D. Io. Baptistae Rubei In vniuersam Aristotelis logicam. dilucida explanatio

31쪽

rantur. His visis dico ad quaestionem, metaphisico considerari debent: si

quod de decem praedicam ctis habetur scientia: & in quantum sunt decem res considu rantur a metaphisico. 5 quate-b nus sunt prima entia. secundo de decepraedicamelis,habetur notitia, ut sunt de consideratione logici negocii, sub habitudine ad secundas intentiones. Notandum autem est prpdicamentum

esse subiectum huius libri, ordinabile in genere secundum sub , & supra. secundo sciendii, quod philosophus hoc in libro agit de vocibus incomplexis. id est, ut inquit Loeth. de primis rerum nominibus, &de vocibus res significantibus disputar. & propter hoc in antepraedicamentis , inquit,e rum quae. dicuntur &c. sed diceret aliquis, quod iste liber est de decem praedicamelis ; si igitur principaliter esset

de decem , ocibus, sequeretur decem predicamenta esse dece voces: ted omnis vox, est in genere qaalitatis r ergo omnia praedicamenta sunt in genere qualitatis , quod est dicere virum esse praedicamentum. Secundo posset dubitare quis, quod omne, ad unum reducitur: sed praedicamenta sunt omnia: ergo praedicamentum Vnu,de per Onis sequens non erunt decem. ad primum dico breuiter quod intentio Aristote- Iis est determinare de partibus enun- . s ciationis, sed partes enunciationis noeco AE sunt re e voces , seu conceptus. ad . secundum dico, quod omne reducitur ad unum collective, quae continentur sub illo, sed praedicamenta omnia non reducuntur collective: ut faciunt omnes substantiae quae reducuntur ad unugenus generalissimum : quod eli su

stantia.

vero secundo modo; tunc dico spectare ad logicum. ad secundam cum dicebatur, omne quod scitur, scitur per demonst rationem , & definitionem Mcaetera . dico quod praedicamentum capiatur quomodocunque quod habet definitionem , seu descriptionem eo modo quo potest habere . ad te tiam cum dicebatur: illud de quo h betur scientia debet habere aliquid prius . dico quod licet praedicamenta non habeant principia formalia, Muni uota, tamen habent principia effectiva: ideo de ipsis ut in unum commilne reducuntur potest esse scientia ,&haec sint satis pro quaestiuncula. addis

uisionem libri accedamus. De diuiseriis Γἶra proc

uiditur iste liber per quindeciesse capita,&tractatus tres, unus qui ue Tradiatus quinque illorum possia et . habentq; haec omnia de diuisionibus, definitioniblis, regulis Primus tradiatus, dicitur de ante praedicamentis; secundus de praedicamentis . te tius de post prςdicamentis .inscribitur liber praedicamentorum; quia praedia camentum significat ordinem quarundam rerum: quae quaedam sunt communiores, re quaedam minus communes: vel a re considerata nomen habet. Priamus tractatus incipit AEqui uoca. secundus ibi substantia autem est. te tius ibi de oppositis autem. Primum igitur caput habet tres definiti nes,quarum prima de aequi- uocis, secunda de vol- nAd rationes principales sic proce-

natiuis est temdendum , & primo ad primam patet

solutio ex his quae dicta sunt. scilicet.

quatenus sunt entia,& quatenus ab intellectu, siue ut melius dicam a rati

vero spectat ad primum dic

ne conuderantur et si primo modo a

mus.

32쪽

INCIPIT LIBERARISTOTELIS. Tract. Prim.

C A P. I.

AEqui uoca dicuntur quorum

nomen solum commune est, secundum vero nomen ratio

substantiae diuerta, &c.

ΡRo declaratione huius contextus

quaedam sunt prius notanda . qu niam omnis res aut nomine,aut definitione ut inquit Boet. monstratur. idcirco Aristoteles volens ostendere quae sint squi uoca,ab ipsa definitione incepit. notanda igitur est quod aequi-uocum aliquando capitur pro nomine

ipso habete plura signifieat idest, plures significat ione ς: ut patet in hac dictione canis: quae plura significat, scilicet, an ianal terestre, quod domum seruat,ac custodit: Zc sydus cs teste; Se an iamat marinum, quas tres significati nes,quis dubitat non esse diuersa syaliquando capitur aequivocum pro ipsosgnificato,ge sie ilia significata dicuntur aequivoca , & no inen dicitur aequi- Docum. secundo notandum quod squivoca sunt in duplici discrimine, scilicet, aequivoca xaui uocantia,&aequi uora aequi uocata. declaro exemplo: si a cipiatur hoc nomen canis,diuersis r tionibus plura significas: tuc est aequi- Mocum aequi uocans. si autem accipiantur res,per quod nomen trabent significationem, tunc est aequivocum aequi- uocatum . vi sydus, canis terrestris, &marinus sunt res diuersae. 5e hae definitio allata ab Aristotele competit aequi uocis aequi uocatis mon autem aequi uocis aequi uocantibus,quoniam aequi-

uoca aequi uocata solum habent Moule commune, ut patet in definitione, te

nou aequi uocantibus quae rationes diauersas habent. tertio notandum iteruquod aequivocum aequi uocans,& aequi vocum aequi uocatum duplex est, nepe aequivocum a casu, id aequivocum a cosilio. equivocum a casu dicitur illud, quod plura habet significata aeq; primcipalia , ita ut no vnum significet propter similitudine cum altero, siue relationem ad alteru . ut hec dictio eanis. est aequitio cum respectu animalis marint,terrestris , de coelestis sederis. siemalus significat aeque Ac arborem naiauis,necnon pomiseram. sicque dereliquis. aequivocum a consilio illud dicitur, quod plura habet significata, sed vii si principalius de aliad minus principale, scilicet , habet relati ncm ad principale . ut homo significae v .uum hominem', quod est principale significatum , de imaginem Pictam , siue sculptam quod est ligni Meatum minus principale . sic aetaris imaginem , cum vivo Cpsare, de de similibus. quarto notandum est, lanomen dicitur commune dupliciter: uno modo secundum uocem, alio in

do secundum significatam. secundum vocem vi h dictio Socrates, quae est communis ad hunc de ad illum Socratem. secundum signiscatum ut hum nitas qus eli communis ad omata eius indiuidua. hic sumitur P nomine comum secundum vocem,non autem s cudum significatu . quinto notabimus

quod ratio substantiae dupliciter capi potest: uno modo specialiter, alio modo generaliter: specialiter capitur pro defit titione es, ctiali, siue quidditatiua

no accipit hic. ratio est propterea 'si accidet ib. no essent equi uoca, cii definitionem essentialem no habeat i. rati ne substantiae,cu accidentia sint. Genero liter capitur, pro quacunque definitione quidditatiua,ta substant ii, qua

33쪽

accidetali,qus explicat illo modo quod ut essentiam rei .& hoc mo capitur ratio substantiae aequi uocorum esse diuersa, non autem primo modo, sed diceret aliquis quod canis terrestris, S marinus piscis sunt aequivoca aequi uocata, Se tamen non habent solum nomen comune, sed etiam conueniunt in rati ne , seu definitione corporis animati,

habentq; unam rationem communem:

igitur male dicitur ab Aristotele, quod

habeant solum nomen communexum

definitionem quoque habeant. secudos c, in verbis est aequi uocatio, & tamen

ibi non adest nomen commune. ergo

definitio in lassiciens est. Respodeo breuiter et primo ad primum, quod licet canis latrabilis, marinus piscis habeat

unam communem rationem,ut conu

niunt in corpore animato, non tamen

habent hoc, ut conueniunt in nomine canis, ad secundum dico, quod si ve ba capiuntur specialiter pro vocecliue significat per modum permanentis, si- ic habitus,& quietis,& ut pars orati nis distincta contra verbum tuc in verbis non reperitur nomen. sed si capi tur generaliter,prout est signum illius

uod in mente cocipitur sic pol verbuicit omen. eth sexto notandia, sed in Boet. quia i :le liber est Aristotelis,nec ullius alterius poteli esse,quoniam breuitas, ac subtilitas ipsa ab Aristotele non discrepat . quamuis quidam post rio, es suspicati sunt non es e Aristot lis, quoniam Sc Architas duos libros composuit, or i ta primo de decem pra dicamentis egit. in qua sententia cst Iainblicus Philosophus acutissimus,

Themii ius autem hoc non consentit. Septimo notandum est, secundum Burtetim, quod aequivoca sunt uni voca, Milo, dc alio modo: na accipiendo aequivoca pro aequivocis aequi uocatis :&vniuo capro uni uocis univocatis : tunc

verum est dicere, quod aequivoca sunt univoc : quoniam aequivoca aequivocata sub uno nomine, sunt univom uniuncata sub alio nomine mam animal latrabile, te piscis marin us , sunt aeqv ivoca aequi uocata sub hoc nomine canis: est uni uoca uni uocata sub hoc nomine animal ergo aequivoca possunt dici uni-

uoca . item accipiendo aequivoca pro aequ tuo cis aequi uocantibus,& uni uocapro uni uocis uni uocatis, sic etiam est concedendum quod aequivoca sint uni- uoca: quoniam aequivocum aequi uocas respectu aliquorum, potest esse uni uo- cum uni uocans respectu aliorum puta hoc nomen animal est aequivocum aequi uocas, respectu hominis veri & hominis picti: & uni vocum vniuocans respectu hominis Sc asini .in eodem tameidiomate, Se respectu eorundem significatorum , non potest esse idem squilio

cum aequi uocans, & uni vocum utatu

cans,quia potest esse aequivocum aequia uocans in uno idio mate; de uni vocum univocans in alio idiomate respectu diuersorum significatorum: notat d inde quod si dicatur aequi uocia, & un, vocum sic dicta sunt opposita: ergo unum non praedicaturuere de alio, nec

utrunque de eodem. Respondet,qubdaequivocum Sc univo cum termini ad D liquid sunt, siue relativi, Sc non opponuntur, nisi respectu eoru dem te in eodem idiomate. Octauo notandum est, secundum Boetium,qui omnes particulas explanat hunc in modum: taui uocadicuntur,ideli, significatur per uocem aequivocam: dixit dicuntur,& no sunt, quoniam res non sunt aequi uoce, nisi secundum quod significatur p ipsam metuo cena aequivocam: Solum dicitur duobus modis. Primo modum aliquid solum esse dicimus, ut solus unus De solus mundus, sola phenix, de huiusmodi. Secundo modo solus dicitur cum ab alijs quis segregatus est, Nomen duob. modis accipitur,ut supra diximus , scilicet, specialiter,& generaliter specia

34쪽

appellaturi generaliter pro nomine verbo, commune multipliciter quoq; dicitur, pruno modo quod in partes diuiditur,&no iani totum commune est,

sed partes eius proprie singulorum, ut domus dicitur commune, quod in partes non diuiditur, sed mussi commune est,ut equus de seruus:dicitur etia commune, quod utendo cuiusque fit proprium , t pol tu sum in commune remittitur, ut locus i theatro.dicitur quoque commune quod non diuisis partibus, sed tamen totum uno eodemque tempore in usum venit ac commune, t ilox praeconis,concio natoris c& hoc 'ultimo modo accipitur hic.Ratio su stantiae dupliciter dicitur, ut supra explanatum fuit, ponit quoque multi uoca de diuersi uoca Boet. dicos, quod multi uoca lunt quorum plurima nomina & una est significatio, ut est scutu, dcclypeus. diuersi uoca sunt quorum, neque nomen est idem , neque ratio eadeest, ut homo,color, lapis: sunt enim di- aersa nomina, & hse sint satis:Ad texi dilucidationem accedamus, aequivoca dicuntur, hoc est appellantur nomine

atqui uoco, ea quae unum nomen commune obtinent: sed secundum illud nomen, ratio, id est, definitio diuersa est,ut Socrates vivus,&Socrates pictus: ambo uno nomine gaudent, sed differunt definitione: quoniam alter est Socrates uiuus, & alter mortuus : nomen ergo horum est solum commune, ratiosum stantiae,hoc est natura eorum est diuem fa, ut homo uitius, 3c homo rictus , appellantur communi nomine. Si enim quis definiat quid sit virorumque,& cos noscere optabit naturam seu definitionem,quo animal est, id est, quomodo snt animalia aliam & aliam assignabit utriusque definitionem. Nota tamen mutuocationem posse esse in omnibus partibus Orationis, de quod habent πιq ii voca eandem uocem, sed diacriam

naturam.

Vni voca vero dicuntur, quo Iu,& nomen commune est, &c.

Quoniam in hoc capite tres definitiones continentur: idcirco declarata prima definitiona de aequi uocas accidit ad uni uoca tanquam illis correl liua. Et primo sciendum, qu bd uni ioca

est duplex, nempe uniuΟcu unt locaris,& uni vocum uni uocatum. Vniuo cum vnniocans est illud nome, quod secundum unam rationem pluribus attribu tum est, ut hoc nomen animal secunduunam definitionem, sue rationem,co-

petit,& homini,de leoni, & asino, dcc. Uni uoca uni uocata sui res diuersaequs p illud nomen signis cantur, id est, leo,

homo,asinus, quae omnes res secudum unam naturam reperiuntur in hoc nomine animal. igitur univo cum uni u cans erit nomen: & uni vocum univo catum erunt res. S ecundo notandu est,

quod datur differentia inter aequi uocu& uni vocum, & haec est:quoniam aequi vocum habet plura significata formalia: Quare,dicitur aequivocu,quasi plura aequaliter vocas, & si diceret aliquis quod aequivocum a cosilio ex parte rationis nominis non squaliter vocet mnia significata eius, sed secudii prius,&posterius, ut diximus . Respondeo, quod ex parte uocis se habet squaliter,& si non ex parte rationis nominis, sed uni vocum habet tantum unum significatum formale: idcirco propter hoc clicitur uni vocum,quasi vocans , num, ut

animal significat animalitatern , de immediat α'duerte, quod hic definiuntur

uni uoca uni uocata , non autem univoca uni uocantia. Secundo notandum, secundum Burteum, quod uni vocum uni uocans, accipitur tr ipliciter, scilicet, coniura iter, proprie, & magis proprie. Vniuocum vni uocans communiter dictum est, omne illud quod habet unum conceptum pluribus conuenientem, siae coceptu S ille aequaliter, siue secum D GLu

35쪽

α6 Ioannes Bapt. Tubet.

dum prius leposterius accipiatur, hoc in loco accipitur sic . Uniuocu proprie dictum est illud ,quod habet unum conceptum conuenientem pluribus aequaliter sine diiserentia, prioris,& post rioris,ut dicunt illo afferente Avicen.& Algaret. in suis Logicis, & sic uni uocum contra aequivocum , & analogum distinguitur.Vniuocum magis proprie dictu in est i d, quod habet unum conceptum indivisibilem per differetias es.sentiales: &sic sola species specialissima, dicitur uni uoca : propterea q ibdnon habet, nisi unum conceptum non

diuisibilem per differetias essentiales, ut loquitur Philosophus in i . Physic rum: ibi enim dicit,quod secundum genus non fiunt comparationes: quoniain genere multae latet aequi uocationes. Eodemque modo, scilicet, triplici, potest accipi aequivocum: capiendo communiter aequivocum, sic omne illud dicitur aequivocum, quod non habet unuconceptum tantum: aut quod habet num coceptum diuiti bilem in dii serentias estentiales: aut quod habet unum

conceptum communem conuenietem

pluribus,secudum prius, &posterius, squi vocum proprie, dicitur aequi uocuquod habet plures conceptus, aut unucDnccptum conuenientem pluribus secundum prius & posterius. Aequi uocum agis proprie est illud quod significataeque primo plures conceptus, & non tantum unum conceptum, sub diuersa ratione Sed diceret aliquis,homo & asiniis sunt v uiuoca uni uocata,& tamen ipsorum no est una ratio, si ueste finitio subitantiae, sed habent diuersas rati nes ac definitiones, quia disserunt specie, ut patet igitur Pon est eadem ratio substantiae. Secudo sic uni uoca uni- uocata sunt res;sed Logicus, non habet considerare res: ergo non definiuntur uni uoca uni uocata. Tertio sic nomen uni vocum habet tantum unum significatum,lsed unauqca um uocata laut res diuersae,&non unum significatu sunt: ergo per idem nomen no importatur. ad primum sic breuiter respodendum est quod si homo & asinus considerentur secadu proprias ipsorum formas. sic habent diuersas ecfinitiones pro prias sed si considerentur, ut in animaisti conueniunt unam tantum habet definitionem substantialem, ac commune ipsis, ut puta animal est subitantia animata sentiens, haec enim definitio, tam homini,quam asino, & csteris animalibus competit: quoniam est comunis definitio de viai uoca denotat. Ad secundum cum dicebatur uni uoca uniuoc ta sunt res. Respondeo, quod res capi possunt dupliciter uno modo formaliter,alio modo fundamentaliten si secudo modo negatur, nempe fundam e taliter ; si uero primo modo coceditur:& negatur consequentia,quia hic solude finiuntur uni voca formaliter accepta, tu non fundamentaliter. Ad tertii cum dicebatur nomen uni vocum h bet tantu in unum significatum: respondetur, quod si uni uoca quatenus id qJ

sunt considerantur, de ad suas rationes proprias, sic non significantur per nomen commune uni vocum. Sed si considerantur, quatum ad naturam communem in qua conueniunt illam naturam communem, dico esse suum fignificatu immediatum, e formale. Item nota dum est,quod inter aequivocum & unibuocum dantur quaedam , quae dicuntur analoga, quae habent similitudinem cualtero, ut cum dico pes motis, pes se ni, pes lueti,&huiusmodi,cum ponuntur per se,tunc sumuntur pro famosi ri, ut cum dico, Franciscus est bonus, intelligo de bonitate moris; si autem dicerem citharoedus bonus, intelligerem de bonitate artis, non autem moris: sic sanus de sanitate per se non deuri n a, quae dicitur sana a naloetice. igiatur analogum semper per se positum pro potiori accipitur. Iterum notanda esta

36쪽

in seeundum Auer. in quarto Metaph. quod analogia est triplex: quaedam ethad unum subiectum: sicut secundum hac analogia omnia attribuuntur substantiae, ut subiecto: secunda analogia est ad unum fine: sicut omnia salubria

attribuuntur ad sanitatem, ut ad finem proprium:tertia analogia est ad unumessiciens: ut omnia medicabilia attri- buuntur uni, ut medicinae tanquam efficienti. inquit igitur Aristotes es, uni- uoca ea appellantur , quae habent non solum nomen commune sed etiam secundum illud nomen, definitio substatiae est eadem: ut animal, & homo, atq; bos,habet nomen commune, scilicet, hoc nomen animal, omnes enim sunt naturae animalis. Se eit ratio, id est,definitio substantiae eadem . quia si quis assignet definitionem utriusque, & dicat quid sit utrorunq; ipsorum,& quo, id ei qua ratione sint animalia: eadem assignabit rationem, idest,definitione, scilicet,animalis: quia & homo,& bos habent hoc quod dicuntur ambo animalia r & quod sint subitantis anima- ipsensibiles . Notatione dignum est quod ratio secundum Hispanum multipliciter dicitur . Primo modo ratioide est qJ definitio, ut hic sumitur; vel descriptio. alio modo sumitur,ut quDdam virtus animae, alio modo ide est quod oratio ollendens aliquid, ut sunt propositiones, seu rationes disputantium. alio modo idem est quod forma materiae, ut in cultello ferrum est materia, dispositio vero inducta est D ma. alio modo idem est quod essentia communis praedicabilis de pluribus, ut essentia generis,uel speciei, vel di serentiae. alio modo idem est ratio, qd medium inferens conclusionem, ut sumitur in definitione argumenti .de hoc in loco accipitur primo modo , unde dantur ab eodem hi duo versus.omnia

haec continentes.

quod est dicere definit significat definitionem .vi rius cum, ratio, significat virtutem. ostendit, quando significat alia quid , t propositiones. forma,cum formam denotat. esse cum essentia oste dit. medium, cum terminum qui dici. tur medius terminus silogitari , de monstrat, per quod medium , concluditur propolitiones,& conclusiones.

De nominatiua vero dicuntur , qua cunque ab aliquo dilaserentia casu secudum nomen habe ni appellationem, &c.

Haec est tertia , &vltima definitim huius capituli primi, quae de denominatiuis dicitur. sed ante huius contextus dilucidationem, quidam termini sunt praemittendi. scilicet, concretus,& abit ractus . terminus concrctus. dicitur terminus, qui de subiecto aliquo per seipsum accidentaliter praedicatur. vi sunt omnia nomina sive verba qus adiectiva a grana malicis appellantur. albus, rubeus, niger, sedere, amare,docere,doctus & similia. terminus autem abstractus, dicitur term nus significans aliquam sormam accidentalem subiecto alicui inexistente, per se ipsum tamen non potest de illo subiecto vere praedicari, sed tantum mediante aliquo termino concreto. hi termini sunt ab liratii, albe lo,rubedo, nigredo, sesso, cursus, &c. huiusmodi qui significant puram formam accide tariam, quod non facit concretus te minus,qui in suo conceptu subiectum significat.stantibus ergo ijs,dico quod

tria in denominatione requiruntur, Ldenominans, denominatum, &den minata uia. denominans est forma accia dentalis.& ut est terminus abstractus. De nominatiuum est accidens concrorum , quod denominative praedicatur de suo subiccto. vi albus,niger. Den D ω mIn

37쪽

minatum est subiectum de quo praedi

catur accidens coneretum . item nota-

dum secundum Boethium,quod ad nomen denominatiuum tria requirit tur, primo conuenientia in principali Ggnificato .secundo couenientia in principio vocis .tertio requiritur quod iam men denominatiuum & suum principale differant in fine vocis, ut album,

re albedo: quae & in principio & in significato conueniunt, in fine vero vocis discrepanti Iterum notadum qδ denominatiua solet tripliciter distingui, nempe denominativa voce tantum, significatione tantum,& voce&significatione simul l denominatiuum voce

tantum , illud est quod in principio cualiquo abstracto habet conuenientia,& in terminatione finali disserentiam: sed non conuenit in significatione cueo: ut pugillator dr denominatiuum voce tantum, respectu artis pugillatoriae , ut significat artis habitum pugil Iandi. quoniam licet in principio conueniat & in fine discrepant, ut m regula patet: tamen non conueniunt in significatione. propterea quod non dicitur quis, secundum illam artem pugillator, vel significationem, sed secundunaturalem potentiam, ut etiam cursor respectu cursias. quia non dicitur quis cursor a cursu, sed a potentia naturali. sic somno ictus respectu somni, est denominatiuum voce tantum tDe nominatiuum significatione latum, dicitur id quod couenit cum aliquo abstracto in significatione tantum .quod non s Ium conuenit in principio, sed etiam in fine : ut sapiens est denominatiuum, irtutis: vide ergo quod neque in prinpipio, neque in fine conueniunt. qu riam qui habet , irtutem , sapientem illum esse,vel probum dicimus. sic dormiens a denominatione somni. De nominatiuum voce, S: significatione simul, illud dicitur quod cum aliquo abstracto in principio couenit, de differt in fine: ut album ab albedine, nigruma nigredine: 5 haec sunt quae a Philos pho definiuntur in hac tertia definitione ; alia vero non . Item sciendum est, quod tria requiruntur, ut diximus, verbi gratia in humilitate : humilitas est denominas, hum ilis denominatiuu, si ab humilitate, qus coueniunt in principio &differut in fine vocis . sed dicet aliqs quod albu,& nigru sunt denominatura de tamen non solo casu, sed et ii in significato principali differui. secv-do sic omne accidens praedicatui denominative de suo subiecto: ergo huiusmodi sunt denominatiua . ad primum sic est respondendum, quod licet albu& nigrum non differat solo casu inter

se, tamen hoc agunt respectu suoru abstractorum; qua sunt denominativa. ad secundum cum dicebatur omne acciadens, &c.dicitur quod omne accidens praedicatur denominatiue; sed non a quocunque abstracto, dicit unde nominatiue; sed solum ab illo cui conuenit in principio dictionis,& i fine differt. dieit igitur Aristoteles denominatiua, idest derivativa, vel coniugata dicuntur ab aliquo supple ab liracto dister

tia, i.quae differunt solo casu, i. sola cadetia,& finali terminatione,quae secudum nomen, non aute secundum v cem, habent appellationcm: quia quae secundum vocem sunt ab alio deducu-tur, ut a grammatica grammaticus:&a sortitudine fortis,qus dictiones sunt secundum nomen, de non secundu v cem;conueniuntq; in principio,&di DRrunt in fine.

C A P. II.

Eorum, quae dicuntur, alia quidem secudum complexi nem dicuntur, &c.

Accedit Philosophus ad secundum

capitulum huius tractatus: continet

istud caput duas diuisiones: secunda ibi,

38쪽

in M.

ibi, eo rit m qiuae sunt qilaedam de subiecto. Bi membri s prima est diuisio: puta quod dicibilium: quoddam complexu est,&quod iam in complexum. terminus in coplexus est terminus 2 ex pluribus dictioni b. minime est colli tutus: dic pro primo notando:exempla per se sunt manifesta: ut si dico homo, s lum,est in complexus: similiter de omnibus dictionibus per se sumptis, siue

verba sint,sive nomina,nil refert,ut sedere aeurrere: dormiens, dcc. complexus vero, est quotiescunque addimus verba cum nominibus, Zc nomina cuverbis ut homo currit;doriniens quiescit: Petrus ambulat,&reliqua huiusmodi.quae dictitur cum complexione.

Aecundo notandum quod dici, dicitur quadrupliciter, primo modo idem est quod derivari, ut cum dicitur sapiensa sapientia, &dialectica dicitur a dya, id est, terivatura sapientia,& a dya. Secundo idem est quod praedicari, ut cudicitur praedicatum , de subiecto dicitur. Tertio modo idem est, quod proferri,ut dixit hanc sententiam, hoc est protulit. Quarto modo idem est,quod y vocem significari vel expriini: se illo mod0 sumitur in proposito a Philosopho. est enim dicibile, quod est significabile,& dici potest per lictione, quae

quidem dictio est vox significativa. tertio notandum est, quod dupliciter dacitur coplexum, s. dillans, de indillans. Complexum distas est cuius extrema coniungiatur per copulam verbalem, ut patet in oratione perfecta: se in hac propositione homo est albus: quonia extrema coniunguntur . dicitur distas quoniam extrema ad inuicem distant. Complexum vero indistans, est illud cuius extrema sine aliquo verbo uniu-tur, quod est dicere, ut sunt concordantiae adiectivi cum substitiuo, ut homo albus. extrema haec uni situr sine verbo aliquo : aduerte tamen quod licet haec dictio homo coponatur ex sillabis, &literis,non tamen dicItur coplexa, sed tantum illa qus ex vocibus significatiuis compon tantur: quoniam naec sillaba ho,nil significat, neque m JNot dum quoque est secundum Boethium, di sinplicium, quod Aristoteles intelligit de rerum 3 ocabulis agere: idcirco dixit ipse eorum quae dicuntur,quoniam vocabula dicuntur; res aute non dicuntur sed sunt i lubitaret modo aliquis quod canis est unum dicibile, uel

dicitur, Sc tamen no dicitur cium complexione: eo quod no includit plures: nec sine complexione,quoniam plura significata includit .ergo est mala definitio: ad hoc respondeo breuiter.& dico,quod canis proprie non est vox c plexa, cum plures voces significativa, non habeat, quoniam unica dictio est,&quamuis plura significat tamen illa non se habent per modum determinatis de determinabilis. idcirco non est complexa, neque vox propri S incomplexa,quia non significat mediate uno coceptu sua significata complexe, vel in complexe. Ad contextum igitur accedamus . Λristoteles ergo dicit eoru quae dicuntur, i .proferuntur vel concipiuntur, alia supplς, horum secundum complexione,i. copositionem, vel co- posita si int, & alijs iuncta. alia vero sine coplexione vel compositione profertinium declarat deinde haec per ex pla dicens. ea igitur quae secundum c5plexione dictitur, sunt, supple similia, ut homo currit, homo vincit: si autem seorsum haec dico, quod erunt sine co-plexione ut homo: currit; vincit; bos. sic enim separata, S per se dicuntur absque complexione, siue compositione,quod clarum me fecisse puto.

Eorum quae sunt, alia de si biecto aliquo dicuntur 'c.

Haec est secunda diuisio huius contextus,quae quadrimembris est. & hoe est primum membrum huius diuis

39쪽

Mis, pro quo est sciendum,quod aliqua dicuntur de subiecto,& in subiecto nosunt: hoc i loco intelligit Philosophutvniuersales substantia, : habent enim h se quod sunt substantiae, & sunt sub-

statiae uniuersales. quatenus igitur sui substantiae no sunt in subiecto, qionii propriu substantiae est no esse in subiecto, quia per se existere potiunt, & estens ex se,& non in alio. Sed quatenus sunt uniuersales dicuntur de subiecto, propterea quod habent sub se inferiora. igitur tantum erit dicere homo,qui terminus est uniuersalis: quantum est dicere dicitur de subiecto, & in subiecto non est: id est, subitantia uniuersalis. dicit ergo. Forum quae sunt, id est, entia, de subiecto aliquo diculur, id este raedica latur essentialiter de aliquo inferiori, qd illis subest: vi homo de aliquo subiecto quide dicitur, ut puta de Platone,qui subiectum eius dicitur eo modo,quo ab illo depedet, & illi sub

iacet, quodam homine, i. Platone: in subiecto vero nullo est, i. non in heret alicui, ut albedo parieti ,-nigredo comuo,qd erat dicere eorum quae dictatur aliae sunt uniuersales substantiae. sed diceret aliqui square Aristoteles non dixit omnis res,aut est substantia uniuersalis, aut subitati a particularis: aut accidens uniuersale, aut accides particu Iare3 Responderi potest, quod si Aristoteles dixisset omnia entia quae sunt in mundo aut substantiae uniuersales,auti articulares, aut accidentia uniuersa-ia, aut pat licularia; quod tunc non indigeret expositione ted natura Aristo. semper fuit obscuritati incumbere.

Alia autem in subiecto, quidem sunt. de subiccto autem

nulli dicuntur,ctc.

Hoc est secundum membrum diuisonas,qiod est dicere particulare accidens, quod est in subicuo, & non dici-

Ioannes Bapt. Raei.

tium,quod Aristoteles usus su it de seclptionibus,eo quod generalissiniorum

non dautuodefinitiones. idcirco dixit

substantiam illam esse quae in subiecto

non est, ut in primo membro patuit. in hoc vero accides singulare, dicit quod est in subiecto. antequam ulterius progrediatur, dicendum est quot modis dicitur, ita; & nota quod nouem modis dicitur, secundum eundem. Primo modo dicitur esse aliquid in aliquo, ut in theatro, in foro. Secundo modo dicitur esse aliquid in aliquo , ut in aliquo

vase, ut triticum in modio. Tertio modo, ut pars in toto, veluti manus in corpore. Quarto, velut totum partibus, ut corpus in omnibus suis partibus. Quinto velut in genere species. Sexto

ut genus in speciebus suis. Septimo ut aliquid est in fine: veluti quoniam beatitudo est finis vitae bonae. Quia si quis est beatus,hoc est in fine vitae. Octauo

ut in quolibet potete,ut in Imperatore est regimen ciuitatis. Nono dicamus, ut forma in materia : veluti similitudinem Caesaris in aere,vel in marmore. Octo autem modos facit Hispan. quos exprimit, per hos versus.

Dubitaret autem aliquis, quoniam Vnum oppositorum non potest esse in alio; sed materia, & forma sunt opposita, cum materia sit potentia , forma vero actus, ergo sorma non est in materia, ut ait Boet. Respondeo ad hoc re breuiter,quod licet materia ,&forma Opponantur quo admodum actus,&modum potentiaemon tamen opponu-tur secundum esse suum. per quod esseco sistunt materia&forma inc5posito. quare erit bene forma in materia, cui

materiae dat esse: dicit ergo Philosoph alia supple dicibilia sunt,quae in subi cio sunt,ut accidens particulare in subiecto est, sed de subiecto nullo dici Leurde subiecto. Nota acundum Io adest, non praedicatur de suis inferiori. buti

40쪽

bus, quoniam diei de aliquo, diximus

significare, de suis inferioribus praedicari,ut genera de speciebus:igitur,quoniam individuum non praedicatur, nisi de seipso, propter hoc dixit Aristoteles, non dicuntur de subiecto, hoc est

non praedicantur. Si autem diceret alide proprium accidentis est inlis rentia circa subiectum , dicuntur de subiecto uniuersalia accidentia : quoniam de iijs praedicantur: Nota secundum Bu leu,qui has proprietates declarat, scilicet,dici de, non dici de, esse in, & noesse in,dicide, est conditio, seu proprie- quis, quare non posuit substantiam par tas uniuersalis, & non dici de, est pro-ticulare, vel accidens uniuersale prius prietas singularis,sive particularis,eo non aute accidens particulare Respondetur quod hoc egit quia sunt opposita, scdeclarato viro, ad aliud accedit,

quomodo sint, in figura patebit, Declarat quid sit esse in subiecto dicens, illud dicitur esse in subiecto, quod eum sit in aliquo, non est ibi sicut quaedam pars. ratio est in promptu, quia albedo quae est in pariete, no est pars parietis, cumpoisit esse niger , quia accidentis pro se similiter in ,est proprietas accidetis, non esse in , est proprietas substantiae:

ideo quod no est in subiecto est descriptio nibstantiae: Se esse in subiecto est descriptio accidentis: dicit igituri hialosophus,alia supple dicibilia dic ut urde subiecto, hoc est, praedicantur de inferioribus,& sunt in subiecto, idest, in

aliquo corpore, ut accidentia uniuersalia. dat exemplum dicens: ut sesentia, prium,est adesse, & abesse praeter sub- quae est accidens uniuersale continensiecti corruptionem .impossibile tamen Grammaticam, Logicam , Geometria, est esse sine eo in quo est,idet tam e hoe Musicam,& alia huiusmodi, scientra veaccidens particulare est impossibile es ro est tanqua in genus, haec vero tan- se sine eo in quo reperitur, ut de Gram quam species; ideo subdit,quod scien-matica quaedam patet: quoniam in sub- tia in subiecto est, id est, in anima, de sui ecto est, idest, in ala,quae est substantia biecto vero dicitur,hoc est prpdicatur,

nam 4; i i i quo tang i lii biecto est,est ut de Grammatica,'de alijs scientius

substantia particularis de subiecto ve- particularibus.

ro idest, ista Grammatica nullo dici- Alia vero neque in subiecto

mnis color, in corpore est, de subiecto autem nullo dicitur . Adverte tamen, quod per,omnis color, particulare a

cidens intelligit, qui non dicitur, uel praedicatur de inferioribus, quod clarum me fecisse puto.

Alia vero de subiecto dicuntur, et in subiecto sunt, etc.

Accedit Arii toteles ad tertiit membrum diuisionis,de est uniuersale accidens, quod quidem uniuersale accides dicitur,vel praedicatur de suis inferioribus, Se in lubiecto est, haec in qua sunt in subiecto quoniam omne accidens in

dicuntur, etc.

Quartum,& vltim lim membrum diuisionis ponit Aristoteles . deinde una ponit propositionem uniuersalem, de

hoc eli quantum spectat ad substantia

particularem , quatenus cnim sui su

stantiae non sunt in subiecto: & quatenus sunt particulares non dicuntur de subiecto, eo quhdde inferioribus non praedicantur. Nota quod adest haec di serentia inter substantias uniuersales,& particulares: quia ille dicuntur , &haec non dicuntur de subiecto, ut patet de Socrate, qui particularis homo est, quatenus ergo particularis substantia,

subiecto est ibit esse suum habet.Vn- non est in subiecto, ncque de subiecto dici,