Titi Liuii Patauini ... Decas prima 1

31쪽

xs DEC. PRIMAEβiLAudito nomine Numae patres Romani, quanqua ininclinari opes ad Sabinos,rege inde sumpto, uidebatur: t men nes se quisquam,nec ictioius suae alium,nec denis patrum aut ciuiu quenqua praeserre illi uiro ausi, ad unuomnes Nanne Pompilio regnum defredum decernut. A citus, sicut RomuIus augurato in urbe condenda regnum

adeptus est dest quos deos coctuli tufit. inde ab augure, cui deinde honoras gratia publicum id perpeturums sacerdotium fuit, ductus in arcen in Iapide ad meridie uersus consedit.augur ad lauam eius capite uelato sede cepit deis xtra manu baculum sine nodo aduncu tenens, quem lituuappellauerut inde ubi proste tu in urbe agraras capto, deos precatus, regiones ab oriente ad occasum determinauit dextras ad meridie partes, lauaues ad septetrionem esse dixitGignis cotra quod longiyime cos ectum oculi strebant, animo finiuit:tum lituo in uuam manum translato,dextra in capite Numae imposita, precatus est ita: Iuripiter pater,sie As hunc Numam Pompilium, cuius ego caput teneo,regem Romae esse, ut tua signa nobis certa aeriura sint inter eos fines,quos feci.Tu peregit verbio aures icia quae nmiti uellet. quom mfre,declaram rex Numa de templo descedit:qui regno ita potitus, urbe nouum conditam ui Cr armis, iure eam legibu3s ac moribus de lateaegro codere parat. quibus cum inter bella a Fescere uidetaret no pose:quippe ejeratis militia animu: mitigandustri cem populum armoram desuetudine raturi I anu ad insimum Argiletu indicem pacis beris fecit: apertus ut in arnus ese ciuitare,clausus pacatos circa omneu populos fingnificaret.Bis deinde post minueregnu clausu3-itsemel T.Μanlio cosule, post Punicum primum perfectum berulamateris,quod nonne aetati dii dederunt sit sideremus,

32쪽

pMellum Actiacum ab imperatore caesare Augusto pace terra maris parta. clauso eo,cum omnium circa finitinorum societate ac foederibus imis et animos: positis existernora periculorum curis,ne luxuriaret octo animi, quos

metus hostium disciplinas mittaris cotinuerat: omniu pri mrem ad multitudine imperitam, et illa secubs rudem, effetifimam, deorum metu iniiciendum ratios est. qui cude cedere ad animos sine aliquo comento miraculi no posscd simulat sibi cu dea Aegeria cogressus nocturnos esse: eius e monitu,quae accepti fima dijs Usient, sacra instituetare sacerdotes suos cuis deorum praeficere: atq; omnium primis ad cursum Iunae in duodecim menses docribit anisnum: quem,quia tricenos dies singulis mensibus lana non

explet, desuntq; dies solido anno, qui solstitiali circum,stgrorbe intercalares mesibus interponendo ita dij est sit,ut vigesimoquarto quot anno ad metam eadem solis, unde orsi essent, plenis annorum omnium spatijs dies congruerent. Idem ne istos dies fastoss ficis,quia aliquando nihil cu popula agi utile futurum erat. Tum sacerdotibως crearis animu adiecit, quanqua ipse plurima sacra obibat: ea maxime quae nune ad Dialem flamine pertinet ed quia in ciuitue bellicosa plures Romuli, quam Numae si niles reges putabat fore,ituros s ipsos ad bella, ne sacra regiumviris desererentu Flamin in I oui Viduum sacerdote creavit:insignis eu ueste,cr curuli regia sella adornauit. bule

duos flumines adiecit Marti unum,altera Quirino. Virriginest Vestie Iegit:Alba oriundum sacerdotium,m geliconditoris haud alienum. bis, ut Viduae templi antistites essent, ipendirum de publico stituit:uirginitate alijsq; caerimonijs uenerabiles de sanctu stat. Salios ite duodecim

33쪽

γ DEC. PRIMAE per tunicuim meum pectori tegume .coclestias arma queuncilia appellantur,ferre,ac per urbem ire canetes curarataria cum tripudiis solennis saltatu iusit. Potiscem deinde Numa Marcium Marci filium ex putribus legit eis suis cra omnia exscripta exsignatas attribuit: quibus ho)lijs, quibus diebus ad quae templa sacra ferent:atque unde in

eos si plus pecunia erogaretur. caetera quos omnia puαblica priuatas sacra pontifcri scitri subiecit ut esset quo

fultum plebs ueniret: nequid diuini iuris negligendo patrios ritus,peregrinosi asciscendo turbaretur. nec cocleae pes modo caerimonia sed ii di quos unebri placidosq; inanes ut idem polix edoceret: quaeis prodigia fulminiis bus,alio ue quo uictu nassa susciperentur, atq; curarentur: ad ea elicienda ex metibu3 diutius Iovi Elicio uru in Auelatino dicauit: deumque consuluit augurijs quae suscipienda essent. ad haec cosultanda procurandaq multitudine omnia ui Cr armis conuers Cr an inu aliquid agendo occupati erant cir deorum usidua insides cura,cum interese rebus humanis coeleste numen videretur,ea pietate ominu pectora imbuerat,ut es ac iusiuridum propulsio legiι ac pocrinarum metu ciuitatem regeret. Cr cum ipsi se bonanes in regis, uelut unici exepi mores βrmaret: tum finitiam etiapopuli,qui ante castra, no urbem positam in medio ad sotalicitandam omnium pacem crediderant, in eam uerecurraedium adducti fiunt, ut ciuitate totam in cultu uersum decisrum,uiolari ducerent nos. Lucus erat, quem mediam ex

opaco specu fiis perenni rigabat aqua . quo quia se pcrsape Numa sine arbitris, uelut ad cogreibum deae inserebat, camoenus eum lucu sacrauit, quod earum sibi concilia cuconiuge sua Aegeria 4bent: soli Fidei solenne instituit ad id secretium Flamines bigis curru arcuato uchi tufit,

manu

34쪽

, sLIBERI. 3iunx, ad digitos usq; inuoluta re diuinam facere signifitantes fidem tutandam , sedemq; eius etiam in dextris fata cratam e e. Multa alias acrisicia, Iocas sacri inciendi sis ix Argeos pontifces uocant, dedicauit. Omluum tamen maximum eius operum luit tutela per omne regni tempus baud minor pacis quam regni. I ta duo deinccps reges, lius alia uia, ille bello, hic pace ciuitat auxerunt. Rommulasseptem Cr triginta regnauit annos: Numa tres Cryadraginta. Tin valida,tum temperata Cr belli Cr parios artibus erat ciuitas. Numae morte ad interregnum res

relli. Inde Tullum hiostilium nepote Hostilii, cuiu3 in inrufina arce clara pugna aduersios Sabinos lucrat, regem populus iusit patres autores Acti. Hic non solum proximo regi disii Issed 'ocior etiam Romulo luit: tum artas uirci tum auita quos gloria animum stimulabat. Senescere igitur ciuitate ocio ratus,undis materium excitu di belli quaerebat. Forte euenit, ut agre1ies Romani ex Albano egro,Albani ex Romano praedas inuice agerent . imperitabatim C. ciuilius Albae utrinq; legati stre sub ide tepusia res repetendas nini. Tullus praecepcrat suis, ne quid priu3 quam madata agerent. satis sciebat negaturs Albutanum: ita pie bellum indici pos. ab Albanu so cordius res adla excepti hostilio ab Tullo blande ac benigne, comis ter regis conuiuiu celebrant tantiliber Romani Cr res reae petiuerant priores, π neganti Albano bellum in trusismum die indixerant. Haec renuntiant Tullo. Tum legatis Tullus dicendi potestite,quid petentes uenerιnt, miti illi omnium ignari,prii uir purgando terunt tempus. Se inuitos quicqvi,quod minus placeat Tullo,dicturos,sed imperio subigi. res repetitust uenis: ni redditu bectu indicerire iussos. Ad haec Tu M, Nuntiat inquit, regi us arta gem cul

35쪽

3α DE c. PRIMA Egem Romanum deos facere testes .uter prius populas res repetetes legatos asternatus dinliserit, ut in in omnes exis petant huiusce clades belli. Haec nuntiant domum Albani. Et bellum utrius sit ma ope parabatur,ciuili An limum bello,prope inter paretes natos b,Troianam utras promtem,cum Lauinum ab Troia,ab Lauinio Alba, ab Alburinorum stirpe regum oriundi Romani essent. Euetus tamen belli minus nuberabile dimicatione fecit: quod nec acie certarum ether tectιs modo dirum alterius urbis,duo populi

in unil cosis fiunt. Albani priores ingeti exercitu in agru, Romanu impetum fecere:casbra ab urbe haud plus quilis milia passum locat a circundit ofa cIuilia ab nomine ducis per aliquot secula appellata 6t,donec cum re norimen quos uet tite abolevit. in ha castris ciuilius Albatanus rex moritur: Dictatorem Albani Metim Sustitium creant. I nterim Tullus ferox praecipue morte regiis, in gnumque deoru numen ab ino capite orsum, in omne novmen Albanis expetituriam poenas ob bellum impirum diactitas,nocte praeteritu hostium castriis, infesto exercitu in agru Albanu pergit. Ea res ab stitiuis excivit Metiwm: is ducit exercitu quam proxime ad hoste potest: inde legatupro bum nutiare Tullo iube priusqua dinuce opu3 esisse eolloquios secu cogresbus sit, satis scire ea se ullaturu,

quae nihilo minus ad re Romanam,quam ad Albana fientniat.haud sternatus Tullu tametsi uana adirebatur,suos in aciem educit:extat contra er Albani.Postqua instructi utrins stibat, m paucis proceru in mediu duces procem dui:ibi infit Albanus: I niurias,et no redditas res ex foederire quae repetitae sunt:et ego regem nos diu ciuiliu causam huiusce ese beat audise uictori nec te dubito Tulle eadem

prae te si e. scd si uera potius quam dictus eciosa dioeda sint,

36쪽

in uia ius ep

LIBER I. 3ssunt cupido imperi) duos cognatos uicinosq; populos ad stimulat:nes recte,an perperam interpretor: luerit in eici liberatio, qui bellis puscepit:me Albani gerendo bello duce creavere. Illud te T vile monitu velim Hetruscares, qzanta circa nos, tes maxime si quo propiores vos,hoc magis scismultu illi terra, plurimu mari possent. mmor esto iam signa pugnae dabis,bas duas acies s eo Gulo fore: ut styos confectoss simul uictore ac ui lumsigrediaturi lcul; sit nos Aj amant,quonia non contentilibrente certa n dubia imperij seruiti jq; aleam imus: inearias aliqua uiam,qua utri utras imperet , sine magna claude, sine multo sanguine utriusque populi decerni positi Haud distlicet res Tullo, quanqua itim indole anim tumste uictoriae ferocior erat. Quaeretibus utrinq; ratio it iratur, i ex fortuna ipsa praebuit materia. Forte in duobusta exercitibus erat trigemini fratres,nec aetate nec uiribu Astures. Horatios curiatios suilbe satis coli,ncc strarieres antiqua alia est nobilior. tame in re tu clara nonlinuerror mane utrius populi Horatij, utrius curiath fuerit: cutores utros trahut plures tame inuenio,qui Romanos Horatios vocent hos ut sequar,inclinat animus. Cum trigminu agunt reges,ut pro sui quisq; patria dimicet straro:ibi imperia fre,unde uictoria fuerit. N ibit recusatur,

tempus er lacus cZuenit. Prius qua dimicarent,foedus ictu inter Romanos ex Albanos est his legibusVt cuius populi ciues eo certamine uicisent, is ulteri populo cubona pace imperitaret. Foedera Mia alijs legibus,cetera eode mondo omnia sunt. Tu ita factum accepimus,nec ullius uetua pior foederis memoria est Faciatu rege Tullum ita rogaα vis: I ubes ne me rex cum patrepatrato populi Albani foeda 'ire iubete rege,sugnana,inquisite rex posco. Rexc ait

37쪽

DE c. PRIMAE ait,Pura tollito. Foecialis ex arce graminis herba puram attulit,postea rege in rogauit: Rex Acisne me tu regi inuntiu populi Romani Quiritium suasa conates s meos Rex restondit, Quod sine fraude mea,populis Romani

Quiritiu fiat, acio. Foecialta erat M. V alerius. Ps patron a

patratu Sp. Fufiu Ircit, uerbena caput capillos s tangens pate atratus ad iusiurandu patrandi , id est sanciendiist foedus, multi s id uerbu,quae logo usam carmine nooperae est rcferre,peragit. Legibus deinde recitatis,Audi, inquit i upiter, audi paterpatrate populi Albani,audi tu populus Albanus:ut illa palum prima postrema ex illis mbula ceraue recitam sunt sine dolo malo: utis ea hic boodie rectifime intellecta sunt: illa Iegibus populus Romaαnus prior no deficiet.si prior defixit publico cosilio, dolo malo:tu illo die I upiter populu Romanu sic Milo,ut ego huc porcu hodie stria: tantos magis strito, quanto magis potes politas,id ubi dixit, porcu in saxo silice per fit.

Sua ite carnana Albani,suumns iusiurandu perfure dicta. tore, uoss sacerdotta peregerui. Foedere icto,ir muni, scut couenerat,arma cupiui. cum sui utross adhortareritur deos patrios,patria ac parEtes, quicquid ciuiu domi, quicquid in exercitu sit,illoru tuc armabiliora intueri manum proces Cy suopte ingenio,cir pleni adhortantiu vocibus in mediu inter duas acies procedui. cosederit utrinspro custris duo exercitus, periculi mans praebentis quum

curae expertes. Quippe impertu agebatur,in ta paucoruuirtute uis fortuna positu: itas ergo erecti filensis in

minime gratu stectaculu animo inceduntur. Datursignu:

institias arnm,uelut acies,terni iuuenes, magnoru exemcituu animos geretes, cocurrunt:nec his,nec illis periculusuu, sed publicu impertu seruiti s obuersatur animo: suturas

38쪽

tu ruin nim cocursu increpuere arma, canitas lusere ij, horror inges stinantes prestringi Cy neutro inαφη dinatiste torpebat uoxstirituss.cUertis deinde mania ι η bii cum id no motus tantu corpora,agitatios anceps teri

o M lora timor D sed uulnera quos Cr sangui spectac

si id estat duo Romani,super alium aliu3,uulnπam tribuis Albanis,expirates corruerat. Ad quom casuem cu coesaan sit gaudio Albanus exercitus Romanas legiones iamsi, si es tota, du tame cura deseruerat,exanimes vice unius,c que tres curiatij circulleurat. Forte is integer fui ut uniciis V DOfolia nequaqui par,sic aduersa3singulos ferox: eri rarit siegregaret pugna eoru, cupefit fuga: ita ratus sollis, cuturos,ut que uulnere allictum corpus sineret. la alia εα ritu statij ex eo loco,ubi pugnatu est,aufugerat,ci που reiciens uidet magnis interuallissequentes unam haud 3cro oculo ' Go. in magno impetu rediit. E t dum Albanus exercitus inclamat curiaths, uti ope ferant fraui; i sthii Horatius caeso hoste uictor secunda pugna petebat. Pr Tunc clamore,qualis ex insterato paueti solet,Romas ni adiuuat milite *u er ille defungi praelio fhlinat.Prius u Hs quam ulier qui nec procul abera cos qui posset, erui aeterum curiatim colicit. Iunis aequato Martesingulissipererant,sed neeste, nec viribus pares. ali intactu Rro corpus,er geminata uictoria feroce in intamen i ιαμ tium dabit:alterstili vulnσedes cursu trahens cor . ρα pii uictusque fratru ante se si, age, uictori obhcitur hosti: 'st nec illud praeliu fuit.Romanus exultans,Duos,inquit amdiu manibus dedi: tret tu causam belli huiusce,ut Romanus α; Albano impere dabo. Mala sustineti ama gladia seupe j : ne iugulo deni iacente stolia Romani ollites ac grauc α talantea

39쪽

s D E c. P R I M A Etulantes Horatium accipiunt,eo mulare cum gaudio,quo prope metu res luerat. Ad sepultura inde suoru nequaqua paribus animis uertunturi.quippe imperio alteri aucti,ata teri ditionis alienae ficti Sepulchra extu quo quis' loco' cecidit: o Romana uno loco propius Alba, tria Albana Romὰ uersus sed distinua locis,ut cx pugnatu sariusis qua inde digrederetur, rogati Metio ex foedere icto quid imperaret inperat Tullus, uti iuuentute in armis habeat: usuram sie eoru operasi bellu cum Veietibu3fretnim exiser citus inde domos abducti. Princeps Horatius iba trigeminastolia prae se gerens: cui soror virgo,quae destonsa uni ex curiaths luerat,obuia ante porta capena Atti comgnitos super humeros statri paludamentostonsi, quod ipsa e cerat soluit crines,σ flebiliter nonaneston mimortuu appellat. Movet'oci iuueni anisu comploratio sororis in uictoria sua,titos gaudio publico. Stricto itisque gladio,simul uerbis increpus transfigit puellam: Abihinc cu immaturo amore adstonsum,inquit,oblin 'utrum tuom uiuis,oblita patriae. Sic eat quaecuns Romana Iugebit hostem. Atrox victum id acinus putribus plebis: sed recens meritu Acto obstibat: rime raptus in ius ad rerigem. Rex,ne ipseti tristi ingratis ad uulgus iudicij, de secundu iudicium supplicij autor e et, cocilio populi adrivocato,Duu uiros,inquit, qui Horatio perduellione iuri dicent secundu legem, acio. Lex horrendi caminis erat:. Duum uiri perduellione iudicentis a Duuiris prouocarit, prouocatione certato: si uicent, caput obnubito: inflictarbori renesi endito : verberato uel intra pomoerium, uel extra pomoerium. Hac lege duumviri creati, qui stabs bluere non rebantur ea lege ne innoxium quiden posse,cum condemnassent: tu alter ex la , P. Horati tibi perinductionem

40쪽

ductionem iudico,inquit, Lictor colliga nurinus. Acces eis 6 rat lictor,inhciebais laqueu tum Horatius,autore I uia D elemete Iegis interprete, prouoco,inquit ita de prouob; eatione certatu ad popula est. Noti honmnes sunt in eo iubri dicio, naxime P. Horatio patre proclamate, Me filiam iure caesam iudicare: ni ita elbet,patrio iure in situ animaduer a surum uilpe. Orabat deinde,nestique pauloante cu egrestit, si irpe et exiJent,orbu liberio Acerent. I nter haec se jam nex iuuene amplexus, stolia curiatiora Da eo loco,quit,tu nunc Pila Horatia appellatur,ostetans Hunccine aiebat, que modo decoratu ovantems uictoria incedente uidinis vii m Quirites , Osub furca uinctu inter verbera er cruciatusi, videre potellias quod uix Albanora oculi tam deforme ste ρ η Elatatu Ierre pinet. I licto colliga manus, quae pauloanisitor te armatae imperium populo Ro. pepereiat: i caput obnudo , be liberatoris urbn huius arbori in stlici fustende: uerbeismo o ra uel intra pomoerium, modo inter ilia pila,Cr stolia boo M istan:uel extra pomoeriu,modὀ intra sepulchra curiatiorum. quo enim ducere hunc iuuene potestis,ubi no suade plM cora eu a tanta foeditate supplicij uindicents No tulit poisiad' pulus nec patris Iacomas, nec ipsius pare in omni pericuiset, lo anisu absoluerutq; ad ratione magis uirtutis, quam pului iure cause. Itaq: ut eaedes manisisti,aliquo tamen piaculo boais lueretur, imperatu patri,ut filia expiaret pecunia publio . v iit cr. Is quibusda piacularibus sacrifcijs actis, quae Dinde odio si geti Horatiae tradita fiunt, tromiso per uia tigillo,capitei: i Hoperto, uelut sub iugum misit iuuene. id hodie publiessari A sitos semper restctu munersororia tigillum uocant. Η ratis epulchri quo laco corruerat ista, conructu est sis iiixo quadrato. Nee diu pax Albana mansit: inuidia uulgi,

i ii iE q*od tribus militibus frtuna publica conassa saerit,uanuis io ' e s ingenium