장음표시 사용
101쪽
autem causarima in aliis inest constantia, in aliis non inest. In natura et in arte constantia est, in coetei nulla. XVII. Sed tamen eariam causarum, quae non Sunt OnStantes, aliae sunt perspicuae, aliae latent. Pe picuae Mint, quae appetitionem animi judiciumque tangunt latent, quae subjectae sunt Ortunae. Cum enim nihil sine causa fiat hoc ipsum est sortunae eventus, ObScura causa, quae latenter efficit. JEtiam ea, quae fiunt, partim Sunt ignorata, Partim voluntaria ignorata, quae necessitate flecta Funt; Ohintaria, quae conSilio. Quae autem fortuna, vel ignorata, vel voluntaria. Nam acere telim , Oluntatis est ferire, quem nolueris fortunae. EX
quo aries ille subjicitur in vestris actionibus : Si telum manu fugit magis, quam jecit Cadunt etiam in ignorationem atque in imprudentiam perturbatione animi quae, quamquam sunt Voluntariae, objurgatione enim et admonitione dejiciuntur tamen habent tantos motus, ut ea, quae Voluntaria Sunt, aut necessaria interdum, aut certe ignorata Videantur. Toto igitur loco causarum explicato, e earuni
differentia in magnis quidem causis vel Oratorum Vel philosophorum, magna argumentorum Suppetit copia in Vestris autem, si non uberior, at serta e Subtilior Privata enim judicia maximarum quidem rerum in jurisconsultorum mihi dentur SSe priIdentia. Nam et adsunt multum, et adhibentur in consiliori et patronis diligentibus, ad eorum prudentiam confiigientibus, hastas ministrant.
In omnibus igitur iis judiciis, in quibus, ex fide
bona,' est addituma ubi vero etiam, ut inter bonos bene agier oportet; '' imprimisque in arbitrio rei HXoriae, in quo St, quid aequius, melius V parati esse debent. Illi enim dolum malum illi fidem bonam illi aequum bonum, illi, quid socium Ocio, quid eum, qui negotia aliena curaMet, ei, CUJUS ea negotia fuissent quid cum qui mandasset, eumVe
102쪽
Cui mandatum esset, alterum alteri raritare P0rwret quid virum uxori quid uxorem viro, tradideriint. Licebit igitur, diligenter cognitis argumentOrum locis, non modo oratoribus et philosophis, Sed juris etiam peritis, copiose de consultationibu Sula
XVIII. Conjunctus huic causarum loco locus ille
mi, qui efficitur ex causis. Ut enim causa effectum indicat, te, quod effectum est, quae fuerit cauSa, demonStrati Iic locus suppeditare solet Oratoribus et Poetis, Saepe etiam philosophis, sed iis qui ornate et copiose loqui possunt, mirabilem copiam dicendi, eum denuntiant, quid ex quaque re it futurum.
Causarum enim cognitio cognitionem eventorum facit. Reliquus est comparationis locus, cujus genu et eXemplum supra positum est, ut caeterorum nunc
explicanda tractatio es Comparantur igitur ea, quae Rut majora, aut minora, aut paria dicuntur : in quibus Spectantur haec numerus, SpecieS, vis, quaedam etiam ad res aliquas assectio. Numero Sic comparabuntur, plura bona ut paucioribus bonis anteponantur, pauciora mala mali Pluribus, diuturniora bona brevioribus, longe et late Per- Vagata angusti ex quibus plura bona propagentur, quaeque plures imitentur et faciant. Specie autem comparantur, ut anteponantur, qua Propter Se Xpetenda sunt, iis, quae propter aliud; et ut innata atque insita, assumtis et adventiciis, integra contaminatis jucunda minus jucundis, Onesta ipsis etiam utilibus, proclivia laboriosis, nec Saria non necessariis, sua alienis, rara HilgaribuS, desiderabilia iis quibus facile carere posSis, persecta
inchoatis, tota partibus, ratione utentia rationis X- pertibus, Voluntaria necessariis, animata inanimatis, naturalia non naturalibus, artificiosa non artificiosis. Vis autem in comparatione sic cernitur : efiiciens cauS graVior, quam non efficiens; qua SeipSi contenta Sunt, meliora, quam quae egent aliis quae in
103쪽
nostra, quam quae in aliorum potestate sunt stabilia incertis quae eripi non OSSunt, ii quae poSSuntimsectio autem ad res aliquas est hujusmodi: principum commoda majora, quam reliquorum: itemque, quae jucundiora, quae pluribus probata, quae ab Optim quoque laudata. Atque, ut haec in comparatione meliora, sic deteriora, quae iis Sunt
Parium autem comparatio nec elationem habet, nec submisSionem : Si enim aequalis Multa autem sunt, quae aequalitate ipsa comparentur; quae ita fere concluduntur: Si consilio juvare cives, et auxilio,
aequa in laude ponendum est pari gloria debent esse ii qui considunt, et ii qui defendunt. At, quod
primum, Si quod Sequitur igitur. Perfecta est Omnis argumentorum inveniendorum praeceptio, ut, cum profectu Si a definitione, a partitione, a notatione, a conjugatis, a genere, a semia, a similitudine, a differentia, a contrariis, ab adjunctis, a conSequentibuS, ab antecedentibus, a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione majorum, minorum, parium, nulla praeterea sedes argumenti quaerenda it.
XIX. Sed, quoniam ita a principio divisimus, ut alio locos diceremus in eo ipso, de quo ambigitur,
haerere de quibus satis est dictum , alios SSumi eX-trinsecus de iis pauca dicamus etsi ea nihil omnino ad vestras disputationes pertinent; sed tamen totam rem perficiamus, quandoquidem coepimus. Neque enim tu is es, quem nillil nisi jus civile, delectet et quoniam ad te haec ita scribuntur, ut etiam in aliorum manus Sint ventura, detur opera, ut quum- plurimum iis, quos recta studia delectant, prodesse posSimuS. Haec ergo argumentatio, quae dicitur artis Xpers, in testimonio posita est Testimonium autem nunc Lucimus omne, quod ab aliqua re Xterna Sumitur ad
104쪽
faciendam fidem Persona autem non qualiscumque testimonii pondus habet ad faciendam enim fidem
auctoritas quaeritur et sed auctoritatem aut natura aut tempus affert Naturae auctoritas in cirtute inest maxime in tempore autem multa Sunt, quae inerant auctoritatem, ingenium, peS, Rit , fortuna, urS,
rum fortuitariim Nam et ingeniOSOS, et pulentos, et aetatis spatio probatos, dignOS, quibus credatur, putant non recte fortasse sed vulgi opinio mutari vix potest ad eamque omnia dirigunt et qui judicant, et qui existimant. Qui enim his rebus, quas dixi, excellunt, ipsa virtute videntur Xcellere. Sed
reliquis quoque rebus, qua modo enumeravi, quamquam in iis nulla species virtutis est tamen interdum confirmatur fides, Si aut ars quaedam adhibetur magna enim est vis, ad persuadendum, Scientiae)- aut usus plerumque enim creditur iis, qui experti sunt. XX. Facit etiam necessitas fidem quae, cum corporibus, tum ab animis, naScitur. Nam et verberibus, tormentis, igni fatigati quae dicunt, ea ridetur veritas ipsa dicereri et, quae a perturbationibus animi simi dolore, cupiditate iracundia, metu, quia nece sitatis vim habent afferunt auctoritatem et fidem. Cujus generis etiam illa sunt, e quibus nonnunquam verum invenitur, pueritia, SomnuS, imprudentia Vinolentia, insania. Nam et pueri saepe indicaverimi aliquid, ad quod pertineret, ignari ; et per Omnum, vinum, ininniam, multa Saepe patefacta Minti multi etiam in res odiosas imprudentes inciderunt ut Staieno nuper accidit; qui ea locutus St, bonis viris Subauscultantibus, pariete interposito quibus patefactis, in judiciumque prolatis rei capitalis jure damnatus est Huic simile quiddam de Lacedaemonio
Concursio autem fortuitorum talis est, ut Si inter- Ventum Si casu, cum aut ageretur aliquid quod proferendum non Set, aut diceretur In hoc genere
105쪽
otiam illa est in Palamedem conjecta suspicionum proditionis multitudo quod genus refutare iΓ terdUm veritas vix potest. Iujus etiam generis cSt fama vulgi, quoddam multitudinis test Ionium. Quae autem virtute fidem faciunt, ea bipertita sunt;
e quibus alterum natura valet, alterum ii AluStria. Deorum enim virtus natu: excellit hominum autem, industria. Divina haec sere sunt testimonia: primum orationis oracula enim X eo ipso appellata sunt, quod inest in lai Deorum oratio); deinde rerum, in quibus insunt quasi Opera divina quaedam
primum ipse mundus ejusque omni Ordo et ornatuS; deinceps sere volatus avium atque cantus deinde ejusdem aeris sonitus et ardores, multarumque reIUm in terra portenta atque etiam per Xta inventa pru-
sensio a dormientibus quoque multa significata visis quibus ex locis sumi interdum solent ad fidem faciendam testimonia Deorum. In homine virtutis opinio valet plurimum opinio
autem St, non Od eos virtutem habere, qui habeant, sed eos etiam, qui habere videantur. Itaque, quos ingenio, quos Studio, quo doctrina praedito Vident, quorumque citam constantem et probatam, ut Catonis, Laelii, Scipionis, aliorumque phirium, en, tu eos SSe, quales se ipsi velint. Nec solum eo censent tales esse, qui in honoribus populi, reque publica verSantur, Sed et OratoreS, et philosophos, et poetas,
et historicos; e quorum et dictis et scriptis saepe auctoritas petitur ad faciendam fidem. XXI. Expositis omnibus argumentandi locis, illud primum intelligendum est, nec ullam esse diSputationem, in quam non aliquis locus incurrat, nec fere Omnes locos incidere in onmem quaestionem sed quibusdam quaestionibus alios esse aptiores OCOS. Quaestionum duo Sunt genera alterum infinitum, alterum definitum. Definitum est, quod 'Υποξ εο ιν Graeci, no cauSunt infinitum, quod Θεσιν illi appellant, nos νυCSittim pOSSumus nominare.
106쪽
Causa certis personis locis, temporibus, actionibus, negotiis, cernitur, aut in omnibus, aut in plerisque
eorum: propOSitum autem, in aliquo eorum, aut in pluribus, nec tamen in maximis. Itaque pro citum pars causae est. Sed omni quaestio, earum aliqua dere St, quibus causae continentur, aut una, aut pluribus, aut nonnunquam OmnibuS. Quaestionum autem, quacumque de re sint, duo sunt genera; unum cognitionis, alterum actionis.
Cognitionis sunt hae, quarum finis est Scientia ut, si quaeratur, A naturane u profectum Sit, an ab aliqua quasi conditione hominum et pactione 3 Actionis autem hujusmodi exempla sunt: Sitne sapientis ad rempublicam accedere Cognitionis quaestiones tripertitae Sunt, mim, an sit, aut quid sit, aut quale sit, quaeritur. Horum primum conjectura, Secundum definitione, tertium juris et injuriae distinctione, Xplicatur. Conjecturae ratio in quatuor partes distributa est;
quarum una St, cum quaeritur, Sitne aliquid altera, unde ortum sit tertia, quae id causa Tecerit; quarta, in qua de mutatione rei quaeritur Sit, necne sit ecquidnam honestum sit ecquid aequum revera an haec tantum in Opinione sint. Unde autem sit ortum, ut, cum quaeritur, atura, an doctrina, possit effici virtus 3 Causa autem Mesen Sic, ut, cum quaeritur, Quibus rebus eloquenti essiciatur. De commutatione, Sic Possitne eloquentia commut
tione aliqua converti in infantiam ΘXXII. Cum autem, quid sit, quaeritur noti exisplicanda est, et proprietas, et divisio, et partitio. Haec enim sunt definitioni attributa additur etiam
descriptio, quam Graeci αρακτηρ Vocant. Notio
Sic quaeritur Sitne id aequum, quod ei, qui plus
potest, utile est 3 Proprietas sic: In hominemne sciatum cadat, an etiam in belluas aegritudo Θ Divisio, et eodem pacto partitio, sic Triane genera bonorum
sint 3 Descriptio, Qualis sit avarus, quali MSentator,
107쪽
caeteraque ejusdem generis, in quibus natura et viri describitur. Cum autem quaeritur, quale quid sit aut Simpliciter quaeritur, aut comparatae Simpliciter, EXPetendane sit gloria Θ comparate, Praeponendane Sit
divitiis gloria 3 Simplicium tria genera sunt de X- Petendo fugiendoque de aequo et iniquo de OneSt et turlai. Comparationum autem duo, unum de eodem et alio alterum de majore et minore. De
expetendo et fugiendo, hujusmodi Si expetendae divitiae, si fugienda paupertas 3 De aequo et iniquo et
Equumne sit escisci, a quocumque injuriam acceperis 3 De honesto et turpi HoneStumne Sit, pro patria mori 3 Ex altero autem genere, quod erat bipertitum, unum est de eodem et alio ut, si quaeratur, es intersit inter amicum et assentatorem regem et tyrannum 3 Ilterum de majore et minore; ut Si quaeratur, Eloquentiane phiri sit, an uris ci- filis scientiat De cognitionis quaestionibus hactenuS. Actionis reliquae sunt; quarum duo Sunt generari unum ad ossicium, alterum ad motum animi vel gignendum, vel sedandum, planeve tollendum. Ad officium sic ut, cum quaeritur, Suscipiendine sint liberii Ad movend0s animos, cum fiunt cohortationes ad defendendam rempublicam, ad gloriam, et ad laudem quo ex genere Sunt querelae, incitation ,
miserationesque flebiles, rursuSque orati cum iracundiam restinguens, tum metum eripienS, tum XSultantem laetitiam comprimens, tum aegritudinem abstergens. Haec cum in propositis quaeStionibu genera Sint eadem in causa tranSferuntur.
XXIII. Loci autem qui ad quaSque quaeStiones accommodati sint, deinceps est ridendum onmes quidem illi, quos supra diXimus, ad plerasque S t, sed alii ad alias, ut dixi, aptiores. Ad conjecturam
igitur marime apta, quae e caUSla, quae e effectis,
quae e conjunctis, sumi possint. Ad desinitionem autem pertinet ratio, et Scientia desiniendi. Atque
108쪽
s TOPICA, CAP. 24. huic generi finitimum est illud, quod appellari de
eodem et altero diximus; quod genus forma quaedam definitionis est. Si enim quaeratur, Idemne Sit pertinacia et perseverantii definitionibus judicandum est. Loci autem convenient in ejus generis quaeStionem conSequenteS, antecedentes, repugnantes, adjunctis etiam duobus iis, qui sumuntur ex causis et effectis. Nam si hanc rem illa sequitur, hanc autem non equitur aut si huic rei illa antecedit, huic non antecedit aut si huic rei repugnat illi non repugnat; aut, si hujus rei haec illius alia causa est aut si X alio hoc ex alio illud essectum est ex quovi horum id, de quo quaeritur, idemne an aliud Sit, inveniri potest. Ad tertium genus quaestioniS, in quo, quale Sit, quaeritur, in comparationem ea cadunt, quae paulo ante in comparationis loco enhunerata sunt. In illud autem genus, in quo de expetendo fugiendoque quaeritur, adhibentur ea, quae Sunt aut animi, aut corporis, aut extema, vel commoda, vel incommoda. Itemque, cum de honesto turpique quaeritur, ad animi bona vel mala, omnis dirigenda oratio St.
Cum autem de aequo et iniquo disseritur, aequitatis loci colliguntur. Hi cernuntur bipertito, et natura, et instituto. Natura partes habet duas, uitionem Sui, et ulciscendi us Instituti autem aequitatis tripertita est una pars legitima est, altera convenienS, tertia moris vetustate confirmata. Atque etiam Ursus aequitas tripertita dicitur esse una ad superos Deos, altera ad manes, tertia ad homines pertinere. Prima pietas, secunda sanctitas, tertia justitia aut aequitas, nominatilr.
XXIV. De proposito satis multa deinceps de
causa pauciora dicenda sunt. Pleraque enim sunt ei cum propOSit communia.
Tria sunt igitur genera causarum judicii deliberationis, laudationis ; quarum fines ipsi declarant quibus utendum locis sit. a judicii sinis est jus;
109쪽
ex quo etiam nonaen. Juris autem partes tum eXpositae, tum aequitatis Deliberandi finis, utilitas cujus hae partes, quae modo XpOSitae, rerum Xpetendanim. Laudationis finis, honestas de qua item est ante dictum. Sed definitae quaestiones a Sui quaeque locis, quaSi propriis, instituuntur, in accuSationem defensionemque partitae. In quibus exsistunt haec genera, Ut accuSator personam arguat facti defensor aliquid opponat de tribus, aut non esse factum, aut, si sit factum, aliud ejus facti nomen SSe, Ut jure esse factum. Itaque aut inficialis aut conjecturalis prima appelletur definitiva, altera tertia, quam Is moleStum nomen hoc sit, uridicialis vo
XXII. Hartim causarum propria argumenta, X iis sumta locis quo exposuimuS, in praecepti oratoriis explicata sunt. Refutatio autem accusationis, in qua est depulsi criminis, quae Graece Στασις dicitur Latine appelletur status in quo primum insistit quasi ad repugnandum congressa defensio. Atque etiam in deliberationibus et laudationibus iidem exsistunt status. Nam et negantur Saepe ea futura, quae ab aliquo in sententia dicta sunt fore, si aut omino fieri non possunt, aut sine summa dissiccitate non OSSunt. In qua argumentatione Statu conjecturalis exsistit. At cum aliquid de utilitate, honestate, aequitate disseritur, deque iis rebus, quae iis sunt contrariae incurrunt status aut juris aut nominis; quod idem contingit in laudationibus. Nam aut negari potest, id factum esse, quod laudetur aut non eo nomine afficiendum, quo laudator affecerit; aut omnino non esse laudabile, quod non recte, non jure factum sit. Quibus Omibus generibus USUS Si nimis impudenter Caesar contra Catonem meum. Sed quae ex statu contenti efficitur, eam Graeci Κ ινομευον vocant. IIilii placet id, quoniam quidem ad te scribo, Qui de re agitur ' ' vocari. Quibus autem hoc, ud de re regitur, continetur, ea conti-
110쪽
nentia vocentur, quasi firmamenta defensionis quihus sublatis, defensio nulla sit. Sed, quoniam lege firmius in controversiis disceptandis esse nihil debet, danda est opera, ut legem adjutricem et Giem ad-liibeamus. In qua re alii quasi status exsistunt novi, qui appellantur legitimae disceptationes. Tum enim defenditur, non id legem dicere, quod adversarius velit, sed aliud. Id autem contingit, cum Scriptum
ambiguum est, ut duae disterentes sententia accipi possint. Tum opponitur scripto voluntas Scriptoris, ut quaeratur, Verbane plus, an sententia valere debeat 3 Tum legi lex contraria afiertur. Ita sunt tria genera, quae controversiam in omni scripto facere posSunt ambiguum, discrepantia scripti et voluntatis, et scripta contraria.
XXVI. Jam hoc perspicuum est, non magis in legibus, quam in testamentis, in stipulationibus, in
reliquis rebus quae e Scripto aguntur, OSSe contro- Versias easdem exsistere. Horum tractationes in aliis libris explicantur. Nec solum perpetu; action , Sed etiam partes orationis, iisdem locis adjuvantur, Partim propriis, parum communibus ut in principiis, quibus ut benevoli, ut dociles, ut attenti sint, qui
audiant, efficiendum est propitis locis itemque narrationes, ut ad suos fines spectent, id est ut planae sint, ut breves, ut evidentes, ut credibiles, ut moderatae, ut cum di nitate quae quamquam in tota oratione esse debent, magis tamen Sunt propria narranti. Quae autem consequitur narrationem fides, ea persuadendo quoniam ilicitur, qui ad persuadendum loci maxime valeant, dictum est in iis, in quibus de
omni ratione dicendi. Peroratio autem et alia quaedam habet, et maxime amplificationem cujus Liactus is debet esse, ut aut perturbentur animi aut tranquillentur; et, si ita jam affecti ante sunt, ut