Operum ... tomus primus-(tertius).

171쪽

iorem ammisset. At minime recte vidit Apelles. Debuit

enim initio cuiusque pro personae ratione moestitiam eo fingere , non autem parentis in patruo exprimere. At in

ea mirificus ultra qui cum quod caeteri tecissent, optime vidisset, ad illud tamen optimum Iudicium aliud melius adjunxit. Quantum autem Scriptor in personae ratione servanda prudens esse debeat, nihil attinet disputare,

cum praeceptum sit , multum interesse, Da us Ioquatur, an mos . Neque Aiax sedatum hominem , contra vero

Ulycis iracundum imitabitur; neque Μesentius eorum reverentior, medea vero magis in repudio pia mater , uam amoris impatiens, inducetur. Id uod amor entissime essicit in omnibus personis ; verum in uno Dnea etiam prudentius. Nam cum est apud Didonem, investitu eius mollitiem notavit dicens:

AEnea in fundantem arces , oes novantem

Con bicis , atque ui sellarus iaspide fulva

Ens eraτ, Tyrioque ardebat murice laena Demissa ex humeris , dives quae munera Dido Fecerat , s nenia telas dis reυerat auro. Amatorem , at re uxorium Virum melius induere noa poterat. Non autem ita cum hunc eundem Troiae supisma illa noru armatri non item cum in deserta Lybia expositus est. Nisi hunc quoque ea ratione excusemus , qui apud allienos domo pulsus , mari eiectus , eorum , apud quos detentus esset , rhorem agendo sequeretur contra vero timidos , atque imbelles homines etiam in bello, eum vestitu egregio , tum fulgentibus armis solet armare, quemadmodum illum: Stabis in egregiis Arcentis filius armis Pictus aeu Mammdem seriugine Aa s Ibera. Ita etiam de Antonio:

Hine ope barbarica variis Antonius armis ,

quae sequuntur. Habet tamen interdum ubi aptiss1me a sese discedat. Namin a persona, quam ipsi gerimus, aut quacum agimus , ut aliquando discedamus , recte permitti videtur Agesilaus Rex cum , in privato deambulans Legatis responderet, ecce tibi eius filius puer longa arundine per conclavias puerorum more , exequitans . Hic cum ad patrem Regem accessisset, arundinem illi alteram obtulit, eamque quasi conscendere, ac se equitando mutari coegit. Quod facilis pater ut ei concessit, ac se eo

172쪽

modo brevi egissset, ad Legatos conversus, em liberos, inquit, a Ditis , tum hoc ictum meum mirari vobis licebit. Idem Laurentio edicio ut nos dicimus, ut ais indices evenisse serunt. Hic enim morentini Senatus Primeem , atque in ea Civitate Regia auctoritate praeditus eum , senatu ad vesperum dimisse , magna maiorum manu comitatus in serum destendisset, sorte fit ei cum edagoso suo filius puer obviam, qui avem stipulam id enim erat anni tempus ' ex qua sibi tibiolam com

ceret, in manu gestabat. Ut patrem vidit , continuo eum rogat, ut ex eius avenae calamo tibiam sibi conseeiat Pater, ut erat urbanus Princeps , arrepto gladioelo , eam illi consectam in manum dat, eumque ex cu

latum dimisit. Quod factum suum perfacete cum suis Gllegis ad hunc modum postea exculavit. Percommode nobis accidit, inquit, Collegae, quod tibiam quoque imflare non jussit: nam id quoque hic faciendum uisset.

Tanta vis interdum est hujusce conditionis , ut summa utilitas, quae in omnibus rebus maxime valet , In inblicis autem sola spectatur , quoniam ab impurissimo inmine Veniret, contempta sit Lacedaemone aliquando in Senatu a quodam Cive, qui ab universis populo pessime audiebat, ea sententia est dicta , quae magis e Repubesse non poterat , sed eius sanctissimus Senatus usque eo honestatem coluit , ut eam dissimularit postridie vero curavit, ut eadem , sed a probatissimo Viro reserretur; quo facto, ab omnibus in eam itum est sententiam. Sed hodie dicendi finem non faciam , si quae ad hujus gene ris conditionem pertinent, omnia persequi voluero. Qua re ad id , quod initio proposueram, redeo, atque meam sententiam ita concludori ut , qui recte judicare voluerit, is ejus rei , de qua udicium sit amarus , omnem

cognitionem optime teneat , atque in ea aeque exercitatus sit , oportere. Haec vero quoniam plerumque in linc , temporis , personae , atque etiam caeterarum rerum conditione versantur, harum quoque minime imperitus

esse debebit. Qui igitur his ita a doctrina , inue usu instructus erit, is , mea quidem sententia, in judicando numquam falletur. Cum autem Delm dicendi finem secisset , ataue etiamdum omnes tacerent , tum agio

lius. Erudite quidem , atque copiose Delius, quantum

ad suum artificiosum Iudicium attinet , peregit; sed haec

173쪽

minini mihi nova accidere. Nam cum ego umqui haec eadem mecum pius pervolverem , atque in hanc ipsam Delii sententiam trahere , cum contra postea multos erudisissimos Viros nullo prorsus esse Iudiciora contra νει ro , qui parum admodum seirent, in acute videre, prudenter judicare viderem non raro , sententiam mutabam , neque meeum constabam ac nisi hodie me hoc dubis ex icem, uiuam alias sperem explicaturum

Quare quid de hac ipsa re Flaminius dicat, avide expecto. um Flaminius. Recte mea quoque sententia Μωgioli , Delius noster erudit ut tu dixisti J atque a curate de Iudicio disputavit cum illud ex cognitione,

atque usu rerum nasci , comprobare conaretur t

men ab eo multum dissentio , quam meam sententiam fit vobis initio promiseram Lut nunc aperiam , fidemque meam liberem, tempus postulare videtur. Quare, ne vobis , ac mihi ipsi desim, id exequi exordiar. Vix haec ultima protulerat Flaminius , reliqua persecuturus, cum ecce tibi Romulus Amasejus , ac Laetarum Bonamicius qui Saulium in hoc ejus discessu visum accesserant, in triclinium ingrediuntur uuibus omnes continuo assurgiamus , eosque laeto vultu , laetioribus etiam verbis accipimus. Quo persecto , iterum omnes consedimus. in sta. tim , ut fit, qui nostri sermones essent, Percontantur. Tum, totius : Amase , tuque Bonamici, Opportuna:

accessistis. Quid tum Amasejus, inquit Paulo ante os sequitur Magiolius 3 quam vos adveniretis , Delius M. ster de Iudicio praeclare disputavit, cujus sententia fuit,

ut id ex rerum cognitione , atque usu nasceretur nunc

vero Flaminius, qui ab eo dissentire videtur , in quo

id faceret, erat disputaturus ; atque cum vos aceessistis, id ficere incipiebat. Tum Bonamicius opportune, R mule , accessimus Nam cum Delio ego ex Aristoteleidem sentio , qui in primo Ethicorum s nisi fallor id

testatur , mireque expecto , quid contra Flaminius sit at laturus. Tum Amasejus. Recte quidem, Bonamici, hane horam melius ponere Petiamsi optio data esset y non poteramus , qui hujusce nostri tanti officii, tantam me cedem simus ablaturi. Nam quem Delius sequatur, pro be novimus quod vero contra Flaminius attulerit, id amplius auseremus. Tum Flaminius Mihi vero gravius

onus impositum est, quod, duobus Rosciis spectantibus sim

174쪽

sim acturus. Nam quod similiariter inter nos agebamus, admodum leve erat , in quorum sermone nullus verborum delectus , nullus reliquus omatus inquirebatur s lis enim quisque nostrum habebat, si rem planius e Ilicatam audisset nunc vero horum duorum Latinae dioquentiae luminum accessione , is labor accessit , ut mihi sit diligenter videndum, ne istis stomachum moveam, si quod mihi verbum aut barbarum , aut a bonorum usu exclusum , aut etiam minus tritum imprudentius exciderit. Tum Amaseius. Nihil est , Flamini, ut te nobis ut pro Bonamici etiam dicam ' ita excuses , qui scimus,

quantum tua scripta tam in aut oratione , quam etiam in carmine cum veterum scriptis contendant, quamque promptus sis etiam ex tempore perpolite , atque pereleganter dicere. Id quod cum omnes affirmassent, tum Flaminius sic exorsus est . quidem , Deli, Judicium hoc,

de quo nunc nos agimus , a natura homini magis dari, quam ista tua rerum cognitione comparari, existimo. Hoc autem ut sentiam , tribus hisce potissimum rationibus adducor. Primum , quod sunt, qui nullam rerum cognitionem calleant, neque ullum usum habeant, &ci me prudenter judicent , deinde , quod contra non pauci reperiuntur , qui in summa rerum cognitione , atque e rum pertractatione , omni tamen Iudicio carent postr mori quod de una , atque eadem re alii alia sentiunt. Ac quod ad rerum ignaros , qui tamen recte sentiunt; videmus pueros , qui omnis rerum cognitionis sunt expertes , interdum prudentissime iudicare. emoriae proditum est , Catonem puerum , atque adhuc sub paedagogo agentem cum ab eo ad Syllam salutandi caulla duceretur, &semper multorum prostriptorum capita ad eum inerri ubderet, de eo aliquando quaesivisse , cur nullus tandem inveniretur , qui tot ac tantas omnium iniurias ulcisceretur Cui cum respondisset Sarpedo frid enim erat indagogo nomen Domnibus quidem voluntatem , sed nulli facultatem essera tum ipse modo mihi ferrum detur inquit , reliqua ego cum ad eum ad tectum , ut iam aeressero , fortiter transigam . In quo facto Cato puerbis recte sensit semel cum tyrannum tot illustrium V, rorum interfectorem omnino tollendum esse judicavit Ἀ-terum cum qua ratione id sacere posset, optime vidit.

Neque tamen hic illud genus vitae quicquam attigerat

175쪽

ant de alterius consilio dicebat sed id totum a natura

exhauserat , quae jam in eo puero pro Republica vigem incipiebat Alcibiades vero in ipse adolelcens , ac o ne puer, cum Periclem avunculum suum tristem , atquei ini omnia assidue versantem videret ecquid , inquit, hoc est tantae solicitudinis , atque mentis inquieta, tum Pericles Inminervae Propylaea ingentem pecuniae publieae vim insumpsi ; eius ratio mihi nunc reddenda est neque qui id tactam , habeo , atque ea caussa, ut bdes , anxie solicitor Tum ille subito , atque argute quaeras igitur, qui rationem eam non reddas. Non quaero hoc loeo, utrum patriae Alcibiadis consilium salutare su ritra satis mihi est , quod puer acutius natura magistra, quam Pericles ipse natu grandior sua rerum cognitione vidisset Alexanae vero & ipse admodum adolestem , a

Philippo patre invitatus , an ipse quoque in Olympiis

currere velle P curram , inquit mecum Reges Oncurrant. Gravius respondere non potuit; neque tamen

id ab ullo asistro , quam a natura ipsa res ondit.

Tanta enim hujus vis est , ut quidam arbitrati sint eam in hominum animis , antequam nascantur , omnia infundere , idque , quod postea addiscitur, potius si r minisci , quam addiicere , ut qui a natura optime inst tutus fit, is satis habeat ad recte , atque acute videm dum titum autem apud nos illud est , Niterum e-tium optimum esse , si ex tempore murta contra vero multa ortasse , quia earum natura talis sit, ut subito rectius videant, quam cum maturius animadvertunt. Quid

quod constat inter doctos Viros , hominem ignarum Λ, strologiae, ornatissimis , atque optimis versibus, Aratum de celo, atque de Stellis dixisse Nicandrum ex Colophonium de amo colendo, cujus scientiae ignarus mrat , optime scripsisse quorum uterque rei naturam mcutus , eam gloriam , qua celebrantur , sunt consecuti

Quin etiam in iis , quae fortunae, quod multo Uis est , subiecta sunt , atque in ipso belli medio , ut D lius dicebat, cerui non possunt , Hostilius suo ingenio,

atque divina natura optime vidit, cum sortunae suae pro ditionem una voce correxit. Hic enim , audita etii Fusetii ad hostes desectione, alta voce , ut hostes etiam Udirent, in hanc sententiam clamavit ne rimore, fores

176쪽

mandi alacritatem restituit hcsti vero maximum me- eum iniecit. Quod neminem aliunde depromptum, quam a natura ipsa , dicturum arbitror. At hi sunt , qui naturali Judicio sine ulla rerum aut cognitione , aut tractatione recte iudicarunt. Quid ain tem , quod multi etiam qui omnibus scientiis plur,mam viamet, in earum exercitatione non parum Veseos sunt tamen omni iudicio carens ac uic in iis boni, quid contra infit mali , pessime vident moverat omnia Politianus , ut de recentioribus agam suis enim Vir illa omnium scientiarum peritissimus P neque in Oraten itias ingratam operam posui , dixitque etiam saepe; hic tamen eloquendi rationem in veterum imitatione versari non vidit quem etiam non puduit adolescentes ab ea, quantum in apso fuit, deterrere. Quare etiam ipse impolite scribebat. Erasmum qui doctissimum Virum at e locuplatissimum Scriptorem esse neger , is Solam lucere negabit. Hic quoque tamen in suo Ciceroniano quam imprudenti Iudicio fuerit, nemo non vadet , cum ipse ad Ciceronis imitationem scribendum esse pers Mi. Egnatius non solum non recte sentit, sed , qui ediam cum illo versantur , maxime in dicendo corrumpit, multos tamen publice docuit annos , Cco lures etiam scripsit orationes. Ex veteribus autem Sedigitus de Comicis peius iudicare non potuit , cum Terentium Cincilio P quid enim dicam Plauto postposuit tamen

ut videtur , non ejus facultatis imperitus suit. Ac ut ad caeteras etiam facultates transeam reui Antonius multis quidem miles bellis intersuit Dux etiam multa praelia non pauca Imperator cum extem , tum C, vilia consecit, ex quibus omnem belli rationem , atque usim percipere potuit numquam tamen sibi peius conqsuluit, quam cum in ea navali pugna in qua postrema cum Octavio ad Actium conflixit, mollissimam Reginam Cleopatram secum habere voluit. Si enim belli rationem consuluisse , prorsus vidisset, a muliere illa maximum periculum sibi imminere, quae in sua , quod

fecit, fugam caeteris comparare , aut , si mansisset, Regiis opibus hosti ad se facilius superandum maiorem animum addidisset mac enim una capta , totus hostium exercitus serpetuo ditatus esset. Neque Pomprius , qui plu-

177쪽

p ra bella confecit, quam alii pugnas imperatores, non potuitis ipse hoc Iudicio aliquando non carere , cum pro Italia relicta in Graecia, quam in ipsa Italia, quam

tenebat, pugnare maluit ex qua fugiens, vel, ut cum eo modest us agam , decedens , ut nimi aliud peccarit certe suis animum adimebat, hosti contra maxime ad-amebat. Ea enim victoriae est natura , ut quantum de altero dimatur, tantvi alteri viraum addatur. Copiis non erat inferior caussam honestiorem habere nutis turri Italiam ipsam tenebat eum eo detrique non mnes , atque Senatus pse consentiebat Neque vero M-nibal horum ut ue rei militaris imperitior fuit , hic quoque tamen in victoria imprudenter vidit, cum post tertiam stragem Romanis inflictam in Campania luxuria contabuit, Romanosque victos, Romamque prope captam neque Vincere , neque capere scivit. Neque mihi nunc tuisquam Romanam sertunam objiciat, ne S contra renni, atque aliorum Ducum direptiones ii pariter objiciaeu. Restat tertio in loco , ut hoc quoque ex diversa eadem de re hominum sententia comprobemus Nam in de eadem re di-sae sint hominum sentemtiae , aut ex rei ipsius varia , ac multiplici significati ne , aut m eorum, qui judicant, non una natura fieri dicendum est ex rei vero significatione , quae una a tum sit , mustiplex judicium esse non potest Ergo ex eorum natura , qui de ea diversa sentiunt , asis ut nascatur, dicendum est. Martialis , exempli gratia, bdem semper est Scriptor tum re, tum etiam scriptione 3pon de eo tamen omnibus unum est Iudicium multi enim sunt , quibus ejus versus placent; non fortasse pauciores , qui eosdem valde improuanto Continuo id ipsius Martialis nulla caussa fit, quod unus his, alius aliis sit, quamobrem de eo diverse judicent; sed ii secundum n turam suam de eo sentiunt, hoc est , qui , quod naturae suae convenit, in illo aut agnoscunt, aut desiderant. Ita de caeteris dicendum est ut undique constet, quemque naturam suam sequi in iudicando , quod idem est, ac si dicerem , quemlue judicium suum a natura sua habere. Tres item Latini , qui caeteris praestent, sunt H,

storici , Caesar Umihi nunc hiceat Caesarem in istinricis numerareo Sallustius , Livius , nihil tam dissimile, quam hi sunt inter se, stylo, atque scriptione Cariat

178쪽

sar purus, neque, quam par est, aut pressior, aut laxior Sallustius vero ita interdum anguste agit , mr obscurus

fiat L Livius in suo illo eandore quiddam luxuriare vid turri neque tamen dici potest, horum diversam scribendi rationem ex Historiae diversa ratione natam esse , quae una tantum est; in qua, qui posteriores fuere, facile imbiari poterant; sed quisque suam magis, quam alterius, naturam sequi maluit unde etiam ejusdem rei varia secuta est tractatio . Alii enim alium , ut magis placuit , γcuti sunt. Quasi vero Aristoteles a Platone asistro suo in Philosophiae praeceptis tradendis non discesserit, atque eadem alia via pertractario; quorum alterutrum Iudicio caruisse dicendum est quod, nisi, qui Iudicii expers sit,aiumquam dicere audebit. Quid igitur naturae diversar,rio, quam uterque non sine Iudicio secutus est , cum ille Dialogi ratione sub vel quodam hic vero PerPetua Milone rem eandem persecuti sunt. Id quod in omnibus liis facultatibus fieri videmus ut in re rustica, in rem, litari, in oratoria, in quibus multi, diverso quisque m do , versati sunt in postrema vero Cicero non Iolum araeteris , sed a se ipso etiam discessit in ea pertractanda . Nunc enim hoc modo, alias alio laxius, pressius , solus

in Dialogo absolvit in hac ratione multas homo natis ras, ut habeat, oportet, si haec rei unius varietas ab erus natura proficiscitur . Immo vero una est tantum n eura, sed quae, quasi materies , caeterarum rerum ima in nem recipiat , atque eam postea dicendo reserat . In diversis quidem rebus hoc ferri potest . in eadem autem qui fiat, non video . At pictor id tibi facile ostendet

qui una sua tantum natura non solum omnium animurium imaginem exprimet, sed cujusque etiam multiis riam, ut in hominis, quam modo infantis in cunis, mindo pueri, modo imberbis, modo adolescentis, viri poste , deinde etiam cani rugisque pleni depinxerit tamen una tantum est natura ; ita in caeteris animalibus snon quod is pictor tot naturas habeat, ut modo pueriit, modo vir, modo senex, sed qui , quam habeat, ad 2 2 j x nquam ceream ad omnes formas percipiemo S abeat. Ad eundem tetri finem multi , sed non ea u*m Via tendunt. Cato Carthaginem solo aequandam est censebat, ne quarto quoque anno bellum Romanis su Wriori recens tr ius inferret Scipio vero Nasica com

179쪽

tra , qui tantum abesse , ut ea Urbs everteretur, ut, si jampridem sublata esset, magis Romanis conducere , ut restitueretur , omnibus rationibus contendebat . Brevi enim re dicebat , ut cum a vieino , atque potentimimo hoste otium haberent, ac omnis belli metus sublatus si sit, ne Romani ea arma in se converterent , quae stat res inhaginienses in se excitabant, ac mota diutius eontinebant. Horum, ut videtis , magis dispar sententia esse non poterat par tamenin eadem erat utriusque voluntas , o finis in una Reiputa suae salute conservandae , quorum Iudicium a natura cuique natum esse plane constat. Postremo vero si natura ii homine qua- sons est , unde reliqua ejus sive bona , sive mala emanent, udicium quoque cum caeteris animi partibus a natura homini datum este, convincetur . Quin ille , cuierint in , aut parvum , ne dicam , cui nullum , datum

sit, nullo studii, atque cognitionis praesidio adjuvari potest . Perinde enim sunt iamines in sua vitiosa natura , ut etiam arbores , quae vitiosae sunt genitae, quae nullo postea cultu , nullo studio , nullo artificio ad rectiorem se am dirigi possunt ut paulo ante comprobatum est in iis, qui summa praediti eruditione in ea tamen, quid boni inesset, nunouam videre , semperque in una intelligentia , mihi differre existimantes , an barbare , atque impolite , an Latine , atque splendide scirent , haesere Cui meae sententiae Horatii quoque aententia consentit qui praecipit , me quid invita homines facerent, die rentqueminerva non autem dixit , repugnante , atque invita cognitione. Sed paulo etiam, si placet , optouus

rem pertractemus . Quaero ego , an rerum inventiori an

earum scientia, atque usus antiquior sies Non arbitror quemquam posteriora dicturum . Si ergo inventio praecedit , scientia postea , tertio vero in loco usus sequetur

quaero item , qui primi lanas ad fila , qui postea fila ad

telas telas vero ad vestium usum convertit, unde id Iudicii suis artibus mutuati sint et An ab earum scientia,

atque usu , quorum neutrum erat , in ex naturae , quae

semper est, rerum omnium sive procreandarum, sive inveniendarum optimae magistrae tacito quodam Iudicio exceperint Certe ab eo, quod semper est, id, quod postea sequitur, magis, quam contra, nasci dicendum est . Sed

vi ad nostros redeam , qui primi de dicendi arte scripse . Mim IV N re,

180쪽

re , unde eam didicere aut a quo sonte in sita scripta

eam derivarunt ut continuo caussam suam benevole exordiantur, deinde ut breviter, dilucide explicate, atque ordine narrentra postea ut in partes dividantra praeterea ut adversariorum rationes suis argumentis diluant , his vero consutatis, sua confirment quo utroque persecto rem aut amplificent, aut extenuent postremo R- tum oratorem hic vobis concIudam aut ad misericordiam, aut ad graviter agendum, Iudicem commovendo, perorent A quo haec, inquam, Rhetore didicerunt, , si ab ipsa natura quando ars nihil sit aliud , Ouam n tura descriptar Cicero vero gravissimus Auetor hanc nostram sententiam aptius tenere non potuit, cum Pro Asechia dixi ego musto h mines excellenti an- , ac rumines uso, sine doctrina, naturae ipsius habitu prope disino ,

per se ipse di moderatos, e graves extitisse fateor s etiam istud adiungo , saepius ad Iaudem , atque virtutem amram fine doctrina, quam sine namra valuisse dominam . Atte dite quaeso natinam sine doctrina , quam fine n - ,

Ius doctrinam . Quod si ita est , ut inventioni cedat Diam rei inventae cognitio is usus , quique invenere , in trunque ut anteceuant, necesse ex quo item sequitur , ut Iudicium , quo inventores praediti fuerunt, a natura ipsa , non autem ab ulla rei cognitione oriatur . Quid Vero, si postremo ego quoque Delii argimento meam multo magis , quam ipse suam faciebat , confirmem sente

tiam Ille enim Iudicium prudentiae ructum emciebat ut qui predens sit, is solus in rebus dubiis optime videat,

judicet prudentiam vero ex rerum cognitione nasci volebat pari ratione ego quoque facto . Prudentem nubium esse posse , qui naturae Maumentis careat quo dato

sequetur, ut pructentia naturae beneficio homini Lia sit atque ita quoque Iudicium magis prudenti natura,quam ab ullo artificio proficisci protabitur. Quod vero naturae omnis prudentia tribuenda sit, id probat quod si quem

iIla stupidum , mentis impotentem , atque a sese abali natum genuerit, potius ex quovis lapide, atque limo Nctor aut manu, aut caelo quamvis sermam exculpserit quam omnis ars , atque solers praeceptio ab hoc scie laam ullam elicere possit. Iste item ipse rerum cognitionem omnium actionum magistram eue dicetvit. Quid mihi obstat, cur ego quoque hoc ipsum naturae meae non