Opera

261쪽

AD HERENNIUM, Lin IV. ΛP. l. 247

dices, est, vi possit satis rem consequi verbis, nec referre oratione magnitudinem calamitatis. V Hoc genere XOrnationis, vel indignatio vel misericordia pο-

teS commoveri cum res consequente comprehenSae Universae perspicua breviter Xprimuntur oratione. L. Divisio est quae rem SemoVeNS Rb re, utramque abSolvit, ratione subjecta; hoc modo: -- Cur ego nunc tibi quid uam objiciam 3 si probus es non merulisti si improbus non commoveris.' Item, ' Quid nunc ego de meis promeritis praedicem Θ indeministis, obtundam : in obliti estis eum re nihil egerim, quid est quod verbis proficere possvn '' Item, tuae res sunt quae psssunt homine ad turpe Ompendium commovere, inopia atque Varilla. Te avarum in fraterna divisione cognorimuS: inopem atque egentem nunc videmus. Qui potes igitur Ostendere, causam maleficii non fuisse V Inter hanc divisionem et illam quae de partibus orationis tertia est, de qua in libro primo diximus secundum unutionem hoc interest illa dividit per enimnerationem, aut per expositionem, quibus de rebus in tota TZ-tione disputatio futura sit haec se statim eXPlicat, et brevi duabus aut pluribus partibus subiicien ratio

Frequentatio est, cum res in tota causa dispersae Oguntur in unum, quo gracior, aut acrior aut crimino-

Sior oratio sit, hoc pacto quo tandem abeS iste vitio 3 quid est Giudices cur velitis eum liberare ZSum pudicitiae proditor est insidiator alienae cupidus, intemperans, petulans, superbus impius in parenteS, ingratus in amicos, infestus in cognatos, in Superiores contumax, in aequos et pares faStidiosus, in inferiores crudelis, denique in omnes intulerabilis. ' LI. Ejusdem generis est Lia frequentatio, quae

phirimum conjecturalibus causis opitulatur, Iam SPleiones, quae separatim dictae, minutae et infirmae erant, unum in locum coactae rem VideΠ- vir perspicuam facere non suspicioffam, hec facto:

262쪽

24 AD HERENNIUM, LIB. IV CAP. 2.

- Nolite igitur, nolite judices, ea, quae diri, mparatim spectare sed omnia colligite, et conferte in unum. Si et commodum ad istum ex illius morte veniebat, et vita hominis est turpissima, animuS RVarissimus, fortunae familiares attenuatissimae, et res lata bono nemini praeter istum fuit; neque alius quisquam aeque commode, neque iste aliis commodioribus rationibus facere potuit neque praeteritum quidquam est ab isto, quod opus fuerit ad maleficium ; neque factum, quod opus non fuerit; et cum locus idoneus

marime quaeSitus, tum occasio aggrediendi commoda, tempus ade di opportunissimum, patim conficiendi longissimum sumtum est, non Sine Brima

occultandi et perficiendi maleficii spe et praeterea ante, quam Occisus homo is est, iste visus est in eo loco, in quo Occisi facta, Solus paulo post in ipso maleficio, vox illius, qui occidebatur, audita deinde, post Occlaionem, istum multa nocte domum rediisse constat postera die titubanter et inconstanter de occisione illius locutuma haec partim testimoniis,

partim quaestionibus et argumentis, Omnia comprobantur, et rumore populi, quem, X argumenti n tum, neceSSe St GS Verum VeStrum St, judices, his in unum locum collatis, certam sumere ScientiRm,

non Suspicionem, maleficit. Nam unum aliquid aut alterum p0test in istum casu cecidisse suspiciose ut omnia inter se a primo ad postremum conveniant maleficiat, necesse est casu non posse fieri. V Vehemen eS haeae. Xomatio, et in conjecturali constitutione causae ferme semper necessaria, et in caeteris generibu caum n, et in omni oratione, adhibenda

nonnunquam.

XLII. Expolitio est, cum in eodem loco manemus, et aliud atque aliud dicere videmur. Ea dupliciter fit, si aut eamdem plane rem dicemus, aut de

eudem re Eamdem rem dicemus, non eodem mcdo nam id quidem obtundere auditorem Si non rem

expolire sed commutate Commutabimus tripliciter,

263쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 43 249

Verbis, pronuntiando, tractando. Verbis commutabimus, cum re Semel dicta, iteriam aut saepius aliis Verbis, quae idem Valeant, eadem res proferetur, hoc modo: ullum tantum est periculum, quod S piens pro Salute patriae vitandum arbitretur. Cum agetur incolumitas perpetua civitatis, qui bonis erit rationibus praeditus, profecto nullum vitae Iscrimen

sibi pro fortunis reipublicae fugiendum putabit; et

erit in ea sententia Semper, ut pro patria rudi0Sequamvis in magnam descendat vitae dimicationem. Pronuntiando commutabinius, Si tum in sermone, tum in acrimonia, tum in alio atque alio genere VO- Cis atque geSt is, eadem verbis commutando, pronuntiationem quoque vehementius immutabi muS. Hoc neque commodissime Scribi potest, neque parum est vertum et quare non eget eXempli. Tertium genus est commutationis, quod tractando Omnci Lur, Si Sententiam trajiciemus aut ad Serenocinationem, aut adeXSuscitationem.

XLIII. Sermocinatio est, de qua planius passio

post Suo loco dicemus, nunc breviter, ad hanc rem quod satis Sit, attingemu8 in qu constituetur UicU-ju per nae ratio accommodata ad dignitatem, hoc modo, ut, quo facilius re cognosci poSSit, ne ab eadem sententia recedamus Sapiens, qui Gnania reipublicae causa suscipienda pericida putabit, saepe ipse Secum Sic loquetur Non mihi Soli, sed etiam atque adeo multo potius, natus Sum patriae fita, uae fa- et debetur, saluti patriae potissmirum solvatur Aluit haec me tute atque honeste produXit usque ad hanc aetatem : muniit meas rationes bonti legibus, Optimis

moribus, honestissimis disciplinis. Quid est, quod a

me Satis ei pergolari possit, unde haec accepta sim Θ' Quia haec loquitur secum sapienS, Saepe ego in Periculis reipublicae nullum ipse periculum fugi.' item

mutatur res tractando, si traducitur ad exsuscitat nem, cum et nos commoti dicere videamur, et audi-etoris munum commovemus, sic: ' Quis est tam

264쪽

25 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 44.

tenui cogitatione praeditus, cujus animus tantis an gustiis invidiae continetur, qui non hunc hominem studiosissime laudet, et sapientissimum judicet, qui, Pr Salute patriae, pro incolumitate civitatis, pro reipublicae fortunis, quam 4 magnum atque atroxpericulum studiose suscipiat, et libenter subeat 3 quidem hunc hominem magis cupio Satis laudare, quum possum et idemque hoc certo scio vobis Omnibus usu Venire. V Eadem res igitur his tribus in dicendo

commutabitur rebus, verbis, pronimitando, tractando; sed tractando dupliciter, sermocinatione, et X- Suscitatione. Sed de eadem re cum dicemus, pluribus utemur commutationibus. Nam cum rem simpliciter pronuntiaverimus, rationem poterimus subjicereri

deinde dupliciter, vel sine rationibus vel cum rationibus, pronuntiare sententiam deinde afferre contrarium de quibus omnibus diximus in verborum X- ornationibus); deinde simile et exemplum, de quo suo loco plura dicemus deinde conclusionem, de qua in secundo libro, quae opus fuerunt, disimus,

demonStrantes, argumentationem quemadmodum concludere Oporteat.

XLIV. In hoc libro docuimus, cujusmodi esset

exornatio verbi, cui conclusioni nomen est. Ergo hujusmodi vehementer ornata poterit SSe Xpolitio, quae constabit e frequentibus Verborum XOrnationibus et sententiarum. Hoc modo igitur septem partibus tractabitur sed ab ejusdem sententiae non recedemus Xemplo, ut Scire OSSis, quam facile praeceptione rhetorica res simplex multiplicio tione tractetur Sapiens nullum pro republica periculum vitabit ideo quod Saepe fit, ut, cum pro republica perire noluerit, necessari cum republica pereat. Et quoniam sunt Onania commoda a patria accepta, nullum incon nodum pro patria grave putandum t.

Ergo, qui fugiunt id periculum, quod pro republica

subeundum est, stulte faciundi Nam neque effugere

in Onoda possunt, et ingrati in cicitatem reperi-

265쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV CAP. 45. 25 l

untur. At, qui patriae pericula suo periculo expetunt hi sapientes putandi sunt, cum et eum, quem debent, honorem reipublicae reddunt, et pro multis perire

malunt, quam cum multis. Etenim Vehementer est iniquum, vitam, quam a natura aeceptam propter patriam conservaVe , naturae, cum cogat, reddere; patriae, cum roget, non dare et, cum possis cum

summa virtute et honore pro patria interire malle per dedecus et ignariam Viverea et, cum pro amicis et parentibus et caeteris necessariis adire periculum velis, pro republica, in qua et haec et illud sanctissimum nomen patriae continentur, nolle in discrimen venire. Itaque, uti contemnendus St, qui in navigando, e quam narim mariti incolumem cita vituperandus, qui in reipublicae discrimine suae plus quam communi saluti conrulit. Nave em fracta, multi incolumes evaserunt e naufragi patriae Salvus nemo potest natare. Quod mihi bene videtur

Decius intellexisse, qui se devovisse dicitur, et pro legionibus in hostes immisisse medios unde amisit

vitam ; at non perdidit re enim Ilissima certam, et parva marimam, redemit. Dedit vitam, accepit patriam amisit animam, potitus est gloria, quae, cum summa laude prodita, Vetustate quotidie magis enitescit. Quod si pro republica debere accedere ad periculum, et ratione demonstratum St, et Xemplo

comprobatum, si sapientes sunt existimandi, qui nullium pro salute patriae periculum citant.' In his igitur generibus expoliti verSatur, de qua producti

MunuS, ut plura liceremuS, quod non modo, cum causam dicimus, adjuvat et XOrnat rationem, sed multo marime per eam Xercemur ad elocutionis facultatem. Quare conveniet Xtra cauSam in Xercendo rationes adhibere expolitionis, in licendo uti, cum XOrnabimus argumentationem, de qua diximus in libro secundo. XLV. Commoratio est, cum in loco firmissimo, quo tota causa continetur, manetur diutius, et eodem

266쪽

25 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 46.

saepius reniti Ir. Hac uti maxime convenit; et id est oratoris boni maxime proprium. Non enim datur auditori potestas animum de re firmissima dimoventa Huic exemplum satis idoneum subjici non potuit,

propterea quod hic locu non eS a tota causa Separatus, Eguti membrum aliqu0d Sed tamquam Sanguis, perfusus est per totum corpus orationia. Contenti est, per quam O traria referuntur. Ea

est in laborum egomationibus ut ante docuimus Musmodi Inimicis te placabilem amicis inexorabilem, praebes γ' in Sententiarum, hujusmoui Vos hujus inco nodis iugitis iste reipublicae calamitate laetatur. Vos vestris fortunis diffiditis ciste solus suis eo magis confidit. V Inter haec duo contentionum genera hoc interest illud e verbis celeriter relatis

constat hic sententiae contrariae e comparatione referantur, Oportet.

Similitudo est oratio traducens ad rem quampiam aliquid ex re dilapari simile. Ea sumitur aut mandi

causa aut probandi, aut apertiuS dicendi aut ante oculos ponendi Et, quomodo quatuor de causis sumitur, ita quatuor natala dicitum per contrarium, per neg tionem, per brecitatem, Per collationem. Ad unamquamque Sumendae cauSam Sinissitudinis accomaodabimus singulo modo pronuntiandi XLVI. Ornandi causa sumitur per contrarium, sic Non enim, quemadnaodum in palaratra, qui taedas ardentes accipit, celerior Si in cursu continuo,

quam ille, qui tradit ita melior imperator Oxus, qui accipit exercitum, quam ille, qui decedit propterea quod defatigatus cursor integro facem hic peritus imperator imperito exercitum tradit. V Hoc sine Simili Satis plane, et perspicue, et probabiliter diei potuit, hoc modo Ilmus bonos iiDperatores a

melioribus Xercitum accipere solere V sed ornandi cauSa, Simile Sumtum est, ut orationi dignitas quaedam compararetur. Dictuin Si autem per contrarium. Nam tunc similitudo sumitur per contrarium,

267쪽

AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 47. 253

cum ei rei, quam nos probamus, aliquam rem negamus esse similem, ut paulo ante, inim de cursoribus disserebamus. Per negationem dicetur, probandi causa, hoc modo eque equutindomitus, quamvis natura bene OmpOSitus Sit, idoneus poteSt esse ad eas utilitates, quae desiderantur ab equo neque homo indoctus, quamvis it ingeniosus, ad cirtutem potest pervenire. V Hoc probabilius factum est, quod magis est verisimile, non POSSe virtutem sine doctrina comparari quoniam ne equus quidem indomitus idoneus possit eSSeu ergo Sumt'am eSt probandi causa. Dictum est autem per negationem : id enim perspicuum est de primo similitudinis verbo.

XLVII. Sumetur, et apertius dicendi causa, similitudo per brevitatem, hoc modo: In inicitia

gerenda, sicut in certamine currendi, non ita convenit exerceri, ut, quoad necesse Sit, emenire poscisa sed ut productus studio et viribus, ultra facile procurras.' Nam hoc sinasse est, ut apertius intelligatur, mala ratione facere, qui reprehendant eos, qui, verbi causa post mortem amici, liberos ejus custodiant, propterea quod in curSOre tantum velocitatis esse oporteat, ut efferatur usque ad finem in amico tantum benevolentiae, ut ultra, quam amicus sentire possit, procurrat amicitiae studio Dictum autem simile est per brevitatem. Non enim ita, ut in caeteris rebus, re ab re Separata St, sed utraque res conjuncte et confuSe comparata. Ante oculos ponendi negotii causa, sumetur Similitudo, cum dicetur per collationem, sic Ut citharoedus, cum prodierit optime vestitus, alia inaurata indutus, cum chlamyde purpurea, coloribus Varii intexta, et cum corona aurea, magnis fulgentibus gemmis luminata, citharam tenens XOmatiSSimam, auro et ebore distinctam, ipse praeterea forma et Specie Sit et sta. tura apposita ad dignitatem Si cum magnam populo commoverit has rebus exspectationem, repente silentio facto, vocem emittat acerbissimam, cum turin Rhetor et Philos. VOL. II.

268쪽

254 AD HERENNIUM, LIB. IV CAP. 49.

pissimo corporis moturi quo melius Ornatus et magis fuerit exspectatus, eo magis derisu et contemtus, ejicitur ita, si quis in excelso loco, et in magnis ac locupletibus copiis collocatus, fortunae tineribus et naturae Omnodis Omnibus abundabit; si virtutis, et artium quae istutis magiStrae Sunt, egebit; quo magis caeteris rebus copiosus erit, et illustris et Spectatus , eo vehementius derisus et contemtus, EX Omni conventu bonorum ejicietur.' Hoc Simile, eXOrnatione utriusque rei, et alterius inertiae artificis, alterius stultitia, simili ratione collata, sub adspectum Omnium rem subjeciti XLVIII. Dictum autem est per collationem, Propterea quod, proposita similitudine, paria sunt omnia relata. In similibus Observare oportebit diligenter, ut, cum rem afferamu Similem, cujus rei causa similitudinem attulerimuS, verba quoque ad militudinem habeamus accommodata. Id est hujusmodi hiriindines pestivo tempore praeSt Sunt, frigore pulliae recedunt. V Ex eadem Similitudine nunc per translationem verba sumimus ita falsi amici Sereno vitae tempore praesto sunt simul atque hiemem fortunae oderint, devolant omnes.' Sed inveniati similium facilis erit, si quis sibi omnes res animatas et inanimatas, nutu et loquentes, feras et manSuetas, terr tre et celeSte et maritimas, artificio, Mu, natura comparataS, Sitata atque inusitatas, frequenter ante oculos poterit ponere, et ex his aliquam venari similitudinem, quae aut ornare, aut docere, aut apertiorem rem facere, aut ponere ante

Oculos, Ossiti Non enim res tota toti rei necesse est similis sit, sed ad ipsum, ad quod conseretur, similitudinem habeat, oportet.

XLIX. Exemplum est alicujus facti aut dicti

praeteritii, cum certi auctoris nomine propositio. Id sumitur usdem de causis, quibus similitudo. Rem Ornatiorem facit, cum nullius rei, nisi dignitatis, cauS Sumitur; apertiorem, cum id, qitta sit obscu-

269쪽

rius, magis dilucidum reddit probabiliorem, cum

magis verisimileni facit ante oculo ponit, inimeXprimit omnia perspicue, ut res, prope dicam, manu tentari possit. Uniuscujusque generis singula subjecissemus exempla, nisi exemplum, quod genus

esset, in expolitione demonstraSSemUS et AUSAS SU-

mendi in similitudine aperuissemus. Quare noluimus, neque pauca, quo minu intelligeretur, neque, re intellecta, plura O Scribere. Imago est formae cum forma, cum qu idam similitudine, collatio. Haec sumitur aut laudis aut vituperationis causa. Laudis causa, sic Ibat in proelium,

corpore tauri validissimi, impetu leonis acerrimi, similis. V Vituperationis, ut in odium, aut in in fidiam, aut in contemtionem adducat. Ut in odium, hoc modo : -- Iste quotidie per forim medium, tamquam jubatus draco, serpit, dentibus adunciS, adspectu Venenato, Spiritu rabido circumspectans huc et illuc,

Si quem reperiat cui aliquid mali faucibus amare, tore attingere, Ddentibus insecare, lingua adspergere possit.' Ut in invidiam adducat, hoc modo Iste, qui divitias suas actat, sicut Gallus e Phrygia, aut

ariolus quispiam, depressus et Oneratu auro, clamat, et dejerat.' Ut in contemtionem adducat, Sic: aste, qui, tamquam cochlea absconden et retentan SeSe tacitus, cum domo Sua totus, ut comedatur, aufertur.

Eflictio est, cum exprimitur et iungitur verbis e0rporis cujuspiam forma, quod satis sit ad intelligendum, hoc modo Hunc dico judices, rubrum,

brevem, incurvum canum, Subcrispum, deSium, cui Sane magna est in mento cicatrix si quo modo potest vobis in memoriam redire.' Habet haec XOrnati cum utilitatem, si quem velis demonStrare, tum VenuStatem, si breviter et dilucide facta est. L. Otatio est, cum alicujus natura certi deScribitur ignis, quae, sicuti notae quaedam naturae Sunt

attributa. Ut si velis non divitem, sed Stentatorem

270쪽

25 AD HERENNIUM, LIB. IV. CAP. 5 I.

pecuniae describere Isis,' inquies, udices, qui,

se dici divitem, putat esse prure larum, primum nunc Videte, quo vultu nos intueatur. Nonne vobis ridetur dicere : Darem, si mihi molesti non essetis 3 Cum

Vero sinistra mentum sublevat, existimat e gemmae nitore et auri Sylendore adspectus omnium praeStringere. Cum puerum respicit hunc unum, quem ego novi, vos non arbitror novisse alio nomine appellat,

deinde alio atque alio Heus tu, inquit, Veni, Sannio, ne quid isti barbari turbent ut ignoti, qui audiunt,

unum putent eligi de multisci ei dicit in aurem, aut ut domi lectuli stereantur, aut ab avunculo rogetur Ethiops, qui ad balneas veniat, aut asturconi locusante Stium suum detur, aut aliquod fragile falsae choragium gloria comparetur. Deinde Xclamat, ut omnes audiant: 'ideto, ut diligenter numeretur, Si PoteSt, ante noctem. Puer, qui jam bene hominis naturam novit, Tu illo plures mittas oportet, inquit, si hodie vis transnumerari. Age, inquit, duc tecum Libanum et Sosiam. Sane Deinde Veniunt

hospites homini qui istum splendide, dum peregrinaretur, receperant. EX ea re homo, hercle, Sane conturbatur: sed tamen a viti naturae non recedit.

Bene, inquit, facitis, cum venitis sed rectius fecis-Setis, si ad me domum recta abiissetis. Id fecissemus, inquiunt illi, si domum nox semus. At istud quidem facile fuit undelibet invenire. I enim ite mecum. Sequuntur illi Sermo interea hujus consumitur Omni in Stentatione. Quaerit, in agris cujusmcdi frigis

menta Sint negat, se, quia villae incenSae Sint accedere posse, nec aedificare etiam nunc audere : tam in

etsi in Tusculano quidem coepi insanire, et in iisdem

fundamentis aedificare. LI Dum haec loquitur, venit in aede quaSdam, in quibus sodalitium erat eodem die futuriina quo iste, pro notitia domini aedium, ingreditur cum l1OS-pitibus. Hic, inquit, habilia perspicit argentum, quod erat XpOSitum, triclinium Stratuni probat.