Gerardi Io. Vossy et aliorum Dissertationes de studiis bene instituendis

421쪽

muni nomine, partes saepe nuncupabimus,& quicquid dividitur, totum. Divisionis autem ossicium hujusmodi est , quod non possumus recte perspicere,

an aliquid alicui rei conveniar , seu accidat, nec ne . hoc est, aliquid alicujus rei causa sit. vel effectus . nisi etiam cognos- Camus , tum an quaelibet ejus pars Conveniat tum an cuilibet parti. di cum nouquaelibet pars conveniat, vel non cuilibet parti, intueri minime possumus quae con-Veniat , vel cuique , quaeve non conveniat vel cui non conveniat, nisi partibus Omnibus hinc inde perlustratis. Hoc praestat

divisio siquidem legitime fiat quod ram

ejus quod convenire dicitur quam ejus cui dicitur convenire partes nobis omnea ob Dcul OS POnir. Omnibus quidem divisionum generibu S, munere suo ut rite iungatur,hae comis munes erunt leges .Primum scilicet ut parrea totum illud , quod dividitur , exhauriant ita ut nihil relinquatur, quod cum sit in roto ipso comprehensum, non in aliqua Contineatur ipsarum partium.

Deinde cum non unus sit divisionis gradus , verum per Lepe plures quando quidem frequenter dividendum est totum in parres , mox partes illae alias in partes, rursusque illae , in alias, donec ad ea per-

422쪽

ventum sit quae secari ulterius non popsint in observandum est, ur principalioribus quibusque partibus minus principales iagradu semper postponantur. Magis autem principalia sunt in hominis corpore me misbra. quam eorum partes. 8c membrorum partes dissimiles, ut capitis oculi , aures,

frons , nasus , 8c reliqua , quarn similes ut caro, os, & sanguis: Se haec similiter principaliores sunt partes , quam primordia seu elementa, quia scilicet ad totum ipsam propius accedunt..i Sed Se magis principales sunt partes quae sub se generum genera sua latitudine complectuntur. quam quae genera infima continent: le magis principales sunt illae. quae genera sub se habent. quam quae tantummodo species: & magis hae, quam ipsae infimae sunt species,)nullasque praeterea sub se habent : ut homo, lecti equus. Debent insuper ita constitui partes,non ut una aliqua mxximam totius portionem absorbear: altera vero prae illa valde sit

exigua, sed ut fiat quo ad ejus fieri poterit) aequales.

In iis autem divisionibus , quae sunt ge neris in species, illud erit praecipue cavendum , ne pro parte assignetur alicujus rei privatio, vel negario, cujusmodi haec esset divitio : animal aliud est gradiens, aliud

423쪽

non gradiens. ω haec , membra alia sunt, - quorum usus est incessu. alia quorum usus . non est in incessu. Debent enim disserena tiae, quae speetem a specie separant,rei nain turam aliquam explicare. Atqui negatio quatenus negatio est,nullam explicare na-guram videtur. Aframen cum longe plures sim res, quam vocabula ubi alioqui nulla extat appellario , qua parrem aliquam designes. necessario erit ad negarionem .recurrendum ejus, quod parti contra

positae tributum fuerit , idque cum fit . praecedere ea pars debebir , quae suam habet appellarionem. Si quidem ea cognita non porerit non lucem aliquam & illi asserre, quae ejus sit negatio : Sed Manimadvertendum erit, ut quae sub una continenturspecie, ea sub alia non contineanrur , neque potest eadem res sub diversia generibus non alternatim postis contineri. i' Dividendum est autem quicquid secari potest vel in plura signifieata, vel in spe. Cies vel in partes, vel in accidentia, vel in Gbjecta: tum scilicet, ubi vel non omnes par res ad rem faciunt , vel non omni uiti

partium circa id, de quo agitur. eaden est ratio , sed diversa, ad hoc ut partibus o. gnitis, perspici possit, & quid commune sit omnium. & quid proprium singularum . . :

424쪽

TRIDENT. DE METHODO. 379 Id porro per quod tanquam, instrα mentum fit divisio , differentia est, cujus in dividendo officium est partes indicare. xv. Sed cum dividi aliter . atque aliter eadem res possit. haud scio an ulla alia in

re tantum relerat non decipi, atque in hac.

ne scilicet divisio per alias fiat differentias , quam quae propositio deserviant. Quamobrem si id quod dividendum sue intit, aliquid si r. cujus caussis inquiras , per ea fieri debebit divisio. quae ostendant diversas ipsarum partium caussas esse oportere. sin aurem sit aliquid , quod assumatur tanquam caussa. inde sumenda divisio erit. quae effectuum inducar diversitatem. Hujusmocii autem differentiae, si non sint in promptu , percurrenda erunt decem summa genera omnia , nec nota Se loci argumen Pru m , donec in eas incidas, quae ad rem facere videantur. Quinimo ne satis quidem erit aliquam rem semel divisisse. . verum saepius id facere oportebit, quippe cum multa possit tum agere tum pati, ea inque pro accidentium diversitate aliter at . que aliter. Sin autem nullae extabunt dis ferentiae quae ullam circa id, de quo agitur, diversitatem inducant , ne divisionequiisdem res ulla magnopere indigebit.

Facta divisione usque ad simplicissimas partes infimasque species, tum, si quidem

425쪽

- 38o IACOBI A CONTcxid, quod divisum est, quippiam sit, cujus caussas inquiras, aut effectus : perscrurandum erit singillatim, quid cuique parti . aut speciei conveniat , quod ubi factum fuerit facile deinde erit perlicere, quid commune omnium sit , quid proprium

singularum. Divisione autem uri hac rarione oportebir,ut statim re definita inspicias, num omnibus , quae ipsa res Complectitur, eadem conveniant, an etiam diverisse. Si omnino eadem conveniant, divisione nihil opus erit: quod si diversa, rum investiganda erit diu isio, quae illi acciden- Iium diversitati congrue respohdear, quomodo supra docuimus Q exempli gratia. Si non omnium, quae ad ipsam rem de qua agitur spectant , idem sit finis sed diversi, dividenda res erit, ita ut suae cuique divisionis . parti assignari commode .suus

finis possit.

Recte igitur qui de ratione dicendiscripserunt, causas in tria genera partiti sunt, in deliberativum scilicet, demonstrativum , & judiciale, eo quod eorum omnium diversi fines sint. Nam deliberativi finis est utile , vel inutile e demonstrativi hoaestum,vel turpe: judicialis justum vel injustum.' Si mima similiter sit mul riplex, tum in divisione haberi eodem modo sermae

426쪽

ΤRIDENT DE METHono. 3 8 tratio debebit. Si idem contingat etiam de materia & de caussis efficientibus , ror uti divisionibus oportebit, quot ad perspiciendam eorum Omnium diversi ratem in

singulis partibus necessariae esse videbuntur. Sed haud dubie dividere aliquid ut possis, necesse eri r , ut prius totum ipsum quod dividendum sit , norum habeas. Quamobrem si forta in promptu non sit , indagare illud oportebit ab aliquorum singulat tum inspectione : id quod supra , facile fieri posse , ostendimus, & hic etiam exemplo clarius demonstrabimus. Sit enim obscurum , quis finis sit regni recte administrandi. Occurret igitur puniri aliquem , qui alium injuria lacesserit: facile aurem cognitu erir, id ideo fieri, ut alii illius

exemplo , poenae mel u arceantur ab inferenda injuria: quorsum vero hoc certe ut unusquisque a facinorosorum hominum insolentia tutus sit. quorsum irem

hoc y haud dubie , ut Reipub. bene sit:

Occurtet sm .iter optimum aliquem principem bellum gerere observabisque id eum agere , ut finitimorum . qui Rempublicum continuis injuriis infestabant, vires frangat, idque insuper eum conari , ut Reipub. tranquillitate frui liceat, utq; illi optime consultum sit. Ad hunc modum occurrent & alia: cumque In multis, quaerane

427쪽

IA conr AC ONTII hen E administrari videan rur, perspexeris ad optimum ea Reipub. starum spect are. nihil autem alio tendere, m Inl me dubi rabis, quin universa regni recth administrandi rationis sinis sit, optimus Reipubl. status Sc qua rario ne investigandum Esse finem diximus, eadem investiganda erunt tam reliquae caussae, quam universa omnia, abstrahendo semper ida a singularibus. Si curi aurem differentia, seu dissimilitudo instrumentum est, quoad torum in par- res dividendum utimur, quodque partes ipsas indicat: ira cum res dissimiles non luomo ibus sint dissimiles lamnes , sed in ali quo similitudinem habeant, ut equus, leo, canis , quae cum dissimiles sint species , in hoc tamen similes sunt quod earum quaeli het est animat: ea similitudo instrumentum est, quo uti oporter ad 'ognoscen- dum, abstrahendumque a partibus totum, hoc est, a singularibus universum . quam . obrem perscrutari illam similitudinem

quam diligentissime in rebus dissimilibus

necesse est. &quo plura fuerinr, quae convenient in aliquo, eo communius dicetur esse id, in quo convenien r. quare Cum animalia , plantae, lapides. & quae accidentibus substant omnia in hoc conveniant, quod omnia sun r substantiae, palam erit iubstantiam maxima unive Isam vocem - m esse.

428쪽

ΤRIDENT. DE METHODO. 8, esse. Hoc modo, ut reliquas arres Omnes, ita literarum usum inventum esse, dubium esse non debet. Nam etsi uidebant earum inventores , verborum infinitam esse multitudinem : ita ut perlpicerent infinitum

pariter quiddam sore, si conati fuissent singula vel ba . singulis repraesentare tire.

rarum noris 3nimadverterunt njhilo minua plurima verba similes continere sonos . ex quibus tanquam elementi S ipsa componerentur, eosque non modo infinitos non esse , verum ne multos quidem videri ..

Tamdiu igitur hujus te illius verbi elementa, quibus constarent, observarunt, donec ea omnia invenerunt,quibuS nunc utimur.

singulisque repraesentandis suam quandam figuram aprarunt. atque ubi deinde in maxima verborum copia nullum inveniri deprehenderunt in quo aliqua exaudire rurpronunciario, praeter illas, quas jam ad norassent rametsi non omnia verba in consideratione habere potui sient, pro comper is nihilominus habuerunt , nullum jam verbum esse posse, cui vel exprimendo,uel scribendo non illa satis essent elementa .

quae inventa eranr. xvi. Diximus hactenus, quae ram contemplantibus . quam docentibus commum niter servanda sint. Nunc aurem, quoniam

docendi ratio propria quaedam requirit

429쪽

384 I Aco a 3 Aco NTII praecepta, illa quoque breviter subjicie.

xv II. Quandoquidem igitur ei, qui docturus est hic propositus est finis , ut quam ipse habet rei alicujus cognitionem, ejus participes alios reddar. illud imprimis ignorandum non est, in eo qui docendus sit requiri, non solum ut natura ad discendum sit aptus, verum etiam ur doctoris admittere operam velit. Id autem facturam eum credendum est, si noverit,

quid illud sit, quod et discendum proponitur, simulque opinatus fuerit, sibi expedire ut discar, quod quidem fiet, si qui doctoris functurus est munere, primum omisnium aperuerit, qua sit de re tractuturus, ejusque utilitarem Ostenderit : quam ad rem argumenta lappeteat ex topici S.

Deinde autem tta docebir, ut possint quae ad integram rei novitiam pertinuerint bc quam minimo labore percipi, ω tempore quam brevissimo: atque insuper memoria facile retineri. Et haec omnia praecipue praestabit ordo, sicuti ipsa testis est experientia. 8c ordo sano, tametsi idem esse debet in docendo, atque in cogitando, ut scilicet a natioribus ad minus cognita semper procedatur' illud tamen interest. quod contemplanti mutra sepe simi percurrenda, quae ad rem non faciunt: mul-

430쪽

TUDENT. DE METRODO. 38stae tenrandae divisiones quae nullam amerent utilitatem: quia scilicet lateant per . saepe inter inutilia , quae scire operae pretium sar, quae ut possit perspiceie, necesse haber omnem ut dicitur) lapidem movere : perinde ac siquis amicoε aliquos perinquirere per eam civi ratem necesse habearet , in qua diu quidem esset versatus, attamen ignoraret, quibus in vicis amici habitarent. Is enim ab una parte inel- perer , omnemque ordine civitatem peragraret , nnitumque vicum aut angia porrum praeteriret. donec in ipsos inclindisser. At qui doce ea,quae ad rem non faciunt, aut opera sua non indigenr, praeter

mittit. plerumque enim satis per se nota sunt, vel quae ad finem , vel quae ad sormam, vel quae ad materiam, vel quae ad efficientes caussas pertinent, ideoque explicarione ulla non indigent. Et in caussis efficientibus vel ejus tantummodo faciet menrionem, in qua principium sit motus :vel non nisi instrumentorum : vel indica bit duntaxat quomodo ipsae caussae operentur , & in summa ea tantum perseque tur , quae luce indigere videanrur. Hic autem ei conferri posset qui Ze cversatus quidem esset in civitate di notas haberet amicorum habitationes, qui quidem non hac atque illac discurrerer . quin l-R mo