cum fortuna facile mutant, di quo plures sunt, eo majorem operam Duci libellatem Reip. oppressuro navare poserunt. Proinde merunt, qui suaderent, ut Hol- .landiu & Zcelandia haud magnam reliquarum
Ρx .inciarum curam agerent: tibi autem prospi-Cerqui, curarentque, ut rebus inter Mosam. Rhenum & mare Avitruqe, quantum fieri potest, firmatis ς & agros circumlacentes, ubi res. pollulabit, inundare , reci usis cataractis, possint , & dereliquo vireS maritimas omnibus modis amplificent l. dei quo consilio accuratius disputare haud allubesCit. Multa quoque nec levia incommoda ΤρηΠ ipsius .Rei p. forma parit. Primum enim omnium, si v recte calculum ponas, non unam, sed septein omiano ReNublicas, 1eptem Provinciae referunt, in unum corpus Du hstema scedere Trajectino collectas. Singulac suos ac perpetuos Legatos habent', quibus r Hagae Comitis res non ita magni momenti & quotidianae, quaeve ad universos scederatos pertinent curae sunt : de rebus gravioribus