장음표시 사용
61쪽
aon autem diseret aer sed large sumendo reducuntur ad orationem, quae est in specie discretorum. Notandum etiaest,secudum Burteum, quod oratio su mitur quadrupliciter: quaedam est scripta, de talis oratio elisubstantia: ve I
quoddam aggregatum . Secudo modo sumitur oratio, ut est in mente, & illa
est qualitas; & in prima specie illius:
Tertio modo sumitur oratio in pronuriatione, vel voce, & tunc dicitur sonus, uel uox. quarto de ultimo modo, accipitur oratio pro mensura intrinseca orationis prola ae; & sic est qualitas discreta, ut ad propositum pertinet.
Nota etiam , quod numerus accipitur tripliciter. Primo modo pro numero
numerato. Secundo modo pro numero numerante Tertio modo pro numero formali: numerus numeratus sunt res,quae numerantur:& talis numerus
non est in praedicamento quantitatis, nec forte in alio, quia potest de omnibus dici: & ille numerus appellatur
transcendens. numerus numerans est ipsa anima, quae numerat esse citiae res
ipsas ; sed numerus sor malis est ille
quo formaliter numeramus aliquas res: sicut unus,duo,tres. Dubitaret forte aliquis quod omnis quutitas elim sura subitantiauedo ratio non est mensura subliantiae, sed vocis, ergo no est quantitas. secundo sic omne genus dicitur aequaliter de suis speciebus: sed
Juantitas no dicitur aequaliter de suis
peciebus,cii prius dicatur de discreta
quam de continua .ergo non eli unum praedicamentum . Tertio uox prolata
est continua, quia passiones uocis sunt continuitas,vel melodia ,& de artici Iatio sonorum ergo olatio qua est me sura talis vocis est continua,ec non discreta Ad prim Mn rationem sic respoden dii breuiter, quod licet oratio non mensuret veram substantiam, per se priuτο, tamen mensurat aliquid, quod
habet modum substantiae respectu ipsius, idcit uocem prolatam, quae est, labiectum eius. Ad secundam dico. quod licet illas duas species comparando inter se, discreta, sit uno modo prior, tamen perrospectum ad suum genus, aequaliter se habent: & ouant,ias prsdicatur univoce de iplis. Ad tertiam dicendum est, quod etsi in v ce sit continuitas quantum ad sorium eius, tamen ibi adest discontinuitas , quantum ad formationem literarum,& sillabarum : de mensura hic dicitur discreta formaliter.
Supra probauit Plidosophus nu merum, B: Oi ationem, esse quantitates discretas: in praesenti vero contextu probat lineam, superficiem, corpus, temptas, & locum, esse quantitates conti nuas. Pro quo notandum primum est,
quod linea est longitudo, absque latitudine,& profunditate, extremitates cuius,sunt duo puncta . cuius rati oest;
quia linea intelligitur causari ex fluxa puncti in longum deo ex illius fluxu habet longitudinem ι quia ergo punctus non potest intelligi, neque in ta tum , neque in profundum, ideo dici
tur linea absque latitudine,de profunditate corporis:& quoniam fluxus pucti, semper incipit a puncto, de termia natur in illum, idcirco extremitates lines, sunt duo puncta. Item notandum est, quod superficies est longitudo calatitudine sine prosunditate, cuius e. tremitates sunt duae lines. cuius ratio
est, quia superficies intelligitur causari, a fauxu lineae in Iatum,& ideo dicitur habere latitudine. Sed quia fi xus lines incipit a linea de in illam terminatur; idcirco non potest intelligi in profundum: diciturq; esse sine illo
iterum notandum est,quod corpus est
Iongitudo cum latitudinc &profunditate,cuius extremitates sunt duae saperficie . ratio huius est, quia intellia
62쪽
tur eoo 3 eausari a fluxu superfi- rerum,sunt pariet tempoKs, sic praeciei in profundum, idcirco habet lon- sens copulatur ad praeteritum, quia iitudinem a superficie,&latitudine, a quod est finis praeteriti, est principiauxu vero superficiei habet profundi praesentis: copulatur cum futuro, quia ratem, quia is ab una superficie in alia quod est finis praesentis, est principia
terminatur, ideo extremitates corpo- futuri: ergo copulantur ad unum. Rutris sunt dui superficies. per hoc patet sus Iocus est ex genere continuorum, ouod superficies est mensurabilis per quia eius particulae continuantur ad duas dimensiones, scilicet,per latitu- communem terminum,n que Omnis dinem,& longitudinem: corpus vero locus continet partes corporis locati. per tres, scilicet, longitudinem,latitu- ergo & partes loci; quae obtinent co dinem,& prosunditate: quarto est no- poris partes singulas, ad eundem te tandum, corpus accipi dupliciter,uno minum copulantur, ad quem copulam modo pro substantia apta nata mensu tur corporis putes. igitur 3c locus, rari pluribus dimensionibus, de sic est erit quantitatis continuae: quoniam adde genere substantiae non autem de ge unum communem terminum cius parnere quantitatis: secundo modo capi- tes copulantur, Circa haec dubitaturtur pro illa trina dimensione qua men primo,quod corpus est ex genere sub furatur substantia ipsa, Se hoc modo stantis, igitur, non quatitatis,ut posuit est quantitas: quinto notandu est quod Philosophus, secundo sic, tempus est tempus e st mensiira motus secundum qualitas per accidens ut patet in quin- prius de posterius hoc est,est mensura to Metaphis sed nullum genus praedia prioris de posterioris in motu: 5c patet catur de sua specie per accidens, ergo quod sit quantitas quoniam est mensu tempus non est species quantitatis. ratiuum substantiae: nanque duratio- tertio sic omne illud quod mensuraenes substantiarum mensurantur tem - secundum tres dimensiones, ipsas in-pore. Sexto notandum est,quod locus esudes, est corpus; sed locus habet i5- est mensura locati:quod autem omnia gitudinem, latitudinem, S profundia . quae dicta sunt. sint quantitates conti- tatem, mensuratque secundum ipsas,nuae patet, quia partes 'illorum copu- ergo locus , non est a corpore distin-lantur ad aliquem terminum commu- ctus;&per consequens non sunt duae,nem . dicit ergo Aristo. linea vero est sed una species, ad primum patet sola continua quia partes eius copulantur lio in notandis, scilicet,quoci licet cor ad aliquem terminum communem et pus acceptu pro subiecto trinae dimennempe ad punctum:&qualitas super- sionis, sit species substantis,tamen ca ficiei, est quantitas cotinua per eande pium pro illa trina dimensione , qua
rationem, scilicet,quia eius partes co- mensuratur substantia, tunc est quan-pulantur ad terminum communem, si titas, non autem substantia, ad secun-
ad lineam. si liter de in corpore, in dum dico, quod tempus non est quan quo, sumis terminum comunem quia tuas si quod per accidens prsdicetur copulatur ad planum, i.ad superficie, de tepore: immi, primo, de per se praenotificat hoc idem de tempore & loco dicatur de ipso; sed sic dicitur tempus cum subdit. d. est autem tali ii,supple, per accidens, quia habet esse ab alio,
quantitatum continuarum, tempus de scilicet,a motu, se mobili, Se dependet locus: quoniam praesens tempus copii ab illis in genere causae materialis Sclatur ad praeteritum, de ad futurum: efficientis. Ad tertium Scultimum di-
nanque haec prisens, praeteritum,de su cendum est,quod & si locns habet tres
63쪽
dimensiones iuxta eius eontinenti ta habentibus positionem ad Inuicε.-men iuxta eius essentiam, duas habet eantum,scilicet,longitudinem,de latitudinem. igitur &c. sed aduerte, ut cladnotauit commentatori quod non de eerminauit adhuc de loco, secundum veritatem; sed loquitur de loco, secuntandum autem est,quod,quia punctus habet positionem, i. situm: necesse est quod omnis quantitas derivata a puncto situm hineat. Item notandum spunctus realiter loquendo no est parsi ineae, sed terminus est. tanen quia id dum opinionem aliorum ponentium quod est aliquid rei, dicitur pars eius esse spactum,cum spacium iit diuisibi' sumendo partem largo modo, non aute secundum tres dimensiones.
Ponit secundam diuisionem Aristoteles, ac illaru dcclarat: alia esse quantitatem , quae ex Partibus habentibus positionem conliat, de alia non habentibus Politionem, id est continuati nem, dicit igitur amplius, supple,quati alia conitant ex partibus habetibus positionem , quae partes sunt in ipsis quantitatibus. & alia constant ex parta cius non habentibus positionem, siue connexionem sicut particulae lines
habent ad se inuicem positionem: h bent enim situm: singulae nanque, suptem stricto: idcirco appellauit hic Philosophus punctum particulam lineae.
supra quantitates quae constant ex partibus habentibus positionem d clarauit Philosophus muc ad illas quae ex partibus non habentibus politione constant descendit.dicit igitur; in numero antem quisqua, vel aliquis hoc
non poterit ostendere, quomodo Pa tes eius habeant positionem aliquam,ideli annexionem, siue coniunctione ad se inuicem: aut ubi iaceat,eo quod non habent communem terminum,ut ad illum omnes partes tendant; aut
pla, paries lines sitae sunt alicubi,idest quae partes ad se inuicem connectu una pars lineae,non es Lubi est alia. sed tum quoniam nulla pars illius quantis copulantur; dc habes unde situm est v- tatis,conectitur,sed segregata est. ne- numquodq; , idea ubi sita est unaquP que eae quae temporis sunt: quoniamque par, lineae,quoniam sita est inpla tempus est quantum successsuum , deno ioc est, in superficie,ad quam pase particulae temporis non permanent , rem reliquarum copulantur, i. caeterae neque habent continuationem, ita veparies copulantur: si militer autem dc possit assignati haec uel illa particula . particulae plani, i. superficiei, habent ideo sequitur, quod autem non est per quandam positioirem:quoniam osten- manes, quomodo positionem vel perditur similiter, sicut de pari ibus, ubi manentiam aliquam assignabis 3 quo- iacet unaquaque pars iuperficiei: & niam quod transactum est amplius n5 quae etiam paries copulantur ad inuicem, sum utur quoque particulae loci, di soliditatis, i. corporis . forma sic sillogismum: omne illud cuius partes sunt alicubi sitae: &ad inuicem copulantur , constat ex partibus habetibus postionem: sed linea, superficies, locus,& corpus, se habent hoc modo: est; ide non potest sumi numero ostendit quomodo haec se habent, dice, , sed magis dices habere ordinem quendi,
non autem permanentiam, secundum
prius 8c poli eritis, iuxta temporis d terminationem, idest hoc est prius via temporis, &hoc posterius, simi liter hoc idem, se habet in numero: & ratio ergo. corusua constant ex Partibus est quonia habet ordine prius enim
64쪽
inus numeratur quam duo. 8e prius dicitur duo, quam tres, di prius dicitur propositio quam concluso; numerando ergo se, habebunt quendam ordianem no autem habebunt positionem, vel permanentiam: quoniam quod diactum est, sumi, fidem numero non potest, de hoc est quod dicit postionem vero non accipies, id est non habebit permanentiam. Simili ratione possumus quoque hoc, de oratione dicere, uoniam partes orationis , quae sunt ictiones, non permanent,cum prolatae sunt: quod enim dictum est non potest amplius assiimi: qua Dropter igitur,non erit ulla positio, id est annexio partium eius, supple, o rationis: non enim permanent: igitur quaedam quantitates continuae constant ex partibus habentibus ad se inuicem positionem, de ex non habentibus', ad se inuicem positionem. Notatione tamen dignuest, quod in quantitatibus successi uis, ut in tempore oratione,nihil potest redire idem numero: potest tamςn rediresdem speei civi de tempore mani festum e st : quoniam ergo oratio est Iantitas successiua , quod semel di-:um est o amplius idem numero non potest proferri: licet posset eadem oratio his linties proferri , ac sepe&s pnis Fronunciari, patet ergo ex hix, quae dicta sunt solutio dubij, concludamus ergo breuiter , quoia omnis quantitas habens in partibus positionem , habet partes permanentes &connexas : sed numerus, de tempus,&oratio , non habent partes situ aliter connexas: igitur haec tria non habent partes permanentes:sed solum habent in eis quendam ordinem.
Proprie autem quanta, haec dicuntur sola, quae dicta sunt,
&cari. Ponit Aristoteles in praesenti coi reatu eoa lusionem , in qua ostendit quae sint quantitates propriae: quia igitur secundum Boeti principaliter alia quid esse dicitur quod per se tale est: quale esse demonstratur. secundum aecidens vero quod non per se, sed per aliud; tale est quale esse dicitur, ut albedo inest colori, cum dicitur homo est coloratus non per se dicitum idei eo homo quatenus homo est; color noest, sed dicitur coloratus, quia habet illum: sic quoque quantitates, quae omnia dicta sunt, scilicet, linea, superta
cies,corpus, numerus, tempus te or
tio, per se & secundum suam naturam quantitates dicuntur. hoc idem assi mat Philosophus cum di. proprie autequanta, id est quantitates propriae te essentiales, haec dicuntur sola, id est, hae solae sunt, quae supra diximus: sed alia dicuntur quanta, idest, quantitates s eundum accidcns, idest per accidens: quoniam γε dicuntur ex ordine ad aliud dicuntur quantitates per accides.sed alia omnia talia dicunturi igitur e nanque ad hse, scilicet qualitates per se, alia aspicientes, dicimus illas esse qualitates,ut puta,album dicitur multum , non quod iste color secundu qssest, sit quantitas, idest, secundum Daniellentiam, sed dicitur quantum per ordinem ad aliud; puta ad superficiem: quia ergo superficies multa est, diciis tur album multum. smiliter de acti ne, non dicitur actio, puta ludus, longa : sed dicitur longa, per ordinem ad tempus,eo quod multo tempore lusit. Motus quoque,puta, nauis, no dicitur ut barbare loquar remigasse multu, nisi per respectum ad tempus, icc. huiusmodi: quoniam non dicitur actio multa, nisi quia mensuratur tempore imaginato, vel aliquo se modo detani et, id est mesurabitur, annus , Ee huiusmodi. 5c si quis dicat quantum sit album, per superficie dissiliet, idest mensurabitur,quanta erit superficies, ta tum similiter album . concludit cuia
65쪽
dicit, quare sola quanta, idest hae Iaequantitates quae lupradictae sunt, pr prie dicuntur quanta: aliorum vero, supple,quantorum si supple,dicuntur quanta, hoc per accidens dicuntur,id est, per respeetiam ad aliud dicuntur; non asit per se,ut patet de albedine, de actione: illa respectu superficiei ; haec respectu temporis:
Ponit tres communitates quantitatis Aristoteles quaru prima est in prinsenti contextu cum una instantia. Pro qua communitate est notandu, quod quantitas non suscipiat magis, atque
minus dupliciter potest intelligi. uno modo quod nihil sit eo trarium ei per
accidens:hoc modo no est verum, sed
reperitur contrarietas', quonia super
ficies alba est contraria superficiei nigrae. si verb capiatur cotrarietas proprie pro repugnantia sormarum actiuuarum, ia passiuarum : sic in praedic mento quantitatis no adest contrari tas; ut accipitur in hac proprietate,qa se potest confirmari, id non habet coritrarium,quod in materia praecedit omnem contrarietatem; sed quantitas in materia seu in substatia materiali, praecedit omnia contraria: ergo qualitas non habet cotrarium. Dicit igitur Philosophus: quod quantitati nihil est cotrarium. hoc autem manifestum est, supple, in quantitatibus definitis, idest determinatis : quia nihil est illis comerarium , ut bicubito, triciabito,vel superficiei,vel alicui talium nanque omnibus in is nihil est contrarium: non enim est contrarium quantitas qustri cubitum est, vitati bicubitu: bene est maius quantitas. nec est cotrarium bi- bitum superficiei. Insurgit autem hic dubitatio,quae sic est,iocus sursum
di locus deorsum contrariantur,& t
sunt qualitate , ergo contrarium inest. Secundo sic omnis motus fit de
eontrario in contrarium, sed in quam litate est motus augumenti, & decrementi, ergo in quantitate adest eo trarietas. Ad primam rationem sic respondendum est, quod si locus sursu v& locus deorsum considerenturie dum suas essentias, siue rario ne me surae non habent contrarium; sed si tasiderentur quatum ad qualitatem, sea
influentiam qus sunt in illis locis diuersis,contrariantur. sed non accipita. tur sic,quia esset considerare illa loca cum qualitatibus,non autem secundu
implicem formam quantitatis. Ad secundum dico, quia est motus recontrarietas imperfecta, in quantitate co- siderata secundum suum esse physicii: tamen non est contrarietas in quant,itate considerata sub ratione me furnin qua consideratione non adest in tus,nec etiam contrarietas; sicque a Iopico consideratur. Subdit deinde una instantiam cum dicit, adde tamen primo, dico quod quantitati nihil est cotrarium, nisi quis dicat multa cortra riari paucis, & magnum esse contra rium pauco . ad quam instantiam uno modo respondet d. quod nillil horum
est quantitas, sed magis iantad ali Ud,
id est relativa: quoniam nihil dicssur magnum,uel paruum per seipsum .s; dicitur sic quatenus ad aliud resertur, cuius ratio est, quia mons dicitur quia de paruus, de milium dicitur magno, cu sit paruae quantitatis respectu mOtis: sed dicitur hoc, eo quod milium siti maius aliquo alio in suo genere milib.& mons eo quod est paruus respecta alterius in suo genere montis. Patet ergo quod haec non dicuntur, nisi in rei latione ad aliud. de hoc eli quod dicit, &hoc,supple,mons dicitur minus iis, qui maiores sunt sui generis: illud vero supple milium dicitur malus ijs, qui minores sunt sui generis. Nam si
non curi Hai nunqua mons dicereturparuus.
66쪽
paruus, quomodo aliquando dicituri eontrarium einquoniam quod non omnem nullum magnum diceretur. Rum test sumi per sei suin, scillaeti solum sis,aliud exemplum prsbet.d,in vico sed refertur ad aliud, siue ad alterum dicimus esse plures homines, & in ci- ut facit, magnum ad paruum; quo
uitate paucos: cu sint in ciuitate m ulisto plures,qua in vico, de in domo mul tos dicimus, & in theatro paucos, cusnt plures: hoc intellige respectu sui generis: quia sunt multi in una domo cum vigintiquinque erunt,respectu illius,in qua no erunt,nisi tres, ut in domibus pauperu reperitur . sic de theatro respectu alterius. aliter hoc declaxat. d, amplius bicubitum, & tricubitum,& unumquodq; talium significat ac denotant quantitatem, sed magnuec paruum, multum de paucum non significant quantitatem, sed relatione,
do huic est aliquid eotrarium, quasi dicat, si non ponunt permanere per se, nisi cum altero, quomodo est contrarium'deinde ponit aliam rationem cusubdit,amplius si magnum & paruum essent contraria, contingeret idem idisum si mul suscipere contraria contingeretq; aliqua esse contraria sibimeti quod autem hoc in conueniens sit verum; patet,quia, ut subdit, continget idem corpus est e simul magnu, dc pa uuin, ad diuersa comparatum nanque quod est magnum ad hoc, est paruum quo ad alterum .verbi gratia,elephans gnum consideratur ad paruum, i. re- ad montem vero paruus. quare di su-
apsa,scilicet, magnuin, paruum,mul- pit contraria, sed hoc impossibile emtum paucum,& similia, sunt eoru,qus quia videmus quod substantia duees
tellam sicinii V Aiar. quonia vim .ponit magnitudinem potest idem homo simul aeger esse.&Per se speciem quantitatis,&magnu, sanus:aut albus,lenigendi oest 2 ergo erit species quatitatis: probatur que inconueniens, qu ma num &consequentia, quia concretum no est paruum sint cotraria ad inuicenti ou
an alio genere ab abstracto Mespodet, nil aliquod simus eo ii ii
quod magnitudo dicitur aequi uoce, ut id est, magnum&paruummonii ra
Amplius, siue aliquis ponat idem simul est magnum di paruum.&quanta esse haec, siue nonpo ' rium: sed quod alianat, &c.
Ponit Philosophus secunda responsionem; probatq; magnum de paruumno esse contraria dato etiam, quod essent quantitates , duabus rationibus. dicit igitur. Amplius siue aliquis ponat haec qi ' diximus esse quantitates, sue no ponat: utroque modo nihil
quid sit sibi psi contrarium impossibile est: ergo magnum paruo contraria non est,neque multum pauco. Quare. etsi aliquis dicat magnum & paruum non esse de numero ad alied,siue rei tauoru , nihilominus ti si quantitas non habebit contraiium,ut saepe ac septus diximus. rationibusq; allatis, hoc, v
67쪽
, Maxime autem circa locum esse videtur contrarietas quan
Secundam instantiam ponit Phil sophus in praesenti contextu, ad quam iactantiam no ponit solutionem, quia
ex praedictis potest haberi. dicit igitur quod maxime circa Iccii videtur esse
contrarietas quantitatis: quoniam ponunt, supple, sapientes sursum esse co-trarium ei quod elideorsum : locum qui in medio est , i. in centro terrae dicunt esse deorsum, qui vero in extrema parte, i .in circumserentia circuli,
dicunt esse sursum, quia maxima adest distantia. ergo quia maxima inter hos est diltantia & disconuenientia sunt
contraria, ad quod argumentu responsione in fecimus. confirmat deinde cusubdit . d. videntur autem sapientes,
ab his condition bus, proserre desinutionem contrariorum: nam dicuntur
illa esse contraria, quae multum ad se inuicem distant : de numero eorum quae sunt in eodem genere, contraria esse definiunt, ac determinant,cum igitii r illa definitio contrariorum potest saluari ei rea sursum,de circa deorsum mundi, videtur quod sint contraria.
Non videtur autem quantususcipere magis, & minus, &c.
Hsc est secunda proprietas, siue comunitas substantiae, quae talis dicitur quod secunda proprietas quantitatis est, ut non suscipiat magis deminus.
ratio huius proprietatis est, quia suscipere magis Se minus est aliquid perfici in suo esse specifico , sed quantitas non potest magis deminus perfici in suo esse ; igitur non suscipit magis neque minus: declaro quid sit perfici, exemplo,verbi gratia, sudariolum diacitur magis , & minus album aliquo alio, quod sic non potest dici de quantitate, hoc patet in omnibus Paulitutibus : diuidatur ergo linea in mῖnima
quantitate, quia non erit minus quantitas, quam maxima pars,& in hoc c
uenit cum substantia potest tamen s scipere maius Sc minus sed hi termini magis de minus, de maius de minus differunt inter se, quoniam mons erae maius quantitas milio, dicit ergo Phialosophus. Non videtur quantum, idest quantitas suscipere, i. dicere secutam magis Se minus, ut bicubitum,quia noest magis quantitas bicubitum unumquam sit alterum,uel quam sit tri cubiatum, neque in numero,ut tria non sunt magis quantitates,i.quanta; quiq1 in que, neque tria,trium, neque decem,viginti: non unus dicitur Utero magis numerus, eadem ratio est de tem p pore, non enim dicitur unum altero, magis de minus tempus, ut tempus si
turum non dicitur esse magis tempus quam sit praeteritum,&prssens, neque in ullo eorum, i.quanto rum,quae dicta sunt, omnino magis deminus quant
dr quare ergo no suscipit magis,& minus illitas, Dubitat aut hic circa hane proprietate, quod quantitas magis, deminus perficitur secundum esse quam
litatis , propterea quod numerus hi
het esse perfectius in quatuor, quam in duo, ergo suscipit magis deminus Secudo inaequale suscipit magis de inbnus, sed inaequale est quantitas, ergo, ad primum dicendum est , quod licet quantitas in esse diuersarum specierupossit magis de minus perfici, quia est una species perfectior altera, tamen in propria essentia, siue i proprio esse, non potest magis de minus perfici, echoc ad suscipere magis Seminus re uiritur, ad secudum dico, quod si capi tur in equale pro fundamento, tunc sascipit magis de minus: sed si capiatur sormaliter pro inaequalitate ipsa, non suscipit magis, de minus. Nota secu dum Buri eum,quod ista proprietas suscipere magia dc minus no est propria
68쪽
proprie vantitati: quonia omni quantitati competit: sed non solum, quia etiam subitantiae,alijsq; quibusda predicainentorii m. Nota secundo quod maius di minus dicunt excessum quantitatis: magis vero, di minus excellum, seu defectum qualitatis.
quanti ei quod aequale , di inaequale dicitur,&c.
Accedit ad tertiam & vltimam com
munitatem, litie proprietatem Atilio t.
in hoc ultimo contextu. Ostendit hoc enim, esse proprium quantitati,& non aliquo alio praedicamentorum dici m c quale, & inaequale, declaro ut si dicam stri Platonem , &Socratem esse aequaliscit itatis a &albedinem huius parietis, esse aequale nigredini illius , respectu superficiei, hoc accidit propter illas quae superficies sunt aequales inter se. vel Iogitudo Platonis, & Socratis erit aequalis , ita ut si substantiae dicuntur, vel applicauerimus substantiae aequale
re inaequale,hoc eueniet ratione quan
titatis, quae ibi aderit', erit aequale de inaequale, secundu duas longitudines, ut duo corpora dicuntur aequalia Minaequalia. Pro quo notadum est quod
aequalitas est rerum disterentium ea-
hine collighela quo disserat comparatio a similitudine: nam comparatio pertinet ad quantitatem,& qualitate, i.
dem quantitas in specie. Inaequalitas vero cit rerum dii ierentium diuersa quantitas, idcirco aequalia sunt res di-ι uersae eiusdem quantitatis inter se, ite notandum quod aequalitas Scinaequa-ditas sunt relationes fundats in quantitate, dicit igitur Philosophus: quod Propriu,maxime,l. praecipue est quantitatis, ut dicatur inaequale, & aequale, dixit aute maxime,quia huic soli prγdicamento competit lisc proprietas, Pro qua proprietate notandum est, quod aliud est dicere aequale, dcinaequale,de aliud est dicere limite &disi mile: primi secundum quantitatem dicuntur,alij vcro iacudam.qualitatem,d:ssimilitudo velo & similitudo ad-- qualitatem solum, subdit ergo,d unu- . quodque enim eorum quatitorum qu pdicia 1 unt,siae linea, siue numerus, si ue tempus, siue oratio & reliqua quae diximus, aequale & inaequale dicuntur. vi corpus aquale, & inaequale dicitur. vel quia ambo eadem sunt mesura,vel
non eadem mensura, numerus quoque dicitue secundum aequale, ut quia am
bo tria, vel inaequale, quia sunt quinq;& tres: & tempus quoniam ambo sene una hora,&Inaequale, quia elt v na hora , cum dimidia, similiter&in alijs ruantitatibus, scilicet, dicitur secunum aequale, & inaequale, sed in cael
ris quae non sunt quantitates, non vi detur nos debere dice e secundum mqualitatem & inaequalitatem,ut si quis habet quadam dispositionem & alter
aliam, non dicitur secundum aequale.& inaequale ; sed dicere debemus esse similem dedissimilem, quid autem sila dispositio; in capite de qualitate vid bimus,eadem ratio est dealbo quonii non dicimus essesquale & inaequale. sed simile&dissimile: similiter de alijs lualitatibus. Quare ergo ei l propriuupple, solius quantitatis aquale, de inaequale dici, igitur secundum se, hse proprietas propria est quantitati, desiconuenit alijs puta accidentibus, hoc, competit ratione quantitatis, & lixe erit quantita, secundum virtutem, noaute quantitas quantitativa, seu aequalitas quidditativa. Dubitaret aute aliquis quod duo homines possunt dici
aequales virtute, & tamen virtus no est quantit, ,ergo, non est illi proprium. Respondeo,quod licet dicantur aliqui aequales virtute,hoc non dicuntur proprie, sed secundum similitudincm .c cludamus ergo, quod habuimus tres diuisiones quat. litati :& tres proprion a tate1
69쪽
lativa secundum esse. Pelativa se D
7 3 pit contrarium: ratio est,quia,tria re' dum dici, sunt, quae de suo principali M'). .J quiruntur ad hoc , ut aliqua dicantur significato, non important relatione, I contraria, primo quod sint sit, eodem ut scientia inluae habet esse absolutu in
genere; nam quae iunt sub diuersis, nodicuntur contraria sed diuersi, ut ii mo Si albedo . Secundo quod sint so mae positiue,quando enim alterum priuatiuum est, non dicuntur contraria, ut cecitas,& visus.Tertio quod pugnet mutuo inter se circa idem subiectum, ut calor a manu frigiditatem expcllit. uidimus quoque, quod non suscipit magis & minus, & quod secundum quantitatem res dicuntnr aequales, Minaequales,de haec quantitas,pro quan
in qualitate, & vltra hoc tamen habet respectum ad scibile, & propter hoc ponitur in definitione, vel quomodo libet aliter ad aliud, hoc eli, aliquo modo ad aliud refertur.Relativa vero secundum esse: sunt quae de suo principali sgnificato important relationem , ut pater, de filius, qui non habent esse alterius generis, quemadmodum habet scientia, qus habet aliud esse inrualitate: idcirco dixit Aristot. in donitione, quaecunque. hoc ipsum Lesse, quod sunt. idest cuius sunt, dis
cuntur aliorum . Notandum secundo, . mi quod triniciter diuiduntur relati ualcilicet aequiparantiae, alia superpotationis, Ac alia suppositionis, quia igi tur omnia relativa important respe ctum ad aliud, vel hoc fit aequaliter.
Ad aliquid vero talia dicun vel non, si aequaliter, ut simile,dissimi
sunt,aliorum esse dicuntur, c. superpositionem , quia diciti superio
ritatem, ut praelatus, episcopus,domi
nus & si in ilia, si important inferiori tatem tunc dicuntur per lappositio nem,ut semus domini, subditus supe rioris, & similia: Dicit ergo philoso Ilius: Ad aliquid, i. respectiva, seu
aliua, talia dicuntur, vel appellantur, quaecunque haec ipsa quae sunt, i. quori esse refertur ad aliua, dicuntur esse aliorum, vel quomodolibet aliter ad aliud, id est,uel genitivo casu,vel dat, uo,vel alio proseruntur, verbi gratia,
duplum dicitur dimidij duplum, & habitus dicitur alicuius habitus,disciplina dicitur disciplinati disciplina: d hoc modo dicuntur relativa ad habutudinem genitivi casus. Quae dicuntur ad habitudinem dativi sic, ut simili GConsequenter aggreditur Aristoteles praedicamentum ad aliquid,
seu relationis,vel respecti uu, eo quod ut plurimum fundatur in quantitate, Ut patetruanque plures relationes in ea reperiuntur, Omnes enim propo tiones numerorum, ut duplum, dimidium quadruplum, triplum, &caei. &quantitatum continuarum quoq; omnes igitur hi conceptus, qui relatione important. i. unus ad alterum, sunt ex genere ad aliquid, siue relationis, quae uidem relationes non possunt consierari absque sua relativa, ut pater no
potest considerari absq; filii consid ratione, sic de reliquis. Primo igitur notandum est,quod ad aliquid siue relativa duplicia sunt, scilicet, qda sunt relativa secundum dici,& quaedam re-
mile:ad accusativum,ut mons magnus ad montem paruum. Hic solet dubitar iii qua
70쪽
iri quare describIt Aristot. Relativa innumero plurali: ad quod respondetur quia relativa non a se sed ad aliud referuntur , & quia sunt aequivoca, nec potest repperiri hoc genus nisi in pluribus, idcirco in plurali describit, illa: deinde subdit. l. quod maius hoc ipsu, quod est, idest,per seipsum, dicitur alterius; quoniam dicimus maius, esse aliquo maius: similiter duplum hoc ipsum,quod est, id est, quod autem sit duplum , e it duplum dimidi), quod autealiquis sit dominus , hoc ipsum quod
est, idest, esse dominus, est Dominus sui serui. Similiter autem, & alia quaecunque huiusmodi sunt,aduerte quod Arist. utitur genitivo, eo quod ablatiuo carent. sunt etiam relativa habitus, disposito,sensus, scientia, positio: haec nanque omnia,qus clicta thni,hoeipsum quod sunt,ideli,quatenus huiusmodi sunt, dicuntur ei te aliorum: ut scientia dicitur scientia scibilis,&sic de reliquis, vel quomodolibet aliter ad aliud, idest, non solum dicuntur ad aliquid, quae sunt in genitivo, sed et iain quocunque alio casu, Se non aliud. quiddam suppleell, hoc ipsum quod est, ut habitus est alicuius habitus. i. etsi habitus sit ex genere qualitatis, ad habitudinem tamen alicuius est habiatus scientia est alicuius scientia, id est, ad scibile,sensus quoque alicuius sensus, idest,ad sensibile. Et positio est alicuius positio,& alia quoque similiter. Deinde subdit, igitur ad aliquid sunt quscunque bscipsa quae sunt, dictitur supple, talia, esse aliorum, id est, in genitivo casu, vel in aliquo alio casu,td-
est,in accusativo, ut mons magnus dicitur ad alterum montem magnum,
magnus enim in ons dicit ad aliquid & simile, id est, in dativo alicui limite,& cetera, talia similiter dicuntur ad aliquid, idest,sunt relativa,sunt autem relativa accubitus, Se statio, & sessioqusda positiones, idest, situs, sed quia huiusmodi positiones sunt ad aliquid,
crederet forsan aliquis, quod essent iacere, & stare, vel sedere positiones, eo quod dicuntur denominative ab i spositionibus, idest, stare astatione, &sedere a sessione, &c. qus dicta supra,
tamen reuera non sunt positiones.D
bitaret autem aliquis, habitus, scientia,& partes substantis, Se alia no sunt relativa, Sc tame dicunt ad aliud, erῆo alijsa definito copetitii se definitio. Sedo sic prnitas est ad ali id, & non diad aliud, eo quod non dr paternicas fili; paternitas ergo non omnibus relativis haec competit definitio: ad primum sic respondendum est,quod qu ius habitus, qui ad habentem dicitur,& scientia,ad scibile,departes ad totu, non dicantur relativa secundum esse, tamen secundum dici dicuntur: ideo bona definitio est, nec aliis competit; Putarem esse hanc definitionem Platonis; ideo Aristot. dicit infra si igitur sussicienter Sec. ad secundum dicendu, quod quamuis paternitas in abstracto non referatur ad aliquid actualiteri tamen potest referri aptitudinaliter, actualiter vero in concreto. Notati ne dignum est, quod quaedam sunt relativa per se, ut habetur ex s. Metaph. de quadam per accidens: per se lunt omnia illa,que important habitudine, suo nomine,ad aliud, ut pate domin . scientia, filius,&c. huiusce generis:per accidens vero illa,quae in suis nominibus non important habitudinem ad aliud:& tame ratione alicuius accidentis sibi adiacentis dicuntur ad aliud, ut homo ad filiu, dicitur per accides, quatenus accidit esse patrem: non autem quod importet in suo nomine habitudinem ad filium.
In est autem & contrarietas in ijs, quae sunt ad aliquid, etc.
Continet hoc caput,duas definiti nes. x quatuor comunitates, siue proprietates,