장음표시 사용
81쪽
neta amittit valorem ex abundantia, & tamen remanet eadem aestimabilitas intrinseca metallorum , dicendum est valorem monetae diuersum esse 1 metalli intrinseca aettimabilitat . i Probabilius ergo censemus, tanti aestimandam esse pecuniam, Immundo, vel Regno, quanti omnes merces totius mundi, va regni. Nomine porro mercium intelligimus bona mobilia, quae homines ratione supersultatis habent parata ad vendendum, tanti ergo valet tota pecunia,quan ii haec omnia bona, tanti medietas pecuniae, quanti medietas horum bonorum, de sic proportionaliter procededo. Ratio vero est, tum qu Ia non potest poni alia mensura,tum quia commutationes primo & Per se no sunt institutae nisi in bonis mobilibus,quae uni abundant, alteri delant Idemum quia qui abundant mercibus vendibilibus volunt illas commutare cu pe
cunia, &qui abundant pecunia volunt emere merces: adeoque pecunia sic merces Vendibiles debent esse aequalis, vel pene aequalis valoris. Hinc est vi cu merces abundant, & pecunia deficit crescat valor pecuniae, decrescat valor mercium cum contra abundat pecunia, desunt merces, crescat valor mercium, decrescat valor pecuniae, & paucae merces commutentur cum magna pecunia. Statuta porro prima mensura valoris pecuniae in ordine ad mcrces, facile est statuere valorem in ordine ad bona stabilia, &alia . Haec enim omnia comparabilia sunt cum mercibus. E. g. tantum praedium vel tantus, aut talis labor potest habere tanta aestimabilitate , quanta habet tantum frumentum. Ergo eo ipso habebit tantam aestimabilitatem, qua
tam pecunia respondens illi frumento, quae censeri proinde debet pretium aequale illi praedio, aut labori, &c. α Valor pecuniae duplex est, intrinsecus, & extrinsecus. Intrinsecus
consistit in hoc, quod nummus aureus e. g. contineat aurum tantae per sectionis. tanti ponderis; extrinsecus in hoc, quod nummus aureus com mutetur cum tredecim, vel cum quindecim argenteis Et quia mensura in quibuscunque rebus est quid minimum,ut sapienter docet Aristoteles; inter pecunias vero usuales minima in magnis commercijs est argentea, ideo moneta aurea mensuratur per argenteam, & cum nummus aureus Valet pluribus argenteis, quam antea , dicitur aurum creuisse in valore. Valor extrinsecus monetae natat pro sua mensura sundamentali moneras ipsa consideratas non in ratione monetae, sed mercis ; ideo enim aurum g-
valet decuplo plus, quam argentum, quia est decuplo aestimabilius argemo
in ratione mercis propter suam pulchritudinem, & raritatem . 4 3 Si crescat Valor extrinsecus monetae mutuatae, non tenetur mutua tarius reddere monetam eiusdem speciei aequalem acceptae, sed tantundς ex alia specie, quantu ipsi monetae mutuatae correspondebat tepore mutuis dummodo mutuum sit factum tanquam de moneta , non tanqua de mor ce. Si e g. Titius,det mutuos Sempronio centum nummos aureos,cum au rei valent tredecim argenteis, ac tempore mutui reddendi aureus Valeat quindecim argenteis, non debet Sempronius restituere centum aure s
82쪽
sed tantum pecuniae, vel aureae, vel argenteae, quantum aequivalebat te Fore mutui, centum aureis. Cum enim contractus poisit fieri utroquo pri V ax debeat restitui tantundem monetae secundum valorema intrinsecum, vel tantundem secundum extrinsecum; constat a posteriori contractus fieri hoc secundo modo . cum in seripturis non soleat explicari an mutuum ractum sit in moneta aurea, vel argentea; quod deberet explicari , si mutuans vellet obligare mutuatarium ad reddendum tantundem auri, vel argenti secundum valorem intrinsecum. Quod confirmaturi quia cum moneta argentea,vi pote minima, sit mensura, tantum mutuans dediue censendus est, quantum correspondet tantae monetae argen leae, ac proinde tantundem est restituendum. Quod dictum est de mutuo, valet etiam in censibus, &similibus contractibus. Cum vero mutuum datur aurum in ratione mercis, non in ratione monetae, tum alia est ratio, Vt patet. Debet enim mutuatarius reddere tantundem auri in ratione me eas, atque adeo secundum valorem intrinsecum .
. mmnum, quod insertur ab avaritia, pro ut distinguitur ab omnibus alijs vitiIs, toti generi humano, est priuare illum metallis in ratione
mercis, non In ratione pecuniae. Ex eo enim, quod auari ab ondant pecunia suam, tota hominii uniuersitas nihil aliud patitur, immo potius lucra
tur . Pecunia enim quae remanet, ut pote rarior, est pretiosior , atque adeo
singuli, qui possident pecuniam, possident aliquid pretiosius. Privat tamen auarus uniuersitatem hominum auro, & argento in ratione mercis, auterens illam voluptatem, quam naturae beneficio possent homines, ex auro, argentoque percipere. Avarus tamen, patriae , & amicis , quibus Pecuniam non Communicat,damnum inseri in ratione pecuniae. Quod si moneta esset ex huiusmodi materia, cuius aestimatio penderet tantum a
lege, ut apud Spartanos, apud quos erat pecunia coriacea; tum auarus nil noceret hominum uniuersitati, sed solum amicis, & Patriae . 4 s Inventio noui Orbis, in quo repertae sunt tot auri, argentique sodianae, nihil opulentauit genus humanum in ratione monetae. Imo implicae moraliter loquendo,in ratione monetae humanum genus unquam di testere, vel pauperastere; sed haec diuersitas solum inueniri potest in una regi ne respectu alterius regionis, & in uno homine respectu alterius hominis. Similiter nihil ditesceret genus humanum, si per artem chimicam inueniretur ratio conficiendi aurum; quae inuentio esset valde noxia humano co-m Ercio, ut pote quae auserens auro, & argento pretiu raritatis, redderet ista metalla ad pecuniae materiam inutilia, quae pecunia vix posset in alia materia constitui. Ratio vero, cur nunquam genus humanum ditescat in ratione monetae est, 'uia quantu crestit copia monetae, latum decrescit eius valor, qui debet esse aequalis cunctis mercibus,ut ex plicatum est. Porro ex tanta copia auri, & argenti ab Indicis regionibus aduecti, non est proportionaliter imminutum pretium monetarum ex ea potissimum ration O, quia maxima auri argentique pars consentitur in vasis aureis , alijsque or E nameu ν
83쪽
nam emis avxo, argen qu illumi traxiF. ita. . : D -t c Proprietas Iustitiae commutatiuae est, ut qui illam violauit, teneamdi reficere damna, rei tituendo in quantum potesLObligatio restituendi,proscindendo a comractu, prouenit ex duplici capite: .Prιmo ratione re I acceptae; secudo ratione iniustae accepti ouis. Ratione rei acceptae tenemur re.
stituere etiam praeelio delicto, sed solum in quantum facti sum ut ditiores, ita vi si non facti simus ditiores, ad nihil teneamur.Ratione iniustς acce tionis obligamur ex delicto ad reficienda damna illata, etiam si non tam simus ditiore . Haec tamen obligatio licet sit ex delicto , non est propria poenalis, sed ex quodam quasi cotractu consistente in hoci quod cum V iurpans rem alienam teneatur velle reparare omnia damna,si habet talem v
luntatem, per illam obligatur, si non habet, Natura, quae noni vult, imulto prodesse suam initistitiam, obligat illum ex quas contractv,ac si. talem voluntatem haberet. Non tamen quaeliber iniusta acceptio sufficit ad aler obligationem inducendam. Si enim iniuria fuerit lauis, & iemideliberata,
ex desectu aduertentiae ad peccatum mortale requisi , Donitenctur Illa tor iniuriae ad reparanda damna, nisi ratione rea acceptae, &quantium meflectus ditior Cum enim obligatio Iustitiae ex natura sua sit grauis, no poteth oriri cxcognitione iniucliciente ad peccatum mortale , di obligari nem oravem.Similiter si iniuria sit leuis ex leuit te materiae,illator iniuria no obligatur ad reparanda damna extrinseca gravia, ex iniuria secuta. Vel enim dum inferebat iniuriam,dubitare poterat prudeter,ne magna ex illa damnum emergeret, i tum materia iniuriae fuδet grauis; vel non poterat de hoc dubitare , & tum non tenebatur habere voluntatem obligandi
se in ordine ad casum inexcogitabilem , adesque cessat obligatio exquasi
7 Licet iniuria leuis fuerit sor maliter, eo quod iniurians eurauerit
materiam esse leuem,tenetur tamen ad restitutionem totius vataris intrin- seci, quem hic, & nunc habebat ea materia, etiam supra suspicionem iniuriantis. Si quis e. g. proijcit in mare veram gemmam alienam, putan inuincibiliter esse fictam, te vitream, tenetur restituere gemmam vera . Ratio est quia voluntate executiva voluit proi cere, quod habebat in ma nu, quodcunque esset; ergo habens talem voluntatem tenebatur velle O
ligare se ad restituendum quodeunque esset ; ergo si fuit gemma Vera, qua
putauit fictam, tenetur restituere gemmam veram. Damna tamen inuin cibiliter ignorata, bc prudenter inexcogitabilia, non tenetur reficere e iamsi iniuria uerit grauis, cum neque talia damna volita sint explicite, ut pin et non praevisa, neque implicite, ut pote non identificata cum action aquam voluit & secit, Et ratio a priori est, quia nemo tenetur reparare dani na, quorum non fuit causa moralis. Sed damnorum,quae nemo prudens potuit praeuidere,& ratione quorum non potuit dominus, antecedenter Ci- inuitus circa actione, non fuit causa moralis illator iniuriae; ergo, Dc hunt ergo talia damna considerari ut mere fortuita . Confirmazur Ctia , quia
84쪽
I octu ra obligat. 0 relicidiadi damna inexcogitabilia esset intolerabilis, & inrationabilis, ta Occasio litium infinitarum semper i ubnascenti ur . EA ismem Principus si tertur, quod ad reparationem damnorum in excogitabilium, non tenetur quis,ne ratione quide rei acceptae,5 in quani im est eliectus ditior.Et ratio est, quia non ivit causa illorum damnorum. quicunque enam damnum inseri alteri, eripit illid, quod postidebat actu, Vel potentia: e. g. qui iuratur frumentum, eripit id , quod alter pol Iidebaecllu com Durit segetem eripit incilem, quam alterno possidebat actitii ed potentia, virtute, dispe tre quia mellis in potentia, virtute &spe, non inati valet, quanti messis in actu, ideo non tenetur restituere tandum,quoti melli, valvillat in actu, sed tantum, quanti aritimabatur spes illa mellis. Si ergo spes nihil aestimatur, nihil debet reddere. Sed spes lucrorum inexcogitabilium nulla est, dc nihili aethimatur. I ergo qui abstulit lucra inexcogitabilia, non abstulit aliquid pretio aestimabile. ac proinde ad nihil tenetur; si vero esset periculum probabile , ac pretio aestimabile damnorum , tum illator iniuria, si attendamus ad selum ius naturae, & praescindamus a Iure posita uogenetur restituere tantuni quanti aettimabatur illud periculu. auia tamen dissicile est iudicare, quanta sit probabilitas, atque adeo aestina abditas periculi, aut spei, S quia expedit, ut leges minimum committa arbitrio Iudicis, ius positiuum constitute, ut si damnum re ipsa lὸquatur, detur obligatio ad reparandum totum damnumi; si non sequatur, nulla
consurgat obligatio, raticinc periculi innoxi ώ
ν Non datur obligatio relli tutionis in bonis diuersi generis de Iure
naturae. Si quis e.g.abscidit alteri braci Du,non tenetur restituere pecuniam pro abscidione braciail, licet teneatur reparare damna pecuniaria , quae ex brachilaoscissione prouenerunt iniuriam pasto . Ratio eth, quia licet cxvna parte durum videatur, iniuriantem ad nihil teneri pro iniuria, auae sicili membris, cum teneatur ad compensationem pro uriuria leuiori, qua sit in pecunisis, tamen non expedit uniuersim poni Obligationem, om
pensationis in bonis pecuniarijs pro laesione in alio bonorum genere, pr pter plura incommoda, quae sὸquerentur ex tali obligatione. Primo cnii , dissicile esset taxare quantam pecuniae deberetur pro oculo e. g. cuius dii licuitatis ratio est, quiae, licet natura tecerit comparabilia bona, quae ex ediebat commatari, z.g. frumentum, S vinum; non tamen comparabilia fecit bona, quae commutari non expediebat, et g. membra, & trumentui famam, dc pecuniam . Ea porro bona expedit cilia commutabilia, quae tantam, vel maiorem utilitatem asserre posIunt uni, ac alteri cotrahcntium, cuiusmodi est frumentum, quod aeque fotest esse utile venditori, ac emit': mea vero expedit esse incommutabilia, quae alteri contrahentium postula asturre maximam utilitatem, nullam, vel pene nullam alteri: cuiust nodi es oculus, qui mihi est utilissimus; si vero alteri vendatur, & cruatur est Omnitiainutilis., o Quia ergo ex una.parte, dissicillim um esset taxare, quae compensa - ξ
85쪽
tio deberetur pro Isingulis iniurijs illatis in corpore vel honore , ponderata.
do merita, & nobilitatem personarum ; & ex alia esset intolerabile constituere, ut pro ablatione bonorum altioris ordinis, deberentur omnia bona interior .s ordinis, quae possidet iniurians, ex o uo irequentissima familiaruexterminia sequerentur in republica;&etlam,quia ea est multorum auariistia, ut si scirent, se ex iniurijs in corpore,vel honore sibi illatis magnum lucrum percepturos, scpe occultis modis daret operam ut huiusmodi iniurijs assicerentur, sit ut non sit iure naturae euidens, csse bonum uniuersaliter, quod ossensor pro talibus iniuriis teneatur ad aliquam pecuniariam restitutionem. Et quia solae illae obligationes sunt de iure nat urar,de quibus euidens est, bonum esse quod ponantur ; ideo de iure naturae nulla datur obligatio relii tuendi in bonis diuersi generis . Addimus tamen, quod etiam si daretur obligatio restituendi in bonis diuersi generis, adhuc non esset iniurianti liberum pro bonis teporalibus restituere spiritualia. Vergeret enim in contemptum bonorum 1 piritualium si quatenus spiritualia sunt venis
rent in compensationem , & in pretiu rei temporalis . Ideo donari possunt, permutari cum obligatione inferioris generis non possunt. Consentiente tamen Creditore pol et labor orandi, vel ieiunandi commutari in deletionem debiti pecuniarii, scut Potest sacerdos pretium, vel alimentum acci pere pro labore audiendi coniessiones, vel celebrandi missam .s i Porro licet in similibus casibus dans pretium alteri, ut oret, vel ieiunet, deducat in pactum non solum laborem corporalem , sed etiam ap- ' plicationem orationis, & ieiunii, quae est quid spirituale, adhuc em t solii
laborem non vero applicationem, adeoque nullam committit simoniai Alienus quippe labor non est sicut frumentum e. g., quod emi potest gratia sui, sed labor alienus , eatenus solum potest prudenter emi, quatenus
apprehenditur fore utilis in ordine ad aliquod aliud bonum. Ideo nemo emit a villico laborem sessionis in arena, sed in vinea, quia solam sessione
in vinea videt sibi suturam utilem, non vero fossionem in arena. Sicut ergo in casu sessionis, non emo fructus vineae sed fossionem quam video so- re utilem ad fructus; sic in casu orationis, di ieiunij non emo fructum spiritualem orationis, & ieiunij sed laborem, quem video lore utilem ad tale fructum spirituale; cuius rei signu est, quia si emerem fructu spiritualem, L et i ii deberet correspondere utilitati applicationis, & fructus, non soli l tu sicut si non emeretur fossio, sed fructus vineae deberet pretium co respondere non sollioni. sed fructibus. 32 In applicatione tamen missae videtur esse peculiaris dissiculta Cum enim per se labor conficiendi sacrificij ex natura suasit minimus, ac proinde nulla dignus mercede, licet per accidens, propter adiunctas ab Ecclesia orationes, ac ceremonias sit considerabilis, va apparet quomodo possit pro eo minimo labore. de Iure diuino stipendium accipi. Responcieri potest. quod iuste accipitur stipendium pro labore minimo, non per se Considerato, sed pro ut connexo itatui impedienti alios modos lucrandi.
86쪽
Md dissicilius adhue vrgetur argumentum ex eo, quia actio Sace do is noe' perae Sitimatulis, nisi quatenus dependet a charactere: ergo dum vcn is ur a Clo Vt Vtilis ementi,venditur fructus characteris ; cum tamen Dςu qui Πῆtio characterem impressit, voluerit ut fructus ipsius gi a. is imper i 'retur. eruntamen respondemus, Christum instituendo iacramentum
ruini , Voluisse, ut Sacerdos possit vivere ex tali minitterio; Ad iuitcnx 'xionem urso Sacerdotis debent proportionaliter concurrere, qui ab ill Diu Rccipiunt commodi, hoc est illi, pro quibus applicatur si crifici uim ru uβ tamen characteris non venditur, quia pro opera Sacerdotis accipi x x pretium tantum secundum proportionem incommodi quod asscrt Sa- ς a ti,non secundum proportionem commodi, quod assere ei, cui appli xur. Sicut ergo, si Titius constitueretur a Sempronio dispensator liquo 'Mδ p ςt1osissimi, data illi facultate doniai singulas eius libras quibu vcllet, ypy pro se pacis edo nisi pretiu laboris,no venderet liquore,cuius no visci ψminu ,nec translationem dominii cum non posset accipere aliquid cor νς pondens eius aestimabilitati sed solum suam operam, ouae per se qu: Vm 'ς x nihili,sed haberet suam aes. mabilitate a facultate conccssa a dominoq Vor sic contingit in casu nostro: Eadem vero doctr. na porcist apri 'M operibus pijs, quorum labor habet tantum ut litaterni a P tia , cuiu xuctunt Deus prohibet Vendi, i d concedit vendi sola operam, ut Oror Dyi
Jn Omm--. n. ri P: -- deducatur in pactum , ut poce sin 'qua labor ementi esset inutilis, fructus tam n apprim i cinis non ve seditur sui contingit in excria plo allato illius custodis, qui habet ius donandi liquorem accepto pretio cus odiar. Is enim dedacit in pactum donationem, nec tamen vend. e fructu n donationis. Quae res, si opus Iuerit, in Disputatione ipsa magis e plicabitur.3 3 Stat igirur illa regula, quod non possit permutari aliquod spirituale
cum aliquo temporali, licet positi res temporalas permutari cum labore
requisito ad obtinendum illud ip rituale . Debitor tamen, consentiente lcreditore commutare poterit cum delet one de bici laborem orandi vel isiunandi, illo dissentiente, non poterit. Cum enim iustitia virtus fit naturalis,&obseruanda inter omnes gentes etiam diueris rei g onis , no debuerunt imponi pretia rebus dependentur ab ulla persuasione super naturali, Mobscura.
3 Hinc coli: gitur prirno,quare Principes Christiani teneantur seruare pacta,& indulta,dumodo licita , in pacificat onibus concessa etiam ira re i cis,&infidelibus. Nullus enim esset modus componendi huiusmodi bella, si scirent hostes , nos non obligari nostris promissionibus, quod vorge rei in magnam humani generis calamitatem. Colligitur secundo,uuare ripacificationibus Principum conditiones receptae etiam per metum iniusto illain m seruari debeant,cum oppositum accidat in priuatorum contracti bus: Disparitas est quia priuati iudicem habent, qui ferre sententam posisit de iustitia, vel iniu lima inelus, Principes vero talem iudicem no habent
87쪽
quare si obtentu metus iniusti posset rescindi contractus, omnis contra. ctus pacificationis esset inanis; Principe amen qui ex metu iniuste illato perceperunt utilitatem,tenentui ad restit titionem. sue Aequalitas commutationum desumitur ab indigentia. Id non est ita intelligendum, ut re vendita aeque iudigeat Venditor, ac emptor. qui
enim commutat frumentum cum oleo,eatenus commutat, quatenus maiams indiget oleo,quam frumento,cum contra alter magis indigeat flumen. to,quam oleo , Ut ergo commutatio sit iusta , tantum debet unus eger oleo, quantum alter frumento . Illae ergo merces sunt pretiosiores, quibus homines communiter determinate magi indigent. Indigentia pote it considerari in ordiise ad duo ex quibus scelicitas constat, hoc est in ordine ad carendu dolore,& abundadu voluptate.Maior cinteris paribus est indigetiarespectit primi,qua secud , ideo plures habent emptores merccs necessar ae ad depellendum dolorem,ut cibi,& medicinae,quam necessar ae ad volupta- em,Vt gemmae . Secundae tamen sunt pretiosiυres primis,quia cum natura non deficiat in necestarijs, fecit illas non raras adeoque non pretiosast nam quo magis decrescit raritas in aLuua specie eo magis decrescit ind gentia huius indiuiduae,& determinatae rei in illa spec e, quam indigentiam d. x,
mus esse mensuram pretis. Cum tamen contra eadem natura merces VO.luptuosas fecerit raras, adeoque pretiosas'. 36 Vt commutatio sit aea ualis. min. ias Det naveri aiata Iridiremiae acci dentalis, quam pari-- Vnus contrahentium: Alioquἰn enim si Rex disiΩsmus acci lentasi Ler egerer pane ad vivendu hodie,posset dominus panis in pretium illius exi Sere totum regnum . Non expedit autem res Ita esse constitutas, ut possit aliquis repente propter accidentalem aliquam necessitatem de ditissimo fieri mendicus. Praescindendo tamen a peculiari l ge positiva potest in taxando rerum pretio haberi ratio alicuius in d gentiae communis, licet non diti duraturae. Ita possunt e. g. Romae domus loca icarius anno Iubilei, cum magnus est populi concursus, adcoque maior domuum indigentia.Lege tamen positiva propter publicum bonum, quibusdam mercibus summe necessarij s, vel uti pani, imponitur pretium non alterabile ex circumstanti js breuissimis, ut ex cocursu populi ad urbe quadam die solemni. Ualor porro mercis imminuitur ex necesiitate accidentali, quam habent Domini,eam vendendi, quia mercem scrvare non possint . Ita nocte carnispriuii licet emete a fartoribus cibos carneos
vili pretio, quν non possunt amplius utiliter seruari, Zc cum milites iuste depraedantur Urbem expugnatam,ticet ab eis emere vili pretio praestantissimas supellectiles, quas discessuri asportare non possunt. Et ratio est quia tum imminuitur ind gentia communis huiusmodi mercium proprWr
tot venditores, quibus mags expedit eas commutare cum re minima arxi m retinere. Quod si domini mercium patiantur necessitatem eas veri endi,quia indigeant nummi tum no ideo licet eas emere vili pretio;quia sicut cum quis habet necessitatem commutandi pecuniam cum pane propter ἰndigentiam panis . non licet panem maximo pretio Vend re, i a
88쪽
cum quis necessitatem habet commutandi panem cum pecunia, non licet pecuniam quasi caro vendere; cum sit eadem ratio,atque intercedat solum
37 Vetitum est de iure naturae per monopolia procurare in alijs indigCntiam eorum, quae sinit necessitia ad vitandum dolorem . Non l cete. g. mihi undique conquirere frumentum . oleum &c. ut sic ego solus PQsbim vendere frumentum , dc oleum, ac proinde omnes indigeant meo frumento,& oleo. Hac enim arte diuites, qui abundant pecunia, possent exercere speciem aliquam dominationis in pauperes mam a diuitum volunt tς penderet pauperum miseria, quae potestas propria est dominantis. Ideo
huiusmodi monopolia prohibentur legibus, praeterquam in casu periculi,
ne merces illae necessar ae deficiant tus aliquis spe lucri illectus habeat curam eas conquirendi : sed tunc debet iis axari congruens pretium, ut ex una parte non desit ipsis lucrum moderatum,ex alia populus non opprima- ur . Pcrmittuntur etiam monopolia in mercibus necessarijs, cum liant ita abunda utcs, ut non possint ex coementium industria vulgo venales deficere: Licent etiam monopolia in mercibus,quae desiderantur solum obvo-suPxatciz.g.in ad matibus, picturis extimis,&c. Ratio est quia cum homines int sine illis vivere absque dolore, non coguntur ad illas emendas, nam Ulus timor doloris cogere potest,non vero cupid: tas soluptatis: quare ma
las emendi; cu mercator redderetur infelix,li corteri nollent emere, coeteri non euaderent miseri si mercator nollet vendere. 3 8 Gratitudo debet dare compensitionem pro benefici js acceptis. Co-
pensatio gr titudinis differt a compensatione iustitiae in hoc, quod debet esse supra aequalitatem . sicut enim quando aliquis donauit mihi centum .e.g. dedit mihi ultra totum quod accepit de meo, ita ego ut compensem,
debeo illi dare, ultra totum quod accepi de suo ..Sed accepi Centum; ergo
debeo dare plus quam centum; si ergo do tantum centum non perfecte impleo debitum gratitudinis, sicut si accepi centum,dc reddo centum, in pleo
perfecte debitum iustitiae: Et ratio a priori est quia honestas gratitudinisco specialiter tendit, ut homine. alliciantur ad liberalitatem,S beneficentiam ι At non allicerentur, si gratitudo solum daret aequale; Tutius enimesIct retinere sui im, quam conferre beneficium cum periculo iacturae ex ingratitudine, vel ex impotentia beneficium accipientis, & sine spe lucri. Ideo ea beneficia merentur ampliorem compensationem,quae collata sunt cum minori compensationis probabilitate. 1s Afferimus tamen gratitudinem habere suos terminos , vltra quos extendi non possit. Alioquin posset aliquis ex motivo gratitudinis dare regnum ei, a quo accepisset flosculum; Gratitudo porro pro mensura re-cDmpensitionis, quam rependit, respicit indigentiam eius, qui rependit,adeisque tanti aestimat rccompensationem , quanti gratus aestimat retata, qu m in recompensatione rependit, cum e contrario uistitia, ut dictum est
89쪽
respiciat pro mensura valoris indigentiam illius,cui rependitur,dummodoliaec indigentia non sit accidentalis,& singularis; Ratio est quia Gratitudo
habet pro motivo tantundem S amplius meae selicitatis rependere pro benefactore, quantum meae felicitatis ipse liberaliter posuit, S: Ponere desi derauit, praesertim si tantundem suae amisit: quocirca mensura debitae mediocritatis in virtute gratitudinis,non tam est indigent a benefactoris, quam: grati recompensantis. Vnde si Franciscus donauit Petro centu aureos e.g. 5 deinde eget aliqua re, quae Francisco sit bona tanquam decem aurei, sed Petro tanquam mille aurei, non tenebitur ritrus ad tantam co- pensationem: nec enim par est ut si Franciscus promouit talicitatem Petri ut decem , Petrus pro Francisco imminuat suam talicitatem vi cen
co Hinc deducitur ratio quare Sancti propter beneficium naturale possint rependere compensaticnem supernaturalem ; cum Deus propter meritu naturale no repedat aliquid supernaturale. Ratio haec no desumitur ex eo quod gratitudo non habeat terminum ut docent aliqui recentiores: cum iam ostenderimus illam habere terminum in recompensando: sed ex eo quod cum illi Sancti possent vel nullo,uci minimo labore suo procurare per actus supernaturales talicitatem aeternam su orum benefactorum, non elle id fecere ex me tuo gratitudinis. Deus contra non poteth operari ex motivo gratitudinis , quia obiectum mox cu ad graci Liatariem est beneficium,quod ex ipsa vi ti ominis dicit effectionem,& causalitatem in bonum alterius, at Deo nemo benefacit, nam totum bonum, tota talicitas Dei est aliquid increatum . mod confirmatur ex eo,quia totum id, quod facimus in gratiam Dei est aliquod donatum nobis a Deo; quare potius per illud Deus benefacit on bis quam nos Deo.Solum ergo Deus potest rependere veTemunerator 1 virtus vero remunerativa non potest dare magna praemia
nisi propter magnos labores &opera egregia , etiam si talia praemia nihil min uant Principis isticitatem ; Cuius ratio est,quia expedit ut subditi no possint sperare propter merita,nisi praemia proport Onata ipsis meritis, ad hoc ut ex desiderio ingentium praemiorum inflammentur ad egregia fa
ci Materia immediata iustitiae sicut & coeterarum virtutum moraliunon potest esse res ipsa ted actio libera; obiectum enim proximii materiale virtutis moralis cst praxis, hoc est actio regulabilis a prudentia, quae est magistra omnium virtutum. Prudentia vero quae est habitus activus, & habet pro obiecto actionem, non distinguitur ab arte per hoc,quod circa alias omnino operationes versetiir prudentia, & circa alias versetur ars: sed quia prudentia considerat operationem nostram quatenus actionem , hoc est quatenus refertur ad agens, sub qua consideratione habet honestatem, Minhonestatem : ars vero considerat eandem operationem tanquam factio nςm, hoc est quatenus dicit respectu ad opus prout est bonum vel malum in ordine ad finem particularem ad quem ordinatur. Vt exemplis id ex plicemus
90쪽
plieemila potest eadem operatio saltandi considerari a prudentra, & a talia toria; a prudentia quidem quatenus reddit saltantem simpliciter bonum vel mal qm, a saltatbria'veto quatenus habet quandam pulchritudinem, &concinnitatem conducentem ad delectationem . Ita dum nero agebar in scena rite operabatur secundu factionem, & secudum artem histrionica, di non rite secundum actionem,& secundum regulas prudenti um illa 'imitatio, licet bona,& artificiosa, actio osset Romano Cesari indecora,&inhonesta. Non negamus cimen actionem,& factionem sumi multoties in Alijsiensibus,quos Omittimus,utpote non conducentes ad uoltram disputa
va Coeterumhuod nateria proxima iustitia non sint res, sed actiones liber constat otiam ex eb,quia ustitia eth regula alicuius existentis in potestate illius,qui iustitiaia'. obserust; solae autem actiones nolirae sunt in nostra immediata potestate ; ia quidem solus actus interior voluntatis est ita Potinato immediata voluntatis ecia pιὸ , sed etia actus exicrior est in immediata potestate in subd. I ludouim secundum definitionem Augustini est in nolim potestate quod cum volumus, fit, sed obiectum , quod v 3luinu immediate , &directis est a tas exterior, qui fit cum voli: iis , ero etiaille eit in nostra immirutata rostate. Dum vorax dicimus in ateria ius itincta a stus exturiores . nomine actuu exteriorim intelligimu5 quos cuinque actus a volitione unplaratos, M praeceptos; idiaque iudicium temerariunx,
nes sunt materiap tina iustitiae, sic illae lolu cadunt sub prohibiticnem , vel praeceptum ; licet ratio prohibitionis, veI praecepti si saepe, aliquis et sc-
o 3 Materia proxima iustitiae non eis ipsa actio exterior nude accepe ita, ,
cum haec secundumsoneque sit bona, neque mala,&pollit fieri linea,
uertentiae rationis, adeoque non cadat per se sub praeceptum, de logem, quae tantum versat an circa actiones, ut humanas. sed est achio, ut libςra, α tacta cum aduertentia rationis. Omnos volitiones liberae, & i actae cum ad ue
-ntia rationis sunt essentialiter tales, ita ut non polsint fieri necessarib,& sine tali aduertentia di sicut e conuerab omnes volitiones nςcellariae sunt essentialiter necessariae, nec possu Messe liberae, inrelligendo nomine volitionis illam ut iapendentem ab omnibus suis motivis, siue h. xc dependent addi uiguatur ab eis litate actus, siue non .s u Porris libertas ista penitus intrinseca,&essent alis actu liboro euinc tur ex pluribus, sit enim non cisset liber intrinsece, εἰ essentialiter, vel non. esset,quia posset idem actus . qui fit cum aduertentia rationis adedque libere, fieri sino tali adue iatia , &ilion libere , i vel quia actus qui fit concurrente Deo per decretum indigerens, potest elici Deo non praeliante talem, eoncursum indifferentem, sed de te inatum; vcl quia actus, qui exit im mediate a Voluntate sine. imperio prccedente, posset elici praecedente tali imperio in priori natura, cum quo in sensu composim stare non posset ne,