Opera

181쪽

quod adversarii interpretentur, scriptor fieri voluisset, Ostendendum est. Deinde id, quod nos interpretemur et fieri pOSSe, et honeSte recte, lege, more, natura bono et aequo fieri posse quod adversarii interpretentur, e contrario nec esse ambigue scriptum, cum intelligatur, Utrum Sententia Vera Siti Sunt, qui arbitrentur, ad hanc ea a tractandam, vehementer pertinere cognitionem amphiboliarum eam, quae a dialecticis profertur. Nos vero arbitra. Inur, non modo nus alumento esse sed potius marimo impedimento : omnes enim illi amphibolias aucupantur, ea etiam, quae X altera parte Sententiam nullam possim interpretari. Itaque et alieni sermonis molesti interpellatores et scripti tum odiosi, tum obscuri interprete sunt; et dum caute et XPedite loqui volunt, infantissimi reperiuntur. Ita, dum metuunt in dicendo, ne quid ambiguum dicant, Omen suum pronuntiare non possimi erum horum pueriles opiniones rectissimi rationibus, cum Vol ,

refellemus. In praesentiarum hoc interdicere non alienum fuit, ut hujus infantiae garrulam disciplinam

contemneremuS.

XII. ima definitione utemur primum afferemus brevem vocabuli demtionem, hoc modo Majest tem is minuit, qui ea tollit, ex quibus rebus cicitatis amplitudo constat: quae sunt ea 3 quae capi tisum a populi, et magistratus consilium. Nempe igitur tu et ophilum suffragio et magistratum OnSili privasti, cum pontes disturbasti. Item X contrario: Majestatem is minuit, qui amplitudinem civitatis detrimento assicit. Ego non affeci, sed prohibui detrimento aerarium enim conserva i libidini malorum restiti majestatem Omnem interire non passus sum. Primiam igitur vocabuli sententia breviter, et ad utilitatem causae accomaodate, describetura deinde factum nostrum cum verbi deseriptione On-jungetur deinde contrariae descriptionis ratio refel- detur, si aut falsa erit, aut inutilis, aut turpis, ut

182쪽

168 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 13.

injuriosa. Id quoque ex juris partibus sumetur de juridiciali absoluta de qua jam loquemur. Quaeritur

in translatioribus, primum, num aliquis ejus rei actionem, petitionem, aut persecutionem habeat quem non oporteat 3 num alio modo tempore, loco 3 num

alia leges num alio quaerente, aut agentes Haec legibus, moribus, aequo et bono, reperientur de quibus dicetur in juridiciali absoluta. In causa r tionali primum quaeretur ecquid in rebus majoribus, aut minoribus aut similibus, similiter scriptum aut judicatum sit 3 deinde, utrum ea res similis sit ei rei, qua de agitur, an dissimilis 3 deinde, utrumconSulto de ea re scriptum non sit, quod noluerit

cavere, quod Satis cautum putarit, propter caeterorum Scriptorum similitudinem De partibus legitimae constitutionis satis dictum est nunc ad juridicialem

reverinmur.

XIII. Absoluta juridiciali constitutisne utemur,

eum pSam rem, quam nos fecisse confitemur, jure factam dicemus, sine ulla assumtione extrariae defen-Sionis. In ea quaeri convenit, urene factum sit 3 De eo, causa OSita dicere poterimus, Si, e quibus partibus jus constet, cognoverimus. Constat igitur ex his partibus natura lege, consuetudine, judicato, aequo et bono, pacto. Natura jus est, quod cognationis aut pietatis causa observatur quo jure parentes a liberis, et a parentibus liberi, coluntur. Lege jus est id quod populi jussu sancitum est quod genus, ut in us eas, cum voceris. Consuetudine usest id, quod sine lege, aeque ac si legitimum Sit, uritatum est; quod genus id, quod argentari tule-

HS XpenSum, a socio ejus recte repetere pOSSla Judicatum est id, de quo sententia lata est, aut decretum interpositum. Ea saepe diversa sunt, ut aliud

alii judici aut praetori aut consuli, aut tribo plebis, placitum sit; et fit ut de eadem re Saepe alius aliud decreverit aut judicaverit; quod genus, M. Drusus, praetor urbanus, quod cum haerede mandati

183쪽

AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 14. J69

ageretur, judicium reddidit S. Julius non reddidit. Item, C. Caelius judex absolvit injuriarum eum, qui

Lucilium poetam in scena nominatim laeserat P. Mucius eum, qui L. Accium Optam nominaVerat, condemnavit. Ergo, quia possunt res sinisti de causa dissimiliter judicatae proferri cum id usu Venerit, judicem cum judice, tempus cum tempore, numerum cum numero judiciorum conferemus. Ex aequo et bono jus constat, quod ad veritatem et uisitatem communem videtur pertinere; quod genus, Ut major annis LX, et cui morbus causa St, Opitorem det. V Ex eo vel novum jus constitui convenit ex tempore et hominis dignitate. Ex pacto jus est,

qui inter se pepigerunt: V Si quid inter quos

convenit. V acta sunt, quae legibus Observanda Sunt, hoc modo Rem ubi pagunt, Orat ni agunt, in comitio aut in foro ante meridiem cauSam conicito. V Sunt item pacta, quae sine legibus ObserVanture conVentu, quae jure praestare dicuntur. His igitur partibus injuriam demonstrari jus confirmari convenit idque in absoluta uridiciali faciendum ridetur.

XIV. Cum ex comparatione quaeretur, Utrum S

tius fuerit agere id quod reus dicat se fecisse, an id quod accusator dicat oportuisse fieri primum quaeri

convenit, utrum fuerit utilius ex contentione hoc eSt, utrum Venustius, facilius, conducibilius. Deinde oportebit quaeri, Ipsumne portuerit judicare, utrum fuerit utilius, an aliorum fuerit statuendi potestas pDeinde interponetur ab accusatore suspicio X Onstitutione conjecturali, quare putetur non ea ratione factum esse, quo melius deteriori anteponeretur, Sed d0l malo negotium gestum Deinde quaeretur, O- tueritne citari, ne in eum locum veniretur Ab defensore contra refelletur argumentatio conjecturalis, aliqua probabili causa, d qua ante dictum est. His ita tractatis, accusator utetur loco communi in eum qui inutile utili praeposuerit, cum statuendi non haberet poteStatem. Defensor, contra eos qui aequum Rhetor. VOL. II. Q

184쪽

170 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 16.

censeant rem p iciosam utili praeponi, utetur loco communi per conquestionem et simul quaeret ab accusatoribus, et a judicibus ipsis, quid facturi essent, si in eo loco fuissent 3 et tempus, locum, rem, deliberationem suam, ponet ante oculOS. XV. Translatio criminis est, cum ab eo facti causa in aliorum peccatum transfertur. In qua primum quaerendum est, Iurene in alium crimen tranS- feratur 3 deinde spectandum est, an aeque magnum

sit illud peccatum quod in alium transferatur, atque illud quod reus suscepisse se fateatur 3 deinde, portueritne in ea re peccare, in qua alius ante peccarit Z deinde, portueritne judicium ante fierit deinde, cum factum judicium non sit de illo crimine, quod in alium transferatur, porteatne de ea re judictima fieri, quae res in judicium nondum venerit 3 Locus

communis accuSatoris, contra eum qui plus censeat

vim quam judicia valere oporteret et ab adverSariis percontabitur accusator, quid futurum sit, si idem caeteri faciant, ut de indemnatis supplicia sumant,

quod eos idem fecisse dicant 3 Quid si ipse accusator

idem facere voluisset Defensor eorum peccati atrocitatem proferet, in quos crimen transferetur rem, locum, tempuS, ante Oculos ponet, ut ii, qui audient, eriStiment, aut non potuisse, aut non fuisse utile,

rem in judicium venire. XI I. Concessio est, per quam nobis ignoscit intulamus. Ea dicissitur in purgationem, et deprecationem. Purgatio est, cum consulto a nobis sacrum negamus. Ea di fiditur in necessitudinem, Drimam, imprudentiam De his primum partibus ostendendum est; deinde ad deprecationem revertendum Videtur. Primum considerandum est, num culpa Ventum Sit in necessitudinem 3 num culpam veniendi nec Si-tud fecerit 3 Deinde quaerendum est, ecquo modo

vis illa vitari potuerit, ae levis 3 Deinde is, qui in

neceSSitudinem causam conferet, expertusne Sit, quid

contra sacere aut excogitare posset Deinde, num

185쪽

quae SuSpiciones ex conjecturali constitutione trahi possint, quae significent, id consulto factum esse, quod necessario accidisse dicitur. Deinde, si maX enecessitudo quaepiam fuerit, Conveniatne eam SatiSidoneam causam putarii Si autem imprudentia reuSSe peccasse dicet, primum quaeretur, Utrum potuerit Scire, an non potuerit 3 Deinde, Utrum data sit opera, ut Sciretur, an non 3 Deinde, Utrum casu neScierit, an culpa 3 nam qui se propter Vinum, Ut amorem, aut iracundiam, fugisse rationem dicet, is animi vitio videbitur nescisse non imprudentia : quare non imprudentia se defendet, sed culpa contaminabit, Deinde conjecturali constitutione quaeretur, Utrum scierit, an ignoraverit 3 et considerabitur, Satisne imprudentia praesidii debeat esse, cum factum SSe constet 3 Cum in fortunam causa conferetur, et ea re defensor ignosci reo dicet portere, eadem Omnia videntur consideranda, quae de necesSitudine praescripta sun Etenim omnes hae tres parte purgatio'nis inter se finitimae sunt, ut in omnes eadem fere POSSint accommodari. Loci communes in his causis;

MeuSatori contra eum, qui, cum e peccasSe confiteatur, tamen oratione judices demoretur defensoris, de humanitate, misericordiar voluntatem in omnibus rebus Spectari convenire; et, quae consulto facta non sint, in iis Daudem esse non oportere. XVII. Deprecatione utemur, cum fatebimur nos peccaSSe, neque id imprudenter, aut fortuitu, aut necessario fecisse dicemus, et tamen ignosci nobis

P0stulabimus. Hic ignoscendi ratio quaeritur e iis locis, Si plura aut majora ossicia, quam maleficia, Videbuntur constarea si qua virtus aut nobilitas erit in eo, qui supplicabit; si qua spes erit, usui futurum, Si sine supplicio discesserit; si ipse ille supplo, manSuetus et misericors in potestatibuS Stendetur fuisseri si ea, quae peccavit, non odio, neque crudelitate, sed officio et recto studio commotus fecit ἰώ tali de causa aliis quoque ignotum est; si nihil ab

186쪽

17 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 18.

eo periculi nobis latiuum videbitur, si eum missum fecerimus si nulla aut a nostris cicibus, aut ab aliqua civitate, vituperatio X ea re SuScipietur. Loci Communes, de humanitate, serrima, misericordia, rerum commutatione. His locis Omnibus ex contrario utetur is qui contra dicet, cum amplificatione, et enumeratione peccatorum. Haec causa judicialis sieri non potest, ut in primo libro ostendimus: Sed, quod potest vel ad senatum vel ad consilium venire,

non fisa est supersedenda. Cum a nobis crimen re-mOVere volemus, aut in rem aut in hominem nostri peccati causam conferemus. Si causa in hominem conferetur, quaerendum erit primum, Potueritne tantum, quantum reus demonstrabit, is, in quem causa

conferetur Ecquonam modo aut honeste, aut Sine periculo, potuerit obsisteres Si maxime ita sit, Num

ea re concedi re conveniat, quod alieno inductu fecerit 3 Deinde in conjecturalem trahetur contrOVer- Siam, et edisseretur, Num consulto factum sic SicauS in rem quamdam conferetur, et haec eadem fere, et Omnia, quae de necessitudine praecepimus, consideranda erunt. XI III. Quoniam satis ostendisse Videmur, quibus argumentationibus in unoquoque genere causae judicialis uti conveniret consequi videtur, ut OceamVS, quemadmodum ipSa argumentationes Omate et abSolute tractare possimus t nam fere non dissicileeS inVenire, quid sit causae adjumento dissicissimum

Ver est inventum Xpolire, et eXpedite pronuntiare. Haec enim res facit, ut neque diutius, quam satis sit, in eisdem locis commoremur, neque eodem identidem revolvamur, neque inchoatam argumentationem relinquamus, neque incommode ad aliam deincep tra Seamus. Itaque hac ratione et ipsi memusisse

poterimus, quid quoquo loco diserimus; et auditor,

Cum totiu causae, tum uniuscujuSque argumentationis, distributionem percipere et meminisse poterit. Ergo absolutissima et perfectissima argumentati est

187쪽

est, quae in quinque parte est distributa propositionem, rationem, rationi confirmationem exOmationem, compleXionem. Propositi eSt per quam Stendimus summatim, qua Sit quod probare Volumus. Rati est causa, quae demonStrat verum esse id quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribu ar maenti corrobora brentereXpositam rationem. EXOrnatio St, qua utimur rei honestandae et collocupletandae cauSa, confirmata argumentatione Compleri est quae concludit brenter, colligens partes argumentationiS.

XIX. Hisce igitur quinque partibus ut absolutissime utamur, hoc modo tractabimu argumentationem Causam Ostendemus Ulyssi fuisse, quare interfecerit jacem inimicum enim acerrimum de medio tollere volebat a quo sibi non injuria summum periculum metuebat. I idebat illo incolumi, se incolumem non futurum sperabat illius morte se salutem sibi comparare conSueverat, Si jure non poterat, qua es injuria inimico exitium machinari cui rei mors indigna Palamedis testimonium dat. Ergo et metus periculi hortabatur eum interimere, a quo supplicium verebatur et OnSUeliud peccandi, maleficii suscipiendi removebat dubitationem omnes enim cum minima peccata cum cauSa Suscipiunt, tum ver illa, quae multo maxima sunt maleficia, aliquo certo emolumento ducti Suscipere conantur. Si multos induxit in peccatum peeuniae Spes Si complures celere se contaminaverunt imperii cupiditate; si multi leve compendium fraude marima commutarunt; cui mirum ridebitur, istum a maleficio, propter acerrimam formidinem, non temperasse irum fortissimum, integerrimum, inimicitiarum perSequentissimum injuria lacessitum, ira eXSuscitatum, homo timidus, nocens, conscius sui peccati, insidiosus, inimicum incolumem esse noluit cui tandem hoc mirum videbitur Nam, cum feras bestias videamus alacres et erectas vadere, ut alteri bestiae noceant;

188쪽

i74 AD HERENNIUII, LIB. II CAP. 20.

non est incredibile putandum, iis ius quoque animuniferum, crudelem, atque inhumanum, cupide ad inimici perniciem profectum praesertim cum in bestiis nullam neque bonam neque malam rationem deamus in isto plurimas et pessimas ratione Semperfuisse intelligamus. Si ergo pollicitus ima me daturum auSam, qua inductus lysses accesserit ad maleficium, et, si inimicitiarum acerrimam rationem, et periculi metum, intercessisse demo Strama non intdubium, quin confiteatur causam maleficii fuisse. Ergo absolutissima eSt argumentati ea, quae exquisque partibus constat; sed ea non Semper nec SejStui Tum enim complerione supersedendum St, ire brecis est, ut facile memoria comprehendatur: thun XOmatio praetermittenda est, si parum locuples ad amplificandum et egomandum res fidetur SSe. Si et brevis erit argumentatio, et res tenui aut humilis tum et Xornatione et compleXione SuperSedendum est. In omni argumentatione, de duabus partibus postremis, haec, quam XpOSui, ratio est hahenda. Ergo amplissima est argumentati quinque- pertitari brevissima est tripertita mediocris sublata aut eXOrnatione aut complerione, quadripertita. XX. Duo genera sunt citiosarum argumentationum et unum, quod ab adversario reprehendi potest; idque pertinet ad causam Dalterum, quod tametatiU-gatorium est, tamen non indiget reprehensionis. Quae Sint, quae reprehensione confutari conveniat, quae tacite contemni atque citari Sine reprehensione, nisi eXempla subjecero, intelligere dilucide non poteris. Haec cognitio vitiosarum argumentationum duplicem utilitatem afferet: nam et citare in argumentatione filium admonebit, et ab aliis non citatum commode reprehendere docebit. Quoniam igitur ostendimus, Perfectam et plenam argumentationem e quinque partibus constare, in unaquaque parte argumentationis quae vitia citanda sint, consideremuM; ut et ipsi ab his risiis recedere, et adverrutis 1 argumenta-

189쪽

AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 2 l. 175

tiones hac praeceptione in omnibus partibus tentare, et ab aliqua parte labefactare possimus. Xpositio vitiosa est, cum ab aliqua aut a majore parte ad Omnes confertur id, quod non necessario est Omnibus attributuma ut si quis hoc modo exponat: -- omneS, qui in paupertate sunt, malunt maleficio parare divatim, quam Scio paupertatem tueri. V Si quis hoc

modo exposuerit argumentationem, ut non curet quaerere, qualis rati aut rationis confirmati sit, ipsam facile reprehendemus eXpositionem, cum StendemuS,

id, quod in aliquo paupere improbo sit, in omnes pauperes falso et injuria conferri. Item vitiosa ex positi est, cum id, quod raro fit, fieri omnino negatur, hoc modo: Nemo potest uno adspectu, neque praeteriens, in amorem incidere.' Nam cum On-nem devenerit in amorem uno adspectu, et cum ille

neminem dixerit omnino nihil differt, raro id fieri, dummodo aliquando fieri aut posse fieri telligatur.

XXI. Item citiosa exp0Sitio est, cum Omne reSostendimus nos collegisse, et aliquam rem idoneam

praeterimus, hoc modo Quoniam igitur hominem

aut ab inimicis, Occisum esse, aut abs te quem ille haeredem testamento e parte fecerat. Praedones illo IOCO nunquam sunt risi inimicum nullii habebat: relinquitur, si neque a praedonibus neque ab inimicis OcciSus est, quoniam alteri non erant, alteros non habebat, ut abs te sit interemtus.' Nam in hujuscemodi expositione, reprehensione utemur, Si quOS, praeter eos quos ille diserit, potuisse suscipere maleficium ostenderimus velut in hoc Xemplo, cum diserit necesse esse aut a praedonibus, aut ab inunicis, aut a nobis occisum esse dicemus potuisse vel a familia, vel a cohaeredibus nostris. Cum hoc modo H-Iorum collectionem disturbaverimus, nobis latiorem locum defendendi relinquemus. Ergo hoc quoque vitandum est in Xpositione, ne quando, cim Omnia collegisse deamur, aliquam idoneam partem reli-

190쪽

IO AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 22.

querimus. Item vitiosa eXpositi est, quae constat ex falsa enumeratione ut Si cum Plura Sunt, pauciora dicamus, hoc modo: ius re sunt, judices quae omnes ad maleficium impellimi luxuries et avaritia. Quid amor ' inquiet quispiam quid ambitio quid irreligio 3 quid metus mortis 3 quid imperii cupiditas 3 quid denique alia permulta 3

Item falsa enumeratio St, cum pauciora sunt, et plura didimus, hoc modo: res e Sunt, quae omlnes homines Sollicitant metus, cupiditas, aegritudo.' Satis enim fuerat dixisse metum et cupissitatem; quoniam aegritudinem cum utraque re conis junctam esse neceSSe SLXXII. Item vitiosa expositio est, quae nimium longe repetitur, hoc modo: omnium malorum stestitia est mater, quae parit immensas cupiditates: immensae porro cupiditates infinitae et immoderatae sunt hae pariunt avaritiam avaritia porro hominem ad quodvis maleficium Impellit. Igitur, avaritia inducti, adversarii nostri hoc in se facinus admiserunti Hic id, quod extremum dictum est, satis fuit X nere, ne Ennium et caeteros poetas imitemur, quibus hoc modo loqui conceSSum St: Utinam ne in nemore Peli securibus Caesa cecidisset abiegna ad terram trabes; Neve inde naris inchoandae exordium Coepi SSet, quae nunc nominatur nomine

Argo, quae vecti, Argivi delecti riri Petebant illam pellem inauratam arietis, Colchis imperio regis Peliae per dolum:

Nam nunquam hera errans mea domo efferret pedem Medea, animo aegra, amore aevo Saucia.

Nam hic satis erat dicere si id modo, quod esset satis, curasset Oeta Utinam ne hera errans mea domo efferret pedem Medea.