Opera

241쪽

AD HERENNIUM, Lia. IV. CAP. 13. 227

rec Sit ea res, quae fuit consuetudinis causa, nihil Superest, quare possint in amicitia retineri. U Sunt item sententiae, quae dupliciter effer tur, Sine ratione, et chim ratione : hoc modo sine ratione : Errant, qui in prosperis rebus Omnes impetus fortunae se putant fugisse. Sapienter cogitant, qui temporibus secundis casus adversos reformidant. V Cum ratione, hoc pacis Qtu adolescentium peccatis ignosci putant Oportere, falluntur, propterea quod petas illa non

est impedimento bonis studiis at hi sapienter faciunt, qui adolescentes marime castigant, ut, quibus irtutibus omnem vitam tueri possint, eas in aetate maturissima velint comparare.' Sententias interponi raro convenit, ut rei actores, non rivendi praeceptoreS, esse rideamur. Cum ita interponentur, multum afferent mamenti. Necesse est enim, eam comprobet tacitus auditor, cum ad causam rideat accommodari

rem certam, e nia et moribus viniam.

XVIII. Contrarium idem fere est, quod contentio. Contrarium est, quod ex rebus diversis duabus, alteram breviter et facile confirmat, hoc pacto: Nam, qui suis rationibus inimicus fuerit Semper eum quomodo alienis rebus amicum fore sperest' Et item, mam, quem in amicitia perfidiosum OgnOVeriS, eum quare putes inimicitias cum fide habere posse Θ Et, Qui privatus intolerabili superbia fuerit, ema

commodum et sui cognoscentem Ore in potestate, qui speres 3U Et, qui in sermonibus et conventu amicorum verum taxerit nunquam, eum sibi in concionibus credis a mendacio temperaturum V Item, suos ex collibus dejecimus, cum iis in campo metuimus dimicares Qui cum plure erant pauci nobis Xaequari non poterant, hi, OStquam paucioreSSunt, metuimus, ne sint superiores ' Hoc exomationis genus brevibus et continuatis verbis perfectum esse debet et in commodum est auditu, propter

brevem et absolutam conclusionema tum Ver Vehementer, id, quod Opus est Oratori, comprobat contraria

242쪽

223 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 19.

re et ex eo quod dubium non est, expedit illud quod dubium est, ut aut dilui non possit, aut multo dissicillime OSSit. XIX. Iembrum orationis appellatur res breviter

absoluta sine totius sententiae demonstratione, quae denuo alio membro orationis excipitiar, hoc Goz it inimico proderas: V id est virum, quod appellatur membrium deinde hoc excipiatur Oportet ab altero, at amicum laedebas V X duobus membris haec XOmatio potest constare sed commodissima et Solutissima est, quae e tribus co Stat, hoc pactora it inimico proderas, et amicum laedebas, et tibi ipsi non considebas.' Item, Nec reipublicae conSuluisti, nec amicis profuisti, ne inimicis restitisti. VArticulus dicitur, cum singula verba intervallis

QStinguuntur, caesa oratione, hoc modo Acrim Ovia, Voce vultu, adversarios perterruisti. Item, Inimicos invidia, injuriis, potentia, perfidia, suStulisti. Inter hujus generis et I ius superioris vehementiam hoc interest, quod illud tardius et rarius venit, hoc crebrius et celerius pervenit. Itaque in id genere, e remotione brachii, et contortione deXterae gladius ad corpus afferri in hoc autem, crebro et celeri vulnere corpus consauciari detur. Continuatio est densa et continens s equentati Verborum cum absolutione sententiarum. En utemur

commodissime tripertito in sententia, in contrario, in conchisione. In sententia, hoc pacto: ' Et non multum potest obesse fortuna, qui sibi irmius in virtute quam inae inpraesidium collocavit.' In contrario, hoc modo Nam, si quis spei non multum Odo- carit in casu, quid est quod ei magnopere Mu Ob- Se possit V In conclusione, hoc pacto Quod si in eos plurimum Fortuna potest, qui Suas rationes

Omnes in casum contulerunt; non sunt Omia committenda Fortunae ne magnam nimis in nos habeat dominationem. In his tribus generibus, ad continuationis vim adeo frequentati est necessaria, ut im

243쪽

AD HERENNIUM, LIB. IIL CAP. 20. 229

firma facultas oratoris videatur, nisi sententiam, et contrarium, et conclusionem, Dequentibus efferat verbis. Sed et alias quoque nonnunquam non alienum est, tametsi neceSSe non St, eloqui res aliquas per hujuscemodi continuationes. XX. Compar appellatur, quod habet in se membra orationis, de quibus ante dirimus, quae OnStentes pari fere numero syllabarum. Hoc non dinumeratione nostra fiet nam id quidem puerile est): sed tantum afferet USU et eXercitatio facultatis, ut animi quodam Sensu par membriim superiori referre possimus, hoc modo: In proelio Ortem pater Oppetebat, d0mi filius nuptias comparabat haec omnia graves carus administrabant.' Item, alii Fortuna felicitatem dedit huic industria virtutem comparavit.' In hoc genere saepe fieri potest, ut non plane

par sit numerus Syllabarum, et tamen Sse Ideatur, Si una aut etiam altera syllaba est alterutrum brevius aut si, cum in alter pilares sunt, in altero

Iongior, aut longiores, plenior, aut pleniores syllabae erimi ut longitudo aut plenitudo harum multitudinem alterius assequatur et eXaeqUet. Similiter cadens exornatio appellatur, cum in eadem constructione Verborum, duo aut plura sunt

verba, quae similiter iisdem casibus emerantur, hoc modo: mominem laudas egentem irtutis, abundantem felicitatis. V Item, Cujus omnis in pecunia Spe eM, HUS a Sapientia St animus remotus. Diligentia comparat dicitias, negligentia corrumpit animum; et tamen, cum ita vivit, neminem, praerae, ducit hominem.' Similiter desinens est, cum tametSi casus non insunt in verbis, tamen similes eXitus sunt,

hoc pacto Turpiter audes facere nequiter studes dicere. V Vivis invidiose delinquis studiose loqueris odiose. Item, Audacter territas, humiliter

placas. V Haec duo genera, quonam alterum miXituS, alterum in casiis, similitudine versatur, inter se vehementer conveniunt et ea re, his qui bene utuntur, Rhetor. UOL. H. X

244쪽

230 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 22.

plerumque simul ea collocant in iisdem partibus G tionis. Id hoc pacto facere oportet: Perditissima

ratio est amorem petere, pudorem fugere diligere formam, negligere famam. V ic et ea verba, quae casus habent, ad casus similes, et illa quae non habent, ad similes exitus, Veniunt. XXI. Annominatio est, cum ad idem verbum et ad idem nomen acceditur commutatione unius literae aut literarum aut ad res dissimiles similia verba a commodantur. Ea multis et variis rationibus conficitur. Attenuatione aut complexione ejusdem literae, sic Hic, qui se magnifice jactat atque Stentat, Veruit a te ante quam Romam venit. V X contrario: 'Hic, quos homines alea ficit, eos ferro Statim vincit. V roductione ejusdem literae, hoc modo: muneavium dulcedo ducit ad avium.' Brevitate ejusdem literae, hoc modo Hic tametsi ridetur esse honoris cupidus, anaen non tantum curiam diligit, quantum

Curiam. Addendis literis, hoc pacto Hic sibi

pssset temperare, nisi amori mallet obtemperare. Demendis literis, sic Si lenones vitaSSet, tamquam leones, vitae se tradidisset.' Transferendis literis, sic et Videte, judices, utrum homini navo, an ano credere malitis. V Item, Nolo esse laudator, ne videar adulator.' Coinnutandis, hoc modo eligere Op0rtet, quem velis diligere. V ae sunt annominationes, quae in literarum brevi commutatione, aut productione aut translatione, aut aliquo hujusmodi

genere, VerSantur.

XXII. Sunt autem aliae, quae non habent tam propinquam in verbis similitudinem, et tamen dissimiles non sunt quibus de generibus unum est hujusmodi Quid veniam, qui sim, quare Veniam, quem intimidem, cui prosim, quem postulem, brevi cognoscetis. V Nam hic est in quibusdam verbis quaedam similitudo non tam assectanda, quam illae Superiores, sed tamen adhibenda nonnunquam. Alterum

genus hujusmodi: Demus operam, Quirites, ne

245쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV. ΛP. 23. 231

omnino Patres Conscripti circumscripti putentur. Haec annominatio accedit magis ad si malitudinem quam superior, Sed minus quam illae superiores; propterea quod non solum additae, Sed imo temporedemto quoque, literae sunt. Tertium genu ret, quod

Versatur in casuum commutatione, ut uniuS, aut

plurim nominum. Unius nominis, hoc modo: - Alexander Iacedo, summo labore, animum ad istutem a pueritia confirmavit Alexandri istutes per orbem terrae cima laude et gloria Simi Alexandro si cita longior data esset, Oceanum manu Macedonum transvolasset AleXandrum Omnes, ut marime metuerunt, item plurimo dilexerimi. V Varie hic virum nomen in commutatione casuum volutatum est. Plura nomina, casibus commutatis, hoc modo facient annominationem: Ti. Gracchum, rempublicam administrantem, indigna prohibuit ex stiutius in ea conmacrari C. Graccho Si liter occisio Oblata est, quae virum reipublicae amantissimum subito de sinu civitatis eripuit Saturninum fide captum malorum, perfidiae scelus Vita priVa fit. Tuus, Druse, sanguis domestico parieteS, et I rultum p Tentis, adspersit. Sulpicium, cui aes ante omnia concedebant, eum breci spatio non modo civere, sed etiam sepeliri, prohibuerunt. V Haec tria genera proxima XOrnationum, quorum unum in Similiter cadentibus, alterum in similiter desinentibus verbis, tertium in annominationilius positum St, perraro Sumenda sunt, cum in veritate dicemus propterea quod non haec ridentur reperiri posse sine elaboratione et consumtione Operae.

XXIII. Ejusmodi autem studia ad delectationem,

quam ad veritatem, videntur accommodatiora. Quare fides, et gravitas, et severitas oratoria minuitur his exornationibus frequenter collocatis et non modo

tollitur auctoritas dicendi, sed offenditur quoque in ejusmodi oratione auditor propterea quod est in his lepos et sesticitas, non dignitas, neque pulchritudo.

246쪽

232 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 24.

Quare, quae sunt ampla et pulchra, diu placere pos- Sunt quae lepida et concinna, cito satietate assiciunt aurium sensum fastidiosissimum. Quo modo igitur, Si crebro his generibus utemur, puerili videbimur elocutione delectari ita, si raro has interseremus eXOrnationes, et in causa tota varie dispergemus, commode luminibus distinctis illustrabimus Oratio

Subjectio est, cum interrogamus adversariOS, aut quaerimus ipsi, quid ab illis, aut quid contra nos, dici possit deinde subjicimus id, quod dici oportet, aut non oportet, aut nobis alument futurum sit, aut offuturum illis e contrario hoc modo Quaero igitur, unde iste tam pecuniosus sit factus 3 Amplum patrimonium relictum est 3 at patris bona venierunt. Haereditas aliqua obvenit 3 non potest dici, sed laetiam a necessariis omnibus exhaerestatu eSt. Praemium aliquod ex lite aut judicio cepit 3 non modo id non fecit, sed etiam insuper ipse grandi sponsione victus est. Ergo, si his rationibus locupletatus non eSt, Sicut Omnes videtis aut isti domi nascitur aurum, aut, unde licitum non est, pecunias accepit. XXIV. Item, Saepe, judices, animadverti, multo aliqua ex honesta re, quam ne inimici quidem criminari possint, sibi praesidium petere quorum nihil potest adversarius facere. Nam utrum ad patris Virtutem confugiet 3 at eum vos urati capite damnastis A ad suam revertetur antiquam vitam, alicubi honeste tractatam 3 at hic quidem ante oculos Vestros quomodo viXerit, scitis onmes An cognatos Suo enumerabit, quibus vos conveniat commoveri patini quidem nulli sunt Amicos proferet 3 at nemo est, qui Sibi non putet turpe, istius amicum nominari. V Item, Credo, inimicum, quem nocentem Putabas, in judicium adduxisti: non : nam indemia natum necasti. Leges, quae id facere prohibent, veritus es Θ at ne scriptas quidem judicasti. Cum ipse

247쪽

ΑD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 25. 233

te veteris amicitiae commonefaceret, commotus est at nihilo minus, sed etiam studiosius occidisti. Quid pcum tibi pueri ad pedes volutarentur, misericordia motus ei at eorum patrem crudelissime sepultura quoque prohibuisti. V Iulium inest acrimoniae et gravitatis in hac exomatione, Propterea quod, cum quaesitum est, quid porteat, subjicitur id non esse factum. Quare facillime fit, ut Xaugeatur indignitas

negotii. Ex eodem genere, ut ad nostram quoque permnam referamuS Subjectionem, sic Nam quid me facere convenit, cum a tanta Gallorum multitu dine circumsederer 3 an dimicarem Θ at, cum parva manu tum prodiremus, locum quoque inimicissimum habebamus. Sederem in castris 3 at neque subsidium, quod exspectarem, habebamus neque erat, qui vitam produceremus Castra relinquerem is obsidebamur. Vitam militum negligerem p at ea videbar eos accepisse conditione, ut, quoad OSSem, incolumes patriae et parentibus conservarem. Hostium conditionem repudiarem p a salus antiquior est militum, quam impedimentorum. V Hujusmodi conseia quuntur identidem subjectiones, ut X Omnihus ostendi videatur, nihil potius, quam, quod factum sit,

faciendum fuiSSe. XXV. Gradatio est, in qua non ante ad consequens verbum deScenditur, quam ad superius conscensum est, hoc modo: mam quae reliqua spes manet libertatis, si illis, et, quod libet, licet; et, quod licet, possunt et, quod possunt, audent et, quod audent, faciunt; et, quod faciunt, vobis molestum non est Θ' Item, On sensi hoc, et non suasi neque suasi, et non ipse Statim facere coepi; neque facere coepi, et non perfeci neque perfeci, et non probavi.' Item, Africano industria virtutem, virtus gloriam, gloria aemulos, comparavit. Votem, Imperium Graeciae fuit penes Athenienses Atheniensium potiti sim Spartiatae Spartiatas Super

248쪽

234 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 26.

ad imperium Graeciae brevi tempore adjunxerunt Asiam bello subactam.' Habet in se quemdam leporem superioris cujusque crebra repetiti Verbi, quae propria est hujus exomationis. Definitio est, quae rei alicujus proprias amplectitur potestates breviter et absolute, hoc modo: -- Maj tas reipublicae est, in qua continetur dignitas et amplitudo civitatis. Item, Injuriae Sunt, quae aut pulsatione corpus, aut conrici aures, aut aliqua turpitudine vitam, cujuspiam riolant. V Item, mones ista diligentia, sed avaritia ideo quod diligentiam accurata OnServati suorum avaritia, injuriosa appetitio alienorum. V Item, Non est ista fortitudo, Sed temeritas propterea quod fortitudo est contemtio laboris et periculi cum ratione utilitatis, et

compensatione commodorum temeritas St, cum inconsiderata laborum perpesSione, gladiatoria periculorum susceptio.' Haec ideo commoda putatur eXOrnatio, quod Omnem rei cujuspiam fim et potestatem ita dilucide proponit, et breviter Xplicat, ut neque pluribus verbis oportuisse dici rideatur, neque lucidius potuisse dici putetur. XXVI. Transiti vocatur, quae, cum OStendit breviter, quid dictum sit, proponit item brevi quid se quatur, hoc modo: In patriam cujusmodi fuerit, habetis nunc in parentes quali eXStiterit, considerate. Item, Iea in istum beneficia cognoscitis: nunc, quomodo iste mihi gratiam retulerit accipite. Proficit haec aliquantulum exornati ad duas resenam et quid dixerit, commonet, et ad reliquum comparat auditorem. Correcti est, quae tollit id, quod dictum est, et, pro eo, id, quod magis idoneum ridetur, reponit, hoc pactor Quod si iste suos hospites rogasset, immo innuisset modo, hoc facile perfici posset.' Item, -- am postquam isti vicerunt atque adeo victi sunt; eam quomodo victorium appellem, quae fictoribus

plus damitatis quam boni dederit V rirtutis

249쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 2. 235

comes invidia, quae bonos insequeris plerumque, atque adeo insectari si V Commovetur hoc genere animus auditoris. Res enim, communi verbo elata, tantummodo dicta videtur ast ea, post ipsius Oratoris correctionem, magis idonea fit pronuntiatione. Non igitur satius esset, dicet aliquis, ab initio, praesertim cum scribas, ad optimum et electissimum verbum devenires Est, cum non est satius, si commutatio verbi id erit demonstratura ejusmodi rem SSe, Ut, cum eam communi verbo appellaris, te fius dixisse videaris; cum ad electius verbum accedas inSigniorem rem facias quod si continuo venisses ad id verbum, nec rei nec verbi gratia animadversa eSSet. XXVII. Occupatio est, cum dicimUS, O praeter ire, aut non scire, aut nolle dicere id, quod timc

maxime dicimus, hoc modo Nam de pueritii quidem tua, quam tu Omni intemperantiae addixisti, dicerem, Sic hoc tempus idoneum putarem e nunc consulto relinquo. Et illud praetereo, quod te tribuni rei militaris infrequentem tradiderunt deinde quod injuriarum satisfecisti L. Labeoni, nsul ad rem pertinere puto. Horum nihil dico revertor ad illud, de quo judicium est.' Item Non dico te ab sociis

pecunias accepisse non sum in eo Occupatus, quod civitates, regna, domo Om nium depeculatus es furta, rapina tua omnes, Omitto.' Haec utilis Si eXOrnatio, Si aut rem, quam non pertineat alii Ostendere, occulte admonuisse prodest, aut Si longum St, aut

ignobile, aut planum non potest fieri, aut facile potest reprehendi ut utilius sit occulte fecitis suspicionem, quam hujusmodi intendiSSe Orationem, quae

redarguatur.

Disjuncti est, cum eorum, de quibus dicimus,

aut utrumque aut unumquodque certo concluditur

verbo, sic Populus Romanus Numantiam delevit Carthaginem sustulit Corinthum disjecit; regellas evertit. dii Ninnantinis vires corpori auXiliatae sunt; nihil Carthaginiensibus scientia rei mili-

250쪽

23 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 23.

taris adjumento fuit nihil Corinthiis erudita calliditas praesidii tulit nihil regellanis morum et serismonis societas opitulata est.' Item, Orina dignitas aut morbo deflorescit, aut vetustate exstinguitur.' Hic utramque, et in superiore eXemplo unamis quamque rem, certo Verbo concludi videmus. Conjunctio est, cum interpositione verbi, et superiores orationis partes comprehenduntur, et inferiores, hoc modo: Forma dignitas aut morbo deflorescit, aut vetustate. V Adjunctio est, cum Verbum, quo res comprehenditur, non interponimus, Sed aut primum aut postremum collocamus. Primum, hoc pactor ε Deflorescit formae dignitas aut morbo, aut Vetu tate.' Postremum sic Aut morbo, aut vetustate,

formae dignitas deflorescit. V Ad festivitatem disjuncti est apposita; quare rarius utemur ea, ne Satietatem pariat ad bremtatem conjunctio quare saepius

adhibenda est XXVIII. Hae tres exornationes de simplici ge

Conduplicatio est, cum ratione amplificationis aut commiserationis ejusdem unius, aut plurium verborum, iteratio, hoc modo Tumultus C. Gracchi, tumulius domesticos et intestinos, comparat. V Item, -- Commotus non es, cum tibi mater pede amplex retus non es commotus 3 Item, Nunc etiam audes in horum conspectum venire, proditor patriae 3 proditor, inquam, patri se, venire audes in horum conspectum ' Vehementer auditorem commoVet ejusdem redintegratio verbi et v ius majus emcit in contrario causae quasi aliquod telum Saepius perveniat in eamdem partem corporis. Interpretati est,

quae non iterans idem redintegrat verbum, sed id commutat, quod poSitum est, alio verbo, quod idem valeat, hoc modo: Rempublicam radicitus evertisti civitatem funditus dejecisti.' Item, Patrem nefarie verberasti parenti manus scelerate intulisti. Necesse est ejus, qui audit, animum commoveri, cum