Disputatio historico-juridica de origine et fontibus legum XII tabularum

51쪽

Ordo etiam axonum et tabularum diversus fuit, et alia prorsus singuli Nones , alia singulae tabulae continuisse videntur. In primo se Solonis axone habebatur lex de fructibus exportandis i); in tabula prima Decemvirorum agebatur de in jus vocatione a).Ιn axone ΙΙΙ actum suisse videtur de delictis, sor te de iis, quorum poena erat τιμία δ), quod tamen

Certum non est. Huic autem loco diutius non inhaere bimus, quia et ipse numerus nos impedit, quominus aliquam cum Decemviralibus tabulis collationem insti

tuamus.

Alius nobis superest PLUTARCHI locus ), e quo con stare videtur, in Axone XV egisse Solonem de sacris, qui xon, si Harpocration vicesimum primum audavit 5ὶ ultimus non fuit. In ultima autem Tabula Decemviri de jure sacro egerunt 6).

Vel ex hisce certis veterum testimoniis constat, di Versum fuisse Xonum et tabularum numerum et ordinem. Subjicienda jam quaedam conjecturae, quae, Si recte se habent, . illam . sententiam Monstrinant.

Apud POLLucEM γ legimus Solonem per tres Deos jurare

1 V. Luae in Solores p. 91 . , των δε γινομενων διάDσιν προς ξενους ἐλαιου μονον δωκεν, αλλαρ ἐξαγειν ἐκωλυοχ, κ. . . , και πρωτος ' Aξων ἐςιν ὁ τουτον περιεχων τὸν υ ομιον. I V. ΟΤΗΟFR. d. l. in probat. p. 78. initio p. 54. initio, et p. 162 initio. CL 1nKsE d. l. p. 112. 5 V. tuae. in Solone p. 88. E. - ὁ δε τρισκαιδεκατος Ἀξων του Σολωνος θν ογδοον εχει τὸν νομον ουτως υτι ις νόμασι γεγράμ-

52쪽

jussisse: Τρει θεούς μ9ύναι κελε&ι Σόλων , Ικἔσιον, Κα-θaρσιον, Ιαακεστηριον. Idem docet Esuculus I, rhiae: θεοι παρ Σόλωνι ἐν τοῖς ' Aξοσι ρκω τέτακται νιοι κατατο Ομήρικον in quem locum PETITus 2 illud: κατα το Ομήρικον insertum putat ex antecedenti glossa, ubi ea dem Verba leguntur et pro νιοι restituit A W id est: in decimo AOne.

Si illa conjectura confidere licet, in decimo Axone de Diis per quos jurare licuit, cautum est. Uerum an illud tantummodo jusjurandum significatur, quod coram judice

praeStandum est, an vero universe de jurejando loquitur legislator Si prius verum cst, in decimo Non actum est de argumento tabulae I Decemvirorum, si posterius, et decimus et sextus decimus XO jus sacrum continuit, unde pateret, non adeo certum ordinem in argumentis Singulorum Xonum secutum esse Solonem , dum omni no Decemviri systematico quodam ordine leges suas

in tabulis disposuisse videntur 3).

καὶ ε τω εκ ου Σόλωνος πρωτου κατα του Aξονος quae posteriora verba sic emendat Vir Cel. καὶ κ του Σολω νος πρωτου, ε τω κάτω του ξονος i. e. et e primo

Solonis axone in inferiore ejus parte 4). Dixisset sic Solon in primo Non de fructuum exportatione 5), et

de alimentis mulieribus et orphanis praestandis. Haec autem diversitas ETIΤo non placuit , quapropter re stituit 6). ως εκ αλλων μαθε79 4 ἐν και εν in εκ ου 1 In glossa ad O ss. A. v. 65. 2 p. 458 q. 5 CLD1RκsAN . . . O qq. odem modo etiam emendatur locus UIDAE , ubi eadem, quae apud HARPoca , verba leguntur.

53쪽

Σόλωνος πρωτον κα του Aξονον quod Vertit: miscero illud est ex aliis , cum etiam ex Solonis primum icesimo primo Axone; in quo secundum HARPOCR. ino τι οἱ πο τοὶ παῖδες, agebatur de liberis adopti- is, quod argumentum cum alimentis a filio matri praestandis assinitatem habere vult ΡΕT1TΠs. Sic quidem tollitur dissicultas, tuae e eleganti MEURSII Conjectura existit, sed ea Verba restituuntur , quae procul dubio HARPOCRATION non scripsit. Quid enim est illud: καὶ ἐυ fi ἐκ του Σο λω ο ς π in xv κά του Al: ο voxqConstructio una cum sensu turbatalgis De iis legis Capitibus, quae cum legibus

Atticis conpeniunt. Accedimus jam ad argumentum Ionge gravissimum, unde universa quaestio pendere idetur, ad collationem sc ipsarum Graecarum et Romanarum egum. Sequi

mur autem in ea instituenda ordinem XI Tabularum. In prima decemvirorum tabula agitur de in jus vocatione, quae Romae fiebat ab ipso actore, qui reum etiam rapere incius, si sponte sequi nollet, poterat i). Apud Athenienses in jus vocatio fiebat per apparitorem , aut per ipsum actorem, praesentibus testibus tum autem simul eo dies indicabatur, quo ad judicem venire debebat a). Quod autem EΤ1Tus eodem modo etiam ac apud Romanos in jus vocationem Athenis a clam fuisse scribit, hanc legem in XI tabulas transla-

1 Haec in ius vocatio vulgo per manus injectionem seri dieitur , quam appellationem nos etiam saepius usurpavimus, cum in ipsis Tabulis legatur manum endo jacito. Animadvertendum tamen manus injectionem proprie peculiarem esse legis actionem. V. GAius IV. β 21 sqq. I V. PETITU d. l. p. 40I MEIER. et ScuoΜANN , de Attidche Proces malle 1824. p. 575 qq.

54쪽

tam fuisse ratus I), hoc Verum non esse, et in jus vocationem per manus injectionem peculiaribus tantum in causis apud Athenienses in usu suisse, ostendit MEIER

Caeterum in jus vocatio per manus injectionem spirat vindictam privatam, cujus in omnium minus ut torum populorum legibus vestigia deprehendimus , ita ut mihi probabile fiat, jam ante Decemvirorum temporatiunc morem Romae obtinuisse. Alterutrum Certe Verum Sit portet, vel per manus injectionem , ve aliis illis apud Athenienses usurpatis modis Romae ante XII tabulas in jus vocabatur. Si posterius Verum esset, Non verisimile est, Decemviros, cum eundem morem Athenis obtinere Viderent, alium apud Romanos prorsus ignotum , apud Athenienses etiam minus usitatum Romae introduxisse. Alia in Tabula I occurrit lex, quam e jure Graeco desum tam vult PETITus 3), c. Rem ubi acunt orat Cael. qua cautum St, ut, si partes, dum in usibant, de lite transigerent, judicio non esset opus; quod si non transactum foret, tum magistratus esset adeundus, qui causam cognosceret caet. Sed quis Petito hac in re assentiri velit Ut simplicissimam hanc et Daturali rationi quam maxime convenientem legem scriberent Decemviri, minime prosecto iis opus fuit Iegibus

Atheniensium. Lex etiam, sol occasus urem te eStas SIO, Graeca dicitur origine, it Decemviris in XIL Tabulas

a d. l. p. 4ob. 2 CL PLATNER, der Proces und dies Ma gen e de Attilern Darmstad 1824 Tom. I. p. 14 Sq. Caeterum brevitatis causa deinceps citabimus MEIARE et PLATNERA scripta. Ipsos sontes, ex quibus illi sua hauserunt, et qui apud ipso ei tantur, non adscripsi, quia inanis mihi haec eruditionis ostentatio esse videbatur 5 d. l. p. 428.

55쪽

39 translata I). Athenis sane etiam tale quid obtinuit et J.

Sed nihilominus legem illam a Solone repetere minime opus est. Quid enim simplicius, quam ut magistra tu nocte ingruente litem disserat, praesertim ubi tribunalia non , ut apud nos in aedibus, sed sub dio ha

Tab ΙΙ. de Sacramento ex. DIRKsΕm T. II. D. I.)E GAa novimus, legis actionem Sacramentum in XII Tab suisse. Initio sc litis ab actore et reo quaedam pecuniae summa in plerisque causis deponebatur. De rebus mille aeris plurisve quinsentis assibus de minoribus quinquaginta assibus sacramento contendeba

tur. Sed si de libertate hominis vel pretiosissimi controversia erat , L. tantum asses deponendi erant ). Simile quid etiam invenitur in legibus Atheniensium Πρυτανειον illam pecuniam vocant Graeci); sed haec similitudo tantum in eo consistit, quod apud utrumque populum pecunia ab actore et reo initio litis depone batur. Caetera sunt dissimilia. Nam apud Romanos,

qui victus erat, summam sacramenti praes abat poenae nomine, qui judicio Vicerat, Suam pecuniam a sacro auferebat 5). Apud Atticos Vero utriusque prytaneum ad aerarium semper redibat, sed qui causa ceciderat, victori, quam deposuerat, pecuniam restituebat si). Apud Romanos sacramentum sacro cedebat quod vel

ipsum nomen indicat apud Atticos ex illa pecunia merces judicibus dabatur 8).

ΜITI aut in FORO ant meridiem causam conscito. 4 Vid.

56쪽

40 Fragmentum II. . . agit de causis, propter quas judicia disserantur. Etiam apud Athenienses, si quis

propter sonticam causam abesse videretur, judicium disse rebatur ij. Haec lectamen Nos non morabitur, cum sciamus, eam petitam esse e lege Numae a). Sed tametsi illud Numa in secunda tabula cael , apud FESTUM , . Neus, minus recte se habere , et locum mendo Iaborare Di BKsENo 3 concedamus, minime tamen opus est legem illam a peregrinae gentis legibus repetere cum jam per se pateat, etsi nulla e hac de re adsit, judicia esse disserenda, si iudex aut alteruter litigantium propter justam causam adesse non potest.

Quod in hac tabula occurrit fragmentum tertium etiam ex legibus Solonis desumtum putat PETITU ), qui scilicet illud sic legit, quoi testimonium defugerit, is tertiis diebus obvagulatum it verum ibi non legendum esse defugerit, sed defuerit, post GoTnoFREnu. 5)docuit inKsΕNus 6). Deinde agitur in . se de testibus invocandis , minime Ver de λειποααρτυρίη, quae ad delicta pertinet, et cujus poena igitur constituta est in Tabula VIII. r. a. D. T. VII. D. II G.), sed diversa plane a legis Atticae placito. Erat enim Athe ni poena Pecuniari , et muητὸς, ut videtur Romae vero infamia quaedam 8 .

I Tabula II nihil est, quod ex Attici Iegibus pe-

1 V. PETITc p. 418. MEIER. p. 695 sqq. Fiebat hoc per

υπωμοσίαν , mittebat Sc vulgo reus, qui iuraret, illum ob causam sonticam in jure adesse non posse cu) Esaeus in v. Reus, Coll. GOTHOPR. d. l. p. 161 et 167. NooDTu de jurisdici et imp. L. I. . .

τια ητος sere respondet Romanae actioni aestimatoriae. 8ὶ V. GOTHOER. d. l. p. a in stie.

57쪽

4ltitum esse dicere queas, nec in Tab. IV. Ultimum quidem, quod in hac tabula occurrit, fragmentum i)a Bomulo esse repetendum, non temere censuit Bonamicus a). Nos autem hic e industria de illa lege noti agemus, cum leges Romanas et Atticas conseramus, in his autem nihil de ea re inveniatur, Bonamici etiam disputatio in eos concepta sit , qui aliquam hac in causa cum Lacedaemoniorum institutis similitudinem deprehendunt. In Tabulas quaedam sunt, quae explicatione indigeant. Leges, quae in hac tabula occurrunt, de successionibus et tutelis , ab Atticis plane disserreri' seq. ostendere conabimur. In eo tantum est aliqua simili tudo , quod et secundum Romanas et secundum Atticas leges tutor etiam testamento dabatur 3). At ille mos jam diu ante XII ab Romae obtinuit, cum jam n cus rex Tarquinium Priscum liberis suis testamento tutorem institueri ).

Ex inventis autem Aa commentariis duo fragmenta GOTHOFAEDo nondum nota in hanc ahulam inseruitDIBKsENUM, alterum de Virginibus Vestalibus a tutela perpetua mulierum liberis 5ὶ alterum de rebus mancipi mulieris , quae in tutela agnatorum legitima est, non usucapiendis, misi ab ipsa tutore auctore traditae

1 Deoemνiri in decem mensibus gigni hominem non in undecimo scripserunt. Vid. GALLI Us , . . . . C. 16 di d.

Τab hoc fragmentum suisse negat doct. NGELEN, I. l. p. 162 Sqq. , ex sententia sc praeceptoris sui Vir Cl. GRAΥΑΜ V. ijdragento Regisgetierdheid en εὐθνing, Τ. III. p. 279 Sqq. et P. 5o sq. , qui illud : itaque etiam lege XII tabularum cautum est, apud Asu d. l. refert ad illud silia ero nihilominus in tutela permanet, quasi parenthesi includens totum locum inde a tantum usque ad voluerunt.

58쪽

42 sint i). Utraque Romanorum sunt propria, si quae

continentur iis, ipsas per se sanctione Spectes, nam

nihil nec de Virginibus Vestalibus a tutela liberis, nec

de rebus mancipi nisi certo modo traditis usucapiendis jure Attico desumtum esse potest. Sed scimus sic tutelam etiam mulierum ex XIIoah Romae obtinuisse, sive expresse de ea aliquid caverint Decemviri, sive universe, cum de tutela legitima agnatorum dicerent, hanc etiam tutelae speciem complexi fuerint et). Et vero apud Graecos etiam in tutorum potestate erant mulieres 3). Attamen hanc tutelam ab ea , cui Romae suberant mulieres, diversam fuisse colligas ex ME Insio , Att. Lect L. III. C. u , nola I ad ΡΕTiTUM

p. 34. et ex MEIER p. 455 sqq. etsi minus verum videtur, quod ex Isae essicit Elin ), mulieres ante annum o e tutela exiisse Repugnat hoc proposito foeminarum tutelae. Quare assentiendum PLATNΕΗ 5), qui Isaei Iocum aliter et probabilius explicat. Equidem certe non ideo, quomodo filius di δίετες , βυας

i. e. 6, et, ut Verisimilius est, o annos natus matris mulieris επικλήρου, i. e. cui fratres non erant tutelam suscipere potuisset, si mulieres jam diu ante tricesimum annum e tutela etaierunt, quod tamen statuit idem MΕ1E. 6). Nec infirmatur nostrum argumentum, etsi LATNER concedamus , filium tum demum a. tris tutorem factum esse, si ejus maritus jam esset mortuus. Nos autem hic discrimen illud inter institutum Graecum et Romanum alius non Xplicabimus, cum sciamus e LuTARCH in Numa C. O iam hunc regem Vestalibus virginibus tutelae immunitatem concessisse, certo indicio, iam tum caeteras mulieres in tutela fuisse. i V. GArus , Comm. II. g 47. 2 V. DIRΚsEN, p. 5o5 sq. ibique nota 578. 5 V. Cim pro Flacco . o. 4 p. 45a.

59쪽

Verba PLUTARCn haec Sunt se τιμας δε μεγαλα απεδωκεν Numa ιεραῖς παράλοις, ἔν ἐς και θ διαθεσθαι ζωντος ἐξεῖναι πατρος, και ταλλα πράττειν νευ προςάτου διαγούσας, ωςπερ αἱ ρ,αιδες ' Quod autem ΗΕ1NEccius 1)απεδωκε in πεδωκαν mutaverit, et pluralem numerum retulerit ad Romanos universe , quia illae τρίπαιδὸς, i. e. mulieres jus trium liberorum habentes, Numae tempore nondum notae fuerunt, in eo temere egit. ΡLUTARCHUs enim hoc voluit ex Numae instituto es tales virgines a tutela perpetua liberae fuerunt, ut τρίπαιδες suo tempore e Iege Iulia et apia op

occurrit etiam in hac tabula fragmentum de cura furiosorum et prodigorum. Prodigorum curam in Tabulas Decemvirorum ex moribus antiquis esse translatam novimus ex LPIANO r. I r. D. curae jurios. II. Io). Nec vero furiosorum Curationem temere

quis ex jure Attico desumtam dicat. Apud Athenien-ges licebat filio patrem furoris atque dementiae accu. sare tum autem curator ei non dabatur , sed eum vinis ciebant, et ab administratione bonorum removebant 3ὶ. Plane igitur diversa haec sunt ab instituto Romanorum, nec prae patria illa majestate Romae obtinere potuerunt 4). Caeterum licet expresso testimonio non constet, furiosos ante XII tabulas Romae curae subfuisse, verisimillimum tamen hoc est. Cur so prodigorum quae jam ante XII tab Romae adfuit demum ex furiosorum cura exstitisse idetur , cum assimilarentur prodigi furiosis, tanquam eodem animi vitio laborantes.

60쪽

in quo agitur de patronorum successione in bona ii heri intestati sine suo herede defuncti cum vero in legibus Atticis nulla lex occurrat, quae de hac successione agat, ex industria nos hoc loco de ea non dice

In fragmento fr. 8 G. Tabulae V cautum est,

ut, si quis quem Iiberali causa manu SSereret, OsSeS-sio hujus hominis pendente lite ipsi adjudicaretur, etiamsi alius eum tanquam Servum possederat. Idem jus etiam in Atticis legibus occurrit i). Sed hoc ipsum certo indicio est, similitudinem legum minime ido. neam Causam praebere, Cur alias ex aliis petitas esse statuamus. Nam quod ad nostrum fragmentum attinet, expresso Pomponii testimonio novimus , illud ex vetere

jure in XII ab translatum fuisse et .

Cum IBKsENo argumentum Tabulae septimae Go-THOFREDI in Octavam tabulam, Octavae in Septimam re

Lex de finibus regundis, quae hac tabula occurrit secunda apud D1RKsEN ΠΜ Τ. VIII. 3. . prorsus est incerta. Cum tamen GAIU I. Ult. D. n. regund e Iibro Cad XII labi, desumta tradiderit, eam ad exemplum quodammodo legis Solonis scriptam fuisse , omnessere ΙΙ Tabularum instauratores ante GoTBOFREDUM ipsa Aa verba harum tabularum egitima suisse crediderunt, quos tamen in errore Versari ostendit Goaeno-FREDus in Probat ad Tab. VIII. p. 79 in L Scimus igitur , non eandem fuisse legem atque eam, quam O- Ion scripsit, itaque aliquam tantum similitudinem inter