Opera

211쪽

AD HERENNIUM, LIB. III CAP. I 0. I97

firmationem rationis, exornationem, complerionem. Haec igitur duplex dispositio St una per orationes, altera per argumentationeS, ab inStitutione artis profecta. Est autem et alia dis Sitio, quae, cun Bb Ordine artificioso recedendum est, Oratoris judicio ad tempus accommodatur ut si a narratione dicere incipiamus, aut ab aliqua firmiSSima argumentatione, aut a literarium aliquarum recitatione ς aut Si secundum principium con natione utamur, deinde narratione aut, Si quam hujusmodi permutationem Ordinis faciamus; quorum nihil, nisi causa postulet, fieri oportebit. Nam si vehementer aures auditor 11 obtusae videbuntur, atque animi defatigati ab adversariis multitudine verborum, conmaode poterimuSprincipi supersedere, et eXOrdiri causam aut a narratione, aut ab aliqua firma argumentatione deinde, Si cominudum erit, quia non Semper neceSSe est ad principii sententiam reverti licebit. X. Si causa nostra magnam dissicestatem videbitur habere, ut nemo aequo animo principium possit audire a narratione cum inceperimus, ad principii sententiam revertamur licebit. Si narratio parim probabilis est, exordiemur ab aliqua fima argumentatione. His commutationibus et translationibus partium saepe uti necesse est, cum ipsa res artificiorum dispositionem artificisse commutare cogit. In confirmatione et confutatione, argumentationum dispositiones hujusmodi convenit habere firmissimas argumentationes in primi et in postremis causa partibus collocare mediocres, et neque inultae ad uicendum, neque nec Sarias ad probandum, quae, Si Separatim ac singulae dicantur, infirmae Sint, cum caeteri conjunctae, firmae et probabiles fiant interponi et in medi collocari oportet: nam, re narrata, Sintim CX- Spectat animus auditoris, ex qua re causa confirmari possit. Quapropter continuo firmam aliquam oportet inserre argumentationem. Et, quonima nuperrime

dictima facile memoriae mandatur, utile est, cum di

212쪽

3M AD HERENNIUM, Lin III CAP. 12.

cere desinamus, recentem aliquam relinquere in animis auditorum bene firmam argumentationem Uzec dispositio lororum, tamquam instructio militum, facillime in dicendo, sicut illa in pugnando, parare Poterit victoriam. XI. Pronuntiationem multi maxime utilem ratori dixerunt esse, et ad perSuadendum plurioim valere. Os quiden unam de quinque rebus pluri. mum posse non facile diXerimus nec egregie magnam esse utilitatem in pronuntiatione, audacter Onfirmaverimus nam convi10dae inventioneS et On-cimaae Verborum elocutiones, et partium causae artificiosa dis sitiones et torum omnim diligens memoria, Sine pronuntiatione, noni plus quam Sine his rebus pronuntiati Sola valere poterit. Quare, quia nemo de ea re diligenter scripsit nam omnes vix POSSe puchrunt de voce, et vultu, et gestu dilucide Scribi, cum hae res ad SenSuS OStro pertinerent , et quia magnopere ea par a nobis ad dicendum comparanda est; non negligenter videtur tota res conSideranda.

Diciditur igitur pronuntiatio in vocis figuram, et

corporis motum. Figura OciS Si quae Suum quemdam possidet habitum ratione et industria comparatum. Ea dividitur in tres partes, magnitudinem, firmitu linem, mollitudinem Magnitudinem vocis marime comparat natura; nonnihil adauget, sed minime conservat, cura firmitudinem vocis marinae natura comparat; non diu adauget, sed marime con- Servat, eXercitatio declamationis mollitudinem vocis, hoc est, ut eam torquere in dicendo, pro nOStro commodo, P08Simus, maxime faciet exercitati declamationis. Quapropter de magnitudine vocis, et firmitudinis parte, quoniam altera natura, ultera cura comparatur, nihil ad nos attinet commonere, nisi ut ab iis, qvi non Scit sinit ejus artificii, ratio curandae

XII. De ea parte firmitudinis, quae comerVatur m0-

213쪽

deratione declamationis et de in altitudine vocis, qii armaXrnae neceSSaria Si oratori, quoniam ea quosluc

moderatione declamationis Oniparatur, dicendum videtur. Firinam igitur maXime poterimus in dicendo

Vocem conservare, Si quam muXime Sedata et depresSavoce principia dicemus: nam laeduntur artesiae, Si, antequam leni voce permulsae sunt, acri clamore compleantur. Etiam intervallis longioribus uti conveniet:

recreatur enim vox spiritu, et arteriae reticendo acquieScunt et continuum clamorem remittere, et ad Se Onem tranSire Oportet commutationes enim faciunt, ut nullo genere vocis estuso, in omni voce integri simus : et acutas vocis Xclamatione 14tare debemus ictus enim fit, et vulnerantur arteriὶ2 acutantque attenuata nimis acclamatione et si qui splendor Si vocis, consumitur in clamore univerSuS: et uno spiritu continenter mi illa dicere in extrema convenit Oratione fauces nim calefiunt, et arteri:DAEOm- Plentur et voX, quae varie tractata est, reducitur in quemdam Sonum aequabilem atque constantem Saepe rerum naturae gratia quaedam jure debetur, velut accidit in hac re: nam, quae diximus ad vocem SerVandam prodesse, eadem attinent ad suavitatem pronuntiationis, ut, quod nostrae voci prosit, idem voluptate auditoris probetur. Utile est ad firmitudinem vocis sedata vox in principio quid insuavius, quam amor in exordio causae 3 Intervalla vocem confirmant: eadem sententias concinniores dicisione reddunt, et auditori spatium cogitandi relinquiuat ConServat Oiscem continui clamoris remissio et auditorem quidem varietas maxime delectat, cum sermone animi mejus retinet, aut exsuscitat clamore Acuta Xclu-matio vocem et fauces obaerat eadem laedit auditorem habet enim iiiddam illiberale, et ad muliebrem potius vociferationem, quam ad iidem dignitatem in dicendo, accommodatuin In X trema Intione continen vox remedio est voci Quid Θ ἐec eadem nonne animum vehementisSini calefacit audi

214쪽

200 AD HERENNIUM, L1B. III CAP. 14.

toris in totius conclusisne causae Quoniam igiturres eaedem vocis firmitudini et pronimitationis Suavitati prosunt, de utraque re simul erit in praesentia dictum, dei tudine, quae visa Sunt de Suavitate, quae conjuncta fuerunt caetera Suo loco paulo poSt

XIII. Mollitudo igitur vocis, quoniam omni ad

rhetoris praeceptionem pertinet, diligentius nobis consideranda est. Eam durissimus in Semronem, Contentionem, amplificationem. Sema est Oratio remiSSa, et finitima quotidianae locutionici contentio est ratio acris, et ad confirmandum et ad confutandum accommodata amplificatio est oratio, quae ut in Iracundiam inducit, aut ad misericordiam tresiit, auditoris animum Sermo dividitur in partes quatuor, dignitatem, demonstrationem, narrationem, Ocationem. Dignitas est orati cum aliqua gracitate, et Voci remissione demonstratio Stiratio, quae docet remisSavoce, quomodo quid fieri potuerit, aut non potuerit: narratio est rerum gratarum, aut perinde Ut geStarum,

expositio jocati est Oratio, quae e aliqua re ritium pudentem et liberalem potest comparare. Contentio dividitur in continuationem et distributionem Continuatio est orationis enuntiandae acceleratio clamOSa: distributio est in contentione oratio frequens, cum raris et brevibus intervallis, acri vociferatione Amplificatio dicissitur in cohortationem et conqueStionem. Cohortatio est, quae aliquod peccatum amplificans, auditorem ad iracundiam adducit conquestio Storatio, quae inconvi1Odorum amplificatione, animum

auditoris ad misericordiam perducit. Quoniam igitur mollitudo vocis in tres partes divisa eSt, et hae partes ipsae in octo alias distributae sunt, quae cujusque idonea pronuntiati sit, demonstrandum videtur.

XIV. Serino cum est in dignitate, plenis faucibus

quam SedatiSsima et depressissima voce uti conveniet; ita tamen, ut ne ab oratoria consuetudine ad tragicam transeamus. Cum autem est in demonstratione, voce

215쪽

AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 15. 201

paululum attenuata, crebris intervallis et divisionibus

uti o 3rtebit ut ipsa pronuntiatione, eas reS, quaSdenio trabimus, inserere atque intersecare videamur in animis auditorum. Cum autem serino in narratione est, tum Vocum arietate OPUS St, Ut, UOquidque pacto gestum Sit, ita narrari videatur Streianue quod volumus ostendere factum celeriuscisse dicemus : at aliud otiose, retardabimus. Deinde modo acriter, tum clementer, mu)Ste hilariter, in onmes partes O nutabimus, ut verba, ita pronuntiationem. Si qua inciderint in narratione dicta, rogata reSponSu, si quae admirationes, de quibus nos narrabimus diligenter animum advertemuS, ut manium personarum Senin atque animOS voce Xprimamus. Sin erit sermo in jocatione, leniter tremebunda Oce cum pari a significatione risiis, Sine ulla suspicione mimae cachinnationis, leviter Oportebit a Sermone Seri torquere ad liberalem jocum vocem. Cum autem contendere portebit quoniam id aut per continuationem aut per distributionem faciendum est in continuatione, adauci mediocriter Son vocis, Verbis continuandis, vocem quoque jungere Oportebit, et torquere Sonum, et celeriter cum clamore Verba conficere, ut Vim volubilem orationis vociferatio consequi possit in distributione, ab imis faucibus Xclamationem quam clarissimam adhibere oportet et, quantum spatii per Singulas eXclamationes SumSerimus, tantum m singula intervalla spatii consumere jubemur. In amplificationibus cum cohortatione, utemur Voce attenuatiS- Sima, clamore leni, Son aequabili commutationibus crebris mamna celeritate in conquestione, utemur

voce depressa, inclinato Sono, crebris intervallis, longis Spatiis, magnis commutationibus. XV De figura vocis satis dictum est: nunc de corporis motu dicendum videtur. IOtus est corporis

tianti convenit, et probabiliora reddit ea, quae pronuntiantur. Convenit igitur inritatu Pudorem et acri-

216쪽

202 AD HERENNIUM, LIB. III. CAP. 16.

moniam esse in gestu nec venustatem conspicuam nec turpitu linem esse, ne aut histriones aut Operarii Videamur esse. Ad easdem igitur partes, in qua VOS est distributa, motus quoque corporis ratio Videtur CSSe accommodanda. Nam si erit sermo cum dignitate Stantes in vestigio, te 4 dexterae motu loqui Up0rtebit, hilaritate, tristitia, mediocritate vultu ad Sermoni Sententias acco amodata sin erit in demon- Stratione Semo paululum corpus a cervicibus demittemus: nam hoc est a natura datum, ut quam Prorime tum initium admoveamus ad auditores, Si quam rem docere eos, et vehementer instigare Velimus : si erit in narratione sermo idem motuMPO-

terit idoneus esse, qui passio ante demonstrabatur indignitate si in jocatione vultu quamdam debebimus hilaritatem significare, sine commutatione geStus. Si contendemus per continuationem brachio celeri, mobili Tilm, acri adspectu utemur: in contentio fiet per distributionema celeri projectione bracliti, inambulatione, pedis dextri rara supplauSione,

acri et defixo adspectu, uti oportebit. Si utemur amplificatione per cohortationem paulo tardiore et con- Sideratiore gestu conveniet uti, similibus caeteriS rebus, atque in contentione per continuationem: Si utemur amplificatione per conquestionem, seminis plangore, et capitis ictu, nonnunquam sedat et constanti: tu, m LSt et conturbat vultu, uti oportebit. On Sum C ciuS, quantum susceperim negotii, qui motu corpori eXprimere verbis, imitari scriptita a conatu SimVOGS. Verum nec hoc confisus sum posse fieri, ut delli rebus satis commode scribi posset nec, si id fieri ΠOn OSSet hoc, quod feci, fore inutile putabam, Propterea quod hic admonere voluimus, quid porteret reliqua trademus exercitationi. Hoc scire tamen oportet, pronuntiationem bonam id perficere, ut res e uiam agi videatur. XVI. Nunc ad thesaurum inventorum, atque domnium partium rhetoricae custodem, memoriam,

217쪽

AD HERENNIUII, LIB. III CAP. 16. 203

transeamus. III Otia utrum habeat quidquam artificiosi, an Omnis a natura proficiscatur, aliud dicendi tempus magis idoneum dabitur. Nunc perinde atque

constet in hac re multUm Valere artem et praeceptionem, ita ea de re loquemur. Placet enim nobis esse artificium memoriae quare placeat, GR OStendemus: in praesentia, cujusmodi ea sit, aperiemus. Sunt igitur duae memoriae una naturalis, altera artificiosa. ' aturalis est ea, quae nostris animis insita est, et simul cum cogitatione nata artificiosa est ea, quam confirmat inductio quaedam, et ratio praeceptionis.

Sed quia in caeteris rebus, ingenii bonitas imitatur

saepe doctrinam, ar porro natura commoda confimat

et auget ita fit in hac re, ut nonnunquam naturalis memoria, si cui data est egregia, similis sit huic artificiosae. Porro haec artificiosa naturae commoda retinet, et amplificat ratione doctrinae. Quapropter et naturalis memoria praeceptione confirmanda est, ut sit egregia et hEaec, quae doctrina anu , indiget ingenii. Nec hoc magis aut minus in hac re quam in caeteris artibus fit, ut ingenio, doctrina, praeceptione, natura nitescat. Quare et illis, qui natura memores sunt, utilis haec erit institutio : quod tute paulo post

poteris intelligere. Quod si illi, freti ingenio suo,

nostro non indigent, tamen justa cauSa datur, quare

iis, qui minus ingenii habent, alumento vel usosse. Nunc de artificiosa memoria loquemur. Constat igitur artificiosa memoria ex locis et imaginibus. O-cos appellamus eos, qui breviter perfecte, insignite aut natura aut manu Sunt absoluti, ut eos facile naturali memoria comprehendere et amplecti queamus, ut aedes, intercolumnium, angulum, fornicem, et alia, quae his similia tint. Imagines sunt formae quaedam, et notae, et simulacra ejus rei, quam meminisse volumus; quod genus, equi, leones, aquilae, quorum memoriam si volemus habere, imagines eorum certis in locis collocare nos oportebit.

Nunc, cujusmodi l0cos havenire, et quo Paeto re-

218쪽

204 AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 19.

perire, et in locis imagines constituere Oporteat, osten-

XVII. Quemadmodum igitur, qui literas sciunt,

possunt id, quod dictatum est, scribere, et recitare quod scripserunt ita qui μνη αονικα didicerunt, OS- Sunt quae audierunt in locis collocare, et ex his memoriter pronuntiare Loci enim cerae aut chartae Simillimi sunt imagines, literis dispositi et collocati imaginum, scripturae pronuntiatio, lectioni. Oportet igitur, si volumus multa meminisse, multos nobis locos comparare, ut in multis locis multas imagines collocare possimus. Item putamus portere X Ordine lios locos habere, ne quando perturbatione ordinis impediamur, quo secius quot quoque loco libebit, vel a superiore vel ab uaferiore vel a media parte, imagines Sequi, ut ea, quae mandata loci erunt, ridere et proferre poscimuS. XVIII. Nam ut, si in ordine stantes notos Omphires viderimus, nihil nostra intersit, utrum a Summo an ab imo, an ab medio nomina eorum dicere incipiamus item in locis ex ordine collocatis eveniet, ut in quamlibet partem, quoto quoque loco libebit ma inibus commoniti, dicere possimus id, quod locis mandaveriamus. Quare phicet et ex ordine loco comparare et O S, quo SumSerimus, egregie commeditari oportebit, ut perpetuo nobis haerere possint: nam imagines, sicut literae, delentur, ubi nillil illis utimur loci, tamquam cera, remanere debent. Et, ne forte in numero locorum falli possimuS, quintum quemque lociim placet notarici quod genus, si in quinto loco manum auream collocemus; et in decim aliquem notum, cui praenomen sit Decimo deinde facile erit similes notas quinto quoque

loco collocare.

XIX. Item commodius est in derelicta quam in celebri regione locos comparare : propterea quod frequentia et obambulatio hominum conturbat et infirmat imaginum n0tas; talitud0 0uservat integraS

219쪽

AD JERENNIUM, LIB. III CAP. 20. 205

simulacroram iguras Praetere i dyssianiles forma atque natura loci comparandi sunt, ut distincte interlucere missint: nam si quis multa intercolumnia Sumserit, conturbatntur similitudine locorum, ut

ignoret, quid quoque in loco collocarit. Et magnitudine modica et mediocres locos habere oportet:

nam et praeter modum ampli agas imagines reddunt; et nimis angusti sarpe non videntur Osse capere imaginum collocationem. Tum nec nimis d- lustres nec vehementer obsintros locos halaeri oportet, ne aut obcaecentur tenebris imagines aut splendore praefulgeant. InterVίula locorum mediocria esse placet fere paulo plus aut minus edum tricenum. Nam, ut adspectus, ita cogitatio, minus Valet, Sive nimis procul removeris, Sive vehementer prope admoveris, id quod oportet videri. Sed quamquam facile est ei, qui paulo plura Xploraverit, quam ViS multos et idoneos loco comparareri tamen, Si quiS ad ista satis idoneos invenire se non putabit ipse sibi conStituat, quam volet multos, licebit. Cogitatio enim

quam si regionem poteSt amplecti et in ea situm lili' cujusdam, ad suum commodum et arbitrium, fabricari et architectari. Quare licetnt, si hac promta copia contenti non erimus nosmetipsos nobis cogitatione nostra regionem constituere, et idoneorum Io- rum commodissimam distinctionem comparare. De locis satis dictum est: nunc ad imaginum rationem

XX. Quoniam ergo rerum similes imagines esse oportet, et ex omnibus verbis notas nobis similitudines eligere debemus duplices similitudines esse

debent; aa rerum altera verbor Ti. Rerum similitudines exprimuntur cum summatim ipsorum negotiorum Inaagines comparamus verborum Similitudines constituuntur, cum uniuscujusque nominiSet vocabuli memoria imagine notatur. Rei totius memoriam Saepe una nota et imagine simplici comprehendemus, hoc modo : ut si accusat0 diXerit, ab Rhet0r. VOL. II. T

220쪽

20 AD HERENNIUM, LIB. III CAP. 2I.

re hominem veneno necatum, et haerest talis causa factum arguerit, et ejus rei multos diXerit testes et ConScio esse si hoc primum, ut defendendum nobis expeditum sit, meminisse volemus in primo loco rei totius imaginem consennabimUS aegrotum

in lecto cubantem faciemus ipsum illum, de quo

agetur, Si sormam ejus detinebimus si eum non agnoVerimUS aliquem aegrotum non de minimo loco Sumemus, ut cito in mentem venire OSSit, et reum ad lectum ejus adstituemus, dextra pocillum, SiniStratabulas, medico testiculos a letinos tenentem. HOC Lod et testium, et haereditatis, et veneno necati memoriam habere poterimus. Item deinceps caetera crimina ex ordine in locis ponemus et, quotieS- cumque rem meminisse volemus, si formarum dispo- Sitione, et imaginum diligenti notatione, utemur, fa

XXI. Cum verborum similitudines imaginibus eXprimere volemus, plus negotii suscipiemus, et magis ingenium nostrum exercebimus. Id nos hoc modo facere oportebit. Mam domuitionem reges Atridae parant. In loco constituere oportet manUS ad coelum tollentem Domitium, cum a Regibus Marciis loris caedatur. Hoc erit, Mam domuitio-Dem roges. V In altero loco Esopum et Cimbrum Subornare Iphigeniam, Agamemnonem, et II ene-

Laum. Hoc erit, intridae parant.' Hoc Od Omnia Verba erunt expressa. Sed haec imaginum conformati tum valet, si naturalem memoriam XSUS- citaverimus hac notatione, ut, versu posito, ipsi nobiscum primm transeamus bis aut ter eum Versum deinde cum imaginibus verba XprimamUS. Hoc modo naturae suppeditabit doctrina : nam utraque, altera Separata, minus erit firma ita tamen ut

multo plus in doctrina atque arte praesidii sit quod

docere non graVaremur, ni metueremus, Te, cum ab inStimis Ostro recessissemus minus commode ervaretur haec dilucida breritas praeceptionis.