Bucolica, Georgica, et Aeneis Publius Virgilius Maro

201쪽

173V. 57. LIBERI V. Legiserae Cereri, Phoehoque, patrique Lyaeo;

Iunoni ante Omnes, cui vincla jugalia curae. Ipsa, tenens dextra pateram, pulcherrima Dido Candentis vaccae media inter cornua landit: Aut ante ora deum pingues spatiatur ad aras, Instauratque diem donis, pecudumque reclusis Pectoribus inhians, spirantia consulit exta. Heul vatum ignarae mentesi quid vota surentem,

Quid delubra juvantp est mollis flamma medullas

Interea, et tacitum vivit sub pectore Vulnus.

Uritur in selix Dido, totaque vagatur Urbe furens: qualis conjecta cerva sagitta , Quam Proeul incautam nemora inter Cresia fixit Pastor agens telis, liquitque volatile serrum Nescius; illa fuga silvas saltusque peragrat

Dictaeos: haeret lateri letalis arundo. Nunc media Aenean secum per moenia ducit, Sidoniasque ostentat opes, urbemque Paratam: Incipit effari, mediaque in voce resistit. Nunc eadem, labente die, convivia quaerit, Iliacosque iterum demens audire lahores Exposcit, pendetque iterum narrantis ab ore. Post, ubi digressi, lumenque obscura vicissim Luna premit, suadentque cadentia sidera Somnos , Sola domo maeret vacua, strotisque relaeti SIncubat: illum absens absentem auditque Videtque; Aut gremio xscanium, genitoris imagine capta, Detinet, insandum si fallere possit amorem. Non coeptae assurgunt turres; non arma juVentus Exercet; Portusve, aut propugnacula bello Tuta parant: pendent opera interrupta, minaeque Murorum ingentes, aequataque machina coelo. Quam simul ac tali persensit peste teneri Cara Iovis coniux, nec famam obstare furori;

Talibus aggreditur Venerem Saturnia dictis: . Egregiam vero laudem et spolia ampla resertis

202쪽

Tuque puerque tuus, magnum et memorabile nomon, Una dolo divum si femina victa duorum est lΝeo me adeo fallit veritam te moenia nostra,

Suspectas habuisse domos Carthaginis altae. Sed quis erit modus p aut quo nunc Certamina tanta pQuin potius pacem aeternam pactosque hymenaeos Exercemus p habes tota quod mente petisti :Ar det amans Dido, traxitque per OsSa furorem. Communem hunc ergo populum paribuSque regamus Auspiciis: liceat Phrygio servire marito, Dotalesque tuae larios permittere dextrae. Olli sensit enim simulata mente locutam, Quo regnum Italiae LibFcas averteret oras Sic eo utra est ingressa Venus: Quis talia demens Abnuat, aut tecum malit contendere bello pSi modo, quod memoras, factum fortuna sequatur. Sed fatis incerta seror si Iuppiter unam

Esse velit Tyriis urbem Trojaque profectis, Μiscerive probet populos, aut foedera jungi.

Tu coniux; tibi Las animum tentare Precando. Perge; sequar. Tum sic excepit regia Iuno: Μecum erit iste labor: nune qua ratione quod instat Confieri possit, paucis, adverte, docebo. Venatum Aeneas unaque miserrima Dido In nemus ire parant, ubi primos erastinus ortus Extulerit Titan, radiisque retexerit Orbem. His ego nigrantem commixta grandine nimbum , Dum trepidant alae, saltusque indagine Cingunt, Desuper infundam, et tonitro coelum omne ciebo Diffugient comites, et nocte tegentur DPaca: Speluncam Dido dux et Trojanus eamdem Devenient. Adero; et, tua si mihi certa voluntas,

Connubio jungam stabili, propriamque dicabo.

Hic Hymenaeus erit. Non advermis petenti Annuit, atque dolis risit Cytherea repertis. Oceanum interea surgens Aurora relinquit.

203쪽

v. I 29. LIBER IV. 1-3 It poriis jubare exorto delecta juventus:

Retia rara, plagae, lato venabula semo, Massylique ruunt equites, et odora canum Vis. Reginam thalamo cunctantem ad limina primi Poenorum e pectant: Ostroque itisignis et auro Stat sonipes, ac frena ferox spumantia mandit. Tandem progreditur, magna stipante caterva, Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo; Cui pharetra ex auro, crineS nodantur in aurum, Aurea purpuream subnectit sibula vestem. Nec non et Phrygii comites, et laetus Iulus, Incedunt. Ipse ante alios pulcherrimus Omnes Insori se s tum Aeneas, atque agmina jungit.

Qualis, ubi hibernam Lyciam Xanthique flueuta Deserit, ac Delum maternam iuvisit Apollo, Iustauratque choros; mixtique altaria circum Cretesque Dryopesque fremunt, Pietique Malh3rsi: Ipse jugis Cynthi graditur, naollique flueutem Fronde premit crinem singens, atque implicat auro; Tela sociaut humeris. Haud illo segnior ibat

Aeneas: tantum egregio decus enitet ore. Postquam altos veurum in montes atque invia lustras Ecce ferae, saxi dejectae vertice, eaPr. Deeturrere jugis: alia de parto patentes Transmittunt cur&u campos atque agmina ceu vi Pulverulenta fuga glomerant, montesque Telinquunt.

At puer Ascanius mediis in vallibus fleri Gaudet equo; iamque hos cursu, jam praeterit illos; Spumantemque dari pecora inter inertia votis

optat aprum, aut fulvum descendere monte leonem. Interea magno misceri murmure Coelum

Incipit: insequitur commixta grandine nimbus. Et Tyrii comites passim, et Trojaua juVentus, Diardaniusque nepos Veneris, diverSa Per agros Tecta metu petiere: ruunt de montibus amues.

204쪽

V. I 64.

Speluncam Dido dux et Troianus eamdem

Deveniunt 2 prima et Tellus et pronuba Iuno Dant signum; fulsere ignes, et conscius aether Connubiis; summoque ulularunt vertice DFmphae. Ille dies primus leti primusque malorum Causa fuit: neque emini specie fam1ve moVetur, Nec iam fnrtivum Dido meditator amorem :Conjugium vocat; hoc praetexit nomine culpam. Extemplo Lib3de magnas it Fama per urbes; Fama, malum qua non aliud velocius ullum ;Nobilitate viget, Viresque acquirit eundo; ParVa metu primo, mox sese attollit in auras; Ingrediturque solo, et caput inter nubila condit. Illam Terra parens, ira irritata deorum, Extremam, ut perhibent, Coeo EnceladoqNe sororem Progenuit, pedibus celerem et pernicibus alis: Monstrum horrendum, ingens; cui, quot Sunt corpore plumae,

Tot vigiles oculi subter, mirabile dictu,

Tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit aures. Nocte volat coeli medio terraeque, per umbram Stridens, nec dulci declinat lumina somno. Luce sedet custos, aut summi culmine tecti, Turribus aut altis, et magnas tεrritat urbes; Tam ficti pravique tenax quam nΠntia Veri. Haec tum multiplici populos sermone replebat Gaudens, et pariter ideta atque insecta canebat: Venisse Aenean, Trojano a sanguine Cretum,

Cui se pulchra viro dignetur jungere Dido;

Nunc hiemem inter se luxu, quam longa, seVere, Regnorum immemores, turpique cupidine captos. Haec passim dea foeda virum diffundit in ora. Protinus ad regem cursus detorquet Iarban, Incenditque animum dictis, atque aggerat iraS. Hic Hammone satus, rapta Garamantide nympha,

Templa Jovi centum latis immania roguis,

205쪽

U. I99. LIBER IV. P ς Centum aras posuit; vigilemque sacraverat ignem, Excubias divum aeternas; pecudumque crUOre Pingue solum, et variis florentia limina sertis.

Dicitur ante aras, media inter numina divum, Μulta Iovem manibus supplex orasse supinis: Iuppiter omnipotens, cui nunc Μaurusia pietis Gens epulata toris Lenaeum libat honorem, Adspicis haec Θ an te, genitor, quum fulmina torqueS, Nequidquam horremus p caecique in nubilius ignes Terrificant animos, et inania murmura miscent pFemina, quae, nostris errans in finibus, urbem Exiguam pretio posuit, cui Ilitus arandum , Cuique loci leges dedimus, connubia nostra Repulit, ac dominum Aenean in regna recepit. Et nunc isse Paris, cum semiviro comitatia ,

Μaeonia mentum mitra crinemque madentem

Subnixus, rapto potitur: nos munera templis Quippe tuis ferimus, famamque fovemus inanem. Talibus orantem dictis, arasque tenentem , Audiit Omnipotens, oculosque ad moenia torsit Regia, et oblitos famae melioris amantes. Tum sic Μercurium alloquitur, ac talia mandat: Vade age, nate, Voca Zephyros, et labere pennis; Dardaniumque ducem, Tyria Carthagine qui nunc Exspectat, fatisque datas non respicit urbes, Alloquere, et celeres defer mea dicta per auras.

Non illum nobis genetrix pulcherrima talem Promisit, Graiumque ideo bis vindicat armis; Sed fore qui gravidam imperiis belloque frementem

Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri Proderet, ac totum sub leges mitteret Orbem. Si nulla accendit tantarum gloria Terum, Nec super ipse sua molitur laude Iaborem; Ascanione Pater Romanas invidet arces pQuid struit P aut qua spe inimica in gente moratur p

206쪽

Nec prolem Ausoniam et Lavinia respicit arva pNaviget; haec summa est: hic nostri nuntius esto. Dixerat. Ille patris magni parere parabat Imperio: et primum pedibus talaria nectit Aurea, quae subIimem alis, SiVe aequora S TR , Seu terram, rapido pariter cum flamine Portant. Tum virgam capit: hac animas ille evocat Oreo Pallentes, alias sul, Tartara tristia mittit; Dat somnos, adimitque, et lumina morte resignat: Illa fretus agit ventos, et turbida tranat Nubila. Iamque volans apicem et latera ardua cernit Atlantis duri, coelum qui vertice fulcit; Atlantis, cinctum assidue cui nubibus atris Ρiniferram caput et vento pulsatur et imbri: Nix humeros infusa tegit; tum flumina mento Praecipitant senis, et glacie riget horrida barba. Ilio primum paribus nitens Cyllenius alis Constitit: hinc toto praeceps se corpore ad undas Misit; avi similis, quae circum Ilitora, et UmΡiscosos scopulos, humilis volat aequora iuxta. Haud aliter terras inter coelumque volabat Littus arenosum ad LibFae, ventosque secabat, Μaterno veniens ab avo Cyllenia proles. .

Ut primum alatis tetigit magalia plantis,

honean fundantem arces ac tecta novantem

Conspicit; atque illi stellatus iaspide fulva

Ensis erat, Tyrioque ardebat murice Iae Demissa ex humeris; dives quae munera Dido Fecerat, et tenui telas discreverat auro. Continuo invadit: Tu nunc Carthaginis altae Fandamenta locas, pulchramque uxorius urbem Exstruis p heul regni rerumque oblite tuarumlIpse deum tibi me claro demittit olympo Regnator, Coelum et terras qui numine torquet; Ipso haec ferre jubet celeres mantiata Per auras :Quid struis aut qua spa Libycis teris otia terris p

207쪽

v. III. LIBER IV. Si te nulla movet tantarum gloria rerum, Nec super ipse tua moliris laude laborem; Ascanium Surgentem et spes heredis Iuli Respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus Debentur. Tali inllenius ore locutus

Mortales Visus medio sermone reliquit, Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. At vero Aeneas adspectu Obmutuit mens; Arrectaeque horrore comae, et vox faucibus licebit. Ardet abire fuga, dulcesque relinquere terrias, Attonitus tanto monitu imperioque deorum.

Heul quid agat P quo nune reginam ambire surentem Audeat assatu 2 quae prima exordia sumat pAtque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc,

In partesque rapit varias, Perque Omnia Vermi. Haec alterna uti potior sententia Visa est. Μnesthea , Sergestumque Vocat, sortemque Cloam thum; Classem aptent taciti, socios ad littora cogant, Arma parent, et quae sit rebus causa novandis Dissimulent: sese interea, quando optima Dido Nesciat, et tantos rumpi non Speret amOPES, Teutaturum aditus, et quae mollissima fandi Tempora, quis rebus dexter modus. Oeius omnes Imperio laeti parent, ac iussa faCessunt.

At regina dolos quis fudero possit amantem p

Praesensit, motusque ex Ρit prima suturos, omnia tuta timens: eadem impia i ama furenti Detulit armari classem, Cursumquc Parari. Saevit inops animi, totamque incensa Per urbem Bacchatur: qualis commotis excita Sacris

Ἀγias, ubi audito stimulant trieterica Baccho orgia, nocturnusque vocat clamore Cithaeron. Tandem his Aenean compellat vocibus ultro :Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum Posse nefas, taei usque mea decedere terra p

208쪽

Nec te noster amor, nec te data dextera quondam, Nec moritura tenet crudeli funere Dido pQuin etiam hiberno moliris sidere classem, Et mediis properas Aquilonibus ire per altum, Crudelis p Quid p si non arva aliena domosque Ignotas peteres, et Troia antiqua maneret, Troja per undosom peteretur elassibus aequor pMene fugis3Per ego has lacrymas dextramque tuam, te,

Quando aliud mihi iam miserae nihil ipsa reliqui

Per connubia nostra, per inceptos hymenaeos, Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quidquam Dulce meum, miserere domus Iabentis, et istam, oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem. Te propter Libycae gentes Nomadumque tyranui odere; infensi Tyrii: te propter eumdem EXtinctus pudor, et, qua sola sidera adibam, Fama prior. Cui me morib indam deseris, hospes pHoc solum nomen quoniam de conjuge resist. Quid moror p an mea Pygmalion dum moenia frater DeStruat, aut captam ducat Gaetulus Iarbas pSaltem si qua mihi de te suscepta fuisset Ante fugam soboles; si quis mihi parvulus aula

Luderet Aeneas, qvi te tamen ore referret; Non equidem omnino capta ac deserta Viderer. Dixerat. Ille Iovis monitis immota tenebat Lumina, et obnixus curam sub corde premebat. Tandem pauca refert: Ego te, quae plurima sando Enumerare Vales, numqriam, regina, negabo Promeritam; nec me meminisse pigebit Elissae, Dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. Pro re pauca loquar. Neque ego hanc abscondere furto Speravi, ne finge, fugam; nec conjugis umquam Praetendi taedas, aut haec in foedera veni. Μe si sata meis pavrentur ducere Vitam Auspiciis, et sponte mea componere Curas Urbem Troianam primum dulcesque meorum

209쪽

179M 342. LIBER IV.

Reliquias colerem; Priami tecta alta manerent; Et recidiva mana posuissem Ρergama victis. sed nunc Italiani magnam Gryneus Apollo, Italiam Lyciae j ussere capessere sortes: Hic amor, haec patria est. Si te Carthaginis arces Phoenissam, Libγcaeque adspectus detiuet urbis; Quae tandem Ausonia Teucros considere terra Invidia est Z Et nos fas extera quaerere regna. Me patris Anchisae , quoties humentibus umbris Nox operit terras, quoties aStra ignea Surgunt, Admonet in somnis, et turbida terret imago :Μe puer Ascauius, capitisque injuria cari, Quem regno Hesperiae fraudo et fatalibus arvis. Nunc etiam interpres divum , Jove missus ab ipso, Testor utrumque caput celeres mandata per auras Detulit: ipse deum manifesto in lumine vidi

Intrantem muros, Vocemque his auribus hausi. Desine meque tuis incendere teque querelis :Italiam non sponte Sequor.

Talia dicentem jam dudum aversa tuetur, Huc illuc volvens oculos, totumque Pererrat Luminibus tacitis, et sic accensa profatur :Nec tibi diva parens, generis nec Dardanus auetor, Perfide; sed duris genuit te cautibus horrens Caucasus, Hyrcanaeque admorunt ubera tigres. Nam quid dissimulo p aut quae me ad majora reservo pNum fletu ingemuit nostro P num lumina flexit pNum lacrymas victus dedit p aut miseratus amantem est pQuae quibus anteferam p jam iam nec maxima Iuno, Nec Saturnius haec oculis pater adspicit aequis. Nusquam tuta fides. Rectum littore, egentem , Excepi, et reges demens in parte locavi:

Amissam classem, socios, a morte reduxi.

Heul furiis incensa ferori Nunc augur Apollo , Nunc laciae sortes, nunc et Jove missus ab ipso

210쪽

Interpres divum seri horrida iussa per auras. Sollicet is superis labor est; ea cura quietos Sollicitat. Neque te teneo, neque diota refello. I, sequere Italiam Ventis; Pete regna per undas. Spero equidem mediis, si quid pia numina possunt, Supplicia hausurum scopulis, et nomine Dido

Saepe voeaturum. Sequar atris ignibus absens; Et, quum frigida mors anima seduxerit artus, omninus umhra locis adero: dabis, improbe, Poenas. Andiam; et haec Μanes veniet mihi fama sub imos. His medium dictis sermonem abromΡit, et auras Aegra fugit, seque ex oculis avertit et aufert, Linquens multa metu cunctant. et multa Parantem Dicere. Suscipiunt famulae, collapsaque membra Marmoreo referunt thalamo, stratisque reponunt. At pius Aeneas, quamquam lenire dolentem Solando cupit, et dictis avertere Curas, Multa gemens, magnoque animum labefactus amore, Iussa tamen divum exsequitur classemque revisit. Tum vero Teucri incumbunt, et littore celsas Deducunt toto naves; natat uncta carina; Frondentesque ferunt remos et robora silvis fabricata, fugae studio. Migrantes cernas, totaque ex urbe ruenteS. Ac veluti ingentem formicae farris acervum Quum populant, hientis memores, tectoque reponunt: It nigrum campis agmen, praedamque per herbas Convectant calle angustri; pars grandia trudunt obnixae frumenta humeris; pars agmina Cogunt, Castigantque moras: Opere omnis semita fervet. Quis tibi tunc, Dido, cernenti talia se uspQuosve dabas gemitus, quum littora servere late Prospiceres arce ex summa, totumque videres Misceri ante oculos tantis clamoribus aequor pImprobe amor, quid non mortalia pectora cogisl Ire iterum in Iacrymas, iterum tentare Paemando