Specimen historico-medicum de cholerae Asiaticae itinere per Belgium septentrionale : quod, favente summo numine, ex auctoritate rectoris magnifici Adr. Cath. Holtius, pro gradu doctoratus, summisque in medicina honoribus et privilegiis, in Academia

241쪽

Anno I 833, quantum comperire potui, vix adfuisse videntur prodromi aut saltem longe erant mitioris O menti, quam antea, qua in Causa tantum non omnes consentiunt medici.

II. Primi iti integra patria holera offigebantur

piscatores, ex mari adVenae, qui Vero num ex loco

infecto Venerint, latet. Eodem anno in Hollandi S. et Brabantia . nautae erant, tumetria et roning itineratores, in ransisalania milites, qui Omnes Roterodamo accesserant in Frisia miles, missione datus, et nauta, qui a Ioco non infecto venerat, in Trajecto nautae Am- stelOdamenses, dein et milites Roterodam Venientes. ΑΙ-lera epidemia Boterodami ab ignotis civibus initia cepit. Ρrimi autem in Brabantia S. Zelandia, Transisalania,

Frisia aegri nautae erant olerodamenses, in Getria adVena ex eadem urbe, in Trajecto milites, ex rabantia . accedentes, aliique peregrini. In Groningavero atque in ollandia Septentrionali ab ipsis incolis coepit epidemia.

Haec de provinciis, quatenus res innotuit, dicta sunt; de singulis epidemiis autem '. 83 sequentia Valent.

In Hollandia M., primi aegri raro aliunde Venerant, quod saltem de Dordraco, Calvio et liedrecht solis declara tum fuit; Hagae Comitum autem, Delphis, Oterodami, Sciodami, oudae, Woerdeni erant ex incolis inferioris

Classis, qui urbem non reliquerant. In ollandi S. fere nautae erant vel itineratores, ab infectis ut plurimum locis accedentes Trajecti ad Rhenum milites primum assectos diximus Amerssordiae autem tesselosteinii continuo inter incolas prodiit epidemia in pagis quibusdam vel erant Αmstelodamo advenae, Vel rustici a foro Trajectino accedentes. Sic et in orientalibus patriae Ostrae provinciis nautae terumque milites, peregrini, aut

242쪽

uo incolae, reliunde domum reduces, primunt a meiebantur. Swollae autem et Gioningae potius inter incolas exorta videtur epidemia. Anno altero per delectum fere erant nautae BoterodamenSes, aliique non raro peregrini aut milites ex infecto IOCO Venientes, qui epidemiam annuntiabant. De I 8 saltem municipiis, ubi epidemiae Originem mihi Apio raro licuit, hocce valet. Harte mi, insteiodami Ηornae, Groningae contrarium observatum est. Non aueis autem in locis nundinarum Opportunitate sese declaraVit. Porro utroque anno primi aegri plerumque Causas procataretieas accusabant, sive ab indigestione, sive refrigeri suscepto repetendas, nonnulli noctem sub dio

Frequenter ergo primi aegri aliunde necesserant, Ommercium vero hos inter et qui incolarum primum assi Ciebantur, rarissime indicare licuit, cujus exempla multa in parte historica exstant. Memorabiles tantum dantur quaedam XCeptiones, C. g. anni priore in Licliten furto, altero Helvoetsi usae, A rnhemiae et in pago Geldermal seni. Fere autem inter ipsos incolas primum assectos , aut sultem inter multos eorum, manifestum erat Commercium;

imo plures ad eandem pertinebant familiam Delphi, Leida, Gouda, Amstelodamum, Trajectum, aliaque sint exemplis, in quibus terroris luctusque evidentes erant effectus Paucae modo dantur hujus regulae exceptiones, quas inter memorabile imprimis est anno utroque Roterodamum. ΙΙΙ. Denique videamus, quibus locis Cholerae haberentur initia Provincias si spectes, raro in earum Centro vel capite originem ducebat, quod tamen anno altero in ollandia . alter in Trajecto et Groninga factum est. Frequenter autem praecesserat pagus imitaneus,

provincia infectae fere affinis Sic integra epidemia ex

243쪽

pago malit imo insurrexit, et in Gellia, Brabantia S. Trajecto pagi Ophumeri, Almher , rues yli primum affligebantur, in utraque illa rOVinoia ann altero, et dermalsem et ei trudoberga. Quoad partes urbis, quae Cholera tenebant incunabula, praeter Oea, ubi axes jacebatit, vel conlubernia aut OsOcomia inditaria, vel denique labernas, mini casus fere semper in Vie pauperiore oblinebant, raro ero in pauperrimo, quo OStea demum cedebat epidentia. Subinde hujus initia agebantur ab urbis parte , vicinae opideiniae proxima, uti Leydae in vico, Calvico vicino Trajecti ad Rhenum in suburbi , rees ico proximo. Aliis in locis maxime inspua pars urbis, Purmerendae v. g. ct necae, in aliis sanior,

Ulteriorem opidemiae dispersionem maxime fuisse ir regularem, fere statuitur, quod unum idemque argumentum iam ad lubiliendam contagionis, tum mitis malis

theoriam frequenter fuit adhibitum. Quum vero in historica nostra disquisitione iura vestigia fronduntur

regularis cujusdam rogressionis, Speetatim hanc rem in- Vestigare convenit. Diversas provincias diverS tempore amictas esse, die

lum fuit. Utriusque enim anni mense Junio, Hollandia M. praeivit. Prior autem epidemia, Iulio ransisalaniam, Brabantiam . o Geli iam ingressa, Augusto demum ad ollandiam S. Trajectum, rentiam, Frisiam et Zelandiam extensa est; altera, Juli jam per maximum atriae partem diffusa, Transisalaniam tamen et Drentiam ad Augustum inlaetas reliquit. Utraque GrOningam ultimam

adiit, Septembri suit atque Octobri. Singulae igitur haesepidemiae, vetuli iuversa generali Cholerae directione, ab

244쪽

208 occidente atriae prodibant, sensim demum ersus Orien tem ad dissitas pervenientes rovincia S. Ad particulares epidemias attendentes, eandem Sue essionem et in singulis provinciis observamus. Post quam enim ad patriae littora apparuerat, non Continuo per integram ollandiam M. dissus est Cholera, sed tribus

tandem exactis septimanis , agae Comitum atque Roherodami sese declaravit, sub Julii finem et Delphos corripuit et varia ad Mosam loca, juxta quem fluvium re gulariter dei ac successive ad mare perrexit. Augusti initio in Rhenotandiam , superiorem Sciolandiae partem serius etiam in insulas Transmosanas pervenit, quibus ab hac patriae nostrae parte limitatam vidimus Choleram. Inmollandia . primum Amstelodamum , dein Harlemum, tum aloriandia assiicia est. Hac ultima septentrionales

posuit fines epidemia. nil trajecto primum ad Leccam apparuit, dein Trajecti ad Rhenum, tum per Vecta1 de scendit, nec nisi elapso mense ab Opposito provinciae latere Amerssordiam attigit, ut Orientalem regni sui in hoc tractu limitem attingeret. In meridionali atriae parte Bergo Zoma atque reda SylVam Ducis praeiverunt in orientali primum Campi, dein reliquae allandiae urbes assectae sunt in Frisia Sueca Leovardiam praecessit, in Groniuga urbs Omlandiam.

Altero anno celerior quidem hae erat successio, attamen in singulis provinciis rite observanda. Sic ad Do vam Mosam primum apparuit, dein ad MerVam , serius in genere ad Rhenum tesselam , qualia exempla plura in tabula, huic specimini addita, ipsis oculis conspici possunt. Generatim Vero ejus rogressi in reliquis provinciis similis erat praecedenti. Neque solas provincias, Vel singulatim, e inter se

spectatas. haec tangit disserentia; verum et in singulis

245쪽

Iocis analogum quid obserVatur. Exempla in memoriam revocare liceat. AmsteIodam primum Israelitarum vicus, dimidio demum mense post, nefastum illud Iordaanasseu tum est, rajecti ad Rhenum primum extra moenia, dein intra ipsa visa est Cholera, Arnhemiae regulariter fere per urbem processit. Multa hujusmodi exempla antea re

lata sunt, quum ad eam rem satis Ceurate attenderimus

haec autem deprehenditur diversitas , ut alia loca sint ubi pidomiae initium idem Olabile tulit incrementum, alia, ubi mox in dissitos vicos labebatur cujus evidens exemplum primamroningae epidemia protulit. Generatim , quo loco incipiebat, ibidem et primum cepit incrementum, dein vero satis it in alium vicum incidebat, qui maximam epidemiae partem tulit In reliquis quidem vicis plerumque subitum erat epidemiae initium , ejusdem

autem vigor serius accidebat, ideoque magis distabat. Conflans ergo haec erat successio quae ero temporis distantia di et ultra mensium varias inter provincias fuerat, eadem, minor in his singulis , decrevit etiam in urbibus, per se spectatis , ita ut eandem aperto demon strare non semel dissicile esset negotium Attamen satis

manifesta in epidemiae historia ejus habentur Vestigia ut propriam illam holerae Asiaticae declarare liccat.

I in Vero ad integras regiones populosque eadem morbi

successi exteriditur, ita ut ab India inde ad Novum undum indigitari possit propter quem characterem itineri

bene comparatur ejus progressio.

Ad hoc opidemiae iter et sequentia pertinent. Simul ac urbem quandam majorem attigerat, hinc voluti ex centro, pedetentim in ambientia rura sese dispergebat. Si quodammodo disserentia temporis, quo u loca assecta sunt in ratione est eorum distantiae. Quod tamen ne nimis

Prematur negandum enim non est, epidemiam quos

246쪽

vocant, saltus non raro facere, quorum manifestum exemplum inter provincias Transisalania offert, ante Hol Iandiam . et Trajectum amicta. Oea Vero quaedam observare licuit, quibus vicina, quoad epidemiae regnum, subjecta videntur. Hujus generis sunt Olerodamum, Amstelodamum, Trajectum, Campi, quae in suis pro vinciis primari assecta dici possunt. Sequuntur fere op-Ρidula ruraque, secundari potius amicta. In epidemiis illis primariis generatim et maturius coepit et diutius per. stitit, quam in secundariis.

Si conjici inus oculos in tabulas geographicas , huic opusculo adjectus, apparet, alias in patria nostra fuisse plagas, qua Oecusnbat Cholera, alias , quas omnino intactas relinquebat. Nec tamen deerant, ubi rara loca infecta sunt Scilicet confertim , anno priore, assiciebantur media Hollandiae Meridionalis pars , infima Septen trionalis, rajecti pars occidentalis, Sallandiae maritima ;posteriore Sciolandia imprimis, Rhenotandia, quibus

Uectae, annoque et ulteriores Mosae orae addi possunt. Tantum non rorsus immunes erunt utroque anno Vel avia,

Tubantia sollenti ovia Drentia, estergoa , Frisi Occidentalis, eellandia, Zelandia. Reliqua patria sparsim Choleram exhibuit

Praeterea Vero in singulis proVinciis fuisse urbes, quae prae rure affigebantur, dictum est Paucissimae adeo primariae urbes Choleram non retinuere, ad quas pertine bant Middelburgum, Daventria, Alcmaria utroquo anno. Arnhemia et Horna priore. Allendendum vero, has ad provincias aut tractus saltem pertinuisse, quos Cholera vix visitavit. Anno posteriore magis aequales erant, in plagis amictis, urbium pagorumque partes cujus rei exempla

247쪽

memorabilia offerunt Sciolandia atque Rhenotandia. Ρriorianu , praeter Lichtentarium, quo manifesta fuerat morbiit ortatio, nulla epidemia pagum infestarat, quin et vicinam assiceret urbem posteriore paucae quaedam dantur exCOP-liones minoris momenti. Una Eginonda fuit graviter a flicta, quin in vicina Alcmaria prodiret epidemia. Recordandum vero, illum pagum epidemiae . 1833 finem

Ηao do generali Cholerae dispersione in singulis pro Vinciis valent, quam si in singulis urbibus quaeramus, vel fallor, vel eandem hic frendimus diversitatem. Ex iis, quae de topographica morbi per praecipuas patriae

nostrae urbes extensione fuse disputata sunt, satis On stare videtur, alias urbis partes a morbo fere prorsus intactas relinqui, alias vero saeV epidemiae impetu graviter

opprimi solitas esse. Si aulae Haganae ambilus, magnificique Rolerodami portus, sic Leidae, Oudaeque Centrum, sic pars rajecti, quam sibi patricii nobilesque exstru

Xerunt, si mercatorum Amsteiodamensium turres, juxta spatiosas canales dispositae , sic antiqua Groningae pars, ut ne Iura cieam, a morbo acarunt. Contra idem misere devastavit plurimarum illarum urbium Omoeriaci plebi relicta, pauperum Israelitarum populum, AmstelO-dam Viventem, Verbo, paupertatis asyla, inopia atque squalore ursia. Quin et non vicis tantum Oppidoruin nonnullis prae re

liquis inhaerebat, sed et plateis quibusdam, canalibus angiportis, quorum his imprimis erat infesta. Exemplo sint piscatorum Sceveningensium habitacula et, quae in singulis fere urbibus nominatim citata sunt, angiporta. Amplas autem plateas analesve non ab incolis arcuisse Choleram, et alia, et Leidae docet exemplum. Utrum inter illas utrasque praevaIeat discrimen, res dubia videtur.

248쪽

Amstelodami aequales lutere partes p. 4 . In interiore

Boterodam parte nunc plateas gravissime vidimus infestat3s, nunc omnium maxime canalem , qu9m CitaVimus,

Sichade ad Roteram et Sciam minor ibi strages fiebat. Cloacas autem fossulasve stagnantes Oecunda quandoque Cholerae fuisse incunabula , de opidemia Amstelodamen si malae illius Goudsbioemgrachi de minoribus epidem iistur merendae ac Iselostellii exempla docent. Meminisse praeterea necae et Artihemiae convenit, ubi amnium sordes partim secula videtur epidemia. Ρrout ergo urbes in provinciis, sic in urbibus loca quaedam praecipuam holerae sedem efficiebant. Pertinebant hae omnia ad pauperum vicos. Quidni ergo propter id ipsum urbes Cholerae amicas dicamus , quum

inopiae lanies contineant uberrimos. Observandum quidem, Vicos omnium pauperrimos subinde minus affligi, ita ut sola paupertas ad explicationem non sufficiat hanc Vero quaestionem nunc mittimus. Otasse sufficiat an a Iogiam integram epidemiam inter atque partialeS, ex quibus, tamquam ex elementis, componitur. -- Valent, quae diximus, de anno utroque, maxime autem de priori. Ulienim alter urbium rurisque minor erat disserentia, sic

et magis aequalis erat epidemine per ioos dispersio, in iis saltem urbibus, ubi semel jam saevierat. Quod de Roterodamo, seuda Trajecto ipsis demonstraVimus numeris.

Denique domus quasdam prae aliis occupabat. Quaestio autem de aegrorum frequentia una in domo, et in contagii, et in miasmatis gratiam fuit explicata. Alii enim domorum illarum summam referebant, quandoque salis notabilem alii vero summam earum, qu3 Semel tantum ingressa erat Cholera, eamque praecedenti longe majorem huic opponebant. Multum vero incerti hisce

249쪽

213 calculis inhaeret. Ex iis , quae antea attulimus Rotu

mitum δου, eo magi anu alter plures aegros viderunt. Loca alia citantur, uti mers&rdia et Le ardia ubi domum vix relinquebat holera, ante quam dispositos corripuerat Omnes Ubicumque autem vigebat alterutro anno epidemia, ejusmodi domus, holerae plenae, μfendebantur, quorsum et mulla naVium exempla re feruntur, quae eaedem et in initio epidemiae frequenter affligebantur. I in fortasse, quod de Sceveninga obser vatum fuit, periculosior in navibus erat Cholera Ceterum, quoad domus, earum inmundities, incolarumque accumulatio favere maxime misero illi talo videbantur. Quae probabiliter causae erant, cur privatae aedes, ubi au-Ρeres collocuntur, non semel haberentur in gravissimo afflictis, uti Hagae Comitum V. g. Trajecti et Amflelodami observavimus. His ergo Causis Sublatis, per Va ouationem domorum, sistebatur fere morbus. Ex eadem verosimiliter ratione instituta ac aedificia publica, ubi salutaria politiae medicae praecepta in usum ferri poterant, fere Vacarunt morbo. Veruntamen infaustae quaedam dantur exceptiones quas inter primos locos tenent domus inclusiouis Ortiana, dein pauperum hospitia Leidens ac Roterodamense, tum carcer Ouda-nus Woerdenensis et LeOVardiensis laudem, inter aedificia militaria, contubernia plura, eidense, eo magense, Leo vardiense et nosoeomium ergo-ZOmanum. In hisce singulis major erat, quam in reliqua urbe, epidemiae vis. Quum vero hujusmodi aedificia pro riteriis haberi soleant ad dijudicandam seclusionis efficaciam, addendum est, eam in Patria nostra non magnopere Comprobatam videri. Comparentur invalidorum militum Orphanorumque Leidae

habitacula cum italo pauperum hospitio p. 55. Sic t

250쪽

Roterodam , ubi in genere talia seclusionis media non instituebantur, praeter dictum pauperum hospitium, aedificia publica vix minore immunitate gaudebant, quam, anno imprimis altero , Amstelodami, ubi severe pertendebatur seclusio. Quantum autem illa epidemia hanc impetu vicit. Huc etiam pertinet, Careeres in genere magis afflictos esse, quam Orphanotrophia, utut hinc pueri in urbem prodire solerent, novique, sed caute, admitterentur ad ea infantes, per Choleram a parentibus orbi. Gerontotrophia denique atque nosOcOmia melius in genere eVadebant, quam pauperum hospitia stricte sic dicta. Quodsi generalim haec aedificia inter se conferamus

inaequalis in illis Cholerae dispersio conspicitur. Quae

imo in uno eodemque non semel obtinuit inter varia cubicuIa. Si nuper ab exp. AK s, qui Helvoelsiusae medicam et civium et militum curam gerit, necepi, durante prima epidemia, I ibi tormentarios aegrotasse, obiisse . Hi autem tantum non omnes in uia cubieulo vivebant contubernii, quod Ceterum morbo vacavit. Quiu reliqua praesidia militum pedestrium, quae nun ero quale Superabant lormentarios, Sana restiterunt. Eadem haec est

inaequalitas, quae et in domibus privatis ac Ialeis, et in diversis urbibus ac provinciis, et vero in integra patria deprehenditur. Prout piogressivum illud, de quo antea diximus, ita et inaequalis haec distributi aeque singulares spectat casus o integras epidemias imo pandemiae subest Cholerae dispersioni. Hic uterque character illi

videtur essentialis. Minus constans, attamen Satis frequens est Observatio,

quam ad caIcem hujus 3 ferre liceat, inde a domo quadam in lateam, vel ex platea in viciniam dispergi Ch

Ieram, sensim leviorem factam, quo magis hinc recedas.

Idem et He urbium vicis quibusdam, cujusmodi sunt