장음표시 사용
91쪽
Atque etiam definitiones asiae sunt partitionum, aliae divisionum partitionum, cum re ea, quae proposita est, quaSi in membra discerpitur; ut Siquis jus civile duecat id esse, quod in legibus, Senat
consultis rebus judicatis, jurisperitorum auctoritate, edictis magistratuum, more, equitate consistat. Divisionum autem definitio formas omnes complectitur, quae Sub eo genere sunt, quod definitur hoc modo: Abalienatio est ejus rei, quae mancipi est, aut traditio alteri nexu, aut in jur c Sio inter quo ea jure ci-,fili fieri posSunt. VI. Sunt et alia genera definitionum sed ad hujus libri institutum illa nihil pertinent tantum est dicendum, qui sit definitionis modus. Sic igitur
Veteres praecipiunt cum sumseris ea, quae Sint ei rei, quam definire velis, cum alii communia, usque eo persequi, dum proprium esticiatur, quod nullam in aliam rem transferri possit ut hoc Haereditas est pecunia. V Commune adhuc multa enim genera sunt pecuniae Adde, quod Sequitur quae morte alicujus, ad quempiam pervenit. V Nondum est definitio mestis enim modis, sine haereditate, teneri mortuorum pecuniae OsSunt. Unum adde verbum, ure. V Jam a commutiitate res disjuncta videbitur, ut sit explicata definitio sic 'maereditas est pecunia, quae morte alicujus ad quempiam pervenit jure.' Nondum est Satis adde, ' nec ea aut legata
testamento, ut OSS Sione retenta.' Confectum est.
Itemque ut illud: Gentiles sunt, qui inter se eodem nomine sunt.' Non est satis. ' Qui ab ingenuis oriundi sunt.' Ne id quidem satis est
Quorum majorum nemo Semritutem Servivit.
Abest etiam nunc. Qui capite non sunt diminuti. Hoc fortasse satis est nihil enim fide Scaevolam, pontificem, ad hanc definitionem addidisse. Atque haec ratio valet in utroque genere definitionum, sive
id quod est, sive id quod intelligitur, definiendum est.
Partitionum autem et divisionum genu quale Mi
92쪽
Set OStendimus Sed quid inter se differant, planius
dicendum t. VII. In partitione quasi membra Sunt ut corporis, caput humeri, manus, latera, crura, pedeS, et caeter in diviSione, formae sunt, quas Graeci Ιοεας vocant nostri, Si qui haec forte tractant, D cic appellant; non pessime id quidem, sed inutiliter ad
mutandos casus in dicendo. Olim enim, ne ii sine quidem dici possit, specierityn et speclabus dicere; et saepe his casibus utendum Si ut formis et formarum Velim. Cum autem utroque verbo idem significetur, commoditatem in dicendo non arbitror negligendam. Genus et formam definiunt hoc modo Genus est notio ad plures differentia pertinens forma rei ΠΟ-tio, cujus disserentia ad caput generis et quasi fontem, referri potest. Notionem appello, quam Graeca tum
Ευνοιαν, tum Προλη, ιν dicunt. Ea est insita et ante
Percepta cujuSque formae cognitio, enodationis indigens Formae igitur Sunt hae, in qua genus, Sine ullius praetermissione, dividitur; ut si quis jus in legem, morem, aequitatem, dividat Formas qui putat idem esse, quod partes, confundit artem et Similitudine quadam conturbatuS, non Satis acute, qua sim Secernenda, distinguit. Saepe etiam definiunt et Oratores et motae pertranslationem verbi ex similitudine, cum quadam suaritate. Sed ego a VeStri eXemplis, nisi neceSSario,
non recedam. Solebat igitur Aquillius, collega et familiaris meus, cum de litoribu ageretur, quae Omnia publica esse mitis, quaerentibus iis ad quos id pertinebat, quid esset litus, ita definire qua fuciatus eluderet: ' hoc est, quasi qui adolescentiam,
florem aetatis ς Senectutem, Occasum vitae, velit definire : translatione utens, discedebat a verbis propriis rerum ac suis. Quod ad definitiones attinet,
VIII. Partitione autem sic utendiim it, nullam
93쪽
ut partem relinquas ς ut, si partiri velis tutelas, in- Scienter facias, si ullam praeterinittas. At Si Stipulationum aut judiciorum fomulas partiare, non Stvitiosum, in re infinita, praetermittere aliquid. Quod idem in dicisione citiosum est. Omiarum enim cer tu eSt num rus, quae cuique generi Subjiciantur: partium distributio Saepe est infinitior, tamquam rivorum a fonte deductio. Itaque in Oratoriis artibus, quaeStioni ge ere proposito, quo ejus formae Sint subjimgitur absolute.
At cum de ornamenti verborum Sententiarumque praecipitur, quae Vocantur Σχη tuam di, non fit idem.
Res enim est insitatior ut ex hoc quoque intelligatur, quid velimus inter partitionem et divisionem inter Se Quamquam enim vocabes prope idem Valere rideantur tamen, quia res differebant, Omina rerum distare Voluerunt. IIulta etiam X notatione Sumuntur. Ea Si autem, cum e vi nominis argumentum elicitur quam Graeci τυ αολογιο ν Vocant, id St, Verbum e Verbo, veriloquium nos autem, novitatem verbi non satis
apti fugientes, genus hoc notationem appellamuS, quia Sunt verba rerum notae. Itaque hoc idem Aristoteles Συμεολον appellat, quod Latine est Nota. Sed, cum intelligiLur, quid Significetur, minus laborandum est de nomine. Iulia igitur in disputando notatione eliciuntur e Verbo : ut, cum quaeritur, POSt-
liminium quid sit, non dico, quae sint postliminii: nam id caderet in diciSionem, quae talis est: OSuiminio redem haec homo, navis mulus clitellarius, equUS equa, quae frena recipere Solet sed cum ipsius postlimini vis quaeritur, et Verbum pSUm notatur. In quo Servius noster ut opinor nuad putat esse notandum riui post et liminium illud productionem esse verbi vult, ut binitimo, legitimo, Edilimo, non pluS SSe timunt, quam in meditullio ullium: Scaevola autem, P. F. junctum putat eSS VeIbum, ut sit in eo et post et limcne ut, quae a nobis alienata
94쪽
sunt, cum ad hOStem pervenerint et ex Suo taniquam
limine exierint, dein cum redierint post ad idem limen, postlimini rideantur rediisse. Quo in genere etiam IIancini causa defendi potest, postliminio rediisse : deditum non esse, quoniam non it receptus: nam neque deditionem neque donationem, Sine acceptione, intelligi posse. IX. Sequitur is locus, qui constat ex iis rebus,
quae quodammodo affectae sunt ad id, de quo ambigitura quem modo dixi in plures partes distributum. Cujus primus est locus ex conjugatione, quam Graeci Συγγιαν vocant, finitimus notationi, de qua modo dictum est ut, si aquam pluriam eam modo intelligeremus, quam imbri collectam videremusa veniret Mucius, qui, quia conjugata Veiba essent pluvia et
Ialueudo, diceret, Omnem aquam Oportere arceri, quae pluendo re 4SSet. Cum autem a genere ducetur argumentum, non erit necesse id usque a capite a GSere: Saepe etiam
citra licet, dummodo supra sit quod Sumitur, quam id, ad quod sumitur : ut aqua pluria ultimo genere ea est, quae de coelo Veniens, crescit imbri sed propiore loco, in quo quasi us arcendi continetur, genus
CSt, aqua tu fia nocens ejus generis formae, loci Vitio, et manu nocenset quarum alter jubetur ab arbitro coerceri altera non jubetur. Commode etiam tractatur haec argumentatio, quae
e genere Sumitur, cum e tot perSequare Parim,
hoc modo: Si dolus malus est, cum aliud agitur, aliud simulatur; enumerare licet, quibus id modis fiat deinde in eorum aliquem id, quod arguas dolo malo factum, includere quod genus argumenti in primis firmum rideri soleti X. Similitudo sequitur quae late patet, Sed oratoribus et philosophis magis, quam vobis. Etsi enim omnes loci sunt onmium disputationum, ad argumenta Suppeditanda, tamen aliis disputationibus abundantius Occurrunt, aliis angustius. Itaque genera
95쪽
tibi nota sint; ubi autem his utare, quaestiones ipSaete admonebunt.
Sunt enim similitudines, quae ex pluribus collationibu perveniunt quo volunt, O modo: Si tutorsidem praestare debet, si Socius, Si cui mandaris, Si, qui fiduciam acceperit debet etiam procurator. Haec e pluribus perveniens quo aut appellatur inductio, quae Graece παγυ γη nominaturri qua Plurimum est usus in sermonibus Socrates. Alterum similitudinis genus collatione sumitur, cum ima re uni par pari, comparatur, hoc Od et Quemadmodum, si in urbe de finibus controversia Si quia sine magis agrorum videntur SSe, qUam urbis, finibus regendis assigere arbitrum non pOSSiS: Sic, Si aqua pluvia in urbe nocet, quoniam res tota magiSagrorum St, aquae pluriae arcendae adigere non POS- sis arbitrum. Ex eodem similitudinis loco etiam Xempla Sumuntur, ut Crassus in Curiana causa Xemplis plurimi USUS St, agens de eo, qui testament Sic haeredem instituisset, ut, si filius natus esset in decem mensibus, isque mortuus prius quam in Suam tutelam venisset Secundus haeres haereditatem obtineret. Quae commemoratio Xemplorum valuit eaque OS in respondendo uti multum Cletis.
Ficta etiam exempla similitudinis habent fimused ea oratoria magis Sunt, quam Vestra quamquam ut etiam vos Soletis, Sed hoc modo : Finge mancipio
aliquem dedisse id, quod mancipio dari non poteSt: num idcirco id ejus factum est qui accepit 3 aut num is, qui mancipio dedit, ob eam rem Se ulla re obligavit Θ In hoc genere oratoribus et philosophis
conceSSum St, ut muta etiam loquantur, ut mortui
ab inferis excitentur, aut aliquid, quod fieri nullo
modo pOSSit augendae rei gratia, dicatur, aut minuendae, quae hyperbole dicitur, et multa mirabilia alia. sed lati0 est campus illorum. Eisdem tamen XJ0-
96쪽
cis ut ante dixi), et in maximis et in minimi quae-Stionibus, argumenta ducuntur.
XI. Sequitur similitudinem differentia rei, maX-ime contraria superiori sed est ejusdem dissimile et sinule invenire Ejus generis haec sunt: Non quemadmodum, quod mulieri debeas, recte ipsi mulieri, Sine tutore auctore, solvas ita, quod aut pupillae aut pupillo debeas, recte possis eodem modo SolVere. Deinceps locus est, qui a contrario dicitur. Ontrariorum autem genera sunt plura unum eorum,
quae in eodem genere plurimum disserunt, ut Sapientia et stultitia. Eoden autem genere dicuntur, quibus propositis occurrunt, tamquam e regione, quaedam contraria, ut celeritati tarditas non debilitas et ex quibus contrariis argumenta talia exsistunt: Si Stultitiam fugimus, sapientiam sequamurri et bonitatem, Si malitiam. Haec quae e eodem genere contraria sunt, appellantur MVerSa. Sunt enim alia contraria, quae privantia licet appellemus Latine Graeci appellant στερητικs . Prae positi enim aiι' privat verbum ea vi, quam haberet, si Ἀλι' praepositum non fuisset ut dignitas, indignitas, humanitas, inhumanitas, et caetera generis ejusdem quorum tractatio est eadem, quae Superiorum, quae adversa dixi. Nam alia quoque sunt contrariorum genera, Velut ea, quae cum aliquo conferuntur ut duplum simplum multa, paucara longum, breve majus, minus. Sunt etiam illa valde contraria, quae appellantur negantia. Ea αποφατικα Graeci, contraria alentibus : ut Si hoc est, illud non est. Quid enim opus
exemplo est 3 Tantum intelligatur, argumento quaerendo, contrariis omnibus contraria non convenire.
Ab adjunctis autem posui equidem Xemplum Paulo ante, multa scilicet adjungi, quae Suscipienda
essent, Si StatuissemuS, ex edicto Secundum ea tabulas possessionem dari, qua is instituisset, cui testa-
97쪽
menti facti nulla esset. Sed locus hic magis ad conjecturale caus , quae Versantur in judiciis valet; cum quaeritiir, quid aut sit, aut evenerit, aut futurum Sit, aut, quid omnino fieri possit. At loci quidem ipsius forma talis esti XII. Admonet autem hic Iocus, ut quaeratur, quid ante rem, quid cum re, quid pOSt rem evenerit. - did hoc ad jus t ad Ciceronem V inquiebat Galliis noster, si quis ad eum tale quid retulerat, ut de
facto quaereretur. Tu tamen patiere, nullum a me artis institutae locum praeteriri ne sitisad nisi quod ad te pertineat, scribendum putaris, nimium te amare videare. Est igitur magna ex parte locus hic oratorius, non modo non jurisconsultorum, Sed ne philosophorum quidem. Ante rem enim, quaeruntur, quae talia Sunt, apparatus, colloquia, locus, constitutum, conrimum. Cum re autem pedum crepitus, trepitu hominum, Corporum umbrae, et si quid ejusmodi. At post rem, rubor, pallor, titubatio, et si qua alia signa conturbationis et conscientiae 'i praeterea restinctu ignis, gladiu cruentus, caeteraque, quae Suspicionem facti possunt OVere. Deinceps est locus dialecticorum proprius, X On- Sequentibus, et antecedentibus, et repugnantibus, qui etiam ab adjunctis longe diversus est: nam adjuncta, de quibus paulo ante dictum eSt, non Semper eveniunt consequentia autem semper. Ea enim dic consequentia, quae rem necessario OnSequuntur: itemque et antecedentia et repugnantia. Quidquid enim antecedit quamque rem, id cohaeret cum re necessario et quidquid repugnat, id ejusmodi est, ut
XIII. Cum tripertito igitur distribuatur locus
hic, in consecutionem, anteceSSionem, repugnantiam, reperiendi argumenti locus simplex est, tractandi triplex. Nam quid interest, cum hoc SumSeris, Pe-
niam numaeratam mulieri deberi, cui sit omne
98쪽
argentum legatum, utrum hoc minio concludas argumentum: Si pecunia signata argentum est, legataeSt mulieri est autem pecunia Signata argentum:
legata igitur. An illo modo Θ Si numerata pecunia
non est legata non est numerata pecunia argentum :eS autem numerata pecunia argentum legata igitur est. An illo modo Θ Non et legatum argentum est, et non est legata numerata pecunia legatum autem argentum est legata igitur numerata pecunia St. Appellant autem dialectici eam conclusionem argumenti, in qua, cum primum SsumseriS, OnSequitur id, quod annexum est, primum concluSioni mDdum. Cum id, quod annexum est negariis, ut id quoque, cui fuerit anneXum, negandum Sit, Secundus appellatur conclastendi modus. Cum autem aliqua conjuncta negaris, et iis alia negati rursus adjungitur, et ex his primum sumseris, ut, quod relinquitur, tollendum Sit is tertius appellatur conclusionis OdUS. Ex hoc illa rhetorum sunt ex contrariis concluin, quae ipsi enimymeniata appellant: non quod non omni sententia proprio nomine enthymema dicatur:
Sed, ut Homerus, propter excellentiam, Commune Poetarum nomen efficit apud Gra eos Suum sic, cum omnis sententia enthymema dicatur initia videtur ea, quί ex contrariis conficiatur, acuti SSima, Sola proprie nomen commune possidet. Ejus generis haec sunt. Mim metuere, alterim in metu non ponere V Eam, quam nitul accusas, damnas V Bene quam meritam esse autumas dicis male mererit
U Id, quod scis, prodest nihil id, quod nescis,
Obest 3 XIV. Hoc disserendi genus attingit omnino vestra quoque in respondendo Esputationes sedilido-SOPilorum magis, quibus est cum oratoribus illa ex
repugnantibus sententiis communis concluSio, quae a dialecticis tertius modus, a rhetoribu enthymema,
launcupatur. Reliqui dialecticorum natat Plures sunt,
99쪽
qui ex disjunctionibus constant aut hoc, aut illud: hoc autem non igitur illud. Itemque, hoc aut illud : non autem hoc illud igitur. Quae conclusiones idcirco rata sunt, quod in da unctione plus uno Ve
Atque ex iis conclusionibus, qua Supra scripsi, prior, quartuS; posterior, quintus a dialecticis modus appelliatur. Deinde addunt conjunctionum n gantiam, sic: Non et hoc est, et illux hoc autem: non igitur illud. Hic modus est sextus. Septimus autem, o et hoc, et illuda non autem hoc illud igitur. Ex his modis concluSiones innumerabiles nascuntur; in quo est fere tota dialectica Sed ne eae quidem, quas Sposui, ad hanc institutionem sunt
Proximus est locus rerum Scientium, quae causa appellantur deinde rerum flectarum ab ellicientibus causis. Harum Xempla, ut reliquorum locorum
paulo ante poSui, et quidem ex ure civili sed haec patent latius. XV. Causarum igitur genera duo sunt: unum, quod vi sua id, quod sub ea uiuectum est, certo em-cit, ut ignis accendit alterum, quod naturam emciendi non habet, sed sine quo efiici non possit ut, si quis se cauSam Statuae velit dicere, quod sine eo non possit essici. Hujus generis causanim, sine quo non Scitur, alia sunt quieta, nihil agentia, stolida quodammodo;
ut locus tempuS, materiae, ferramenta, et caetera generis ejusdem alia autem praecurSionem quamdam
adhibent ad Sciendum et quaedam asserint per Se adjuvantia, etsi non necessaria, Ut amori congressio causam attulerit, amor flagitio. Echoc genere causarum, e aeternitate pendentium, fatum a Stoicis
nectitur. Atque, ut earum causartim, sine quibus esici non
Potest, genera divisi sic etiam efficientium dividi
100쪽
Possunt. Sunt enim aliae causae, quae plane essiciant, nulla re adjuvante aliae, quae adjuvari velint ut sapienti essicit sapientes sola per seu beatos emciat, necne, Sola per Se quaestio est. Quare, cum in disputationem inciderit causa emciens aliquid necessario, sine dubitatione licebit, quod essicitur ab ea cauin, cineridere. XVI. Cum autem erit talis causa, ut in ea non sit emiendi necessitasa necessaria conclusi non equitur. Atque illud quidem genus cauSarum, quod habet vim emciendi necessariam, errorem afferre non fere solet hoc autem sine quo non efficitur, Saepe conturbat. Non enim si sine parentibus filii esse non Possunt, propterea causa fuit in parentibus gignendi necessaria. Hoc igitur, sine quo non fit ab eo a quo certo fit, diligenter est separandum. Illud enun est, tamquam,
Utinam ne in nemore Pelio securibus Caesa cecidisset abiegna ad terram trabes V Nisi enim cecidisset abiegna ad terram trabes, Argo illa facta non esset nec tamen fuit in his trabibus efficiendi ius necessaria. At cum in jacis navim crispisulcans igneum fulmen' injectum est, inflammatur navis necessario.
Atque etiam est causarum dissimilitudo, quod alia
Sunt, ut Sine ulla appetitione animi, Sine Oluntate, sine opinione, suum quasi pus efficiant Velut ut Omne intereat quod ortum est. Alia autem aut Oluntate essiciuntur, aut perturbatione animi, aut habitu, aut natura aut arte, aut Mu: Olimtate Ut tu, cum hunc libellum legis perturbatione ut si qui eventum horum temporum maeat habitu, ut facile et cito irascatur natura, ut vitium in dies creScat arte ut bene pingat casu, ut Prospere naviget. Nihil horum sine causa, nec quidquam Omnino; sed hujusmodi causae non necessariae. Omni i