M. Tullius Cicero de officiis, de senectute, et de amicitia

201쪽

DE AMICITIA. CAP. 9, 10. 6soontemptam. Quamobrem hos quidem ab hoc sermone removeamus ipsi autem intelligamus natura gigni se sum diligendi et benevolentiae caritatem laesa signita tione probitatis quam qui appetiverunt, applicant sese et propius admovent, ut et usu ejus, quem diligere

coeperunt, fruantur et moribus sintque pares in amore et aequales propensioresque ad bene merendum, quam ad reposcendum. Atque haec inter eo fit honesta oertatio. Sio et utilitates ex amicitia maximae apbentur, et erit ejus ortus a natura, quam ab imbecillitate, et gravior et verior. Nam si utilitas amicitias conglutinaret, eadem commutata dissolveret. Sed quia natura mutari non potest, idcirco verae amicitiae sempiternae sunt ortum quidem amicitiae videtis, nisi

quid ad haec sorte vultis. FANN. Tu vero perge, Laeli pro hoc enim, qui minor

est natu meo jure respondeo.

SCAEV. Recte tu quidem. Quamobrem audiamus. 33X. LAEL. Audite ergo, optimi viri, ea, quae saepissime inter me et Scipionem de amicitia disserebantur quamquam ille quidem nihil dissicilius esse dicebat, quam

amicitiam usque ad extremum vitae permanere. Nam vel, ut non idem expediret, incidere saepe vel, ut de republica non idem sentiretur mutari etiam mores hominum saepe dicebat, alias adversis rebus, alia aetate

ingraves Me. Atque earum rerum exemplum ex similitudine capiebat ineuntis aetatis, quod summi puerorum

amore Saepe una cum praetexta ponerentur; sin autem εad adolescentiam perduxissent, dirimi tamen interdum .mntentione vel uxoris conditionis vel oommodi alicujus, quod idem adipisci uterque non posset. Quod si qui longius in amicitia provecti essent, tamen saepe lis factari, si in honoris contentionem incidissent: mism

202쪽

50 LAELIUS

enim majorem esse nullam in amicitiis, quam in risque pecuniae cupiditatem, in optimis quibusque noris certamen et gloriae; ex quo inimicitias maris 35 saepe inter amicissimos exstitisse. Magna enim disset plerumque justa nasci, quum aliquid ab amicis, qrectum non esset, postularetur, ut aut libidinis mini aut adjutore maent ad injuriam. Quod qui recusanquamvis honeste id facerent, jus tamen amicitiae deaei arguerentur ab iis, quibus obsequi nollent illo aut qui quidvis ab amio auderent postulare, matulati ipsa profiteri, omnia se amici causa eas factu rum querela inveterata non modo lamiliaritates stingui solere, sed etiam odia gigni sempiterna. ita multa, quasi sata, impendere amicitiis, ut onsubterfugere non modo sapientiae, sed etiam felicitdioeret sibi videri. 36 XI. Quamobrem id primum videamus, a plaquatenus amor in amicitia progredi debeat. Num Coriolanus habuit amicos, ferre contra patriam armacum Coriolano debueret Num Viscellinum amici, num appetentem, num Sp. Maelium debuerunt uva δ D. quidem Gracchum, rempublicam vexantem, a Tuberone aequalibusque amicis derelictum videbanAt C. Blossius Cumanus, hospes samiuae vestrae, Maev suum ad me, qui aderam Laenati et Rupilio oonsuli in consilio, deprecatum venisset, hanc, ut sibi ignoscercausam afferebat, quod tanti P. Gracchum fecisset, quidquid ille vellet, sibi faciendum putaret. Tum Etiamne a te in Capitolium favis ferre messes quam, inquit, volui et id quidem Sed, α οἰκί paruioaem. Videtis, quam nefaria vox. Et heita serit vel plus etiam, quam dixit non enim palse n Graecia temeritati, sed praefuit nec se comi

203쪽

DE AMICITIA. CAP. II, 12. Iillius furoris, sed ducem praebuit. Itaque hac amentia, quaestione nova perterritus, in Asiam profugis, ad hostes se contulit, poenas reipublicae graves justasque persolvit. Nulla est igitur excusatio peccati, si amici causa peccaveris. Nam quum conciliatrix amicitiae virtutis opinio fuerit, dissicile est amicitiam manere, si a virtute d feceris. Quod si rectum statuerimus, vel concedere 33

amicis, quidquid velint, vel impetrare ab iis, quidquid velimus persecta quidem sapientia simus, si nihil habeat res vitii sed loquimur de iis amicis, qui ante oculos

sunt, quos vidimus, aut de quibus memoriam accepimus, quos novit vita communis. Ex hoc numero nobis exempla sumenda sunt, et eorum quidem maxime, qui ad

sapientiam proxime aecedunt. Videmus apum Emi 3stium C. Lustino familiarem fuisse, sic a patribus ame-pimus, bis una oonsules, collegas in censura tum et cum iis et inter se conjunctissimos fuisse M'. Curium et Ti. Coruncanium memoriae proditum est. Igitur ne suspicari quidem possumus, quemquam horum ab amico quidpiam intendisse, quod contra fidem, contra j jurandum, contra rempublicam esset. Nam ho quidem in talibus viris quid attinet dicere, si contendisset, impetraturum non fuisset quum illi sanctissimi viri suerint, aeque autem nefas sit, tale aliquid et facere rogatum et rogare. At vero Ti. Gracchum sequebantur C. Carbo, C. Cato, et minime tune quidem Caius frater, nunc idem

acerrimus.

XII. Re igitur lex in amicitia sanciatur, ut neque 40

rogemus res turpes, neo laciamus rogati. Turpis enim excusatio est et minime accipienda quum in ceteris malis, tum si quis contra rempublicam se amici causa secisse fateatur. Etenim eo loco, Fanni et Scaevola, locati sumus, ut nos longe prospicere oporteat latur

204쪽

52 LAELIUS casus reipublicae. Deflexit enim jam aliquantulum de

spatio curriculoque consuetudo majorum. i. Gracchus regnum occupaIe conatus cst vel regnavit is quideae 1 paucos momos. Num quid simile populus Romanus

audierat aut viderat pinunc etiam post mortem secuti amici et propinqui quid in P. Scipione effecerint, sine lacrimis non queo dicere. Nam arbonem, quoquo modo potuimus, propter recentem poenam L Gracehi sustinuimus. De C. Gracchi autem tribunatu quid exspectem, non libet augurari. Serpit deinde res, quae proclivius ad perniciem, quum semel coepit, labitur. Videtis, in tabella jam ante quanta sit sacta labes, primo Gabinia lege, biennio autem post Cassia. Videre jam videor populum a senatu disjunctum, multitudinisque arbitrio res maximas agi Plures enim discent, quemadmodum hac sint, quam quemadmodum his resi 42 tatur. Quorsum haec 3 Quia sine sociis nemo quidquam talo conatur. Praecipiendum est igitur bonis, ut, si in ejusmodi amicitias ignari casu aliquo inciderint, ne existimon ita se alligatos, ut ab amicis in re publica peccantibus non discedant improbis autem poena si tuenda est nec vero minor iis, qui secuti erunt alterum,

quam iis, qui ipsi fuerint impietatis duces. Quis clarior in Graecia Themistocle quis potentior Qui quum

imperator bello Persico servitute Graeciam liberasset propterque invidiam in exsilium missus esset, ingratae patriae injuriam non tulit, quam serre debuit. Fecitidem, quod XX annis ante apud nos secerat Coriolanus. His adjutor contra patriam inventus est nemo itaque 43 mortem sibi uterque conscivit. Quare talis improborum consensio non modo excusatione amicitiae tegenda non eΝt, sed potius omni supplicio vindicanda, ut ne quis Isibi concessum lutet, amicum vel bellum latriae

205쪽

DE AMICITIA. CAP. 13. 53 inserentem sequi. Quod quidem, ut res coepit ire, haud scio, in aliquando laturuiti sit. Mihi autem non minori curae est, qualis respublica post mortem meam futura sit, quam qualis hodie sit. XIII. Haec igitur prima lex amicitiae sanciatur, ut sab amicis honesta petamus amicorum causa honesta laciamus ne exspectemus quidem, dum rogemur; studium semper adsit, cunctatio absit consilium vero dare gaudeamus libere. Plurimum in amicitia amicorum bene suadentium valeat auctoritas, eaque et adhibeatur ad monendum non modo aperte, sed etiam

acriter, si res postulabit; et adhibitae pareatur. Nam quibusdam, quos audio sapientes habitos in εο Graecia, placuisse opinor mirabilia quaedam: sed nihil est, quod illi non persequantur suis argutiis )partim fugiendis esse nimias amicitias, ne necesse sit unum sollicitum esse pro pluribus satis superque esse Suarum cuique rerum alienis nimis implicari molestum esse commodissimum esse, quam laxissimas

habenas habere amicitiae quas vel adducas, quum Velis, vel remittas Caput enim esse ad beate vivendum securitatem; qua frui non possit animus, si tamquam parturiat unus pro pluribus. Alios autem dicere aiunt 46 multo etiam inhumanius, quem locum breviter e strinxi paullo ante: praesidii adjumeniique causa, non benevolentiae neque caritatis, amicitia esse expetendas. Itaque, ut quisque minimum firmitatis habeat minimumque virium, ita amicitias appetere maxime. Ex eo fieri, ut mulierculae magis amicitiarum praesidia quaerant, quam viri, et inopes, quam opulenti, et calamitosi, quam beati. O praeclaram sapientiam Solum enim e 7 mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt:

qua nilii a diis immortalibus melius habemus, nihil

206쪽

66 LAELIUS jucundius. Quae est enim ista seeurita, Specie quidem blanda, sed reapse multis locis repudianda. Neque

enim ea oonsentaneum, ullam honestam rem actionemve, ne sollicitus sis, aut non suscipere aut susceptam deponere. Quod si uram fugimus, virtus fugienda est, quae necesse est cum aliqua cura re sibi contrarias aspernetur atque oderit ut bonitas malitiam,

temperantia libidinem, ignaviam sortitudo. Itaque videas rebus injustis justos maxime dolere, imbellibus

sortes, flagitiosis modestos. Ergo hoc proprium est animi bene constituti, et laetari bonis rebus et dolere 48 contrariis. Quamobrem si cadit in sapientem animi dolor; qui prosecto cadit, nisi ex ejus animo exsti palam humanitatem arbitramur: quae ausa eat, cur amicitiam unditus tollamus e vita, ne aliquas propter eam suscipiamus molestia. Quid enim interest, motu animi sublato, non dio inter hominem et pecudem, sed inter hominem et saxum aut truncum aut quidvis generis ejusdem Neque enim sunt isti audiendi, qui virtutem duram et quaa serream quamdam volunt: quae quidem est quum multis in rebus, tum in amicitia tenera atque tractabilis, ut ei bonis inici quasi dissum

datur et incommodis contrahatur. Quamobrem angor iste, qui pro amico saepe capiendus eat, non tantum valet, ut tollat e vita amicitiam; non plus, quam ut virtutes, quia nonnullas curas et molestias asserunt, repudientur.

XIV Quum autem contrahat amicitiam, ut supndixi, si qua significatio virtutis eluceat, ad quam similis animus applicet et adjungat id quum contingi 49 amor exoriatur necesse est Quid enim tam absurduiquam delectari multis inanibus rebus, ut honore, oria, ut aedificio, ut vestitu cultuque corporis ani

207쪽

DE AMICITIA. MARI , 16. Iautem virtute praedito eo, qui vel amare, vel, ut ita dicam, redamare Masit, non admodum delectarii Nihileat enim remuneratione benevolentiae, nihil vicissitudine studiorum ossiciorumque jucundius. Quod si etiam 50 illud addimus, quod recte addi potest, nihil esse, quod ad se rem ullam tam alliolat et tam attrahat, quam ad amicitiam similitudo concedetur prosecto Verum me, ut bonos boni diligant, adsciscantque sibi quasi propi quitate conjunctos atque natura. Nihil est enim appetentius similium sui, nihil rapacius, quam natura. Quamobrem hoc quidem, Fanni et Scaevola, constat, ut opinor, bonis inter bonos quasi Messariam benevolentiam esse qui est amicitiae sona a natura omstitutus. Sed eadem bonita etiam ad multitudinem pertinet. Non est enim inhumana virtus neque immuni neque superba quae etiam populos universos tueri, eisque optime consulere soleat quod non sa retprosecto, si a caritate vulgi abhorreret. Atque etiam 51 mihi quidem videntur, qui utilitatis causa fingunt ambestias, amabilissimum nodum amicitiae tollere. Non enim tam utilitas parta per amicum, quam amici amor ipso delectat; tumque illud fit, quod ab amis eat profectum, jucundum, si eum studio ea profectum tam tumque abest, ut amicitiae propter indigentiam colantur,

ut ii, qui opibus et copiis maximeque virtutes diti, in qua plurimum est Maidii, minime alterius indigeant, liberalissimi sint et beneficentissimi. Atque haud set

an ne opus sit quidem, nihil umquam omnino Mesae amicis. Ubi enim studia nostra viguissent, si numquam consilio, numquam opera nostra, ne domi ne militiae,

Scipio eguisset y Non igitur utilitatem amicitia, sed

utilitas amicitiam consecuta est.

XV. Non ergo erunt homines doliolis dimentes M

208쪽

audiendi, si quando de amicitia, quam ne usu nec ratione habent omnitam, disputabunt. Nam quis est, pro deum fidem atque hominum qui velit, ut neque diligat quemquam, ne ipse ab ullo diligatur, circumfluere omnibus copiis atque in omnium rerum abum dantia viveret Haec est enim tyrannorum vita, in qua nimirum nulla fides, nulla caritas, nulla stabilis benevolentiae potest esse fiducia omnia semper auspeeta 13 atque sollicita nullus locus amicitiae. Quis enim aut eum diligat, quem metuat aut eum, a quo se metui putet 3 coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus. Quod si sorte, ut fit plerumque ceciderint tum intelligitur, quam fuerint inopea amicorum. Quod Tarquinium dixisse serunt, tum exsulantem se imtellexisse, quos sidos amicos habuisset, quos infidos, quum jam neutri gratiam resere posset. Quamquam miror, illa superbia et importunitate si quemquam habere potuit. Atque ut hujus, quem dixi, more veros

amicos parare non potuere: si multorum opes praepotentium excludunt amicitias fideles. Non enim solum ipsa fortuna caeca est, sed eo etiam plerumque essicit caecos, quos Omplexa est. Itaque efferuntur serosastidio et contumacia neque quidquam insipienterio

tunato intolerabilius fieri potest. Atque hoc quidem

videre licet eos, qui antea commodis fuerunt moribus, imperio, potestate prosperis rebus immutari, spernique 55 ab his veterea amicitias, indulgeri novis. Quid autem stultius, quam, quum plurimum copiis, facultatibus,

opibus possint, cetera parare, quae parantur pecunia, equos, famulos, vestem egregiam, Vasa pretiosa amicos non parare, optimam et pulcherrimam vitae, ut ita dicam, suppellectilem y Etenim cetera quum parant, cui parent, nesciunt, ne cujus causa laborent: jus

209쪽

D AMICITIA. CAP. 6. 57 est enim istorum quidque, qui vincit viribus: - ambestiarum sua cuique permanet stabilis et certa possessio: ut etiam si illa maneant, quae sunt quasi dona fortunae, tamen vita inculta et deserta ab amicis non possit esse jucunda. Sed haec hactenus.

XVI. Constituendi sunt autem, qui sint in amicitia 66 fines et quasi termini diligendi. De quibus ire video

sententias serri, quarum nullam probo: unam, ut eodem modo erga amicos affecti simus, quo erga nosmetipsos; alteram, ut nostra in amicos benevolentia illorum erga nos benevolentiae pariter aequaliterque respondeat te

tiam, ut, quanti quisque se ipse aest, tanti fiat ab

amicis. Harum trium sententiarum nulli prorsus a 57 sentior. Nec enim illa prima vera est, ut, quemadmodum in se quisque, sic in amicum sit animatus. Quam multa enim, quae nostra causa numquam saceremus, acimus causa amicorum, precari ab indigno, supplicare, tum acerbius in aliquem invehi insectarique vehementius quae in nostris rebus non satis honeste, in amicorum fiunt honestissime multaeque res sunt, in

quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt detrahique patiuntur, ut iis amici potius, quam ipsi

fruantur. Altera sententia est, quae definit amicitiam 58 paribus ossiciis ac voluntatibus. Hoc quidem est nimis exigue et exiliter ad calculos vocare amicitiam, ut parsit ratio acceptorum et datorum. Divitior mihi et

inuentior videtur esse vera amicitia nec observare restricte, ne plus reddat, quam acceperit. Neque enim Verendum est, ne quid excidat, aut ne quid in terram defluat, aut ne plus aequo in amicitiam congeratur.

Tertius vero ille finis deterrimus, ut, quanti quisque Isse ipse faciat, tanti fiat ab amicis Saepe enim tu quibusdam aut animus abjectior eat, aut spes amplificandae

210쪽

58 LAELIUS sortunae tractior. Non est igitur amici, talem esse in eum, qualis ille in se est; sed potiua eniti et es ere, ut amici jacentem animum excitet inducatque spem cogitationemque meliorem. Alius igitur finia verae amicitiae constitue idus est, si prius, quid maxime r prehendere Scipio solitus sit, edixe . Negabat ullam vocem inimiciorem amicitiae potuisse reperiri, quam ejus, qui dixisset ita amare oportere, ut at aliquando

esset osurus nec vero se adduci posse, ut hoo, quemadmodum putaretur, a Biante esse dictum crederet, qui sapiens habitus esset unus e septem impuri omjusdam, aut ambitiosi aut omnia ad suam potentiam revocantis esse sententiam. Quonam enim modo quisquam amicus esse poterit, cui se putabit inimicum esse posse Quin etiam necesse erit cupere et optare, ut quam saepissime peccet amicus, quo plures det sibi tamquam ansas ad reprehendendum rursum autem recte lactis commodisque amicorum necesse erit angi, dolere, 60 invidere. Quare hoc quidem praeceptum, cujuscumque

est, ad tollendam amicitiam valet. Diud potius praecipiendum suit, ut eam diligentiam adhiberemus in

amicitiis comparandis, ut ne quando amare inciperemus eum, quem aliquando odisse possemus. Quin etiam si

minus elices in deligendo fuissemus, serendum id Scipio potius, quam inimicitiarum tempus cogitandum putabat. 6 XVII. His igitur finibus utendum arbitror, ut, quum

emendati mores amicorum sint, tum sit inter eos omnium rerum, consiliorum, voluntatum sine ulla ex mtione communitas ut etiam si qua fortuna acciderit, ut minus justae amicorum voluntates adjuvandae sint, in quibus eorum aut caput agatur aut suma, declinandum sit de via modo ne summa turpitudo sequatur: est