장음표시 사용
141쪽
ORAT PARTITIONES, CAP. 33. I 27
fit acrius, quo illa in utroque genere majora ponuntur. Spectantiu etiam ad causam facti motu ani- monim, Si ira recens, Si odium vetus, si ulciscendi studium, si injuriae dolor si honoris, si gloriae, Si imperii, Si pecuniae coepissitas; si periculi timor, Siae alienum, si angustiae rei fanailiaris; si audax, Si levis, si crudelis, si impotens, Si incautus, Si inSi-PienS, Si amans, Si commota mente, Si rinolentuS, Si cum spe essiciendi, si cum Opinione celandi, aut, Si patefactum esset depellendi criminis, vel perrumpendi periculi, vel in longinquum tempus disterendi; aut si judicii poena levior, quam facti priremium aut Si facinoris voluptas major, quam damnationis dolor. His fere rebus facti suspicio confirmatur, cum et voluntatis in re causae reperiuntur, et facultas. In voluntate autem utilitas e adeptione alicujus commodi vitationeque alicujus incona odi quaeritvi , ut aut spes aut metus impulisse rideatur, aut alius repentinus animi motus, qui etiam citius in fraudem, quam ratio utilitatis, impellit. Quamobrem sint haec dicta de causis. FiliitS. Teneo : et quaero, qui Sint illi eventus, quos ex causis essici dixisti. XXXIII. Pater Consequentia quaedam Signa praeteriti, et quasi impressa facti vestigiari quae quidem vel marim Suspicionem movent, et quasi tacita sunt criminum testimonia, atque hoc quidem gra nora, quod eaUSae communiter videntur insimulare et arguere me POSSe, quorum modo interfuerit aliquid haec proprie attingunt eOS ipsos qui arguuntur, ut ehun, ut VeStigium, ut cruor, Ut deprehensum aliquid, quod ablatum ereptu V Videatur, Ut responSumilconStanter, ut haeSitatum, ut titubatum, ut cum aliquo visus, X quo SuSpicio oriatur, ut eo ipso in loco visus, in quo facinus, ut pallor, ut tremor, Ut Scriptum, aut obSignatum, aut de Silvin iiiidpiam. Haec enim et talia sunt, quae aut in reipSa, aut etiam ante quam factum St, aut OStea, suspieios a crimen essiciant. Muae: Si n0 erunt, ta-
142쪽
me causis ipsis, et essiciendi facultatibus, niti oportebit adjuncta illa disputatione communi, non fuisse illum tam amentem, ut indicia facti aut effugere aut
Occultare non OSSet ut ita apertu ESSet, ut locum crimini relinqueret. Communis ille contra locus, auia daciam temeritati, non prudentiae, SSe conjunctam. Sequitur autem ille locus ad augendum, non esse exspectandum, dum fateatur argumenti peccata con finci et hic etiam Xempla ponentur.
XXXIV. Atque haec quidem de argumentis. Sin
autem erit etiam testium facultaS, primum genus erit ipsum laudandum, dicendumque, ne argumentis teneretur reuS, pSum Sua cautione effecisse, testes effugere non potuisse : deinde singuli laudentur : quae autem essent laudabilia, dictum est: deinde etiam argumento firmo, quia tamen Saepe falsum est, posse recte non credi viro bon et firmo, Sine vitio judicis, non OSSe non credi. Atque etiam, si ob scuri testes erunt, aut tenues, dicendum erit, non esse ex fortuna fidem ponderandam, ut eo res cuia jusque locupletissimos testes, qui id, de quo agatur, facillime scire possint. Si quaestione habitae, aut postulatio ut habeantur, cauSam adjuVabunt conia firmandum genus primum quaestionum erit dicen dum de vi doloris, de Opinione majorum, qui eam rem totam, nisi probassent, certe repudiassent de institutis Atheniensium, Rhodiorum, doctissimorum hominum, apud quos etiam id quod acerbissimum est liberi civesque torquentur de OStrorum etiam prudentissimorum hominum institutis, qui cum deservis in dominos quaeri noluissent, de inceStu tamen, et conjuratione, quae facta me ConSule St, quaerendum putaverunt. Irridenda etiam disputatio est, qua solent uti ad infirmandas quaestiones, et meditata
puerilisque dicenda. Tum facienda fides, diligenter
esse et Sine cupiditate quaesitum dictaque quaestionis argumentis et conjectura ponderanda. Atque haec accusationis sere membra sunt.
143쪽
ORAT PARTITIONES, CAP. 35. I 29
XXXV. Defensionis autem primum infirmatio
caUSarum aut non fuisse, aut non tantas, aut non
sibi soli, aut commodius potuisse idem consequi;
aut non iis Se esse monibus, non ea vita aut VHOS animi motus, aut non tam impotentes fuisse Facultatum autem infirmatione utetur, Si aut IreS, Ut animum, ut copiaS, aut opes, abfuisse demonstrabit; aut alienum tempus, aut locum non idoneum, aut multo arbitros, quorum crederet nemini: aut On8 tam ineptum, ut id susciperet, quod Occultare non POSSet, neque tam mentem, ut poenas ac judicia contemneret. Consequentia autem diluet, eXponendo,
non esse illa certa indicia facti, quae, etiam nullo admiSSO, OnSequi possent consistetque in Singulis ;Et ea, aut eorum, quae ipse facta esse dicit, propriaeSSe defendet potius, quam criminis aut si sibi cum
accuSatore communia essent, pro periculo potius, quam Contra salutem valere debere teStiumque et
quaeStionum genus universum, et quod poterit, in Singulis, e reprehensionis locis, de quibus ante dictum St, refellet. Harum causarum principia SuSpiciosa ad acerbitatem ab accusatore ponentur denuntiabiturque insidiarum commune periculum ς Xcitabunturque animi, ut attendant. Ab re autem, querela conflati criminis collectarumque Suspicionum, et accusatoris insidiae, et item commune periculum Proferetur, animique ad misericordiam allicientur et modice benevolentia judicum colligetur. Narratio Rutem accusatoris erit quasi membratim gesti negotii SuSpiciosa explicatio, sparSis ominibus argumentis, Obscuratis defensionibus. Defensori, aut praeteritiSaut Obscuratis suspicionum argumentiS, rerum ipSR-Tum Ventu erunt casusque narrandi. In confirmandi autem nostris argumentationibus, infimiandisque contrariis, Saepe erunt accusatori motus animorum
incitandi reo mitigandi. Atque haec quidem utrique
maxime in peroratione facienda : alteri frequenta-60ne argumentorum, et coacervatione universa M-
144쪽
teri, si plane causam redarguendo explicarit, enumeratione, ut quidque diluerit, et miseratione ad X-
XXXVI. Fimus. Scire mihi am rideor, quemadmodum conjectura tractanda sit. Nunc de definitione audiamus. Pater Communia dantur in isto genere accusatori defensorique praecepta. Uter enim, definiendo describendoque verbo, magi ad SenSum judicis opinionemque penetrarit et uter ad communem verbi vim et ad eam praeceptionem, quam inchoatam habebunt in animis si qui audient, magis et
Propius accesserit, is vincat necesse est. Non enim argumentando hoc genus tractatur, Sed tamquam X-Plicando excutiendoque verbori ut, si in reo, pecunia Soluto, rursusque revocato, praevaricationem accu- Sator esse definiat, omnem judicii corruptelam ab reo defenSO autem, non omnem, sed tantumamodo accusatoris corruptelam ab eo sit ergo haec contenti prima verborum in qua, etiamsi propius accedat ad consuetudinem mentemque sermonis defensoris definitio, tamen accusator sententia legis nititur negat enim probari oportere, eos, qui leges Scripserint, ratum habere judicium, si totum comiptum Sit Si u accuSator cor plus sit, rescindere nititur aequitate ut illa quasi scribenda lex sic esset, quaeque tamen complecteretur in judiciis corruptis, ea Verbo uno praevaricationis comprehendisse dicitur defensor
autem teStabitur consuetudinem semonis, Verbiquerim e contrario reperiet, quasi ex vero accuSatore, cui contrarium est nomen praevaricatoriS; X OnSequentibus, quod ea litera de accusatore solet dari judici ex nomine ipso, quod significat eum, qui in contrariis causis quasi varie esse positus rideatur. Sed huic tamen ipsi confugiendum est ad equitatis I os, ad rerum judicatarum auctoritatem, ad finem aliquem periculi communeque sit hoc praeceptum, Ut, cum uterque definierit, quam marinae potuerit ad communem sensum vimque verbi, tum similibus,
145쪽
ORAT PARTITIONES, CΛP. 37. 131
exemplisque eorum, qui ita locuti sunt, suam definitionem sententiamque confirmet. Atque accusatori in hoc genere cauSarum locus ille conam is minime esse concedendum, Ut S, qui de re confiteatur verbis interpretatione defendat defensor autem et ea, quam propOSui, aequitate nitatur et ea cum Secum faciat, non re, Sed depraVatione Verbi, Se urgeri queratur. Quo in genere percenSere poterit plerosque inveniendi locos nam et Similibus Utetur, et Ontrariis, et conSequentibuS, quamquam uterque, tamen reus, nisi plane erit absurda causa, frequentius. Amplificandi autem causa, quae, aut cum digredientur a causa, dici Olent, aut chim perorabunt haec vel ad odium, vel ad misericordiam, vel omnino ad animos judicum movendos, X ES, quae Sunt ante POSita Sumentur, si modo rerum magnitudo hominumve aut
invidia aut dignitas postulabit. XXXVII. Unιs. Habeo ista nunc ea, Uae cum, quale sit quidpiam, disceptatur quaeri e utraque parte deceat, Velim audire. Pater. Confitentur in isto genere, qui argu tur, se id fecisse ipsum, in qu reprehendantur et Sed, quoniam jure se fecisse dicunt, juris est Omis rati nobis explicanda quod dividitur in duas partes primas, naturam atque legem et utriusque generi vis in divinum et humanum jus est distributa quorum aequitatis S Unum, alterum religionis AEquitatis autem vis est duplex et cujus altera directi, et veri et justi, et, ut dicitur, requi et boni, ratione defenditur altera ad ricissitudinem referendae gratiae pertinet quod in beneficio, gratia in injuria, estio nominatur. Atque haec communia Sunt natura atque legis : sed propria legis et
ea, quae Scripta Sunt, et ea, quae Sine literis, aut gentium jure aut majorum more, retinentur. Scriptorum autem privatum aliud est, publicum aliud et publicum, IeX, SenatuS-consultum, foedus privatum,
tabulae, pactum conventum, stipulatis. Quae autem
146쪽
132 ORAT PARTITIONES, CAP. 33.
Scripta non sunt, ea aut consuetudine, aut conVentis hominum, et quasi consensu, Obtinentur. Atque etiam hoc in prinus, ut nostros more legeS lue tuen-mur, quodammodo naturali jure praeScriptum est.
Et quoniam breviter aperti fontes sunt quati quidam priuitatis, meditata nobis ad hoc cauSarum genus esse debebunt ea, quae dicenda erunt in Orationibus, donatura, de legibus, de more majorum, de propulsanda
injuria, de ulciscenda, de omni parte juris im-Prudenter, aut neceSSiinte, aut casu quidpiam fecerit. quod non concederetur iis qui Sua sponte et voluntatefecissent ad ejus facti deprecationem, ignoscendi petenda venia est; quae Sumetur eX plerisque locis aequitatis. Expositum est, ut potui bre fissime, de Omni controversiarum genereri niti praeterea tu quid requiris.
XXXI III. Filius. Illud equidem quod jam
unum Ginre Video, quale Sit, cum disceptati vera
tur in scriptis. Pater Recte intelligis eo enim ex-Posito, munu pro SSi Omne confecero. Sunt igitur ambigui duobus indversarii praecepta Communia. Uterque enim hanc significationem, qua utetur me, dignam scriptoris prudentia esse defendet uterque id, quod adversarius ex ambigue scripto intelligendum esse dicet, aut absurdima, aut inutile, aut iniquum, aut turpe, Se defendet, aut etiam discrepare cum caeteris scriptis, vel aliorum, vel marinae, Si poterit, ejusdema quamque defendet ipse, eam rem et sententiam quemvis prudentem et justum hominem, si integrum daretur, scripturum fuisse, Sed planius: eamque Sententiam, quam significari posse dicet, nihil habere aut captionis aut filii contrariam autem si probarit, fore, ut multa vitia, Stulta, iniqua, contraria conSequantur. Cum autem aliud scriptor sensisse detur, et aliud scripsisSe qui Scripto nitetur, eum, re X Sita, recitatione uti portebit; deinde instare
adversario, iterare, renovare interrogare, vin aut
Scriptum neget, aut contra factum inficietur Post,
147쪽
ORAT PARTITIONES, CAP. 39. 133
judicem ad vina scripti vocet. Hac confirmatione USUS,aniplificet rem lege laudanda audaciantque confutet ejus, qui, cum palam contra fecerit idque fateatur, adsit tamen, factumque defendat. Deinde infirmet
defensionem, cum adversarius aliud voluisse aliud Sensisse scriptorem aliud scripsisse dicat: non esse serenuum, a quoquam polluctatori Sensum, quam Iege, explicari. Cur ita scripserit, si ita non senserit pCur, cum ea, quae plane Scripta Sint negleXerit quae nurium Scripta Sint proferat Θ Cur prudentisSunos in scribendo hos Summae stidiiti; putet esse damnando. Quid impedierit scriptorem, quo minu eX-ciperet illud, quod adversarius, tamquam si eXceptum esset, ita dicit se secutum p Utetur exemplis iis, quibus idem scriptor aut, si id non poterit, quibus alii, quod excipiendum putarint, exceperint. Quaerenda etiam ratio est, si qua poterit inveniri, quare non it ceptum aut iniqua lex, aut inutilis futura dicetur, aut alia causa obtemperandi alia abrogandi dissentire adversarii vocem atque legis. Deinde, amplificandi causa, de conservandis legibus, de periculo rerum publicarum atque privataruin, cum aliis locis, tum in perorando marime, graviter erit Vehementerque dicendum. XXXIX. Ille autem, qui se sententia legi voluntateque defendet, in consilio atque in mente Scriptoris, non in verbis ac literis, via legis positam eSSe defendet quodque nihil exceperit in lege, laudabit, ne
diverticula peccatis darentur, atque ut e facto riuuS-que judex legis mentem interpretaretur. Deinde erit utendum exemplis, in quibus omnis aequita perturbetur, si verbis legum, ac non sententiiS, Parentur. JDeinde genus ejusmodi calliditatis et calumniae retrahatur in odium judicis cum quadam inHMOS querela. Et si incidet imprudentiae causa, quae non ad delictima, sed ad casum necessitatemve, pertineat quod genus paulo ante attigimus , erit iisdem equitatis sententiis contra acerbitatem verborum depre- Rhetor. VOL. II. N
148쪽
134 ORAT PARTITIONES, CAP. 40.
candum. Sin scripta inter se dissentient tanta series artis est, et sic inter se sunt pleraque conneX et apta, ut, quae paulo ante praecepta dedimu ambigui, quaeque prorime sententiae et scripti eadem ad hoc genus CRUS tertium tranSferantur. Nam quibus locis in ambiguo defendimus eam significationem, quae OS adjuvat, eisdem in contrariis legibus nostra te defendenda est. Deinde est Sciendum, ut alterius scripti sententiam, alterius verba, defendamus. Ita, quae modo de scripto sententiaque praecepta Sunt, eadem huc onmia tua S remUS. XL. Expositae sunt tibi omnes oratoriae partitiones, quae quidem e media illa nostra Academia floruerimi neque, sine ea, aut inveniri, aut intelligi, aut tractari possunt: nam et partiri ipsum, et definire, et ambigui partitiones dividere, et argument rum locos nosse, et argumentationem ipsam concludere, et videre, quae sumenda in argumentando Sint, quidque ex iis, quae sumta sunt, emciatur, et Vera
falsis, verisimilia ab incredibilibus dijudicare, et di-Stinguere, aut male sumta, aut male concluSa reprehendere, et eadem vel anguste disserere, ut dialectici qui appellantur, vel, ut oratorem decet, late e rimere illius exercitationis et subtiliter disputandi, et copiose dicendi artis est. De bonis vero rebus et malis, aequis, iniquis, utilibus, inutilibus, honestis, turpibus, quam potest habere orator, Sine illis maximarum rerim artibus, facestatem, aut copiam pQuare haec tibi sint, mi Cicero, quae X Sui, quari indicia fontium illorum, ad quos si nobis eisdem ducibus aliisve perveneris, tum et haec ipsa melius, et multo majora alia cognosces. Filius. Ego ero a magno quidem studio mi pater multisque ex tuis praeclarissimis muneribus nullum majus eXSpecto.
149쪽
I. ORATORUM genera esse dicimtur, tamquam poetarum. Id Secus est: nam alterum est multiplex: poematis enim tragici comici, epici melici etiam ac dithyrambici, quod magis est tractatum a Latinis, Suum quodH est diversum a reliquis. Itaque et in tragoedia comicum citiosum est, et in comoedia turpe tragicum; et in caeteris suus est cuique onus, et quaedam intelligentibus nota vox oratorum autem si quis ita numerat plura genera, ut alio grandeS, aut graves, aut copiOSOS, alios tenues, aut subtiles, aut breves, alios eis interjectos, et tamquam medios putet de hominibus dicet aliquid, de re parum. In re enim, quod Optimum sit, quaeritur : in homine dicitur, quod est. Itaque licet dicere et Ennium Summum epicum poetam, si cui ita videtur et a-curium tragicuma et Caecilium fortasse comicum. Oratorem genere non divido perfectum enim quaero. Unum Si autem genu perfecti, a quo qui Sunt, non genere differunt, ut ab Attio Terentius; sed in eodem non sunt pares optimus est enim ra-
150쪽
tor, qui dicendo animos audientium et docet, et delectat, et permovet. Docere, debitum est delectare, honorarium ς emovere, necessarium. Haec ut aliuS melius quam alius, concedendum est verum id fit non genere, sed gradu optimum quidem unum eSt;
et proximum, quod ei simillimum e quo perSpi-Cuum est, quod optimo discintillimum sit, id esse deterrimum.
II. Nam quoniam eloquentia constat ex Verbis et Sententiis, perficiendum est, ut pure et emendate loquentes quod est Latine , verborum praeterea, et propriorum et translatorum, elegantiam perSequamur in propriis, ut aptissima eligamus in translatis, Ut Similitudinem secuti, verecunde utamur alienis. Sententiarum autem totidem genera simi, quot dirimu esse laudum : Sunt enim docendi, acutae, delectandi, quaSi argutae, commovendi, graves. Sed et Verborum est Structura quaedam, duas res emciens, numerum, et lenitatem : et sententiae suam com Sitionem habent, et ad probandam rem accommodatum ordinem sed earum Oninium rerum, ut aedificiorum, memoria est quasi fundamentum, Imne actio. Ea igitur Omnia in quo sunmaa erit orator peritis-Simus m quo media, mediocris in quo mininia, deterrimus. Et appellabuntur Omne OratoreS, Ut PiCtores appellantur etiam malici nec generibus inter Sese, Sed faciestatibus disterent. Itaque nemo Stirutor, qui Se Demosthenis similem esse nolit a II nander ΙΙomeri noluit genus enim erat aliud. Id non est in oratoribusu aut si eSt, ut alius, gravitatem Sequens, Subtilitatem fugiat contra, alius acutiorem Se quam Ornatiorem, velit etiamsi est in genere O-
Ierabili, certe non est in optimo Siquidem, qu0d omnes laudes habet, id est optimum. III. Haec dixi brevius equidem, quam res petebat: Sed ad id, quod aginius, non fuit dicendum phirilaus. I 'num enim cum sit genus, id quale sit, quaerin US. Est autem tale, quale fl0ruit Athenis ex quo Atti-