Opera

161쪽

AD HERENNIUM, L1B. I. CAP. 7. I47

fuerit, id est, si oratio adversariorum auditoribus fidem fecerit neque enim non facile scire poterimu di, quoniam non Sumus nescii, quibus rebus fides fieri soleat); ergo Si idem factam putabimuS hi nos rebus insinuabimus ad causam de eo quod adversarii firmissimum sibi adjumentum putaverint, prinumanos dicturos pollicebinaur aut ab adversarii dicto exordiemur, et ab eo maxime quod ille nuperrime dixerit aut dubitatione utemur quid OtisSimum dicamus aut cui loco primum respondeamuS, Umadmiratione. Si defessi erim audiendo ab aliquare, quae Sum 1Overe OSSit, XOrdiemm , ab apologo, a fabula verisimili imitatione depravatione, inversione, ambiguo, Suspicione lariSione, testicia, exsuperatione, collatione literarum musatione praeterea XSpectatione Sini litudine nocitate historia, versu, aut ab alicujus terpellatione, aut arrisione; et Si promiserimus, aliter, ac parati fuerimus. OS se acturOS; O non eodem modo, ut caeteri SO-leant, verba facturos quid alii s0leant, quid nos fac turi simus breviter XponemuS. VII. Inter insinuationem et principitu hoc in . terest. Principium hujusmodi debet esse, ut Statim, apertis rationibus t quibus prίescripSimus aut benevolum aut attentum aut docilem faciamus auditorem at insinuatio ejusmodi debet esse, ut occulte per dissimulationem eadem illa Omnia consciamus, ut ad eamdem commoditatem in dicendi opere pervenire POSSimus. I erum hae tres utilitates tametsi in

tota oratione sunt comparandae hoc St. ut auditores S e perpetuo nobis attentos docileS beneUO'OS praebeant tamen id per Xordium cauSae maxime comparandum St. Nunc, ne quando risios eXOrdi uin-mur, quae Vitia vitanda sint, docebo. In exordienda cauSa, Ser Iandum St, Ut lenis it Semo, et usitata Verborum consuetudo, ut non apparat orati Sevideatur. I itiosum exordium est quod in pilares

162쪽

143 AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. 3.

caurus potest accommodari, quod vulgare dicitur. Item vitiosum est, quo Ihil minus adversariuSIO-test uti, quod commune appellatur. Item illud, quo leviter commutato adversarius poterit ut e contrario. Item vatiosum est, quod nimium apparatiSVerbis compositum est, aut nimis longum est, et quod non ex ipsa causa natum videtur, quod Separatum vocatur in quo etiam translatum includitur ut proprie cohaereat cum narratione; et quod neque benevolima, neque docilem, neque attentum facit auditorem De exordio satis dictum est deinceps ad

VIII. Narrationum tria sunt genera. Unum St, Cum Xponimus rem gestam, et unumquodque trahimus ad utilitatem nostram, rincendi causa quod pertinet ad eas causas, de quibus judicium futuri aeSL. Alterum genus narrationis est, quod intercurrit no unquam, fidei, aut criminationis, aut transitionis, aut alicujus apparationis, vel laudationis causa. Tertium genus est id, quod a causa cimii remotum est; in quo tamen exerceri convenit, quo con audius illas Superiores narratione in causis tractare OSSimuS. Ejus narrationis duo Sunt genera: imum, quod in negotiis alterum, quod in personis, OSitum est. Id quod in negotiorum Xpositione pOSitum eSt, trechabet partes, fabulam, hiStoriam, argumentum FabulaeSt, quae neqU Vera neque erigimile continet res, ut hae quae tragoediis traditae sunt. Historia est res geSta, Sed ab aetatis nostrae memoria remota. Argumentum est ficta res, quae tamen fieri potuit velut argumenta cum 2diarum. Illud genus narrationis, que in personis positum est, debet habere sermonis festivitatem, animorum dissimilitudinem, gravitatem,leritatem, Spem metum, SuSpicionem, desiderium, dissimulationem, misericordiam, rerum arietate' fortunae commutationem, insperatum inconuutidum,

subitam laetitiam jucundum exitum rerum eriim

163쪽

haec in exercendo transigentur illud quod ad veritatem pertinet, quomodo tractari conveniat, aperie.,

IX. Tres res convenit habere narrationem ut brevis, ut dilucida, ut verisimilis sit quae quoniam fieri Oporcere ScimuS, quemadmodum faciamus, cognoscendum est. Hem breviter narrare poterimus si inde incipiemus narrare unde necesse erit; et si non ab ultimo initio repetere volemus et Si Summatim, non particulatim, narrabimus; et si non ad extremima, Sed usque eo, quo Opus erit, persequemur et si transitionibus nullis utemur; et si non deerrabimus ab eo quod coeperimus Xponere et si eritiis enim ita ponemUS, ut ante quoque quae facta sunt, sciri possint, tametsi nos reticuerimuS: quod genu eSt, Si dicam, me e pro fines redi SSe profectum quoque

in provinciam, intelligatur. Et omnino non modo id quod obest, sed etiam id quod neque obest neque adjuvat, Satius est praeterire. Et ne bis aut saepius iden dicamus cavendum est etiam ne id, quod Semel supra diximus, deinceps dicamus, hoc modo :

Athenis Megaram vesperi advenit Simo :Ubi advenit Megaram, insidias fecit virgini rInsidias postquam fecit, hi in loco attulit. Rem dilucide narrabimus, si ut quidque primum

gestum erit, ita primum eXponemus et rerum ac temporum ordinem OnSerVabimus, Ut geStae res

erimi Aut ut potuisse geri ridebuntur hic erit considerandum, ne quid perturbate, ne quid contorte ne quid ambigue, ne via nove dicamusa ne quam in aliam rem tranSeamus ne ab Ultimo repetamus et ne Ionge persequamurri ne quid quod ad rem pertineat, Praetereamus et Si Sequemur ea, quae de brevitate praecepta sunt: nam, quo brevior, eo dilucidior et cognitu facissior narratio siet. Ierisimilis narratio erit Si, ut mos, ut opinio, ut natura postulat, uicemusa si Spatia temporum, personarum dignitates consiliorum

164쪽

150 AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. I in

rationes, locorum Opportunitates constabunt ne refelli possit, aut temporis parum fuisse, aut caurum nullam, aut locum idoneum non fuisse, aut homines ipsos facere aut pati non potuisse. Si Vera res erit, nihilo mimis haec omnia narrando eo Servanda Sunt: nam Saepe Veritas, nisi haec servata sint, fidem facere non potest: si erit ficta, eo magi erimi Servanda. De ius rebus caute confligendum est, quibus in rebus tabulae, aut alicujus fima auctoritas, ridebitur interfuisse. Adhuc quae dicta sunt, arbitror mihi constare cum caeteris artis scriptoribus, nisi quia de insinuatiscibus nova eXcogitarimus, quod ea SolinOS, praeter caeterOS in tria tempora arisimus, ut plane certam viam et perspicuam rationem exordiorum haberemUS.

N. Nunc, quod reliquum est, quoniam de rerum inventione disputandum est, in qua Singulare OnSumitur oratoris Ossicium, dabimus Operam, ut nihilominus indugirie, quam rei utilita pOStulabit, quaesisse videamur Si prius pauca de causarum dirisione dixerimUS. Causarii divisio in duas partes distributa est. Primum enim perorata narratione debemus aperire, quid nobis conveniat cum adversariisa et Si ea, quae nobis utilia erunt, convenient, quid in controversia relinquatur, hoc modo : Interfectam esse matrem ab OreSte, convenit mihi cum adversariis. Jurene fecerit 3 et Licueritne faceres id est in controverSi Item e contrario, Agamemnonem eSse a Clytaemne-Stra Occisum confitentur cum id ita sit, me ulcisci parentem negant oportuisse. Deinde, cum hoc fecerimus, distributione uti debemus. Ea dividitur in duas

ParteS, enumerationem et Xpositionem. numeratione utemur, cum dicemus numero, quot de rebus dicturi simus. Eam plus quam trium partium nu

quando plus minuSve dicamus; et suspicionem inertauditori meditationis et artificii; quae res fidem ab-

165쪽

rogat Orationi. Expositio est, cum res de ciuibus dicturi sun)us, exponimus breciter et absolute. Nunc ad confirmationem et confutationem transeamus. Tota Spe Iiscendi ratioque persuadendi, posita est in confirmatione et confutatione: nam, cum alumenta OStra XpOSuerimus, contrariaque dissolverimus, absolute nimirum munus Oratorium confecerimuS. XI. Utrumque igitur facere poterimus, Si constitutionem cauSae cognoverimus. CauSarum OnStitutiones alii quatuor fecerunt noster doctor Hermestres putarit esse non ut de illorum quidquam detraheret inventione, sed ut ostenderet, id, quod oportuisset simpliciter ac singulari modo docere, illos distribuisse dupliciter et bipertito Constitutio est prima deprecatio defensoris, cum accusatori inSimulatione conjuncta Constitutiones itaque, ut ante disimus, tres sunt, conjecturalis, legitima, juridicialis. Conjecturalis est, cum de facto controversia St, hoc modo : Nax in silva, postquam rescivit, quae feciS- set per insaniam, gladio incubuit. Ulysses intervenit:

OcciSum conSpicatur e corpore telum cruentum educit Teucer intervenit fratrem occisum, et inimicuma fratris cum gladio cruento, videt capiti arcesSit. Hic, quoniam conjectura verum quaeritur, de facto erit controversia; et ex eo constituti caUSae conjecturalis nominatur. Legitima constitutio est, cum inscript aliquid controversis nascitur. Ea dividitur in parte SeX, Scriptum et sententiam, contrarias leges, ambiguum, definitionem, translationem, ratiocinationem. X scripto et sententia nascitur contrOVerSia, cum videtur Scriptoris voluntas cum script ipso dissentire, hoc modo: Si lex sit, quae jubeat, eos, qui propter tempestatem navim reliquerint, omnia perdereri eorum navim caeteraque esse, Si nari conSer-Vata sit, qui remanserint in natu magnitudine tempestatis Omnes perterriti navim reliquerimi, et ill

166쪽

151 AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. I 2.

Scapham conscenderunt, praeter unum aegrotum. IS propter morbum, erire et fugere non potuit. Casu

et fortuiti navis in portum incolumis delata St. Illam aegrotus possidet Narim petit ille, cujus fuerati Haec constitutio legitima est X scripto et sententia. Ex contrariis legibus controverSi constat cum alia lex jubet aut permittit, alia vetat quidpiam fieri hoc modo Lex vetat eum, qui de pecunii repetundis damnatus sit, in concione Orationem habere. Altera lex jubet augurem, in demortui locum qui petat, in concione nominare Augur quidam, damnatus de pecuniis repetundis, in demoraui locum nominavit Petitur ab eo multae. XII. Constitutio haec legitima est ex contrariis

legibus. Ex ambiguo controversia nascitur, cum reS, in unam sententiam scripta duas aut plures Sententias significat hoc modo : Paterfamilias cum filium

haeredem faceret testamento vasa argentea uxori Ie-ga fit. Tullius, haeres meus, Terentiae, Xori meae, XXX pondo vasorum argenteorum dato, quae olet. Post mortem ejus vasa pretiosa et caelata magnifice,

petit mulier. Tullius se quae ipse velit, XXX pondo ei debere dicit. Constitutio est legitima cani biguo. Ex definitione constat causa cum in controver-

a Si quo nomine factum appelletur. Ea est hujusmodi Cum L. Saluminus legem frumentariam de Semissibus et trientibus laturus esset, Q. Caepio, qui per id temporis quaestor urbanus erat, docuit Senatum, aerarium pati non posse largitionem tantam Senatus decrearit si eam legem ad populum ferat adversus rempublicam rideri eum facere. Saluminus ferre coepit collegae intercedere ille nilulominus cistellam detulit Caepio ut illum contra senat is OnSultum intercedentibus collegis. adversus rempublicam vidit ferre, cum ciris bonis impetum facit pontes disturbat; cistas dejicit impedimento est quo sectu feratur lex Arcessitur Caepio majestatis. Constitutio est le-

167쪽

gitima ex definitione Vocabulum enim definitur ip-Sum, cum quaeritur, quid sit minuere majestatem. EX translatione controversia nascitur, cum aut tempus differendum, aut accusatorem mutandum, ut judices mutandos, reus dicit. Hac parte conStitutionis, Graeci in judiciis, nos in jure cicili plerumque

utimur. In hac parte nos uris civilis scientia juvabit in judiciis tamen nonnihil ea utimur, hoc modo : Si quis peculatiis accusetur, quod VRS argentea publica de loco privato dicatur sustuliSSe poSSit dicere, cum definitione sit usus, quid sit furtum, quid peculatusa secum furti agi, non peculat lis, Oportere. Haec partitio legitimae constitutionis his de cauSi raro enit in judicium, quod in privata actione praetoriae X-ceptione Sunt, et causa cadit is, qui non, quemadmodum oportet, egerit; et in publicis quaestionibus caVetur legibus, ut ante, si reo commodum sit, judicium de accusatore fiat, utrum illi liceat accusare,

necne.

XIII. Ex ratiocinatione controversia OnStat, eum res Sine propria lege venit in judicium, quae tamen ab aliis legibus uvilitudinem quamdam aucupatur. Ea est hujusmodi Lex est, Si furiosus eXSiStet, gnatorum gentiliumque in eo pecuniaque Hu poteStaSesto. Et lex, Qui parentem necasse judicatu erit, ut is obvolutus et obligatus corio, devehatur in Profluentem. Et lex, Paterfamilias uti super familia pecuniave sua legaverit, ita jus esto. Et leX, Si paterfatalia intestatus moritur, familia pecuniaque ejus agnatorum gentiliumque esto. Malleolus judicatu eSt matrem necasse. Ei damnato statvia Olliculo lupino os obvobitum est, et soleae ligneae pedibus inductae sunt; et in carcerem ductus St. Qui defendebant eum, tabulas in carcerem afferunt teS- tamentum, ipso praesente, conscribunt teste rite

inuerunt de illo supplicium paulo post Sumitur et ii, qui haeredes erant testamento, haereditatem adeunt.

168쪽

154 AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. I 4.

Frater minor Ialleoli, qui eum oppugnaverat indu periculo, suam vocat haereditatem lege agnationiS. Hic certa lex in rem nulla affertur et tamen multae asseruntur, e quibus ratiocinatio naScitur, quare intuerit aut non potuerit jure testamentum facere. Constitutio legitima est ex ratiocinatione Cujusmodi parte essent legitimae constitutionis, Stendimus; nunc de uridiciali constitutione dicamuS. XIV. Juridicialis constitutio est, cim factum conVenit, sed jure an injuria factum sit, quaeritur. us constitutionis partes sunt duae, quarum unx Soluta, altera assumtiva nominatur Absoluta St, evin id ipsum quod factum est, ut aliud nilui foris as- Sumatur, recte factum esse dicemus. Ea est hujuS- modi: Iimus quidam nominatim Accium poetam compellavit in scena. Cum eo Accius injuriarum agit. Hic nihil aliud defendit, nisi licere nominari eum, cujus nomine scripta dentur agenda. ASSumtiva par eSt, cum per se defensio infirma est, Sed, SSumta Straria re comprobatur Assumtivae parte Sunt quatuor ς ConceSSio, remoti criminis, tranStati criminiS, Om-

Paratio Concessio est, cum reus postulat sibi ignosci. Ea dividitur in purgationem et deprecationem. Purgatio rat, cum consulto se negat reus fecisse. Ea dividitur m fortunam, imprudentiam, necessitatem : Ortunam, ut Caepio ad tribunos plebis de amissione Xercitiis imprudentiam, ut ille, qui de eo emo, qui dominum Occiderat, supplicium sumsit, cui frater Set, antequam tabulas testamenti aperuit, cum is Serram manumissus testamento esset neceSSitudinem, ut ille, qui ad diem commeatus non venit, quod eum aquae interclusissent. Deprecatio est cum et peccaSSe Se et consulto fecisse, reus confitetur, et tamen POS-tulat, ut sui misereantur. Hoc in judicio fere non potest usu venireri nisi, quando pro eo dicimUS, U-ju multa recte facta constant. Hoc modo in Oeoeommuni per amplificationem injiciemus: Quod si

169쪽

hoc fecisset, tamen ei pro pristinis beneficiis ignosci conveniret verim nihil postulat ignosci. Ergo in

judicium non venit; at in senatum, aut ante imperatorem et in consilium talis causa poteS Venire. XV. Ex translatione criminis caum OnStat, cum feciSSe nos non negamus, sed aliorum peccatis coact

fecisse dicimus: ut Orestes, cum se defendit, in m trem confert crimen. X remotione criminis causa ConStat, cum a nobis non crimen, sed culpam ipsam, amovemus, et vel in hominem transferimus, vel in rem quampiam conferimus. In hominem transfertur; ut si accusetur is, qui P. Sulpiciam se fateatur Occidisse, et id jussu consul 1 defendat; et eos dicat non modo imperasse, sed rationem quoque Stendlaw, quare id facere liceret. In rem confertur ut Si quiS, e testamento quod facere jussus sit, ex plebis-scito Vetet '. EX comparatione causa conStat, cum dicimus necesse fuiSse alterutrum facere, et id quod fecerimus, satius fuisse facere. Ea causa hujusmodi est C. Popillius, cum a Gallis Obsideretur, neque effugere ullo modo posset, venit tu hostium ducibus in collocutionem ita discessit, ut, si impedi. menta relinqueret. Xercitum educeret. Satius Medurit, amittere impedimenta, quam Xercitum e Xercitum eduxit impedimenta reliquit arcessitur majestatis. XVI. Quae constitutiones et quae constitutionum parte Sint videor OstendiSse. Nunc quo modo e , et qua fia tractari conveniat, demonstrandum Stς Si prius aperuerimus, quid oporteat ab ambobus in causa destinari, quo ratio omni totius Orationi conferatur. Constitutisne igitur reperta, statim quaerenda ratratio Ratio est quae causam facit, et continet defen-Sionem, hoc modo, ut docendi causa, in hac potis Simum cauSa consistamus : Orestes, cum confiteatur Se Occidisse matrem, nisi attulerit facti rationem,

170쪽

1ὼγ AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. 17.

per 'erterit defensionem. Ergo affert eam, quae nisi intercederet, ne causa quidem esse Illa enim, inquit patrem meum occiderat. V Ergo ut ostendi ratio ea est, quae continet desensionem, in qua ne parva quidem dubitatio potest remorari damnationem. Inventa ratione firmamentum quaerendum est id est, quod continet accusationem, quod affertur Ontra rationem defensionis, de qua ante dictum est. Id constituetur hoc modo : Cum usus fuerit Orestes ratione, hoc pacto, Mure occidi illa enim patrem meum occiderat; ' utetur accusator firmamento, hoc pacto Sed non abs te occidi, neque indemnatam poena pendere oportuit. V X ratione defensionis, et ecfirmamento accusationis judicii quaestio nascatur oportet; quam nos judicationem, Graeci Κρινομενον appellant. Ea constituetur ex conjunctione firmamenti et rationis defensione, hoc modo: Cum dicat ore teS, Se patris ulciscendi causa matrem Occidisse, rectumne fuerit, a filio, sine judicio, Clytaemnestram Occidit Ergo hac ratione judicationem reperire con-Venit. Reperta judicatione, omnem rationem totius Orationis eo conferri oportebit. XVII. In omnibus constitutionibus et partibus constitutionum, hac via judicationes reperientur, Praeterquam in conjecturali constitutione. Nam in ea nee ratio, quare fecerit, quaeritur fecisse enim negatur nec firmamentum exquiritur, quoniam non

SubeSi ratio. Quare ex intentione et inficiatione judi- Cati constituitur, hoc modo: Intentio, Occidisti Ajacem. Inficiatio, mon occidi. V Judicatio, o cideritnes Ratio omis utriusque Orationis, Ut ante dictum est, ad hanc judicationem conferenda est. Si

Plure erunt constitutiones, aut partes OnStitutionum, judicationes quoque plures erunt in una cau- Sara Sed omnes simili ratione reperientur. Sedulo dedimus peram, ut breriter et dilucide, quibus de rebus adhuc dicendum fuit, diceremus. une, qu