Opera

151쪽

corum oratorum ipsa Vis ignota est nota gloria Nam alterum multi viderunt, citiosi nihil apud eos : alterum pauci, laudabilia esse navita. Est enim x itiosum in sententia, si quid ab dum aut alienum, aut non acutum, aut sub SutSum Si in verbis, Si inqvinatum, si abjectum, Si non aptum, Si duram, si longe petitum. Haec vitaverim fere Omnes, qui aut Attici numerantur, aut dicunt Attice. ει quatenus valuerunt sani duntaxat et sicci habeantur; sed ita, ut

palaestrice spatiari in xysto iis liceat, non ab Olympiis

coronam petant qui quam is careant om citio, non sunt contenti quasi bona valetudine, sed rires, lacertos, Sanguinem quaerimi, quamdam etiam maritatem coloris Eos imitemur, si possumus; in mi nuS, UOS potius, qui incorrupta sanitate sunt quod est proprium Atticorum , quam eos, quor a VitiOSuabundantia est, quales Ada multo tulit.

IV. Quod cum faciemus si modo id ipsum assequemur est enim permagnum , imitemur, Si poterimus, Lysiam, et ejus quidem tenuitatem potiSSimum est enim multis in locis grandior sed quia et privatas ille plerasque, et eas ipsa aliiS, et parvarum rerum, causula ScripSit, videtur esse jejunior, quOniam se ipse consulto ad minutariim genera caUSarum

limaverit. Quod qui ita faciet, ut, si cupiat uberior

ESSe, non pOSSit, habeatur sane orator, sed de minoribus magno autem oratori etiam illo modo Saepe dicendum est in tali genere causarum. Ita fit, ut Demosthenes certe possit submisse dicere elate Lysias fortasse non possit. Sed si eodem modo putant, exercitu in foro, et in omnibus templis quae circum serum sunt, collocato, dici pro Milone decuisse, ut si de re privata ad unum judicem diceremus Iam eloquentiae sua facultate, non rei natura, metiuntur.

Quare, quoniam nonnullorum sermo jam increbuit, partim seipsos Attice dicere, partim neminem OS-trum dicere altero negligamus : satis enim his resiPS res ndet, cum aut non adhibeantur ad caurus,

152쪽

aut adhibiti derideantur: nam, si arrideretitur, esset id ipsum Atticorum. Sed qui dici a nobis Attico

more nolunt, PS autem, se non Oratore esse, Profitentur; si teretes aures habent, intelligensque judicium, tamquam ad picturam probandam, adhibentur etiam inscii faciendi, cum aliqua sollertia judicandi: sin autem intelligentiam ponunt in audiendi fastidio, neque eo quidquam Acelsum magnificumque delectat dicant, se subtile quiddam et politima velle, graVe Ornatumque contemnere id vero desinant dicere, qui subtiliter dicant, eos solos Attice dicere, si est, quas Sicce et integre. At si ample, et ornate, et copiOSe, cum eadem integritate, Atticorum est quid Θdubium est, utrum rationem Ostram tolerabilem tantum, an etiam admirabilem esse cupiamus 3 non enim jam quaerimus, quid sit Attice, sed quid sit optime dicere. X quo intelligitur, quoniam Graecorum Oratorum praeStantissimi sunt , qui fuerimi Athenis eorum autem princeps facile Demosthenes; hunc si quis imitetur, eum et Attice dicturum, et Optune ut, quoniam Attici nobis propositi sunt adlinitandum, bene dicere, id sit Attice dicere. V. Sed cum in eo magnus error eSSet, quale eSSet id dicendi genus, putavi mihi suscipiendum laborem, utilem studiosis, mihi quidem ipsi non necessarium. Converti erim ex Atticis duorum eloquentissimorum

nobilissimas orationes inter se contrarias, Eschinis Demosthenisque nec converti ut interpres, sed ut orator, Sententu HSdem, et eam formis, tamquam figuris, verbis ad nostram consuetudinem aptis V quibus non Verbum pro verbo necesse habui reddere, sed genus omnium Verborum vimque eo ari non enim ea me annumerare lectori putavi oportere, sed tamquam appendere. Hic labor meus hoc assequetur, ut nostri homines,

quid ab illis exigant, qui se Atticos volunt et ad quam eos quasi formidam dicendi revocent, intelliis gant. Sed exorietur Thucydides ejus enum illidam

153쪽

eloquentiam admirantur. Id quidem recte sed nihil

ad eum Oratorem, quem quaerimus. Aliud est enim plicare re geStas narrando, aliud argumentando criminari, crimenve dissolvere aliud narratione tenere auditorem, aliud concitare. At loquitur pulchre. Num melius quam Plato Θ Necesse tamen est Oratori, quem quaerimus, contrOVerSius explicare forenses dicendi genere apto ad docendum, ad delectandum, ad permoVendum.

VI. Quare, si quis erit, qui Thucydidi genere

causas in foro dicturum se esse profiteatur, i abhorreat etiam a suspicione ejus, quae versatur in reii filiet forensi qui Thucydidem laudavit, suae nostram adscribat sententiam. Quin ipsum Isocratem, quem divinus auctor Plato, suum fere aequalem admirabiliter in Phaedro laudari fecit a Socrate, quemque

omnes docti simunum oratorem esSe diXerunt, tamen hune in numero non repono non enim in acie ver- Satur, et ferro quasi rudibus ejus eludit oratio Ame autem ut cum maXimis minima conferam gladiatorum par nobilissimum inducitur. 2ESchines, tamquam ΕSeminus, ut ait Lucilius, non spurcus homo, Sed doctus et acer,

Cum Pacidiano hic componitur, optimu longe Post homines natos. Nihil enim illo oratore arbitror cogitari posse divi

Huic labori nostro duo genera reprehenSorum opin Duntur: unum hoc Verum melius Graeci; laquo quaeratur, ecquid possint ipsi melius Latine: Uterum Quid istas potius legam, quam Graecas 3 Iidem Andriam et Synephebos, nec minu Terentium et Caecilium, quam IIenandrima legunt nec Andromacham, aut Antiopam, aut Epigonos Latinos recipiant. Sed tamen malum et Pacuvium et

Accium potius, quam Euripidem et Sophoclem, le-

154쪽

gunt. Quod igitur est eorum mirationibus e Graeco converSi fastidium, nullum cum sit in versibus ΘVII. Sed aggrediamur jam, quod SuScepimus, Si Priu eXposuerimus, quae causa in judicium deducta sit. Cum esset te Athenis, ne quis populi scitum

faceret, ut quisquam corona donaretur in magistratu prius, quam rationes retuliSSet et altera leX, eos,

qui a populo donarentur, in concione donari debere; qui a senatu, in Senatu; DemoSthene curat muris reficiendis fuit, eosque refecit pecunia suae. De hoc igitur Ctesiphon scitum fecit, nullis ab ipso .

tionibus relatis, ut Orona aurea donaretur, eaque

donatio fieret in theatro, populo convocato qui locus non est concionis legitimae); atque ita praedicaretur, eum donari irtutis ergo benevolentiaeque, quam erga populum Atheniensem haberet.

Hunc igitur Ctesiphontem in judicium adduxit

aeschines, quod contra lege Scripsisset, ut et rationibus non relatis corona donaretur, et ut in theatro, et quod de virtute ejus et benevolentia salsa scripsis-Set quoniam Demosthenes nec vir bonus Set, nec bene meritus de civitate. Causa ipsa abhorret illa quidem a formula consuetudinis nostrae sed est magna. Habet enim et Iegum interpretationem satis acutam in utramque partem, et meritorum in rempublicam contentionem sane gravem. Itaque causa fuit

AEschini, quoniam ipse a Demosthene esset capitis

accusatus, quod legationem ementitus SSet, ut ulciscendi inimici causa, nomine Ctesiphontis, judicium fieret de factis famaque Demosthenis. Non enim tam multa dixit de rationibus non relatis, quam de eo, quod iris improbus, ut optimus, laudatus Set. Hanc multam Eschines a Ctesiphonte petiit quadriennio ante Philippi Macedonis mortema sed judicium factum est aliquot annis post Alexandro jam Asiam tenente ad quod judicium concursus diciture t0ta Graecia factus esse. Quid enim aut tam visen-

155쪽

dum aut audiendum fuit quain summorum Oratorum, in gruossima a a, accurata et inimicitiis in censa contentio Quonim ego Oratione Si, Ut Spero, ita Xpr Sero, cirtutibus utens illorum omnibus, id est, sententiis, et earum figuris, et rerum ordine, Verba perSequenSentenuS, ut ea non abhorreant a more nostro quae si e Graecis omnia conversa non erunt, inmen, ut generis ejusdem sint, elaboravimus erit regula, ad quam eorum dirigantur rationes, qui Attice volent

dicere. Sed de nobis satis. Aliquando enim Eschinem ipsum Latine dicentem audiamus. De3uut oratisvcS.

156쪽

INCERTI AUCTORIS,

CORNIFICII,

RHETORICORUM,

C. HERENNIUM,

LIBER PRIMUS.

I. ET SI, negotiis familiaribus impediti, vix satis

otium studio suppeditare possumus, et id ipsum, quod datur otii, labentius in philosophia consumere conSue rimus tamen tua nos, C. Herenni voluntas commo fit, ut de ratione dicendi conscriberemus ne aut tua causa noluisse nOS, aut fu Me laborem, putares. Et eo studiosius hoc negotio suscepm4US, quod te non sine causa velle cognoscere rhetoricam intelligebamus. Non enim parim in se fructus habet copia dicendi, et commoditas orationis, si recta intelligentia et definita animi moderatione gubernetur. Quas Ob res illa, quae Graeci scriptores, inanis arrogantiae causa, Sibi GrumSerunt, reliquimus : nam

157쪽

AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. 2. 143

illi, ne parum misit SciSSeonderentur, ea conquisierimi, quae nihil attinebant, ut ars dissicilior cognitu putaretur: O autem ea, quae Videbantur ad rationem dicendi pertinere, Sumsimus. Non enim spe quaeStuS, aut gloria, commoti venimus ad scribendum, quemadmodum caeteri sed ut industria nostratus morem geramu Voluntati. Nunc, ne nimium

Ionga sumatur Oratio, de re dicere incipiemus; si te unum illud monuerimus, artem, sine assiduitate dicendi, non multum juvare ut intelligas, hanc rationem praeceptionis ad exercitationem accommodari

Ortere.

II. Oratoris ossicium est, de his rebus posse dicere,

quae res ad usum es utem moribus ac legibus constitutae Sunt, cum SSenSione auditorum, quoad ejus fieri poterit. Tria sunt genera causari I, quae recipere debet orator demonstrati nam, deliberativum, judiciale Demonstrativum est, quod tribuitur in alicujus certae perionae laudem, Vel rituperationem : deliberati nim est, quod in consultatione positum, habet in se suasionem et dissuasionem judiciale est, quod positum in controverSia, habet accusationem, aut petitionem cum defenSione. Nunc qua re oratorem habere Oporteat, docebimus deinde, quo modo has causas tractari conveniat, ostendemus. portetigitur esse in oratore inventionem, dispositionem, elocutionem, memoriam, et pronuntiationem. Inventio est excogitati rerum verarum aut verisimilium, quae

causam probabassem reddant. Dispositio est ordo et distributio rerum, quae demonstrat, quid quibus in

Iocis sit collocandum. Elocutio est idoneorum verborum et sententiarum ad inventionem accommodatio. Memoria est firma animi rerum et verborum et dispositionis perceptio Pronuntiati eSt vocis, mituS,geStus moderati cim venustate. ' Haecinania tribus rebus assequi poterimus, arte, imitatione, Xercitatione. . Ars est praeceptio, quae dat certam viam n-

60nemque dicendi. Imitati est, qua impellimur,

158쪽

144 AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. .

cum diligenti ratione, ut aliquorum similes in dicendo Velimus esse. Exercitatio est Miduus Susconsuetudoque dicendi. Quoniam igitur demonstratum est, quas RUS Oratorem recipere, quasque res habere conveniret; nune, quemadmodum ad orationem possint Oratoris ossicia accommodari dicendum ridetur. III. Inventio in sex partes orationis conSumitur, in XOrdium, narrationem di sionem confirmationem, confutationem, concluSionem. Exordium Stprincipium Orationis, per quod animus auditoris constituitur ad audiendum. Narratio est rerum grat rum, aut Perinde ut gestariam expositio. Divisio est, Per quam aperimus quid conveniat quid in controvenia Sit et per quam X nimus, quibus de rebus simus dicturi. Confirmati est nostrorum urgumentorum XPOSitio, cum severatione. Confutatio est contrariorum locorum dissolutio. Conclusio est artificiosus terminus orationis. Nunc, quoniam, una cum Oratori ossiciis, quo res cognitu facilior e Set, producti Sumus, ut de Orationis partibus lo queremur, et eas ad inventionis rationem accommodaremus de exordio primum dicendum videtur. CauSa H Sita, quo commodius exordiri possimus,

genu cauSae considerandum St. Genera cauSarum

Sunt quatuor, honestum, turpe dubium, humile. HoneStum causae genus putatur, cum aut id defendimus, quod ab omnibus defendendum videtur aut id oppugnamus, quod ab Onanibus detur oppugnari

debere ut pro fir forti contra parricidam. Turpe genus intellistur, cum aut hon in re oppugnatur, aut defenditur turpis. Dubium genus est cum habet in Se causa et honestatis et turpitudinis partem. Humile genus St, cum contemta re affertur.

IV. Cum haec ita sint, conveniet exordiorim rationem ad genus causae accommodari. EXOrdiorum duo sunt genera Principium, quod Graece ni οριμι vappellatur et Insinuatio, quae φοδος nominatur.

159쪽

AD HERENNIUM, LIB. L CAP. 5. I45

Principium est, cum statim auditoris animum no bis idoneum reddimus ad audiendum. Id ita sumitur, ut attentOS, ut dociles, ut benevolo auditores habere possimus. Si genus causae dubium habebimus, a benevolentia principium constituemus, ne

quid illa turpitudinis pars nobis Obesse possit. Sin

humile erit genus causae, faciemu attentos. Sin turpe causae genus erit, insinuatione utendum est de

qua posterius dicemus , nisi quid nacti erimus,

quare, adversarios criminando, benevolentiam capere possimus. Sin honestum causae genu erit, licebit recte vel uti vel non uti principio. Si uti volemus,

aut id oportebit Ostendere, quare cauS Si honesta, aut reciter, quibus de rebus imus dicturi, exponere. Si principio uti nolemus, a lege, a Scriptura, aut ab aliquo firmissim nostrae cauSae adjumento, principium capere oportebit. Quoniam igitur docilem, benevoliun attentum habere auditorem volumus, quomodo quidque confici OSSit, aperiemus Dociles auditores habere poterimus, Si Summam causae breviter Xponemus, et si attentos eos faciemus nam docilis est is, qui attente vult audire. Attentos habebimus si pollicebimur, nos de rebus magnis, OviS, inusitatis, Verba facturos, aut de iis rebus, quae ad rempublicam pertineant, aut ad eos ipsos qui audient, aut ad Deorum Umortalium religionem; et, si rogabimus, ut attente audiant et Si numero Xponemus res, quibus de rebus dicturi sumus. Benevolos auditores facere quatuor modis POSSUmuS, a nOStra, ab adverSariorum, ab auditorum Persona, et a rebus ipsis. V. A nostra persona benevolentiam contrahemus, si nostrum ossicium sine arrogantia laudabimus, aut, in rempublicam quales fuerunUS, aut in parentes, aut in amicos, aut in eos ipsos qui audiunt, referemus, dum haec Omnia ad eam ipsam rem, de qua agitur, sint accommodata Item si OStra incommoda proferemus, Inopiam, solitudinem, calamit Rhet0r. VOL II. Ο

160쪽

146 AD HERENNIUM, LIB. I. CAP. 6.

tem et si rabimus, ut nobis sint auxilio simul

Ostendemus, nos in aliis spem noluisse habere. Ab adversariorum persona benevolentia captabitur, si eos in odium, in invidiam in contemtionem adducemus. In odium rapiemus, Si quod eorum Spurce inperbe, perfidiose, crudeliter confidenter, mastiose, flagitiose factum proferemus. In in fidiam trahemus, si si potentiam factionem divitias, incontinentiam, nobilitatem, clientelas hospitium sodalitatem, amnitates adversariorum proferemus, et his adjumentis magis quam veritate eos confidere aperiemus. In contemtionem adducemus si inertiam ignaviam, desidiam, luxuriam adversariorum proferemus. Ab auditorum persona benevolentia colligetur, si res eorum fortiter, Sapienter, mansuete magnifice judicatas proferemus;

et si, quae de iis existimatio, quae judicii exspectatio sit, aperiemus. Ab rebus ipsis benevolum emesemus

auditorem, si nostram causam laudando Xtodemus, adversariorum per contemtionem deprimemus.

VI. Deinceps de insinuatione aperiendum est. Tria sunt tempora quibus principio uti non possumus, quae diligenter sunt consideranda aut cum

turpem causam habemus, hoc est, cum ipsa res animum auditoris a nobis alienat aut tu anisu auditoris persuasus videtur esse ab iis qui ante contra dixerunt aut in defessus est eos audiendo, qui ante dixerunt. Si causa turpitudinem habebit exordiri poterimus his rationibus rem, non hominem; aut hominem, non rem, spectari oportere non placere nobis ipsis, quae facta dicantur ab adversariis, et esse indigna aut nefaria. Deinde cim diu rem auXerimus, nihil simile a nobis factum ostendemus aut aliquorum judicium de simili causa, aut de eadem, aut de minore, aut de majore, proferemus. Deinde ad nostram causam pedetentim accedemus et similitudinem conferemus. Item Si negabimus, nos de adversariis, aut de aliqua re dicturos, et tamen occulte dicemus interjectione verborum. Si persuasus auditor