De dolore Simonis Portii Neapolitani liber

41쪽

M, s IMON H 2 ORTU 3. quia specles in organo corporeo recipitur,illudque arensibilibus alteratur,adeo,ut si plus iusto excesserint ieius temperiem ac rationem destruant corrumpan que. Atque id est, quod Arist. tertio de Anima ait, animis magno obiecto corrumpi sensum, instrumentum inteli gens , neque enim sentiens tunc facultas afficitur . nam, ut teliatur idem Philosophus in prismo de Anima,si senex caperet oculum iuuenis,Id ret ut iuuenis. Sentiendi enim potentia non laedit rab affectu sui instrumenti,nisi per accidens, ut Themistius docet. Est praeter haec omnia, aliud sume dum, quod quinque sensuum instrumenta puritat & impuritate crassitieque interse distinguuntur. Est enim oculus omnium purissimus: proximus est auditus, hunc sequitur olfactus, deinde gustus; at inter

. omnes maxime crassus ac terrestis est tactus,quippe qui ab efficacioribus obiectis, & maiori 'i mouendi praeditis mouetur. Cumque communis sit senuis tactus, pluribus quoque obnoxius est differentiis, quam caeteri sensus. Nam a primis quatuor qualitatibus mouetur, calore, frigore,humore, siccitate .mouetur item a duro , & molli; aspero, & leni; graui,& leui; quae qualitates materiae immeris sunt, teriamque sequuntur ; quare non est mirum, lieni caciorem actionem, affectusque validiores inferunt. Propter eadem quoque rationem sapores,clim Odoribus sint crassiores, vehementius afliciunt. est enim gustus, quidam tactus. Idem de caeteris obiectis est sentiendum. singula enim pro sua aut crassitie.aut tenuitate magis miniis sensium, pro sua scilicet natura afficiunt. hinc fit, ut visiis quae longissime abiunt discernat, quod organum sua puritate etiam ad valde distans interuallum protrahatur. Postremo acci

42쪽

ns nox OR E Mpiendum nobis est medium in sensu tactus nobis emannatum, quod in aliis non contingit sentibus. nam tactus pro medio carnem habet rem nobis conatam: quae media dicituγ,respectu cordis, V et spiritus. eadeenim pastione tum instrumentum afficitur, tum medium. deinde cum a temperamenti praedominio corpus solidum & terrestre sit, tactus re ipsa ab obiecto mouente, non sicut caeteri sensus a specie tantummodo afficit; de quo supra tractatum est, qua de sententia Averrois : Si quidem clim caro animata sit, ac uiuens, cordi quod primo sentit respondet, recipi que obiectorum species sine materia, easque sentita

exuperantias vero obiectorum iudicat,quod tem rata sit ex moderatione primarum qualitatum, ut le-cundo de Anima explicatur. Non est tamen ignorandum, appetitum,& facultatem appetentem sequi sensum omnem , ac ratione solum inter se differre, idque quatuor modis. Primo sensus cognoscit,appetitus verὁ minime: Deinde sensius mouetur ab obiecto sensibili, Appetitus ab appetibili, quod boni speciem praesesert. ipsum vero appetibile,& sensibile idem sunt; verum qua appetibile,mouet appetitum: qua vero sensibile, a sensu cognoscitur.Deinde appetitus in actu, a bono, & appetibili excitatus, ad rem inclinatur: & propterea principium est motus localis, cum nihil aliud sit quia fuga, vel persecutio desiderati. sensus vero, non nisi per appetitum est principium motus. Est item quarta differentia inter appetitum, & sensum, quod cum appetitus comes sit copnitionis, ac sensus, se habet ut persectio, ac finis; quiuis assectus in appetitu genitus, erit finis cognitionis sensus. quare si est delectabilis perficit delectationem sensus; sin contra tristis, aut molestus, acti

43쪽

- si Mo Nis p P.Rτ ni sentiendi impersectionem tribuit. Itaque sinis r tione , dicitur actus bonus, vel malus, iucu0dus,vel 1niucundus. Verum quia appetitus quelibet sensum, sequitur, in quoqis sensu actus est molestus, vel de

lectans.Haec nobis constituenda fuerunt, sumpta eblibris de Anima,ubi abunde demonstrai Hur.Caeteruquia nomen doloris varie a Philosopho accipitur na dolor, & voluptas est imago quaedam rei praeteritae, quae in memoria alteruatur; vel praesentis. haec resperietu futuri boni, dicitur spes, quae veluti quoddam somnium est suturae deice tationis: illa resperi u It ituri mali, timor, magis proprie est, quam dolor. . dicendum nobis est, de quo dolore laaec nostra dii putatio nunc pertractat. de eo igitur agimus, qui Oritur a re praesenti ac noxia. Est praeterea quidam dolor, qui animi aegritudo dici poteti: cui voluptas Opponitur, pro Vt est animi constitutio ad statum iscundum naturam . Caeterum voluptatem Aristot les non uno modo definiuit , dixit enim decimo Ethic. voluptatem, esse terminum & persectionem actus: Contra vero dolorem imperfectionem. Alibi tamen definiuit, eam esse generationem secundum natura Rursus primo Rhetor quamuis omnibus nulmeris ab lutam deffinitionem illic non tradat, hoc tamen pacto eam describit:Supponamus inquit Voluptatem esse quendam motum , de statum subitum,& sensibiliter in naturam proficiscentem : dolorem Vero contra. Quare hic locus aduersari videtur illi, qui dictus est ex decimo Ethic.Negat enim ibi voluptatem esse motum, aut fieri in tempore,sed temporis momento eam effici ait: hic vero contra,motum quendam esse asserit. Alexander quoque secundo Topic. sentire videtur voluptatem leuem esse mo-

44쪽

i D E D o L s , , stum. At quis nam hic sit motus, nec ipse, nec alius interpres quod viderim nobis explicat. Scire itaque licet, eandem loquendi se am usurpatam suisse ab Aristotele tertia de Anima,cum dicit, adpetitu na tum quendam esse,aut actionem. ubi addunt Simpliacius dc Ioannes grammat. idcirco non dixisse Arist. appetitum motum esse simpliciter, sed quendam motum; quod motus sit actus imperfectus,& fiat in

tempore. ut tertio Ethic.traditum est: appetitus v ro est motus perfectus,& actio perfecta. quae res non selum vera est in appetita, sed in sensit,& ratione, quod consertim subitoque fiant, ut eodem tertio de Anima declarauit. Dicitur etiam appetitus motus quida, alia ratione, quam Simplicius affert ex sententia Alexandri: quoniam appetitus, cum sit principiumotus localis , terminatur ad motum. anima enim appetens mouetur. Quare ubi primo Rhet. dixerat, esse motum quendam animi ; acliecit, & statum, vel constitutionem subitam, ut nobis exprimeret non esse motum, sed persectam actionem. Addidit etiam sensibilem, quia loquitur de voluptate, quae senis appetitionem sequitur: idque non ut eum a concoctione, ut quibuidam placuit, sed ab appetitu rationali distingueret. nam ut Plato scribit libro de Pulchro,Voluptas ad sensum,gaudium & laetitia ad mentem pertinet. Additur S subitum, quoniam, ut sit-pra docuimus, cum Galeni sententiam exponeremus,) neque voluptas, neque dolor fit nisi conse tim, ac subito, & ut Graeci dicunt αθροως hoc est simul totus. Sic enim eam dictionem interpraetatur

Simplicius primo & octauo Phys stabdidit quoque

Arist. in naturam, ut a dolore seiungeret. nam, ut supra monuimus dolori, & voluptati commune est,

45쪽

vi consertim santi sed distinguuntur, quὁd ille si

constitutio praeter naturam: haec vero sit in naturam motus, & status. Caeteram de hac voluptate & dolore,non est nobis nunc propositum di utare;ledde eo solo, qui a corpore laeso, ac male affecto prosci scitur: de quo disputantes,primum inuestigabimus, an si sensus rei faedentis, ut multis placuit. dixit enim Avicenna , esse sensum rei contrariae. vel n- stactio laesa, seu deprauata, ut alii

quidem arbitramur non esse actum operationem.quod ita confirmamus:

est sensus,sun enim duae inter se distinctet se ustate , quare nec actio appetitus, est actio sensus Aid orest in appetitu ;quoniam est princi 'um motu . igitur non est Lis, sed contractiomae; ut contra, voluptas effusio: Ita enim der docet quarto Naturalium quaestion . quaestion sexta:at sensus actio, est cognoscere.Ad haec finis, media, per quae ad finem peruenitur,non sunt idem. Voluptas autem, & dolor sunt finis cognitionis sensus t igitur non sunt actio sensus. Praeterea dolere noest cognoscere, ergo dolor non est cognitio . quo patet, quia dolere est pati, sed sentire est cognosco dictum e i supra, licet sensi generetur cum passione, tamen sentire non est recipere. Ini per, persectio altus cognoscendi, non est actus gnoscendi; idem enim seipsumetatio est actionis persectio , ut testatur Arist. decimo Ethic.igitur neque dolor, qui est actionis impersectio. contrariorum enim eadem est ratio. nam vOluptas & dolor, non sunt in facultate cognoscente: neque actiones & cognitiones facultatis cognolcentis, sed affectiones appetitus se s.verum quonN

46쪽

est, idem esse actionem, & delectationem, cum t men actio delectationem sere finem spectet, & dei chatio persectionem. Similiter dolor , cum sit impe sectio, non elisinis secundum naturam ; sed a serisu abhorrens,& alienus. Deinde quamuis Medici dolorem , tanquam affectum curent,illi remedia adhibentes ; id tamen faciunt, ut causam doloris auferant. Tribus enim modis curari dolorem iubent,auserenado causam laedentem; calorem innatum excitando,& stupefaciendo, ac retundendo sensum. atque id

est docere, quomodo causa laedens, vel ipsa laesionis perceptio, quae est proxima laesonis causa tolli poL.

st . nam cum excitatur dolor, si laeso aut extra in carne, aut intus ab intemperie. hanc laesonem sensis apprehendit, alioqui non doleremus. argumenisto sunt gladiatores, qui in ipso pugnae seruore, perturbatis sensibus,nec laesionem sentiunt, dum vulnerantur , nec dolent,nisi ubi sanguis deserbuerit; tunc enim cognitio incipit vigere,& laesionem percipere, quo fit,ut doleat. Prima igitur causa doloris, est qualitas laedens: altera est perceptio sensus. nam si intellectus laesonem apprehenderet, haud quanquam doleremus. proinde ex his duabus causis, ex laesione inquam , eiuslem perceptione, statim nascitur dolor; in quo , nec est vera generatio,nec motus. Siquidem non fit paulatim , neque per partes, ut optime Galenus docuit, sed consertim. Verum quia percipi potest & laesio, & locus laesionis, interdum adeo turbatur cognitio, ut laesio quidem percipiatur,locus tan-men saesionis distingui non possit. quod usita venit, ubi vel laeso exigua est, vel magna est perturbatio sensuum. Habes igitur facultatem, in qua hic affectus

47쪽

gignitur,esse appetitum senstium iraeterea actionem eius ac formam, dicimus esse actionem a sensu&natura alienam. Quod clarissime patefit exemplo ad Iescentis, qui si puellam perdite amauerit, deturque ei serte sertuna illius dextram apprehendere incredibili afficitur delectatione . at ubi ille ardor deserbuerit, si eandem tetigerit, nullam percipit delectati nemi& licet idem stactus,eademque perceptio,non tame eadem est delectatio, quoniam non sectus. Quamobrem delectatio & dolor, in affectu,

non autem in ficultate agendi, & congnosce stν

tuenda est: proxima tumen causa, cognitio laetionis est. Ex quo patet dolorem neque tem, neque ad intemperiem reserendu esse tanquad propinam causan . Verlim Medici , clim curant

dolorem , eiusque causam perscrutantur, s pe causas doloris cum communis laesionis consendunt, credentes eandem esse doloris, ae laesonis causam: attamen hoc aliter se habere iam ostensum est. proxima enim causa doloris, est perceptinis: laesonis vero, ituta continuitas. quo tius euadet, si ad causas laesionis, quas Medici do ris esse dicunt transeamus; & quae nam fuerit Arii sententia ea in re explicemus. De Cassis laesionis in dolore iuxta Peripateticorum decreta. Cap. xI.

MEdici, quorum officium est, si non laesiones

collere.at saltem anposite sacere ad tollendu. cum id se praestare non posse cognoscant, nili causas perspiciant: cumque dolorem, malum quendam affectum esse animaduertanr,quem latio pς ς

48쪽

uta gignit; diu multunique eius laesonis causas per-

serutati sunt; duasque tandem eas esse inuenerunt,

intemperiem & lutionem continui. Dubitarunt deinde utra harum dici positi propinouior ac potior causa. Galenus quidem,intelligens dolorem,non nis a vehementibus, ac maximis causis gigni, putauit qualitates sine selutione continui, nullo modo in sensit inducere posse symptoma adeo acerbum, &propterea diuisonem continui necessario concumrere existimauit: persuades sbi, seri no posse ut pars ita valide i datur,quin unitas eius soluatur.At Auerroes,utpote philosophus,nolens a physicis principiis discedere; opinatus est, ut in aliis sensibus, ita etiam in tactu persectionem, aut laesonem a propriis obiectis produci; ac propterea a qualitatisius, tanquam propriis obiectis tactus, laesionem ac perfectionem eius voluit yroficisci Iudicans porro unitatis solutionem non esse propriu tactus obiectum; nullo modo adduci potuit, ut eam propriam esse doloris causam existimaret. Ob quam authorum controuersiam euenit, ut recentiores Medici maioribus perpetuum indixerint bellum.Nos autem,qui philosophorum decreta sectamur; ut ipsa rei veritas magis elucescat, neque ullus supersit dubitandi locus, quaedam in medium statuamus: Ac primum, sensus omnes nequaquam delectari, aut affligi, de laedi: nisi ab eo, quod

a propriis obiectis,tanquam a prima ac summa causa promanat . Ita enim visias a colore, vel lumine; auditus,a seno; olfactus, ab odoribus; gustus, a saporibus t iactus denique a suis qualitatibus,bene maleve afficitur.Siquidem in sensuum instrumetis inde perfectio oritur, unde & laeso emanat.Verum nihil agit in sensum,nisi suum obiectum.ergo proprium obi

49쪽

sIMON is PORTII LII. ctum est,quod aut laedit,aut actionem perscitatque id apertisiime dem5stratii est a Philosopho in secumdo de Anima ubi docet sensum, esse potentiam,obiectum verὁ , actum. Potentia porro non patitur,nili ab eo cuius est potentia; neque ab alio preficituouIma suo actu : cumque proprium obiectum , tarctus sit, & perficiat; idem quoque actionem ladet Alioquin s duo essent, & unum laderet, arque est

rum perficeret; eaque non possent, nisi per actionem tenerari: duo prorsus diuersa agerent in potentiam. Ouod si detur, nullum erit obiectum proprasi,Vnius

entiae; nec sensbilia propriata astet in quodlibet. quo nihil magis absurdum prose ri potest. Statuendum itaque est, solum pro-ta obie , dere, & perficere. Est & alterum nosis constituendum, nempe solutionem unitatis in t ctus instrumεto 2 tangibili clarissime apparet in carne, ubi& vulneratur 1 re dura, & acuta, aut contunditur adura, & renitente; aut alia ratione, quam in

citer diiudicat, di sibi uitur . nam etsi diuisio, & intra carnem delitescat: tamen a quat ς

mordente, eXtendente, premente, rarefaciente diu ditur. Omnis igitur solutio c5tinui,ut in tactu a qulitate tangibili, ita in visu caeterisque sensibus a suis obiectis emanat. Quam rem si Auerrois ita aper , Ut nos nunc fecimus, enarrasi et: nemo haec in dubiuvertist et . Est & tertium statuendum, ut Omnis controuersia tollatur, quod diuisio continui laesio eΗ, cuam diuidens aliquid facit, non autem catis anis: quae laesio nihil aliud est, nisi partium conmu-ctarum distantia: quarum unitas sanitas erat. Plaec

autem diuisio & distantia percipitur a sensu commu

50쪽

nt, quemadmodum & ipsae sensitiones, ut libro teretio de Anima explicauimus. Quare chim recentiores dicebant, sensum non apprehendere obiectum commune, nisi per proprium , id verissimum erat: neque enim sensus exterior diuisonem comprehemdit , nisi per qualitatem diuidentem, quae diuidendo tangit, & tangendo diuidit. Simul enim haec fiunt,

neque consistunt, in eo, quod factum est: sed in eo, quod fit : Distantia porro cognoscitur a sensu communi , & ratione:verum quia dolor non est actio sensus, distantia partium in lansum agere nequit, ita ut dolorem inserat: Sed qualitas tant im, quae inter tangendum diuidit,mouetque sensum: sensus vero comunis laesionem percipit. Inde enim vera est laesio, quae dolorem excitat. Atque hoc pact' continui diuisione, quae maxima laeso est, inferri dolorem censemus. At quod perceptio laesonis, sit doloris causa, sexto Topicorum : traditum quoque est ab Arist. ubi cum dolorem in sensit tactus,communi ac peruulgata definitione describens inquit, dolor est passio animalis, a distantia partium cohaerentium facta, cum violentia. In hac definitione ponitur ipsum subiectu, nepe animal; na quod inanime est,non sentit, & propterea non dolet. apponit etiam Arist.forma scilicet passionem. est enim affectus, ut iam dictum est: &non actio, aut facultas agendi. adiicit, & caulam, quae est maxima laesio, ex distantia partium. deniquedi modum adscribit, quo seneratur dolor, Vbi addit cum violentia, hoc est simul, consertim, ac subito. Illud vero animaduertendum est, non frustra additum esse ab Arist. illud verbum Cohaeretium,cum reddit causam, maximam scilicet laesionem ex distantia partium cohaerentium.Nam nisi partes inter lena