장음표시 사용
31쪽
ri adae ratio est, si propositio in enthymemate omissa stippleatur, atque ita syllogismus integretur. llogismi
enim ver ac infallibiles fiunt consequentiarum regulo Rem exemplo illustremus.Enthymema sit, Quicunque in Christum crediderit alvus erit. quare &ego salvus m. Petis rationem consequentiaeΘDico hanc esse, Quia ego in Christum credo. Vides,consequentiae rationem in syllogissimo esse positam adde enim hanc sententiamenthymemati, & habebis syllogismii integrum, adhuc modum Quicunque in Christum credit,salvus eri A ' qui ego in Christum credo: Quare ego salvus ero. Atq; haec una est consequentiae confirmandae ratio. altera est per axioma : ut lirc per locum generis hunc, Qvqcunq; de genere affirmantur, eadem necesse est affirmari de qualibet ejus generis specie. Hoc axioma ad enthym ma propositum sic accommodo : Fidelis, est genus si gulorum fidelium .Ergo quaecunque de fideli assirmantur , nempe simpliciter, id est generaliter: ea etiam de singulis fidelibus affirmari necesse est: ut de me, te, M. De fideli autem affirmatur aeterna salus: Ergo etiam de me te & singulis fidelibus. Vides, hanc posteriorem consequentiae confirmandae rationem per ambages ducere,quo prior uno veluti passu ducebat.
CAP. s. DE EFFICIEN E PER per accidens.
Tertio caussa ossiciens per se essicit, aut perdiccidens:Per se,quae sua facultate essicit:utquet natura vel consilio faciunt. Ventorus nat ratis essicientiρ est. I. neid. Incubuere mari,totumqb Hedibus imis μά Eurusique Notusque ruunt, creberque
32쪽
Ι. PIs NIM AD Consilii exemplum est illa Ciceronis de so,, confessio. Suscepto bello, Caesar, gesto etiam
,, magna ex parte, nulla vi coactus,judicio meo, k ac voluntate ad ea arma profectus sum,quae e
Per accidensessicit caussa, tuae externa facultate essicit: ut in his quae fi ut nccessitate vel fortuna: necessitate, cum esticiens vi cogitur ad effectum, qualis est Pompejanorum eXc
D satio. At mihi quidem ait Orator si proprium
D &verum nomen nostri mali quaeratur, fatalis V quaedam calamitas incidisse videtur,&impro- vidas hominum mentes occupavisse: ut nemo V mirari debeat, humana consilia divina neceΩ sitate esse superata. 'Fortuna est caussa per accidens, quando praeter cilicientis scopum aliquid accidit. Sic , conii Tortuito ait Tullius 3. de Nat. Deorum)
. PheraeoJ iseni profuit hostis, qui gladio vomu
is cam ejus aperuit: quam sanare medici non poterant. In hoc genere caussarum imprudentia connumerari tolet. Ovid. 2.Trist. Cur aliquid vidi cur noxia lumina fecis furi udenti cognita culpa mihi est simus M Leon vid/tsine vense Dianam: Praedasiuis canibus nec minus ille fuit. 'Scilic t in superis etiam fortuna luenda e AI ec veniam laeso numine, sius habet.
Hinc sumitur deprecatio: qualis est pro Lus rio:
33쪽
gario: nosce pater: erravit: lapsus est: non pu- retavit: si tanquam posthac. Et paulo post. Erra- μvi: temere feci: poenitet: ad clementiam tuam reconfugio:delicti veniam peto: ut ignoscaS oro. αFortunae autem nomen ignoratio causIarum confinxit: cum enim aliquid praeter consilium
spemq; contigerit, fortuna vulgo dicitur: nec inscite Iuvenalis, Mullum numen aberi,si P prudentia sed te
2 osfacimus ortuna, leam, CHoc y locamus.
Naturae selconsiliοJ Horum alterum vulgo appetilatur agens naturale:alterum agens voluntarium. N M.
Tu RALE agens actionem suspendere,id est in aliud te-pus differre, no potest, sed prauente objecto agit necesi satio: ut ignis admotam stipulam non potest n5 accendere & comburere: corpus grave in ectum aquae,me aritur necessario. VoLuNTARIu M vero agens,aeti nem potest suspendere. Hujusmodi agentia sunt, Deus& creaturae rationis participes, ut angeli.& homines. Quanquam si Dei providetiam respicias,ne hae cysidem creaturae aerionem suspendere postunt. Porro ad naturalia agentia referendae etiam videntur animantes rationis expertes. Eui enim illae agunt cum appetiti ne, quae voluntatis similitudinem habet unde & velle dicuntur vulgo tamen actiones suas suspendere non possunt: sed in res objectas seruntur, aut eas fugiunt subito, sine deliberatione & consilio. Sic bos esuriens, prosequitur conspectum pabulum: sitiens, prosequitur aquam nec potest non prosequi, quantum quidem in ipso est. Sic formicae colligunt cibum a late & recondunt: apes colligunt flores & mel faciunt solo naturae instinctu, nec sita natura agere aliter possunt.
Nece atri Id est, vi seu violentia, impulsu scilicetral violento cogenus aut detinentis. Dicuntur
34쪽
autem vi cogi, quae agunt contra appetitionem sitan, Sic fur tractus,in carcerem it sic bos tractus,ad maceti Ium it.Vulgo huc referunt,quum quis peccat, aut jactu ram rerum suarum facit, metu gravioris mali ut si quis metu mortis abneget Christum. si mercator metu na fragii abjiciat merces in mare: si viator metu mortis promittat latroni certam pecuniae summam.Sedistili modi actiones etsi non proficiscuntur ex volimtate plena:tamen quum proficiscantur ex volutate Ruippe tueinter duo mala id quod minus videtur,eligitur ideo potius quae ita agunt, voluntate agere dicenda sunt, & ad voluntaria agentia referenda. Nam etsi homines illa Millis similia agunt inviti: mallent enim non agere t men non munt coacti: Voluntas enim cogi non potest, sed corpus hominis contra hominis voluntatem adhuc vel illum motum cogi potest. Dilanis necessitat M. haec necessitas,non est necesistas violeta & coactionis: ac proinde hoc exemptu non est huic loco accommodatum. Etsi enim divinae provia dentur respectu omnia & in rebus naturalibus & in rebus humanis fiunt necessatio, ita scilicet ut necesse sit eas ita fieri ut fiunt, nec fieri aliter possinditamen divina providentia homines ad agendum ea quae a mnt, non cogit, sed tantum mentes eorum in a endo gectit, regit & gubernat, ut id agant quod ipse Beus agi vulti sive
id agant libente sive inviti. Fortuna Fortunam finxerunt Ethnici deam gube natricem seu moderatricem rerum humanarum, quae bona & mala in singulos homines distribilat. Cumque viderent, sepe malis esse bene, & bonis male: plurimis eam convitiis prosiciderunt, appellates caecam, brutam, iniquam,&c.quae totidem in Deum verum blasphemiet
fuerunt. Cum enim omnia regantur voluntate ac proin
videntia Dei diabolus convitia illa sub nomine Forti
nae in Deum verum expuit.Itaque a Fortunae vocabulo,
tanquam Ethnicorum proprio, Christianos homines abstinere decet: quaeque illi fortuito casti evenisse dixerunt,
35쪽
runt, per providentiam Dei facta esse dicere.Germanica phrasis qua dicimus, aliquid factum esse oviar si vim vocabuli spectes, nihil impietatis continetadein Gnim valet ac si dicas,Sine periclitatione. id est,ita ut non feceris periculum ejus rei essiciendae quae tibi evenit. Nec vero Fortunae vocabulum caussam per accidens notat, sed essectum sidq; usirpatum μετωνυμικως. nam proprie acceptum significat caussam per se, videlicet ipsum Deum universi authorem ac moderatorem: cujus majestatem ista appellatione homines αρεοι -- pie profanarunt. Effectus autem seu eventus seu c si fortuitus appellatur, qui praeteressicientis scopum accidit.Itaque definitio ab auctore proposita,non caurusim,sed effectum per accidens,desinit. Fortuito hoc est, a fortuna dea illa rerum human rum domina gubernato contra agentis consilium. At quum Fortuna nihil sit inullus etiam esse potest casus fortuitus, qui quidem verE ac merito sic appeti tur . Casius quidem varios accidere in rebus hi manis , certum est: & Scriptura etiam appellatione casus utitur: verum quicquid accidit, sive bonum sive malum , id omne divino consilio divinaque providentia, ac proinde & sapientissime & justillime a
Materia, est caussa ex qua res est. Hoc ai gumento ficto, apud Ovid. a. Metam. Solis domus auro, pyropo, ebore, argento compOnitur.
Regia Sosis erat*blimibus alta columnis, clara micante aurosammos imitantenropor
c sus ebur nitidumfastigiasumma tegebat:
36쪽
Arriisti biforti radiabant limine valvae. se Caesar i. bel civi laniperat militibus Caesar, is ut naves faciant, cujus generis cum superior bus annis usus Britanniae docuer't: carinae priis muni ac statumina e levi matcria fiebant: rcis liquum coruus navium viminibus cotextum, es coriis intcgebatur. Materiri Materiam Latini proprie appellant ligna
E quibus aedifice litur naves, aedes, &c.quomodo & υλη siqnificat GKecE sylvam. Itaque hic per synecdochen 'speciei accipitur, pro quolibet cx quo aliud fit, no solum corporeo & sensili, sit etiam incorporeo atque Intellectili. Sic Hllo usini materia enunciationes sint,live necessarie, sive robabiles. Exqu.iJ Materia vulgo tripli cem faciunt. Ex qua, In qua, & Circa quam .Materia ex qua, dicitur . a qhi hic definitur. Materia in qua, nihil
aliud est quam subjeetio: nam in subjecto adiuncta
inhaerent atque in fiunt: ut in mente scientia audignor tia: in voluntate virtus aut vitium: In corpore animalis, sanitas aut morbus, robur aut imbecillitas, pulchriti
do aut deformitas. Materia circa quam, nihil aliud eli uuam quod alias vocatur objectum: Objectum enim
clicitur res circa quam mens vel sensus veIlatur atque Occupatur cognosξendo seu percipiendo: nempe circa notiones mens: circa qualitates passibiles, ensius: ut ci ca colores visus, circa sonos auditus,&c.Sed prantat si
o Mahaec sivis distincte appellare vocabulis:primum icisi cet materiam alteram si illaechum tertium oblectum.. Re iis Solu ti trumque exemplum quod hic propon tur ad insum declarationis pertinet. Cujus generis sunt α haec in sacris literis. Genesi. describitur materia ex qua Deus creavit mundum, videlicet abyssus aquarum, quam Ovidius clinos vocat. Genesa. indicatur materia ex qua Deus fecit primum hominem, videlicet puvi terne: item materia ex qua aedificavitilli uxorem,videlicet
37쪽
licet una de costis illius. Gen. s. indicatur materia ex qua Noe fabricavit arcam,videlicet ligna Gopher: quae cedri species putatur, cariem non sentiens. Sic in hist ria sacra describitur materia ex qua Moses tabernaculam, item materia ex qua Salomon templum aedificavit. Atque haec ad usum declarationis pertinent jam demonstrationis seu argumentationis exempla sunt ista: Cenes a 8. ex argumento a materia materiam humili
andi sui sumit Abraham, ubi Deu sic affatur, En obsecro induxi animum ut loquerer cum domino meo, qui pulvis stim & cinis. quasi dicat, Consto ex pulvere & cunere , vili scilicet materia: Ergo vilis & abjectus sum, ac proinde indignus qui loquar cum Deo. Hujus generis est&illudJob. . Nunquid homo, Dei comparatione justificabitur 3 aut factore sito purior erit vir 3 Ecce qui serviunt ei, non sunt stabiles: & in angelis suis reperit pravitatem. Quanto magis hi qui habitant domos luteas , qui terrenum habent fundamentum, consumentur velut a tinea &c. Argumentum est a materia, illi stratum comparatione minoris: corpus enim hominis, similitudine domus luteae notat: quae nimirum vilis Acontemta est. quasi dicat, Homo constat ex luto: ergo est creatura vilis &abjecta: &per consequens non potest consistere coram majestate divina: sed ab ea neces.sario costimeturIdque eo magis quod etiam angeli coram majestate divina consistere nequeunt: quorum thmen natura est nobilior. CAP. T. DE FORMA.
Caussae primum genus ejusmodi est, in emciete materia: secundum sequitur, in formadcfine Forma, est caussa jer quam res est: id quod es : ideoque hinc ac teris rebus distinguitur: eu forma simul cum re ipsa ingenera-gur. Anima rationalis, es forma hominis: quia
38쪽
I. PI s C 2M IJ M A D. peream homo est homo, & distinguitur aca teris omnibus naturis. Geometricarum figurarum, in triangulis, quadrangulis sua forma est: Physearum rerum, coeli, terrae,arborum, piscium sita forma est.unde prςcipua rerum Uznatura est, sic erit explicatio, si possit in veniri: ut in artificiosis rebus facilius occurret. Caesar ,, 7.Muri aut omnes Gallici hac fere forma sunt: πι trabes directae perpetuae in longitudinem,p se rib'in tervallis distates inter se binos pedes, in ,, solo collocatur: hae revinciuntur introrsus M,, multo aggere vestiuntur.ea aute,quq diximus, ,, intervalla gradibus in fronte saxis effarci ututa is His collocatis &coagmetatis alius insuperor- ,, do adjicitur,ut idem illud intervallu servetur, D neque inter se contingant trabes; sed paribus
is intermisset spatiis,singulς singulis saxis interje-
,, ctis arcte contineantur: sic deinceps omne o-M pus contexitur,dum justa muri altitudo exple- 1, atur hoc cum in speciem varietatemque opus,, deforme non est,alternis trabibus ac saxis,quetis rectis lineis suos ordines servant: tum ad utili- ,, talem & defensionem urbium, summam h
M bet opportunitatem: quod & ab incendio l ., pis,&ab ariete materia defendit: quae perpe- ,, tuis trabibus pedes quadragenos plerunques, introrsus revincta neque perrumpi, neque distrahi potest. Sic forma Virgiliani portus e
39쪽
ε cit Objectu laterum, quibus omnis ab alto Frangitur ny nusscindis eunda reductos.
Hinc atque hinc vasta rupesgeminissi minaretur In caelum copuli, quorum siub verlice late Equora tutasPent: tumhlvisscena coruscis Desuper Iorreti' atrii nemus imminet umbrae Frontsub adversi copulis pendent:bus antrum. Intus aqua dulces, vivoq. stae basaxo, P gmpharu domin hissessivi non vincula nave;
Ulla tenent: unco non alligat ancora morsu. FormaJ Forma proprie corporis est: & alias figura, i
tem species nominatur. Graece χημα,ε δοι:Ge manice dieresiao.Quia autem formae corporum,ma
xime artificialium, eis suum esse dant:ita ut ejusdem materiae corpora formis inter se essentialiter distinguantur:factu hinc est ut Dialectici per synecdoche speciei, formam appellarim omne id quod rei cuipiam suum esse dat, quoque res a caeteris rebus essentialiter distin- uitur .Traditur aut vulgo duplex forma:alia substati s accidentalis alia utraq; tame essentialis, id est, essentialiter rem a rebus copnatis, adeoque caeteris rebus nisibus distingues. Substantialis forma dicitur per qua unaquςque substantia naturalis est id quod est: ut amma rationalis est forma hominis: nam per hanc homo est homo. Acci letalis forma nihil aliud esse intelligitur quam ipsa figura corporis: sive a natura ei insit, ut Mura corporis humani,arboris:sive ab arte sit educta, ut figura gladii domus navis,&c.Corpus hominis & corpus quadrupedis ratione materiae cc atassent: utrumq;.n. ex carne,ossibus nervis,&c. constat sed se a seu figura multum inter se disserunt:& ex figura sita unumquodq; agnoscitur. Sic gladius & olla etianis sertasse materia non disserant: ut si utrumque ex ferro sit: forma ta
men seu figura disserunt plurimum : &'. figura hac iu
40쪽
bet serrum, quod vel gladius vel olla vel etiam aliud im. strumentiun est& nominatur. Caeterum quod ad substantiales rerum naturalium formas attinet: perdissici lis homini, vel potius impossibilis earum est cognitio: si unicani ipsius hominis formam exceperis. Communiis quidem ratione & definitione intelligimus, esse rerum es formas: at quid singularis & unaquique forma sit, ut te M onis equi, arboris, ab hominibus ign ratur. Omninois cnim fatendum nobis est shbstantias non sua specie co- , nosci a nobis: sed per earum accidentia. id quod totia verbis fatetur philo opinis acutissimus Julius Caesar Scaliger de Subtilitate ad Cardan. exercit.3O7. section ,, 21. Et pulchre admodum, Sicut vulpes, ait, elusia a cic o nia, lambimus vitreum vas: pultem haud attingimus. Per quam res estJ Vulgo idem dicitur his verbis, Quae dat esse rei. C A P. 8. DE FINE.
Finis est cau ssa, cuj us gratia res est. Physicis
rebus finis homo propolit' est: homini Deus. Omnium artium est aliquod summum bonit&finis Extremus: ut Grammaticae, bene loqui: Rhetoricae, bene dicere: Logicae, bene dise serere.Juno I. AEtieid. connubii finem assiimit,
cum 2Eolo Deiopejam pollicetiir, solatii sciliacet prolisque gratia: Sunt mihi bis septe praestanti corpore 2Dmphae, Uuarum ictua forma pulcherrima) Deiopriam: oonnubifungam bili propriamque icabo,
Omnos ut tecum meritis pro talibus annos
Exigat, &pulchrafaciat te prole parentem. In defensione Ligarii,Cicero Tuberonem