Simonis Caulerii Rhetoricorum libri quinque. ..

301쪽

quo hostis tractatur & facultas,& vires: cum expendimus in consiliis hostisi facultates, aestimatis adiunctis personae, gener educatione,diuitijs, studi3s, robore, opibus. Inuestigatur S sententia mentis, an hic, an ille sensus, & sente tia facti, ut Quid portendunt ciuium discordiae et Huc pertinent signa naturae

antecedetia, &consequentia. An Valencenis natus infans bifrons assentatores, & in consiliis publicisj &priuatisco gressibus bilingues prcter simplicitatem Belgicam significarit. Vaticinia,

&vatum obseruationes,&diuinationes, d coniectationes eorum quae sunt uentura,nisi occurratur, quod accidae crebro, cum incommodum insequens denuntiamus, exitus rerum, hominum facies, sermo, vestes & alia. An Grego rius decimus levius Pontifex credat se cetius mulierculae Bononiensi . quae in terpretanti Pontificios canones promi serat quatuordecim annorum Ecclesire

Romanae principatum: quam Astrolo gis, qui ex Cometae terrifici ardoribus mortem portendebanti Item, An Gad pauis D. licanae vestis affectatio,Francisci Vales' - R

302쪽

219 RHETORICORVMucturi in Italiam fuerit praesagium3 His plures addi possunt coniectura praeter criminii iudicia, quae insimulantium, ocinficiantium litigio, S disceptantium iudicum sententiis peraguntur, in quibus stini voluntas, & facultas firmisi,mae,&necessariae probationes coni cturarum. Conicctura ducitur a coniectu, &directione quadam rationis ad veritatem, est argumentum dubiae rei,

quod a manifesto signo, aut suspicione personae procedit. ST tus igitur coniecturalis duos saluo locos, voluntatem, facultatem: qui suspicionem probant, docentque, vo irisse, potuisse eum , qui occusatur argumentis a circunstantiis rerum, personarum duEEu. Si namque demonstret accusator in reo voluntatem, octacultatem facinoris peragendi, conuincit criminis. Sunt enim rei facie dae primae, & neccssariae causae. Nam Volens, & potens necessario censetur operari. An,Aiuuene, & cupido credatur reddita virgo Z Etenim ab his argumeta coniecturae proueniunt, quae

sunt signa, & suspiciones.

303쪽

II. .

noluntas qualitatem per nae spe-V istat, quae vitae genus, & stu dium, re mores , re causam inducentem ad designandum facinus complectituri H ecprobabile, quod fere fieri solet, &in opinione positum est, aut ad hoc quandam habet similitudinem, siue verum id sit, siue falsiim, continet, per quod pro- οbatur reo expedi sepeccare, oe a simili turpia tu ine hominem nunquam abfuisse. Duo

capita voluntas, & facultas, quibus a cusatoris actio continetur, quoniam in coniectura primas obtinent, sic sunt examinanda, ut non ea modo, quae palam, & dilucide fidem faciunt : sed, quae leuem etiam existimationis causam praebent, omnia exquirantur diligenter. Defensor contra accusatorem, se quartior rebus tuetur, requisitione testium idoneorum , & pro' bationis apertae, & derivatione causta in personam aliam, aut rem quamcunque & verisimili defensione criminis Coeit

intcntati. o

fiscinatio: Impulsio ausaeshq ho mine nec cogitato, nec decreto, subito animι q, .

304쪽

26O RHETORICORVM motu cocitatu agi neq;quidsi cipiat consilis, ratione intueri finit. Ratioci tio causi s. tutaria, agitatisquefreta costiis, adfaciendum, a4t non faciendum aliquid, vel spe com-

. modorum, vel metu consequentium incom- .in modorum inducta. Impulsio demonsi, arupper affectus temerario impetu ad maleficium μηνς. excitantes, iram, odium, amorem, dolorem, ast ritudinem vinolintiam, inuidiam, iracu .mm,metu gloriam, ultionem, inimicitias, temeritatem, utilitatem,spem caelandi acriabin multis verbis c , sententi' vim ictus cuiusque impetuque amplificare decet, exvla aJhibere. In impulsonupestari, qMI . nis plicari oportet,personam, nationem itam istegi am, vitam corruptam, udragenus, - - . t ram, asseditionem animi, babitum corporis,

Drtunam, cupiditatem, educat Unem, rog

s s. In persona expenduntur ante' adia, diactaque. Ex praeteritis enim solent prae- Persona. sςntia, & futura aestimari. Hic expendu-tur quae ante ncgotium cum negotio, post negotium gesta sunt. Natio admonet,quod sit peculiare genti ingenium, aut in ores propri). N ec enim eadem est

' natura Hispani, de B elgae, Galli, α An-

305쪽

uitati eaedem leges sunt; & consuetudines, ingenium, mores; Plurimum interest inter Athenienses, Thebanos: Gandauenses in Belgis, & Brugenses. In vita integra , o corruptae, antefasi ape pendimus, ex quibus accusator considerabis,

num simile quid fecerit: si id non reperiet, quaeret an in similem sigpicionem enisi σὴ

ad causam peccati vitam hominu adiuntes. His vim hominis, & praeterita vosuntas inspicitur, nam causa parum pollet hic, nisi vita conueniat: ut in Sexto Roscio rusticanae vitae dedito paricidii

scelus, neque enim mores feri, nequo audacia, neque natura immauis, neque vita flagitiis, & vitiis dedita, nesque ad perniciem profligatum ingenium inest. Si non reperiat animi vutium par cum causa; reperiat dispar. Si non possit auarum demonstrare di demonstret corruptorem, vel perfidii sum, si possit. Denique aliquo, aut quamplurimis vitiis contaminabit per sonam. Deinde, qui illud tam nequitet .s di fecerit, eundem hoc perperana feciso, non esse mirandum. Si va emensere

306쪽

is L RHETORICORUM

integer existimabitur aduers rius, dicet facta, non famam spectari oportere tallum prius occultasse sua flae gitia : se palam facturum, non ab eo besse maleficium. Ex studiis cupi sit tem pecuniae accusabit, si sit auarus; voluptatiε , si luxuriossis ; honoris,si ambi ossis. Studia sunt vitae institutaassidua, quibus se magna cum voluntate quis addixit, ex quibus mores rusticorum alij, alij urbanorum, militum nauta Minatis. rum,negotiatorum. Asfestatio hic locuhabet, refert enim qualis quis'; videri velit, sine sit, siue non sit, ut locuples, in disertus: iustus, an potens, pius, an aulicus, festiuus, an grauis, popularis, an principum fautor . Genus admonet, Vt consideremus, quibus quis sit natus maioribus. Decet enim, feri fit, ut filij maiorum suorum sint sirimitos, quod hinc interdum ad hone' ste, turpiterque vivendum cause proficiscantur. Turpe est a progenitorun laudatis moribus recesulte : sicut eos

gloria superasse, pulchrum. Natura animi multiplicem in holminibus h hetyim: Mij.fortos, vehement , lan

307쪽

L1BER II. 263 nes, casti, libidinosi, superbi, modesti, indust ij, hebetes. Affectio, quae

animi, aut corporis commutatio temporaria est, sicut natura permanens, Varias commotiones ciet timoris, irae,

odij, & laetitiae cupiditatis & caeter rum perturbationum morbi molestia quibus humanae mentes agitantur, ex quibus argumenta suspicionesque ducuntur. Habitus animi, & qui constitutam .& absolutum virtutis artis, aut cuiusque rei perfectionem continet, corporis complectitur speciein absolutiorem,aut deformitatem, robur, aut imbecilitatem, proceritatem, breuitatem, Velocitatem, aut commoditatem studio, non natura quaesitam, tarditatem. Vt, Oro, atque obsecro Vos, qui Vtrumque nostis, vitam inter se utrius

que c5 ferte: quino nostis,facie utriusq; cosiderate.None ipsum caput,& supercilia illa penitus abrasa olere malitia, δίclaiyitare calliditate videtur ξ none ab imis unguibus usq; ad v erticε summu iqua coniectura affert hominib' tacita hominis figur ex fraude, & fallachs c5- stare totus videturiqui idcirco capite,&

Astretis

animi:

corporis.

308쪽

26 RHETORICORUM superciliis semper est rasis, ne ullum pi

lum viri boni habere dicatur. In formosa credibilius adulterii critnen, qua in deformi: in robusto similius est veri violentum facinus, quam in imbecilli.

Forti ina pertinet ad opes, propinquos, amicos, clientelas, dignitatem, honorem, & his contraria. Conditio muIta complectitur,an clarus sit, an obscurus, Delix, magistratus,& iure,an iniuria potestatem obtineat, an priuatus,pater,an filius,ciuis,an peregrinus,liber,an scru': maritus, an celebs : parens liberorum,& quali ii, an orbus, facer, an profanus, . si obierit, qua morte sit affectus. Nomen ex causa d tum, non hic neglige tur. Verum ne exactum discrimen in

his statuisse videar, iudico nonnullos facultati proprie conuenire': quosdam utrique locoru. Videda est & educatio Magis enim refert, a quibus dc quibus rationibus instituantur homines, qua a quibus progenerentur. Hic dici potest, quo modo educatus,apud quos, S qui

buscum vixerit, aut vivat, quos praece- 'ptores habu it: quibus amicis utatur,

qua arte, quo quaestu vivat, quo modo

309쪽

xem similiarem administret. Sexus, &aetas mouent suspiciones: alia enim aliis conueniunt annis,& maribus,& Deminis Iuuentus linur1o1ae Vitae argumentum est: quod augent diuitiae; infirmat paupertas, disciplina, religionis metus. Consilium est excogitata ratio faciendi aliquid,aut non faciendi. ADratiocinationem referutur quaestus, s

praemium, bes commodorumcendorum , retinendorum, augendorum, quae

maleficio quaestum ierit, pecunia,dominationis, cupiditatis, aut amoris explendi: euitatio incommodorum Uamiae, doloris, inimiciti

rum, puplicij, impense. Si doceatur illud ase

nemini bono fuisse,praeterquam reo aut alium neminem aeque perficerepotuisse. Inspecοm--dorum accusator cupiditatem rei au' incommodorum, fommidinem,gratiam,simultatem, affinit xem, ambitum. F c si tusiuntsigna, circumstantiae c. ημ', personarum, quibus probatuΡ i ' si sissicis S um,quo ub aliquem sensium ca- Sign- A est ristum, autΝΙZ- antecedens, conse P s,cum ipsa re cohaerens, quod nocente e

qui fer olet sed tectimonio indiget: minae

310쪽

Cista iis

sica, adius, trepidatis, titubatio, pastor, ru bor, notae sanguinis, mutatus habitus,padhio, fuga, sermo intempestiuum, simiba,

reos produnt: At non tam probant coniecturam,quam constituunt,& generant,

quoniam ex iis sit prima intutio. Quod si ad probationem adducantur, &si ex facto,& reipsa sint sumpta, volunt confirmari voluntate, & facultate: nam signa, & argumenta voluntatis in facinus propensae ex dictis, &factis accipiuntur, quibus incertae rei significatio proditur, & idonea facultas rei faciendae quaesita ostenditur. Etenim facultas, quae demonstratur ex Viribus animi, corporis, & fortunae, habet signa, quae sic negotium spectant, vires facile ex iis probetur, tanquam causa ex effectis. Circu tantiae sunt,locus, temp-, Occ

sio, alium pes perficiendi, aut caelari,

modin instrumenta, vires. Locus in quo res gesta cx opportunitate consideratur, an celebris,an desertus;& semperne d sertus, an tum solitudo in loco, cum factum, maleficium; sacer, an profanus;

publicus, an priuatus; qui loci proximi, ii qui passus,p erspectus, aut exauditus