장음표시 사용
201쪽
tione Ioabere tu scientior eris pretaeceptoriun artificio, nos alacriore ad reli iliuni persolvendum V rum haec futura satis scio te enim non ignoro. Os deinceps ad caetera praecepta transeamus, ut quod libentissime facimus tuae Olmtati rectissime m0re111 geramuS.
202쪽
I. AD omnem judicialem causam quemadmodiim
conveniret inventionem rerim accommodari sauSubundanter, ut arbitror, superioribus libris demon- Stratum t. Nunc earum rationem rerim inveniendarum, quae pertinerent ad causas deliberativas et demonstrativas, in hunc librum transtulimuS, ut omnis inveniendi praeceptio tibi quamprimum perSOI-Veretur. Reliquae quatuor partes erant artificii De tribus partibus in hoc libro dicemus, dispositione, Pronuntiatione, memoria De elocutione, quia plura dicenda videbantur, in quarto libro conscribere maluimus; quem, ut arbitror, tibi librum celeriter ah- Solutum mittemus, ne quid tibi rhetoricae artis deesse P0Mit. Interea priuia quaeque, et Obiticum, cum voles, et interdum sine nobis, legendo conSequere; ne quid impediare, quin ad hanc utilitatem pariter nobiscum progredi possis. Nunc tu fac attentum te praebe a nos proficisci ad instituta pergemUS. II. Deliberationes partim sinit hujusmodi, ut quaeratur utrum potius faciendum sit partim hujus-
203쪽
AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 2. 189
modi, ut, quid potissimum faciendum sit consideretur. Utrima potius, hoc modo : Cartilago tollendam relinquenda videatur 3 Quid potissimum hoc
pacto ut si Hannibal consultet cum ex Italia Carthaginem arcessitur, in Italia remaneat, an domum redeat, an in Egi latum profectus, Occupet AleXandriam 3 Item deliberationes partim ipsae propter Se consultandae sunt ut, Si deliberet Senatus, captivos ab hostibus redimat, an Oi partim, propter aliquam X traneam causam Veniunt m deliberationem et consultationemri ut si deliberet senatus bello Italico solvatne legibus Scipionem, ut eum liceat ante tempus consulem fierit Partim et propter Se Sunt deliberandae, et magis propter Xtraneam cuUSum Veniunt in consultationemri ut si deliberet senatus bello Italico, Sociis civitatem det, an non 3 In quibus causis rei natura faciet deliberationem, omnis ratio ad ipsam rem accommodabitur. In quibus Xtranea causa conficiet deliberationem, in his ea ipsa causa erit adaugenda, aut depctaienda omnem rationem eorum, qui sententiam dicent, finem sibi conveniet utilitatis proponere, ut Omnis e totius Orationis ratio conferatur. Itilitas in duas partes in cicili consultatione clio litur, tutam, et honeStam. Tuin St, quae conficit stantis aut consequentis pericidi vitationem qualibet ratione. Haec distribuitur m vim et dolum
quorum aut alterii Separatim, aut utrumque Sumemus conjunctim. Vis decernitur per Xercitus, claSSeS, arma, tormenta, evocatione hominum, et
alias hujusmodi res. Dolus consumitur in pecunia, pollicitatione, clissimissatione maturatione, mentione, et caeteris rebus, de quibus magis idoneo tempore loquemur, si quando de re militari, aut de administratione reipublicae, scribere volemus HoneSta res diViditur in rectum et laudabile. Rectum est, quod cum virtute et ossicio sit. Id civicitur in prudentiam, uStitiam, fortitu Enem, modestiam Prudentia est calliditas, quae ratione quadam pines delectum habere
204쪽
190 AD HERENNIIIII, LIB. III CAP. 3.
bonorum et malorum. Dicitur item prudentia scientia cujusdam artilicii. Item appellatur prudentia,
multarum rerum memoria, et USu complurium negotiorum. Justitia est aeqvitas, jus unicuique tribuens, pro dignitate cujusque Fortitudo est rerum magnarum appetitio, et rerum humilium contemtio, et laboris cum utilitatis ratione perpessio. Modestia est in animo continens moderati cupiditatum. III. Prudentiae partibus utemur in dicendo, si
commoda cum incommodis conferemuS, cum alterum
Seqtii, Vitare alterum, cohortabimur aut si qua in re cohortabimur aliquid, cujus rei aliquam disciplinabilem scientiam poterimus habere; et, quo modo, aut qua quidque ratione fieri oporteat, ostendemus; aut si suadebimus quidpiam, cujus rei geStae aut prae- Sentem aut auditam memoriam poterimus habere;
qua in re facile id, quod velimus, Xemplo dato
Persuadere OSSimus. Justitiae partibus utemur, Si aut innocentum aut supplicum dicemus misereri oportereri Si ostendemus bene merentibus gratiam referri Convenire; si demonstrabimus ulcisci male meritos oportere; si idem magnopere censebimuS OnSerVan dama Si leges et mores civitatis egregie dicemu Servari Oportereri si societates atque amicitias studiose dicemus coli convenire; si, quod ju in parenteS,DeOS patrium natura comparavit, id religiose colendum demonstrabimus Si hospitia, clientelaS, Cognationes, affinitates, caste colendas esse dicemus Sinec pretio, nec gratia, nec periculo, nec Simultate, avia recta Stendemus deduci oportere; si dicemus,
in omnibus jus aequabile statui convenire. His atque hujusmodi partibus justitiae si quam rem in concione
aut in consilio faciendam censebimus, juStam SSeOStendemus contrariis injustam. Ita fiet, ut eisdem Iocis, et ad suadendum et ad dissuadendum, imus comparati. Si fortitudinis retinendae causa faciendum quid esse dicemus, StendemuS, res magna et
celsas sequi et appeti oportere; et item res humiles
205쪽
AD HERENNIUM LIB. III CAP. 4. 191
et indignas viros fortes propterea contemnere oportere nec idoneas dignitate sua judicare. Iten anulla re honesta periculi aut laboris magnitii line, deduci oportere antiquiorem mortem tu ritudine habere nullo dolore cogi, ut ab officio recedat iu ς nullius pro rei veritate metuere inimicitias quodlibet pro patria parentibus, hospitibus, amicis et iis rebus quas justitia colere cogit, adire pericidum et quemlibet suscipere laborem. IOdestiae partibus utemur, si nimias libidines honoris, pecuniae, Similiumque rerum Vituperabimus Si unamquamque rem certo natura ternam definiemus; si quod iniique Satis sit,oStendemus, et nimium progredi dissuadebimus, et modum unicuique rei statuemus. Hujusmodi paries sunt cirtutis amplificandae, si suadebimus attenuandae, si ab his dehortabimur, ut haec attenuentur lquae Supra demonstra fi Nam nemo erit qui censeat Virtute recedendum verim aut res non hujusmodi dicatur esse, ut 1 irtutem poSSimus egregiam Xperiri, aut in contrariis potius rebus quam in his cirius con- Stare ostendatur. Item, si quo pacto poterimus, quam is, qui contra dicet, justitiam vocarit, nOS demonstrabimus ignaviam esse, et inertiam ac praVam libertatem quam prudentiam appellarit, meptam et garrulam et Odiosam scientiam esse dicemus quam ille
modestiam dicet esse, eam nos inertiam et dissolitiam negligentiam dicemus quam ille fortitudinem Ominarit eam nos gladiatoriam et inconsideratam appellabianus temeritatem. IV. Laudabile est, quod conficit honestam et prae-
Sentem, et OnSequentem conamemorationem. Hoc ΠOS recto SeparamVS, non quod hae quatuor partes, quae Subjiciuntur sub vocabulo recti hanc honestatis commemorationem dare non Soleant sed quamquam X recto laudabile nascitur, tamen in dicendo, Seorsum tractandum est hoc ab illo. Neque enita Olum lata lis causa rectum sequi convenit sed si lauseonSequitur, duplicatur recti appetendi voluntas. Cum
206쪽
192 AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 5.
igitur erit demonstratum rectum, laudabile osse demonstrabimus, aut ab idoneis liOminibus, ut si qua res honestiori ordini placeat, quae a deteriore ordane improbetur aut ab aliquibus socius, aut Omnibus ci- 4bus. Xteris nationibus, posterisque nostris. Cum hujusmodi locorum dirisio sit in considiatione breciter aperienda est istius tractati cauSae.
Exordiri licebit, vel a principio, vel ab insinuatione, vel iisdem rationibus, quibus in judiciali causa. Si
cujus rei narratio incidet, eadem ratione narrare oportebit. Quoniam in hujusnnodi causis finis est utilitas, et ea dividitur in rationem tutam atque honestam Si utrumque poterimus Stentaere, utrumque pollicebimur nos in dicendo demonstrat Ox Se Sm alterum demonstraturi erimus, simpliciter, quod dicturi sumus, Stendemus. At Si nostram rationem tutam esse dicemus di risione utemur in vim et consilium Nam, quod in docendo, rei dilucidandae causa, dolum ap-l ellavimus, id in dicendo honestius consilium appellabimus. Si rationis nostrae sententiam rectam Sse licemuS et Omne partes recti incident, quadripertita dicisione utemur : si non incident, quot erunt, tot eX- ponemus in dicendo. In confirmatione et confutatione, utemur locis, quos ante Ostendimus, nostris confirmandis, contrariis confutandis Argumentations artificiose tractandae ratio de secundo libro pe
V. Sed si acciderit, ut in consultatione alteri ab
tuta ratione, alteri ab honesta, sententia sit, ut in deliberatione eorum qui a Poenis circumsessi deliberant quid agant; hi tutam rationem sequi suadebit, his locis utetur nullam rem utiliorem esse incolumitatera virtutibus uti neniinem posse, qui suas ratione in tuto non collocarit; ne Deos quidem esse auxilio iis, qui se inconsuli in periculum mittant honestu anilii Oluirtere existinaari, quod non salutem pariat. Qui tutae rei praeponet rationem honestam, his locis utetur: cirtutem nullo tem re relinquendam vol
207쪽
AD HERENNIUM, LIB. III. ΛΡ. 6 193
dolorem, si is timeatiir vel mortem, si ea sonuidetur, dedecore et inlamia levioren esse conSiderare, hiae sit tu Ῥitudo consecutura at non immortalitatem, neque Pternam incolumitatem consequi nec esseeXploratum illo citato periculo nullum in aliud perici tum venturos rirtute vel idtro ad mortem proiicisci, esse praeclarima fortitudini fortimam quoque Se alument solere eum tute Vivere qui ho-n te Vivat, non qui in Pr aesentia incolumis sit; et eum, qui turpiter vivat incolumem in perpetuum esse non posse. Conclusionibus fere similibus in iis
et judicialibus causis, uti solemus nisi quod in his
maxime conducit quamphirima rerum ante geStarimaeXempla proferre. Nunc ad demonStratinam genus
III. Quoniam haec causa dicissitur in laudem et
rituperationem quibus e rebus laudem constituerimus, e contrariis rebus erit vituperatio comparanda Laus igitur potest esse erim CXternarum corporis, et animi. Renun eXtemarum SUnt ea, quae casu, aut fortuna seriindli aut adverSa, accidere Os- Sunt Ut genus, educatio clivitiae Potestates, gloriae, civitas amicitiae et quin hujusmodi Sunt et ea quae his sunt contraria. Cor his Sunt ea, qUn natur Corininiri attribuit commoda aut incommo in L ut velocitas, vires, dignitas, Metudo, et quae contraria Sunt. Inimi sunt ea quae consilio et cogitatione nOStru Constant ut prudentia justitia fortitudo modestia, et quae contraria sunt. Erit igitur hare confirmatio et confutatio nobis. In hujusmodi igitur causa, principium sumetur aut a nostra aut ab ejus de tuo loquemur aut ab eorum qui audient persona aut ab re n tra, Si laudabimus, dicemus aut Ossicio facere quod caum necessitudinis intercedat aut studio quod ejusmodi virtutis sit ut omnes commemorare debeant velle aut quod rectum sit ex aliorum laude Stendere, qualis noster animus sit. Si vituperabimus, aut
merit facere, quod ita tractati sinus aut Studio, Ehetor. VOL. H. S
208쪽
194 AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 7.
quod utile putemus esse, ab omnibus unicam malitiam atque nequitiam cognosci aut quod placeat ostendi, quid nobis displiceat, e aliorum Vituperatione. Ab ejus personὰ, de quo loquemur, Si laudabimus, vereri nos dicemus, ut illius facta verbis consequi possimus; omnes o ais illius virtutes praedicare Oportere ipsa facta Omnium laudatorum eloquentiam anteire. Si vituperabimus ea, quae ridebi-mUS contraria, paucis verbis commutatis, dici poMe, dicemus ut paulo ante exempli causa demonstratum est. Ab audito a persona, Si laudabimus, quoniam non apud ignotos laudemus, nos monendi causa pauca se dicturos aut, si erunt ignoti, ut talem virum Velint cognOScere, petemus; quoniam in eodem irtutis tussi sint, pud quos laudemus, quo ille, qui laudetur, fuerit, aut sit, sperare nos facile iis, quibus velimus, hujus facta probaturos. Contraria vituperatio quoniam Orint, pauca de equitia ejus nos esse dicturos: quod si ignorent, petemus Ut cognoScant, uti malitiam vitare possint quoniam diissimiles sint, qui audiunt, atque ille, qui vituperatur, nos sperare, illius citam vehementer improbaturos. Ab rebus ipsis, incertos esse, quid potissumun laudemus; Vereri, ne, cum multa dicierimus, plura praetereamuS, et quae mades sententias habebimi quibus sententiis
contraria sumuntur a Vituperatione.
VII. Principio tracto ab aliqua harum, qUM ante
commemorarimus, rationum, narratio non erit uda,
quae neceSSari consequaturi sed si qua inciderit, cum aliquod factum ejus, de quo loquemur, nobis narrandum sit cum laude aut vituperatione, praeceptio arrandi de primo libro repetetur. Divisione hac utemur. Primo Xponemus, quas res laudaturi sumuS, aut Vituperaturi deinde, ut quaeque, qu0Ve tem re erit gesta ordine dicemus, ut, quid, quamque tute cauteque egerit, intelligatur. Sed exponere oportebit animi virtutes aut vitia deinde comaoda aut incommoda corporis, aut rerum externarum, quomodo ab
209쪽
unim tractata sint, demonstrare. Ordinem hunc adhibere in demonstranda vita debemus. Ib Xternis rebus genus, in laude quibus majoribus natus sit, si bono genere, parem aut eXcelsiorem fuisse Silimnili genere, ipsum in suis, non in majori Ula 4rtu tibus habuisse praesidium in vituperatione, Si bono genere dedecori majoribus fuisse : si malo, tamen liis ipsis detrimento Russe Educatio, in laude bene et honeste in bonis disciplinis per omnem pueritiam
educat LeSSe in cituperatione contra Deinde transire Oportet ad corporis commoda. A Dariira in laude si sit dignitas atque forina laudi fuisse eam non, quemadmodum caeteris detriment atque dedecori Si cires atque velocitas egregia honeSti eXercitationibus et industriis dicemus comparata : Si Valetudo, perpetua diligentia, et temperantia cupidit
tum in vituperatione, si erim haec corpori mmoda, male his Sum dicemus quae cra et natura,
tamquam qualibet gladiator, habuerit Si non erimi Praeter Orinam, Imita ipsius ridpa et intemperantia non fuisse dicemus. Deinde revertemur ad eXtraneaS res et in his animi irtutes aut citia quae fuerint, considerabimus dicitiae, an paupertas fuerit, et quae t inteS, quae gloriae quae amicitiae quae inimicitiae, et quid fortiter in inunicitiis gerendis fecerit cujus causa suSceperit inimicitias, qua fide benevolentia, ossicio, gesserit amicitias in divitiis qualis, aut in paupertate cujusmodi fuerit quemadmodo habuerit in potestatibus gerendis animum. Si interierit cujusmodi mors ejus fuerit cujusmodi res mortem
VIII. Ad onmes autem res, in quibus animus hOminis maxime consideratur, illae quatuor ammi virtute erunt accommodandae ut si laudemus aliud juste, aliud fortiter, aliud modeste, aliud prudenter, iactum esse dicamus: in vituperemus aliud injuSte,
aliud ignave, aliud inmodeste aliud steste factumetae dicamus Perspicuum est jam Lumirum e hac
210쪽
196 AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 9.
dispositione, quemadmodum sit tractanda tripertita divisio laudis et rituperati0nis, Si illud etiam Sum-Serimus, non necesse esse OS Omnes has partes in
laudem aut vituperationem tranSferre, propterea quod saepe ne incidunt quidem saepe ita tenuiter incidunt, ut non sint necessaria dictura quapropter ea partes, quae firmissimae videbuntur, legere oportebit. Conclusionibus breuabus utemur, enumeratione ad exitum causae in ipsa causa crebra et breves amplificationes interponemus per loco communes. Nec hoc genus causae, eo quod raro accidit in vita, negligentius considerandum est. Neque enim id, quod potest accidere, ut faciendum sit diquando, non Ol irret Velle quam convi)O ESSmae posse facere. Et, si Separatim haec causa minus Saepe tractatur; at in judicialibus et in deliberaticis causis, Saepe magnae arte Versantur laudis aut rituperationis quare, in hoc quoque genere cauSae, nonnihil industriae consumendum Putemus. Nunc absoluta nobis difficillima parte rhetoricae, hoc est, inventione perpolita, atque ad
OInne causae genu accommodata, tempus est ad caeteras partes proficisci. Deinceps igitur de dispositione
IX. Quoniam dispositio est, per quam illa, quae
invenimus, in ordinem redigimus, ut certo quidque loco pronuntietur; videndum est, cujusmod rationem in disponendo habere conveniat. Genera diS sitionum sunt duo unum ab institutione artis profectuma alterum ad casum tempori accommodatum. Ex institutione artis disponemus, cum Sequemur eam Praeceptionem, quam in primo libro exposuimus hoc eSt, ut utamur principio, narratione, di Gione, confirmatione, confutatione, conchisione et hunc ordinem, quemadmodum praeceptum est ante in dicendo Sequemur. Item ex institutione artis, non modo totas cauin per orationem, sed per singulas quoque argumentationes, disponemus, quemadmodum in secundo