Opera

231쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 3. 2IT

transeamus. Bipertita erit igitur nobis elocutionis praeceptio. Primum dicemus quibus in generibus

Semper Onmis oratoria elogiitio debeat esse : deinde Ostendemus, qua re Semper habere debeat. ' III. Sunt igitur tria genera, quae genera nos figuras appellamus, in quibus omni oratio non Vitiosa consumitur. Inam gravem, alteram mediocrem, tertiam eXtenuat a vocamUS. GraHS CSt, quae cCnStat eX Verborum gravium magna et ornata On-

Structione Mediocris est, qua conStat ex humiliore, neque tamen ex infima et per nilgatissima verborima dignitate. Attenuata est quae demissa S USque ad usitatissimam puri sermonis OnSuetudiuem. In gravi figura consumetur ratio, Si quae UJUS-que rei poterunt ornatissana a Verba reperiri, SiVe Propria Sive translata unamquamque in rem acconmIO- dabuntur; et, si graves sententiae quae in amplificatione et conuulseratione tractantur eligentur et Si

XOrnationes sententiarim aut verborum qu es Vitatem habebunt, de quibus post dicennis, adllibebuntur. In hoc genere figur: erit hoc Xemplum: Nam quis est vestrian judices, qui satis idoneam Possit in eum poenam excogitare, qui prodere OSU-bus patriam cogitario quod mesesicium cum hoc Scelere comparari quod litiae laualeficio dignum supplicium potest inveniri 3 In iis, qui viol: issent ingenuam matremfamilia conStupraSSent putia si ent aliquem, ut OStrem necaSSent, maXima supplicia majores OnSumserunt huic truculentissimo ac ne

fario facinori singularem poenam non reliquerunt Atque in aliis maleficiis ad singulos aut ad paucos, ex Hiera peccato, injuria pervenit hujus sceleris

qui sunt aflines uno consilio univerbis civibus atrocissimas calamitate machinantur. feros animos lo nideles cogitatione. O derelictos liomines ab hu-nianitate opii id agere ausi Sunt aut cogitare potuerunt, quo pactOHIOSteS, re adsis majorum Sepulcris, dejectis moenibus, ovantes irruerent in civitatem ' Rhetor. VOL. I. U

232쪽

218 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 9.

quo modo Deum templis spoliatis, optimatibus trucidatis, aliis abreptis in servitutem, matribusfamilias et ingenuis sub hostilem libidinem subjectis, urbs acerbissimo concidat incendio conflagrataici qui se

non putant id, qauod voluerint, ad Xitum perduX- isse, nisi sanctissimae patriae miserandum scelerati viderint cinerem. Nequeo verbis consequi judices, indignitatem rei sed negligentius id fero, quia vos mei non egetis. I ester enim vos animus, amantisSimus reipublicae, facile edocet, Ut eum, qui Ortunas omnium voluerit prodere, praecipitem proturbetis X ea civitate, quam iste spurcisSimorum hostium dominatu nefario obierit obruere. UIX. In mediocri figura versabitur Oratio, si hare, ut ante di xi, aliquantulum demiSerimuS, neque tamen ad infimum descenderimus, sic Quibuscum bellum gerimus, judices, videtis; cum Sociis, qui pro nobis pugnare, et imperium nostrum nobiscum simul virtute et industria conservare soliti simi. Hi

eum Se et Ope Sum, et copiam necessariorum norint tum vero nihilo minus propter propinquitatem, et omnium rerum societatem, quid in omnibus rebus populus Romanus posset, Scire et existimare poterant. Hi cum deliberassent nobiscum bellum gerere, quaeso, quae re erat, qua freti bellum suscipere conarentur, cum multo mimam sociorum

partem in Ossici manere intelligerent 3 cum sibi non multitudinem militum, non idoneos imperatores, non pectiniam publicam, praeSto SSe viderent; non denique ullam rem, quae pertineret ad bellum administrandum. Si cum finitimis de finibus bellum gererent; si totum certamen in uno proelio POSitum putarent tamen Omnibus rebus inStructiores ac paratiores venirent; nedum illud imperium orbis terrae cui imperio Omne gentes, reges, nationes, partim Vi, partim Voluntate, consenSerunt, cum aut armis aut liberalitate a populo Romano superati essent ad se transferre tantulis viribus conarentur. Quaeret -

233쪽

AD HERENNIUM, Lis. IV. CAP. 10 219

quis : Quid Θ Fregellani non sua sponte conati sunt 3

Eo quidem minus isti facile conarentur, quo illi quemadmodum discessissent, videbant. Nam rerum imperiti, qui uniuscujusque rei de rebus ante gestis eXempla petere non possunt, si per imprudentiam facillime deducuntur in fraudem at ii, qui sciunt, qvid aliis acciderit, facile, ex aliorum eventu, Sui rationibus possunt procidere. Nulla igitur re inducti, nulla spe freti, arma sustulerunt 3 Quis hoc credat

tantam amentiam quemquam tenuisse, ut imperium

populi Romani tentare auderet, nullis copiis fretus Ergo aliquid fuisse necesse est: quid aliud, nisi id, quod dico, potest esse Θ X. In attenuat figurae genere, quod ad infimum

et quotidianum sermonem demissum est, hoc erit exemplum Nam, ut forte hic in ballaeas venit, coepit, OStquam perfusus est, defricari. Deinde, ubi ViSum est, ut in alveum descenderet, ecce ibi iste de tranSverso, meus, inquit, adolescensu pueri tui modo me pulsaverunt satisfacias oportet. Hic, qui id aetatis ab ignoto praeter consuetudinem appellatus Set, erubuit. Iste clarius eadem et alia dicere coepit. Hic vix tandem inquit Sine me considerare.' Tum vero iste coepit clamare voce ista, quae Vel facile cuivis rubores elicere posset Ita petulans es atque acer, ut ne ad Solarium quidem idoneus, ut mihi ridetur, sed pone scenam, et in ejusmodi locis

exercitatus sis. Conturbatus eu adolescens nec mirum, cui etiam nunc paedagogi lites ad auriculas ver- Sarentur, imperit ejusmodi conviciorum. Ubi enim iste fidisset scurram Xhausto rubore, qui se putaret nihil habere, quod de existimatione perderet, ut Omnia sine fama detrimento facere posset Vogitur genera figurartu ex ipsis exemplis intelligi poterunt.

Erit enim et attenuata verborum OnStructio quae

dam, et item alia in gravitate, alia posita in medio-eritate.

Est autem cavendum, ne, dum haec genera conSec-

234쪽

220 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. II.

tamur, in finitima et propinqua citia veniamus. Nam gravi figurae, quae laudanda est, propinqua Stea, quae fugienda est; quae recte videbitur appellari, si sumata nominabitur. mam, ut corporis Onam habitudinem tumor inritatur saepe cita gravi oratio Saepe imperitis ridetur ea, quae turget et inflata St, cum aut novis aut priscis verbis, aut duriter aliunde tranStatiis, aut gracioribus quam res postulat, aliquid dicitur, hoc modo Nam, qui perduellionibus vendita patriam, non satis supplicii dederit, Si prar eps in eptimias depulsus erit lacunas , Poeniteat igitur istum, qui montes belli fabricatus est, campos sustulit pacis. V In hoc genus plerique cum declinassent, et ab

eo quo profecti sunt, aberraverunt et Specie gravitatis falluntur, nec prospicere pOSSunt orationi tumorem.

XI. Qui in medioere genus orationis profecti Sunt, Si pervenire e non potuerunt, errantes perveniunt ad confine genus ejus generis, quod appellamus fluctuans, et dissolutum eo quod sine nervis et articulis fluctuat huc et illuc, nec potest confinnate neque Viriliter sese expedire. Id est hujusmodi Socii nostri cum belligerare nobiscum vellent, prosecto rati cinati essent etiam atque etiam, quid possent facere, Si quidem sua sponte facerent, et non haberent hic adjutores multos, malo homines et audaces Solent enim diu cogitare omnes, qui magna negotia Volunt agere. Non potest hujusm odi sermo tenere attentum auditorem dimuit enim totus, neque quidquam comprehendens persectis verbis amplectitur. Qui non possunt in illa facetissima verborum attenuatione Commode versari, venuunt ad aridum et exsangue genus Orationis, quod non alienum est Xile nominari, jusmodi est hoc Nam i sthic ille ad binae accessit ad hunc postea dicit, Hic tuus Ser us me

pulsarit. Postea dicit hic illi, Considerabo. Posti de huic convicium fecit; et magi magiSque, PId entibus multis, clamavit. V rivolus hic quidem jam et illiberalis est sermo. Non enim adeptus est id, qu0d

235쪽

AD HERENNIUM, LIn IV CAP. 12 22 I

habet attenuata figura, puris verbis et electis compositam rationem Ome genu OrationiS, et grave, et mediocre, et attenuatum, dignitate assiciunt exomationes, de quibus post loquemur quae si rarae disponentur, distinctam, sicuti coloribus si crebrae collocabuntur, oblitam reddent orationem. Sed figuram in dicendo commutari oportet, ut gravem mediocris, mediocrem excipiat attenuata. Deinde identidem con autentur, ut facile satietas varietate Vitetur. XII. Quoniam, quibus in generibus elocutio versari debeat, dictum est, videamus nunc, qua re deis beat habere elocutio commoda et perfecta. Quae maxime admodum oratori accommodata est, tres res in se debet habere, elegantiam, compOSitionem, dignitatem. Elegantia est, quae facit, ut unumquodque

pure et aperte dici rideatur. Haec distribuitur in latunitatem, et explanationem Latinita est, quae Sermonem purum OnServat, ab Omni vitio remotum. Vitia in sermone, quo minus is Latinus sit, duo pos- Sunt eSSe soloecismus, et barbarismus Soloecismus est, cum in verbi pluribuS conSequen Verbum Superiori non accommodatur Barbarismus St, Umverbum aliquod vitiose effertur. Haec qua ratione vitare GSsimus, in arte grammatica dilucide dicemus. Xplanati est, quae reddit apertam et dilucidam Orationem. Ea comparatur duabus rebuS, Sitatis verbis, et propIiis. Sitata Sunt ea, quae Ver- Santur in Sermone et consuetudine quotidiana propria, quae ejus rei verba Sunt, aut SS POSSunt, qua de loquemur. Compositio est verborum constructio, quae facit omnes partes rationis aequabiliter perpolitas. Ea conservabitur, si fugiemus crebra vocalium concuris Siones, quae V tam atque hiantem rationem reddunt, ut hoc est Baccae penem amoeniSSimae impendebant: V et si citabimus ejusdem literae nimiam assiduitatem cui citio versus hic erit exemplo nam

hic nihil prohibet, in vitiis, alienis Xempla uti Ura

236쪽

222 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 13.

Tite, tute Tati, tibi tanta, betanne tulisti, et hic ejusdem poetae: Quidquam quisquam cuiquam quod conVeniat,

neget: et, si ejusdem verbi assiduitatem nimiam fugiemus rea est hujusmodi Nam cujus rationis ratio non exstet, ei rationi ratio non est fidem habere ς' et, si non utemur continenter Similiter cadentibus verbis, hoc modo: alentes, plorantes lacrymantes, Obtestantes: et Si verborum trajectionem vitabimus, nisi quae erit concinna, qua de re posterius loquemur quo in vitio est Lucilius assiduus, ut hoc est in priore libro : mas res ad te scriptas, Luci, misimus, E. V. Item fugere Oportet longam verborum continuationem quae et auditori aures, et Oratoris spiritum laedit. His vitiis in compositione vitatis, reliquum Operis consumendum est in dignitate. XIII. Dignitas est, quae reddit ornatam Orationem, varietate distinguens. Haec in verborum et sententiarum exomationem di fiditur. 'erborum exornatio est, quae ipsius sermonis insignita continetur per litione Sententiarum eXOrnati est quae non in Verbis sed in ipsis rebus, qhiamdam habet dignitatem. Repetitio est, cum continenter ab uno atque eodem verbo, in rebus similibus et diversis principia sumuntur, hoc modo obis istud attribuendum est vobis gratia habenda vobis res ista erit honori.' Item, Scipio Numantiam sustulit Scipio Carthaginem delevit Scipio pacem peperit Scipi cicitatem Servavit. V Item, in forum prodire, tu lucem On- Spicere, tu in crum conspectu a venire conaris audes verbum faceres audes quidquam ab istis peteres audes suppliciunt deprecario Quid est, quod i ossis defendere Θ tud est, quod audeas postulare Θ

237쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. I 4 223

quid est, quod tibi putes concedi oporteres Non us-jurandum reliquisti non anticos prodidistis non parenti manus intulisti non denique in omni dedecore

volutatus es V Haec exornatio, cum multum VenuStatis habet, tum gra pilatis et acrimoniae plurimum. Quare videtur esse adhibenda, et ad ornandam et ad augendam orationem. ConVerSio St, per quam non, ut ante, primum repetimus verbum, sed ad postremum continenter revertimur, hoc modo Poenos Ophilus Romanus justitia vicit, armis vicit, liberalitate incit. V Item, Ex quo tempore concordia de civitate sublata est, libertas sublata est, fides sublata est, amicitia sublatami, reSpublica sublata est.' Item, M. Laelius homo naVu erat, ingeniosus erat doctus erat, bonis 4ris et studiosis amicus erat ergo in civitate primus erat. Item, Nam cum istos, ut abSolvant te, OgM, ut pejerent, rogaS; ut eristimationem negligant, rogas;

ut leges populi Romani tuae libidini largiantur, O

XIV. Complexio est, quae utramque complectitur eXOrnationem, et hanc, et quam ante XpOSuhnuS, ut et repetatur idem primum verbum saepiuS, et crebro ad idem postremum revertamur, hoc modo Qui Sunt, qui foedera Saepe ruperunt 3 Carthaginienses.

Qui simi, qui crudele bellum in Italia gesserunt pCarthaginienses. Qui sunt, qui Italiam deformaverunt 3 Carthaginienses. Qui sunt, qui sibi postulant ignoscit Carthaginienses. I idete ergo, quid conveniat

eos impetrare. V Item, Quem senatus damnarit, quem populus Romanus damnarit, quem omnium existimati damnarit, eum vos Sententiis vratris ab- Solvetis Θ Traductio est, quae facit, ut, cum idem Verbum

crebrius ponatur, non modo non offendat anmaum, sed etiam concinniorem Orationem reddat, hoc pacto:

Qui nihil habet in vita jucundius vita, i cum Virtute Vitam n0n p0test c0lere. V Item, Eum tu h0-

238쪽

224 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 15.

minem appellas, qui, si fuisset homo, nunquam tam crudeliter vitam hominis petiisset 3 At erat inimicus. Ergo inimicum sic ulcisci voluit, ut ipse sibi reperiretur inimicus 3U Item Divitias sine divitum esse :tu rirtutem praefer dicitiis : nam si voles divitias cum Virtute comparare, vix satis idoneae tibi ridebuntur dimitae, quae virtutis pedisequae Sint V X eodem genere exornationis est, cum idem Verbum modo ponitur in hac, modo in altera re hoc modo: Cuream rem tam Studiose curas, quae multas tibi dabit cur θ' Item, amari jucundum est, si curetur, ne quid insit amari. V Item, eniam ad vos, si mihi senatus det veniam. V In his quatuor generibus eXOmationum, quae adhuc propositae sunt, non inopia verborum fit, ut ad idem verbum redeatur Saepius; sed inest festivitas quaedam, quae facilius auribus dijudicari, quam verbis demonstrari poteSt.

XV. Contentio est, cum ex contrariis verbis aut rebus oratio conficitur, hoc pacto: -- Habet assentatio jucunda principia eadem exitus amarissimos asserti' Item Inimicis te placabilem, amicis inexorabilem praebes V Item, In otio tumultuaris, in tumultu es otiosus 3 in re Di bdissima cales, inferventissima friges 3 Tacito cum Opus est, clamas; ubi loqui convenit, obmutescis 3 Adest abesse ris tabes 3 reverti cupis. In pace bellum quaeritas in bello pacem desideras. In concione de rirtute loqueris in proelio prae ignavia tuba sonitum perferre

non potes.' Hoc genere si distinguemus Orationem, et ornati et graves poterimu GSe.

EXclamatio est, quae conficit significationem doloris aut indignationis alicujus per hominis, aut urbis, aut loci, aut rei cujuspiam compellationem, hoc modo nunc alloquor Africane, cujus mortui quoque nomen splendori ac decori est civitati. Tui clarissimi nepotes suo sanguine aluerim inimicorum crudelitatem. Item, perfidiosa Fregellae quam laetae scelere vestro contabuistis ut, cujus nitor ur-

239쪽

AD HERENNIUM, Lis. IV. CAP. 16 225

bis Italiam nuper illustravit, ejus nunc vi fundavimentorum reliquiae maneant.' Item, Bonorum insidiatores latrocinio vitam innocentissimi cujusque petistis tantamne ex iniquitate judiciorum vestriScatu iis assumitis facultatem V Hac exclamationeri loco utemur, raro, et cum rei magnitudo poStulare videbitur; ad quam volemus indignationem animum

auditoris adducemUS. Interrogati non omnis gracis est, neque concinna, Sed hLec, quae, cum enumerata Sunt ea quae ObSunt cauSae adverSariorum, confirmat superiorem rasionem, hoc pacto Cum igitur haec omnia facereS, diceres, administrares, utriun animos ociorum ab republica removebas et alienabas, an non Θ' et, ' Utrum aliquem exornari oportuit, qui ista prohiberet, ac fieri non sineret, an non VXVI. Ratiocinatio est, per quam ipsi a nobis rationem OScimus, quare quidque dicamus, et crebronOSmet a nobis petimus uniuscujusque propositionis eXplanationem. Ea est hujusmodi II Ore nostri, Si quam unius peccati mulierem damnabant, simplici judicio multorum malefidisertim convictam putabant: quo paci, quoniam, quam impudicam judicarant, eam veneficii quoque damnatam existimabant. Quid ita Θ Quia necesse est, eam, quae Suum OrPUS addicierit turpissimae cupiditati timere perinultoS QUOS istoc Virum, parentes, caeteros, ad quo Videt uidedecoris infamiam pertinere. Quid postea 3 Quos

tantopere timeat, OS, necesse St, ut, qUOquo modo Possit, veneficio petat. Cur 3 Quia nulla potest ho-ΠeStu ratio retinere eam, quam magnitudo peccati facit timidam, intemperantia audacem, natura ni-liebris inconsideratam. Quid veneficii damnatam pQui putabant impudicam 'usque ieceSSario. Quare Quia nulla acilius ad id maleficium cauSa,

quam turpi amor et intemperans libido, commoVere Potuit cujus mulieris animus esset corruptUS, HUS co u GStum esse non putaverimi. Quid in viri Θ

240쪽

226 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 17.

idemne obsera abant 3 Iinime. Quid ita 3 Quia viros ad unumquodque maleficium singula cupiditates impellunt mulieres ad omnia maleficia cupiditas una ducit. V Item, Bene majores hoc comparaVerunt, ut neminem regem, quem armi cepissent, ita privarenti Quid ita 3 Quia, quam nobis facultatem Fortuna dedisset, iniquum erat in eorum Supplicio nSumere, quo eadem Fortuna paeso ante in amplissimo statu collocarat. Quid quod exercitum contra duxit 3 Desin meminisse. Quid ita 3 Quia viri fortis est, qui de victoria contendant, OchOSte Putare; qui victi sint, eos homines judicare, ut possit bellum fortitudo minuere, pacem humanita augere.

At ille, si vicisset, num idem fecisset y Non profecto tam sapiens fuisset. Quid igitur ei parcis 3 Quia ta-

Iem stultitiam contemnere, non imitari, OnSuem. Haec exomati ad sermonem vehementer acconrado data St, et animum auditoris retinet attentum, tum Venustate Sermonis, tum rationum Xspectatione.

XVII. Sententia est ratio sumta de Irita, quae, aut quid sit, aut quid esse oporteat in cita, reciter ostendit, hoc modo: missicile est primum virtutes revereri, qui semper secunda fortuna sit usus. V Item, -- Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini Servit.' Item, ' Egens aeque est is, qui non Satis habet, et is, cui nihil satis potest esse. V Item, Optima invendi rati est eligenda : eam jucundam consuetudo reddet.' Hujusmodi sententiae simplices non Sunt improbandae, propterea quod habet bre es X sitio, si rationis nullius indiget, magnam delectationem. Sed illud quoque probandum S genu Sententiae, quod confimatur subjectione rationis, hoc modo Omnes bene vivendi rationes in istute Sunt collocandae, propterea quod sola istus in sua potestate est Omnia praeter eam subjecta sunt Sub Fortunae dominationem. Item, Qui fortunis alicujus inducti, amicitiam ejus secuti sunt, hi, simul ac fortuna dilapsa est, devolant omnes. Cum enim