장음표시 사용
131쪽
ΟRAT PARTITIONES, CAP. 23. II T
rinus, aut actione. Nam quae prudentia, qua calliditas quaeque gravissimo nomine Sapientia appetilatur, haec scientia pollet una. Quae ver moderandia cupiditatibus, regendisque animi motibus laudatur, ejus est munus in agendo; tu temperantiae nomen est. Atque illa prudentia in suis rebus, domestica; in pilblicis ci filis appellari solet. Temperantia autem in suas itidem res et in communes distributa est; duobusque modis in rebus commodis discernitur; et ea, quae abSunt, non Xpetendo, et ab iis, quae in potestate Sunt, abstinendo. In rebus autem incommodis est itidem duplex : nam quae venientibu m Iis Obstat, fortitudo quae, quod jam adest, tolerat et perfert, patientia nominatur. Quae autem haec uno genere complectitur, magnitudo annavi dicitur cujus
est liberalitas, in usu pecuniae simulque altitudo animi, in capiendis inconi odis et maxime injuriis ;et Omne, quod est ejus generiS, grave, edatum, non turbulentum. In communione autem quae potita
pars est, justitia dicitur eaque erga Deos, religio ς Erga PstrenteS, piet , vulgo autem bonitas creditis in rebus, fides Lin moderatione animadvertendi, lenitas amicitia in benevolentia nominatur. XXIII. Atque hae quidem virtutes cernuntur in agendo. Sunt autem alia quaSi Diinistrae comiteSque Sapientiae quarum altera, quae sint in disputando vera at tu falsa, quibusque OSius quid Sequatur, distinguit et judicat quae virtus Dinis in ratione scientiaque disputandi sita eSt altera autem Oratori Nilail enim est aliud eloquentia, nisi copioSe loquens Fapientia quae, X eodem hausta genere, quo illa, quae in disputando est uberior est atque latior, etnd motus nitimorum vulgique SenSus accommodatior. Custo ver 4rtutum omnium dedecus fugiens, laudemque muXime OnSequenS, Verecundia est. Atque
hi sunt fere qua si quidam habitus animi, sic affecti et Onstituti, ut sint Inguli inter Se proprio virtutis
132쪽
genere distincti a quibus ut quaeque res geri mi, ita sit honesta necesse est, summeque laudabilis. Sunt autem alii quidam perfecti animi habitus, ad Virtutem quati praxulti, et praeparati rectis studiis et artibus ut in suis rebus, studia literarum, ut
numerorum ac Sonorum, ut menSurae, ut Siderum, ut equorum, ut venandi, ut armorum in communibuS, propensiora studia in aliquo genere firtutis Praecipue colendo, aut divinis rebus deserariendo, aut Parentibus, nucis hospitibus, praecipue atque insigniter diligendis. Atque haec quidem virtutum: Vitiorum autem sunt genera contraria. emenda autem sunt diligenter, ne fallant ea nos vitia, quae virtutem videntur imitari nam et prudentiam malitia, et temperantiam immanitas in voluptatibus ad- Spernandis, et magnitudinem animi superbia in ani- Iasis extollendis, et despicientia in contenmendis honoribus, et liberalitatem effusio, et fortitudinem audacia, imitatur, et patientiam duritia amanti, et justitiam acerbitas, et religionem superstitio, et lenitatem mollitia animi, et verecundiam timiditas, et illam disputandi prudentiam concertati captatioque Verborum, et hanc Oratoriam vim inanis quaedam profluensia loquendi. Studiis autem bonis undia videntur ea, quae sunt in eodem genere nimia. Quamobrem omnis cis laudandi vituperandique ex his
Sumetur istutum vitiorumque partibus sed in toto quasi contextu orationis, haec erunt illustranda maX-ime, quemadmodum quisque generatus, quemam dum educatus, quemadmodum institutus Oratusque
fuerit; et, si quid cui magnum aut incredibile acciderit, maximeque si id divinitus accidisse potuerit videri tum quod quisque senserit, dixerit, gesserit,
ad ea, quae propoSita Sunt, Virtutum gener accommodabuntur ex illisque iisdem inveniendi locis,
cauSae rerum, et eventus, et OnSequentia, requirentur. Neque vero mors eorum, quorum in laudabi-
133쪽
tur, silentio praeteriri debebit, si modo quid erit animadvertendum, aut in ipso genere mortis, aut in iis
rebus, quae post mortem erunt consecutae.
XXIV. Filius. Accepi ista didicique breviter,
non solum quemadmodum laudarem alterima sed etiam quemadmodum eniterer, ut possem ipse jure
laudari. Videamus igitur deinceps in sententia dicenda quam viam et quae praecepta teneamUS. Fiatcr.
Est igitur in deliberando finis utilitas, ad quem Omnia ita referuntur ii consilio dando, sententiaque dicenda, ut illa prima sint suasori aut dissuasori videnda, quid aut possit fieri, aut non possit, et quid aut neceSSe Sit, Ut non necesse. Nam et, si quid Scinon potest, deliberati tollitur, quamvis utile Sit et, si quid necesse est necesse autem id est, in quo Satri liberive esse non possumus id est reliquis et honestatibus in civili ratione, et commodis, anteponendum. Cum autem quaeritur, quid fieri posSit, videndum etiam est, quam facile possit nam quae perdissicilia sunt perinde habenda saepe Sunt a Siessici non possint. Et, cum de necessitate attendemUS, etsi aliquid non necessarium videbitur, videndum tamen erit, quam sit magnum. Quod enim permagni inter l, pro necessario saepe habetur. Itaque, cumconStet hoc genus causarum X suasione et dissu iis One suasori proponitur maplex ratio et si et utile est et fieri potest, fiat. Dissuasori duplec una, Si non utile est, ne fiat altera, si fieri non poteSt, ne SuScipiatur. Sic suasori utrumque docendum est dissuasori alteriim infirmare sat est. Quare, quoniam in his versatur omne consilium duobus, de utilitate ante dicamus, quae in discemendis bonis malisque
Verintvr Bonorum autem partim neceSSaria Sunt,
ut vita, pudicitia, libertas, ut liberi, conjuges, germani, parentes partim non necesSaria; quorum Blia Sunt per se expetenda, ut ea, quae ita Sunt in
ossiciis atque istutibus et alia, quod aliquid comaodi cimi, ut opes et copiae. Orum autem, quae Prre
134쪽
ter se eXpetuntur, partim honestate ipsa, partim comi-moditate aliqua, Xpetuntur : OnUState, ex quae Proficiscuntur ab iis virtutibus, de quibus paulo ante Sidictum quae sunt laudabilia ipSa per Seri conualOditate autem aliqua, quae sunt in corporis aut in fortunae bonis expetenda : quorum alia sunt quaSi cum honestate conjuncta, ut honos, ut gloriari alia diverSa ut cires, forma, valetudo, nobilitas, divitiae, clientelae. XXV. Est etiam quadam quasi materies ulla cinhonestati, quae maxime spectatur in amicitiis. Ann-citiae autem caritate et amore cernuntur: nam, Um Deorum, tum parentum, patriaeque citatuS, eorum Uehominum, qui aut Sapientia aut opibus excellunt, ad caritatem referri solet. Conjuges autem, et liberi, et tres, et alii, quos usus lanuliaritasque conjunXit, quamquam etiam caritate ipsa, tamen amore maxime continentur. In his igitur rebus cum bona sint, facilem intellectu, quae sint contraria. Quod si semper Optima tenere pOSSemus, haud sane, quoniam quidem
ea perspicua sunt, consili multum egeremus. Sed, quia temporibus, quae vini habent marimam, per- Saepe evenit, ut utilitas cum honeState certet, earumque rerum contentio plerumque deliberationes efficit: ne aut Opportuna propter dignitatem, aut honesta Propter utilitatem, relinquantur, ad hanc dissicultatem Xplicandam praecepta referamus. Et quoniam non ad veritatem solum, sed etiam ad Opinione eorum qui audiunt, accommodanda est oratio hoc
primum intelligamus, hominum duo SSe genera; alterum indoctum et agreste, quod anteferat semper utilitatem honestati alterum humanum et politum, quod rebus omnibus dignitatem anteponat. Itaque huic generi laus, honor gloria, fides, justitia, Omnisque virtus, illi autem alteri, quaeStus, emolumentum, fructuSque, proponitur. Atque etiam VoluptaS, qua maxime est inimica inuti bonique naturam fula. citer imitando adulterat, quam mammisSimu qui S-que acerrime equitur, neque Solum honenis rebu
135쪽
sed etiam necessariis anteponit, in suadendo cum ei generi hominum consilium des saepe sane laudanda est. Et illud videndum, quanto magis homu)es mala fugiant, quam Sequantur bona : nam neque honestatam Xpetunt, quam devitant turpia. Quis enim honorem, quis gloriam, quis laudem quis ullum decu tam unquam Xpetat, quam ignominiam infamiam, contumeliam, dedecus, fugiat 3 quarum re-riri dolor gravia St. XXVI. Est genus hominum ad honestatem natum, malo cultu praVisque Opinionibus Omlptum. Quare in cohortando atque suadendo, propOSitum quidem nobis erit illud, ut doceamus qua vi bonaeonSequi, malaque Iritare OSSimus sed apud homines bene institutos, plurimum de laude et de honestate dicemus maXimeque ea Virtutum genera tractabimus, quae in communi hominum utilitate tuenda augendaque versantur. Sin apud indoctos imperitosque dicemus fructUS, emolumenta, Oli Pin-tes, vitationeSque dolorum, proferantur: addantur etiam contumelia atque ignominiae. Nemo enim est tam agrestis quem non, Si pS minu honeSt33 contumelia tamen et dedecu magnopere moveat. Quare,
quod ad utilitatem spectet ex iis quae dicta Sunt, reperietur quid autem possit mei, necne, in quo etiam, quam facile pGSSit, quamque Xpediat quaeri
solet maxime ex causis iis, quae quamque rem Sciant, est videndum CauSarim autem genera sunt plura. Nam sunt aliae, quae ipsae conficiunt aliae, quae rim aliquam ad conficiendum assem mi Itaque illae superiores, conficientes vocentur hae reliquae ponantur in eo genere, ut sine his confici non possit. Conficiens autem causa alia est absollata et Perfecta per se : alia aliquid adjuvans, et effciendi Socia quaedam e cujus generis 4 Varia St, et Saepe aut major, aut minor, ut et illa, quae marimam vim habet, sola Saepe causa dicatur. Sunt autem aliae cauSae, quae, ut Propter pIincipium, aut propter X- Γluror. VOL. II. M
136쪽
itum, conscientes vocantur. Cum autem quaeritur, quid sit optimum facturi aut utilitas, aut spes emciendi, ad assentiendum impellit animos.
XXVII. Et, quoniam de utilitate jam diximus,
de Sciendi ratione dicamus : quo tot genere, quibuScum, et contra quos, quo tempore, ut quo loco, aut quibus facultatibus armorum, pecuniae, Ociorum, earumve rerum quae ad quamque rem emesendam Pertinent, possimus uti, requirendum est. Neque Olum ea Sunt, quae nobis Suppetant, sed etiam illa quae adversentur, videnda. Et, Si, X contentione, procli-riora erunt nostra non solum essici posse quae suademus, erit persuadendum, sed curandum etiam, ut illa,
facilia, proclivia jucunda, rideantur. Dissuadentibus autem aut utilitas labefactanda est, aut emciendi diff- cultates efferendae, neque aliis expraeceptis, sed iisdem ex suasionis locis Uterque vero ad augendum habeat eXemplorum aut recentium, quo notiora Sint aut Veterum, quo plus auctoritatis habeant, copiam. Maximeque sit in hoc genere meditatus, ut possit vel utilia ac necessaria saepe honestis, vel haec illis, anteferre. Ad commovendos autem animo marime proficient, si incitandi erunt, hujusmodi sententiae, quae aut ad explendas cupiditates, aut ad Odium satiandum, aut ad ulciscendas injurias, pertinebunt. Sin autem reprimendi de incerto Statu fortunae, dubiisqtie eventis rerum futurarum, et retinendis suis fortunis, si erim Secundae; sin autem advereae, de periculo, comaonendi. Atque hi quidem sunt perorationis loci. Principia autem in sententiis dicendis brecia esse debent: non enim supplex, ut ad judicem, Venit Orator, sed hortator, atque auctor Quare Proponere, qua mente dicat, quid velit, quibus de rebus dicturus sit, debet, hortarique ad se breviter dicentem audiendum Tota autem oratio simple et gracis, et sententiis debet ornatior esse, quam verbis.
XXVIII. Filius. Cognovi jam laudationis et Suasionis Ioc . Nunc, quae judiciis accommodata sint,
137쪽
ORAT PARTITIONES, CAP. 29. I 23
exspecto idque nobis genus restare unum puto. Pater Recte intelligis. Atque ejus quidem generis
finis est aequitas quae non Simpliciter Spectatur, Sed e comparatione nonnunquam ut, cum de Veri i-m accumtore disputatur, aut cum haereditatis, sine lege, aut Sine teStamento, petitur possessiori in quibus causis, quid mutus, aequisSimumve Sit, quaeritur: quas ad causas facultas petitur argumentationum ex
iis, de quibus mox dicetur, aequitatis locis. Atque etiam ante judicium, de constituendo ipso judici solet eMe contentio, cum aut, Sitne acti illi, qui agit, aut amne sit, aut num an esse desierit aut illanel e hisne verbis sit actio, quaeritur. Quae etiamsi
ante, quam res in judicium venit, aut concertata, ut
dijudicata, aut confecta non sunt tamen in ipsis judiciis permagnum Saepe habent pondus, cum ita dicitur Plus petisti Sero petisti: Non fuit tua petitio et Non a mea Non hac legeri Non his verbis ;Non hoc judicio. Quarum causarum genu est OSi tum in jure civilici quod est in privatarum ac publicarum rerum lege, aut more, OSitum cujus cientia, neglecta ab Oratoribus plerisque, nobis ad dicendum nec Saria videtur. Quare de constituendis acintionibus, accipiendis subeundisque judiciis, de excipienda iniquitate actionis, de comparanda aequitate, quod ea fere generis ejus Sunt, ut, quamquam in ipsum judici a saepe delabantur, tamen ante judicium tractanda videantur, paululum ea Separo a judiciis, tempore magis agendi, quam dissimilitudine generis diamininia, quae de jure civili, aut de aequo et bono disceptantur, cadunt in eam formam, in qua, quale quid sit ambigitur, de qua dicturi sumus;
quae in aequitate et jure maxime OnStitit. XXIX. In omnibus igitur causis tres Sunt graduS, ecqtubus mus aliquis capiendus St, Si plures non queaS, ad reSistendum. Nam aut ita consistendum
est, ut id, quod Objicitur, factum neges aut illud, quod factum lateare, neges eam vim habere, atque
138쪽
124 ORAT PARTITIONES, CAP. 30.
id esse, quod adversarius criminetur aut, Si neque de facto neque de facti appellatione ambigi potest, id quod arguere, neges tale esse quale ille dicat et
rectum eSSe, quod feceris, concedendumve, defendaS. Ita primus ille status, et quasi conflicti cum adver- Sario, conjectura quadam secundus autem definitior eatque descriptione, aut informatione verbi tertius aequi, et veri, et recti, et humani ad ignoscendum, disputatione tractandus es Et, quoniam Semper is, qui defendit, non solum resistat oportet, aliquo Statu, aut inficiando aut definiendo aut aequitate OPPO-nenda, Sed etiam rationem subjiciat recuSationis suae;
primus ille status rationem habet iniqui criminis, ipsam negationem inficiationemque facti SecunduS, quod non it in re, quod ab adversari ponitur in Verbo tertius, quod id recte factum esse defendat,
quod, Sine ulli nominis controversia, factum fatetur. Deinde unicuique rationi opponendum est ab accusatore id, quod si non esset in accuSatione, cauin
omnino SSe non OSSet. Itaque ea, quae Sic referuntur, continentia causarum vocentur quamquam
non ea magis, quae contra rationem defensionis afferuntur, quam ipsae defensionis rationes, continent causas. Sed distinguendi gratia, rationem appellamu eam, quae affertur ab re ad recusandum, depellendi criminis causa quae nisi esSet, quid defenderet, non haberet firmamentum autem, quod contra, ad labefactandara rationem, refertur, Sine quo
XXX. Ex rationis autem et e firmamenti conflictione, et quasi concursu, quaestio Xoritur quae dam quam disceptationem voco in qua, quid veniat in judicium, et de quo disceptetur quaeri Solet: nam prima adversariorim contentio diffusam habet quaestionemra ut in conjectura, Ceperitne pecunias
Decius 3 in definitione minueritne majeStatem Or-banu. in aequitate Jurene Occiderit Opimius Gracchum 3 Haec quae primam contentionem habent X
139쪽
arguendo et resistendo, lata, ut diXi, et confusa sunt. Rationum et firmamentorum contentio adducit in angustum disceptationem. Ea in conjectura nulla ost nemo enim HUS,AEUO negat factum, rationem aut potest, aut debet, aut Solet, reddere. Itaque, in his causis, eadem et prima quaestio, et disceptatio est
extrema. In illis autem, ubi ita dicitur, Non minuit majestatem, quod egit de Caepione turbulentius :populi enim Romani dolor ustus vim illam excitavit,
non tribuni acti majeSta autem, quoniam est magnitudo quaedam populi Romani, in ejus potestate ac jure retinendo, aucta Si potius, quam timinuta
et ubi ita refertur II estas est in imperii atque in nominis populi Romani dignitate, quam minuit is,
qui per multitudinis, rem ad sedationem vocavit: cxsistit illa disceptatio, a Iinueritne majestatem, qui, voluntate populi Romani, rem gratam et aequam per fim egerit 3 In his autem causis, ubi aliquid recte factum, aut concedendum esSe factum defenditur, cum est facti subjecta ratio, Sicut ab opinato Mure feci, saluti Omnium, et OnServandae reipublicae cauias relatumque S ab Decio, Ne sceleratissimum quidem civem, sine udicio, jure ullo necare potuisti; oritur illa disceptatio Potueritne recte, salutis retia
publicae cauSa, ciVem, VerSorem cicitatis, indemnatum necares Ita disceptatione eae, quae in his controversiis oriuntur, quae Sunt certi perSonis et temporibus notatae fiunt riirsus infinitae detractisque temporibu et personis, rursum ad consultationis 1 0r
XXXI. Sed in gravissimis firmamentis etiam illa
ponenda sunt, Si qua e Scripto legis, aut testamenti, aut verborum pSius judicii, aut alicujus stipulationis aut cautionis, Opponuntur defensioni contraria. Ac ne hoc quidem genus in eas cauSa incurrit, quae conjectura continentur. Quod enim factum negatur,it argui non potest scripto. Ne in definitionem quidem venit, genere Scripti ipsius. Nam etiamsi ver-
140쪽
126 ORAT PARTITIONES, CAP. 32.
tium aliquod de scripto definiendum est, quam vim
habeat ut, cum ecteStamentis, qud Sit penus, aut cum e lege praedii quaeritur, quae Sint ruta caeSa; non scripti genus, sed verbi interpretatio, controversiam parit. Cum autem plura Significantur Scripto propter verbi aut verborum ambiguitatem, ut liceat ei, qui contra dicat, eo trahere significationem scripti, quo expediat, aut Velit aut, Si ambigue Scriptum non sit, vel a verbi voluntatem et Sententiam scriptoris abducere, vel alio Se eadem de re, contrarie scripto defendere tum disceptati e scripti contentione exsistit, ut in ambigui diSceptetur, quid laxime significetur in Scripti Sententiaeque contentione, ulmum potius Sequatur jude in contrariis Scriptis, utrum magis it comprobandum.
Disceptatio autem cum S conStituta, propositum osse debet oratori, quo Omne argumentationeS, repetitae ex inveniendi locis, conjiciantur. Quod quamquam satis est ei, qui ridet, quid in quoque loco lateat, quique illos locOS, tamquam thesauro aliquos
argumentorum, notato habet tamen ea, quae Sunt certarum cauSarum propria, tangemus.
XXXII. In conjectura igitur, cum est in insi clando reus, accusatori haec duo prima sunt; sed
accusatorem pro omni actore et petitore appello: POSSunt enun etiam Sine a USatore, in causis haec eadem controversiarium genera versari sed haec duo sunt ei prima, causa et VentUS. CauSam appello,
rationem esticiendi eventum id, quod est effectum. Atque ipsa quidem partiti causarum paulo ante in suasionis locis distributa est. Quae enim in consilio capiendo futuri temporis praecipiebantur, quamobrem aut utilitatem fiderentur habitura, aut efficiendi se cultatem, eadem, qui de facto argumentabitur, colligere debebit, quamobrem et utilia illi, quem arguet, fuisse, et ab eo effici potuisse, demonstret. Itilitatis conjectura movetur, Si illud, quod arguitur, aut speb0norimi, aut malorum metu secisse dicitur; qu0d