Opera

191쪽

Ergo hac quoque ab aetim repetitione in expositiOnibus magnopere Supersedendum St. Non enim reri prehenSione, Sicut aliae complures, Sed Sua Sponte, Vitiosa St. XXIII. I itiosa ratio est, quae ad expOSitionem non accommodata vel propter infimitatem, vel propter vanitatem. Infirma ratio est quae non Lee

sario ostendit ita esse, quemadmodum eXpOSit 1 St; velut apud Plautum, amicum castigare ob meritam noXiam, Immane est facinus verum in aetate utile, Et conducibile. Haec expositio est rideamus, quae ratio afferatur: Nam ego amicum hodie meum Concastigabo pro commerita noria. EX O quod ipse facturus est, non ex eo quod fieri

convenit, utile quid Sit, ratiocinatur. I ana ratio est, quae e falsa causa constat, hoc modo : ' Amor fugiendus non est: nam X e VeriSSunam citur amicitia. V Aut hoc modo : ' Philosophia vitanda est: affert enim socordiam atque desidiam.' Nam hae rationes nisi falsae SSent, Xpo fione quoque arim veras esse confiteremur. Item infirma ratio est, quae non necessariam causam affert Xp0Sitionis et velut PacuriuS, Fortimam insanam esse et caecam et brutum Per

hibent philosophi;

Saxoque illam instare globos praedicant volubilem: Ideo, quo Saxum impulerit Ors cadere eo Fortu

Caecam Ob eam rem esse iterant, quia nihil cernat, quo SeSe applicet. Insanam autem aiunt, quia trOX, incerta, iusta,

bilisque sit:

192쪽

173 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 24.

Brutam, quia dignum atque indignum nequeat in

tem cere.

Sunt autem alii philosophi, qui, contra fortunam negent IIiseriam esse ullam, sed temeritate omnia r

Id magis

Verisimile aiunt; quod usus reapse Xperiundo edocet: Velut Orestes modo fuit rex, modo mendicus factus est:

Naufragio res contigit nempe ergo haud sortima obtigit. Nam hic Pacurius infirma ratione utitur, cum est,

Verius SSe temeritate, quam fortuna, res regi: nam

utraque Opinione philosophorum fieri potuit, ut is, qui rex fuisset, mendicus fieret. XXIV. Item infirma ratio est, quae Videtur pro ratione afferri, sed idem dicit, quod in expositione dictum est, hoc modo : ' Magno malo est hominibus avaritia, idcirco quod homines magnis et multis incommodis conflictantur propter in aeninm pecuniae cupiditatem.' Nam hic aliis verbis idem per rationem dicitur, quod dictum est per expositionem. Item infirma ratio est, quae minus idoneam, quam Stulat, cauSam Subjicit expositionis, hoc modo Utilis est Sapientia, propterea quod, qui sapiente Sunt, pietatem colere consuerunt.' Item Utile est amicos Veros habere habeas enim quibuscum orari possis. Nam hujusmodi in rationibus, non univerSa, neque abSoluta, Sed eXtenuata ratione, eXpositi confirmatur. Item infirma ratio est, quae vel ala expositioni potest accommodari, ut facit Pacuvius, qui eamdem affert rationem, quare caeca eamdem, quare bruta fortuna dicatur. In confirmatione rationis, multa et vitanda in nostra, et obsera anta in adversariorum ratione sunt

filia; proptereaque diligentius consideranda, quod

193쪽

AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 25. I79

accurata confirmati rationis totam vehementissime comprobat argumentationem. Utuntur igitur studiosi in confirmanda ratione duplici conclusione, hoc modo: Injuria abs te assicior indigna, pater. Nam si improbum Cresphontem existimaVeras, Cur me huic locabas nuptiis 3 in est probus, Cur talem invitam in filum cogis linquere 3 Quae hoc modo concludentur, aut e contrari convertentur, aut ex simplici parte reprehendentur. EX contrario hoc modo:

-- ulla te indigna, nata, assicio injuria. Si probus est, collocavi: sin autem improbuS, Divortio te liberabo incommodis. Ex simplici parte reprehendentur, si ex duplici conclusione alterutra pars diluetur, hoc modo: Nam si improbiu Cresphontem eristimaveras, Cur me huic locabas nuptiis 3 Duxi probum. Erravi post cognovi et fugio cognitum. Ergo reprehensio hujus conclusionis duplex est acutior illa superior, facilior haec posterior ad excogitandum.

XXV. Item vitiosa est confirmati rationis, cum ea re, quae plura Significat, abutimur pro certo unius rei signo, hoc modo ecesse est, quoniam pallet, aegrotasse: aut ecesse est peperiSSe, quoniam sustinet puerum infantem.' Nam haec Sua sponte certa signa non habent, Si non caetera quoque similia concurrant. Quod si concurrerint, nonninil illiusmodi signa adaugent suspicionem. Item vitiosum est, cum

vel in alium, vel in eum ipsum qui dicit, id, quod in adversarium dicitur, potest convenire, hoc modo: Miseri sunt, qui uxores ducunt: at tu duxisti

alteram.

194쪽

180 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 20.

Item vitiorum est id, quod vulgarem habet defensionem hoc modo: Iracundia inductus pecca It aut adolescentia, aut amore. V Hujuscemodi enim deprecationes si probabimtur, impune maxima peccata dilabentur. Item citiosum est, cum id pro certo Sumitur, quod inter omnes non constat, quia etiamnunc in controversia est, hoc modo: alio, tu i ii, quibus est potestas motu Supersim atque inferum, Pacem inter sese conciliant, et conserim cone diam. Nam ita pro suo jure, hoc exemplo usum Cresphontem Ennius induxit, quasi jam satis certis rationibUS ita esse demonstrasset. Item vitiosum est, quod jam quaci Sero atque acto negotio, dici videtur, hoc modo: In mentem mihi si venisset Quirites, non commisissem, ut hunc in locum res veniret; nam aut hoc, aut hoc fecissem Sed me tum haec ratio fugit.

Item vitiogum est, cum id, quod in aperto delicto positum est, tamen aliqua levi tegitur defensione, hoc

modo: Cum te expetebant omnes, florentissimo Regno reliquia nunc desertum ab omnibus, Summo perici Sola ut reStituam paro.

XXIII. Item vitiosum est, quod in aliam partem, ac dictum sit, potest accipi Id est hujusmocli, ut, si qui potens ac factiosus in concione dixerit: Satius est uti regibus, quam malis legibus. V Nam et hoc, tametsi rei augendae causa potest sine malitia dici, tamen, propter potentiam ejus qui dicit, non dicitur sine atroci suspicione. Item vitiosum est, falsis aut vulgaribus definitionibus uti. Falsa sunt hujusmodi, ut si quis dicat injuriam esse nullam, iis quae eX

pulsatione aut convicio constet ' ulgares sunt, quae nihilo minus in aliam rem transferri possunt ut siquis dicat Quadruplator, ut breviter describam,

195쪽

AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 27. 181

capitalis est i est enim in probus et pestifer civis. 'Nam nihilo magis quadriiplatori μ' quam furis, quam sicarii aut proditoris, attulit definitionem. Item vitiosum St, pro argumento Sumere, quod in disquisitione positum est ut si qui quem furti arguat et dicat eum esse hominem improbum, avarum, fraudulentuma ei rei testimonium esse, quod sibi furtum

fecerit. Item vitiosum est, controversiam controverSia dissolvere, hoc modo : ' On OnVenit, emoreS S- tum vobis satisfacere X eo, quod ait se non potuisse

adesse ita ut juratus hierat quod si ad exercitum non venisset, idne tribuno militima diceret 8' Hoc ideo

vitiosiun est quia non Xpedita aut judicata res, sed impedita et in simili controversia posita, Lempli loco profertur. Item vitiosum ret, cum id, de quo Summa contrOVersia est Parum Xpeditur, et, quasi tranSactum sit, relinquitur, hoc modo:

operte fatur dictio si intelligas. Tali dari arma, qualis, qui gessit, fuit, Jubet, potiri si studeamus Pergamori

Quem ego profiteor esse me me aequum est frui Fraternis armis, mihique adjudicarier. Vel quod propinquus, vel quod virtutis aemulus. Item otiosum est, ipsum sibi in sua oratione dissentire, et contra ea, quae ante digerit, dicere, hoc modo : Quare accusem hunc, neque eXputando Ves-

vere.

Nam si veretur, quid eum accusem, qui eSt probus ΘSin inverecimdum animi ingenium possidet, Quid eum accusem, qui id parvi auditu existimet Θ XXVII. Non incommoda ration videtur sibi tendisse, quare non accligaret. Quid Θ postea quid

ait 3

196쪽

18 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 23.

Nunc ego te ab summo jam detexam exordio. Item vitiosum est, quod dicitur contra judicis olim. tatem, aut eorum qui audiunt, si aut partes quibus illi student, aut homines quos illi caros habent, laedantur, aut aliquo hujusmodi riti liniatur auditoris

Voluntas. Item vitiosum est, non omnes re confir

mare, quas pollicitus sis in expositione. Item Verendum est, ne de alia re dicatur, cum alia de re controversia sit inque hujusmodi viti considerandum est, ne aut ad rem addatur quid, aut quidpiam de re detrahatur aut tota causa mutata in aliam causam

derivetura uti apud Pacuvium Zethus cum Amphione, quorum controversia cum de musica inducta sit, disputatio in sapientiae rationem, et virtutis utilitatem, consumitur. Item considerandum est, ne aliud accuSatoris criminatio contineat, aliud defensoris rati purget; quod saepe consulto multi ab reo faciunt angustiis causae coacti uti, si quis, cum accusetur ambitu magistratum petisse ab imperatoribus pepenumero se apud exercitum donatum esse dicat. Hoc si diligenter in adversarior a ratione ObserVRVeri

mus, Saepe deprehendemus, et in hujusmodi deprehenSion Ostendemust, eos, de ea re quid dicant,

non habere. Item citiosum est, artem aut scientiam aut studium quodpiam vituperare propter Ortim vitia, qui in eo studio sunt veluti qui rhetoricam Vituperant, propter alicujus oratoris vituperandam Vitam. Item vitiosum est, ex eo, quod perperam factum SSe conStet, putare Ostendi, a quo homine factum sit, hoc modo: mortuum deformatum, tumore praeditum, decoloratum fuisse constat ergo Venen necatus est.' Deinde, si Sit usque in eo Occupatus ut multi faciunt , venenum datum, uti non

mediocri conflictetur. Non enim, factumne sit 3 quaeritur sed a quo factum sit 3XXVIII. Item vitiosum est, in comparandi rebuS, alteram rem efferre, de altera mentionem On

197쪽

AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 29. 183

iacere, aut negligensius disputare ut si comparetur,

utrum satius Sit populum frumentum accipere an non 3 quae commoda in m altera re, Ire Unume rare quae in altera incommoda sint, velut depreSSA, Praeterem aut ea, quae minima sint dicas. Item vitiosum est, in rebus comparandi neceSSe putare alteram rem vituperari, cum alteram laude quod

genus, Si quaeratur, tris major honor habendus sit, Albensibus, an Venusinis, quod reipublicae populi Romani profuerint 3 et is, qui dicit alteris alteros

laedat non enim necesse St, Si Utero praeponaS, alteros rituperare. Fieri enita potest, ut, cum alteros magis laudaris, aliquam alteris laudis partem attribuas, ne cupidius pugnasse contra veritatem puteris. Item citioSm est, de nomine et vocabulo ejus rei controverSiam Struere, quam rem OnSuetudo poteStoptime judicareri vehit Sulpicius, qui interceSSerat, ne XSiues, quibus causam licere non licviSSet, reducerentur, idem posterius, immutata Ohmtate, cum eamdem legem ferret, aliam Sese ferre dicebat, prOP- ter nominum commutationem : nam non XSuDS, Sed

Ei Jccis3 Se reducere aiebat perinde quasi id fuisset in controversia, quo Illi nomine appellarentur a populo Romanori aut perinde quasi non meS,NUibus aqua et igni interdictum est, eXSese appellentur. Verim illi fortasse ignoscuniis, Si cum causa fecit:

nos tamen intelligamus, vitiosum esSe hytendere controversiam propter nominum mutationem.

XXIX. Quoniam exornati constat e similibus, et Xemplis, et amplificationibus et judicatis, et caeteris rebus, quae pertinent ad eXaggerandam et collocupletandam argumentationem quae Sint HS rebuSintia, consideremus. Simile vitiosum est, quod Xaliqua parte dissimile est, nec habet parem rationem comparationis, aut ipsi obest, qui affert. Exempliun vitiorum St, Si aut falsum est, ut reprehendatur; aut si improbum, ut non sit imitandum ; ut ma-juS, aut minus, quam res postulabit Res judicata

198쪽

184 AD HERENNIUM, LIB. II CAP. m.

vi se proferitur, si aut dissimili de re proferatur

aut de ea re, qua de controversia non est aut si

improba aut ejusmodi, ut aut plures aut magis idonea res judicatae ab adversariis proferri possint. Item vitiosum est, id quod adversarii factum esse

confiteantur, de eo argumentari, et planum facere factum esse: nam id tantum augeri oportet. Item vitiosum est id augere, quod convenit doceri, hoc modo : ut si qui quem arguat, hominem Occidisse, et antequam Satis idoneas argumentationes attulerit, Rugeat peccatum, et dicat, nihil indignius esse, quam hominem occidere non enim, utrum indignum sit, an non 3 sed factumne sit 3 quaeritur. Complexi vitiosa est, quae non, ut quodque primum dictum est, primum complectitur, et quae non

breciter concludit, et quae non X enmneratione Certum et constans aliquid relinquit, ut intelligatur, quid prol)wsitum in argiumentatione sit, quid deinde ratione, quid confirmatione, quid tota argumentatione demonStratum. XXX. Conclusiones, quae apud Graecos πιλογοι nominantur, tripertitae Sunt nam conStantis enumeratione, amplificatione, et commiseratione. In quatuor locis uti possumus conchisionibus ς in principio, Secundum narrationem, secundum firmissimam argumentationem, in conclusione. Enumeratio est, per quam colligimus et commonemus, quibus de rebus verba fecerimus, reciter ut re OVetur, non

redintegretur, ratio; et ordine, quidquid erit dictum, referamus, ut auditor, si memoria mandaverit, ad id, quod ipse meminerit, reducatur. Item curandum est, ne aut ab Xordio, aut a Durratione, repetatur rationis enumeratio. Facta enim, et dedita opera comparata, ratio videbitur esse, aut artificii

signisicandi, aut ingenii venditandi, aut memoriae OStentandae GuSL Quapropter initium enumerationis sumendita est a di fisione : deinde ordine breviter ex nendae sim res, quae tractatae erimi in consim

199쪽

AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 30. 185

tione, et confutatione Anaplificatio est, quae per Io-

cum conm1unem, i tigationi auctitorum cauSa, Sumitur. Loci conanime e decem praecepti commodissime sumuntur, adaugendi criminis causa. Primus locus sumitur ab auctoritate, cum commemoramuS,

quantae curae ea res fuerit iis immortalibus aut majoribus nostris, regibus cicitatibus, nationibus,liominibus sapientissimis, senatui item maXime, quo modo, de his rebus, legibus sancitum sit. Secundus locus est, cum consideramus, illae res, deqvibus criminamur, ad quos pertineant utrum ad OmneS, quod atrocissimum est an ad Superiores, quod genus ii sunt, a quibus auctoritati locu comis munis sumitur an ad pares, hoc est, in eisdem Partibus animi, corporis, forumarum positos an ad inferiores, qui omibus liis rebus antecelluntur. Tertius locus est, quo percontamur, quid Sit eVenturum, si omnibus idem concedaturo et ea re neglecta OS- tendimus quid periculonina atque incommodorum c Sequatur. Quartu locus est, quo demonStratur, si huic sit remissum, multos alacriores ad maleficia futuros, quos adhuc XSpectatio judicii remoretur Quintus locus est, per quem Stendimus, si semel aliter judicatum sit, nullam rem fore, quae incommodo mederi aut erratum judicum corrigere possit. Quo in loco non incommodum erit uti caeterarum

rerum comparatione, ut OStendamuS, alia re POSSe

aut vetustate sedari, aut consilio corrigi hujus rei aut leniendae aut corrigenda nullam rem adjumento futuram. Sextus locuS St, cum StendemuS, EX consulto factum, et dicemus, voluntario facinori nullam excusationem, imprudentis justam deprecationem paratam. Septimus Iocus St, quo Stendemus tetrum facinus, crudele nefarium nrannicum SSeς quod genus injuria mulierum, ut earum rerum aliquid, quarum rerum causa bella suscipiuntur, et

cum hostibus de vita dimicatur. Octavus l0cu QM,

200쪽

1M AD HERENNIUM, LIB. II CAP. 3I.

quo os adimus, non Vulgare, Sed ingulare, GSemaleficium, spurcum, nefariuna, inuSitatum quo maturius et atrocius vindicandum siti onus locus nStat e peccatorum comparatione, quasi cum dicemuS, majus esSe maleficium, Stuprare ingenuam, quam Sacrum legere quod propter egeStatem alterum, alterum propter intemperantem Superbiam fiat. Decimus locus est, per quem Omnia, quae in negotio gerendo acta Sunt, quaeque rem OnSequi Solent, X-Ponemus aeriter, et criminOSe, et diligenter, ut agi res, et geri negotium Videatur, rerum c Sequentium

enumeratione.

XXXI. Misericordi commovebitur auditoris animus, si variam fortunarum commutationem dicemus; si ostendemus, in quibus commodis fuerimus, quibusque incommodi Simus, comparatione Si qua nobis futura sint, nisi causam obtinuerimus, enumerabimus, ct Stendemus Si Supplicabimus, et nos sub eorum, quorum misericordiam captabimus, O- testatem subjiciemus Si quid nostri parentibus, liberis c teris necessariis, casurum Sit propter noStras calamitates, aperiemus et Sirmi Ostendemus, illorum nos solitudine et miseria, non nostris incommodis dolere; Si de clementia, humanitate, misericordia nostra, qua in alios usi sumus, aperiemus; si nos semper aut diu in malis fuisse ostendemus ;si nostrum fatum aut fortunam conqueremur Si animum nostrum sortem, patientem incommodorum, ostendemus futurum. Commiserationem brevem Seoportet. Nihil enim lac una citius arescit. Fere locos obscurissimos totius artificii tractavimus in hoc libro quapropter huic volumini modus hic sit. Reliquas praeceptiones, quoad videbitur, in

tertium librum transseremus. Haec Si, ut conquisite conscripsimus, ita tu diligenter fueris consecutus ct nos industria fructus ex tua scientia capiemus, et

tute nostram diligentiam laudabis, tuaque perces