Simonis Caulerii Rhetoricorum libri quinque. ..

311쪽

t esse possit:maritimus,an mediterrane'rplanus,montosus, lenis, asp er: amplus, angustus, editus, imus, apricus, opacus, salubris, pestilens: cultus, incultus: obscurus,nobilis: in publico scelerum minus admitti potest: natura loci occasionem offert crimini. expenditur, si quaesita facinoris perpetrandi facultas videatur, ex temporis oportunitate; idonea faciendi,aut non faciendi; qua, re quota diei hora,noctu,interdiu, quo

die,qua parte anni,vere, aestate,autumno, hye ne, mense Aprili, sextili, festodie,nefasto,stato,incerto,nuptiali.Huc accedit occasio, quae loci, & temporis commoditatem comprehendit. Non enim suo fluxu tantum,& successu: sed

hominum occupationibus consideratur. Sic enim accusator intuetur spatium, dc dimesionem temporis, perquaxes perfici potuit, ut idonea occasione data facinori dicat,& ops' ortuna magis offlarri non potuisse. Defensor inficiditur, aut meliore habere potuisse dicet.

Tripartitum tepus examinat pr teritu, instas,& coseques.Pripteritu,quod cotinuatu est cu actione rei.in quo cosideratis. Sur loc tepus,oratio,testes,instrumcta,

312쪽

1c8 RHETORIC RVM ubi visus sit,qui cum visus sit:num quid

appararit, num quem conuenerit, numquid dixerit, num quem habuerit de consciis, de adiutoribus, num quid in

loco praeter consuetudinem fecerit,aut alieno tempore. In instanti, quaeritur, an visus sit, cum faciebat: num quis strepitus,aut clamor exauditus,num quid aliquo sensu perceptum sit aspectu, auditu, tacita, odoratu, gustu. Nam quiuis horum potest conflare suspicionem. In consequenti spectabitur, num quid retransacta relictum sit, quod indicet, aut factum esse maleficium, aut a quo factu sit,ut tumor,& liuor decolorato in corpore mortuo , Veneno necem conscita

esse significant.Telum relictum,aut v stimentum,aut v estigium facti,cruor iovestibus, si in eo loco depraehensus, aut visus transacto negotio, quo res gesta dicitur. Consecuta signa simul argPuntur madeficis innocentiae indicia; accusator dicet reum appellatum de crimine erubuisse,G-

palluisse, titubasse, incon lanter locutum esse, concidisse, pollicitum esse aliquid. Sunt saecconscientiae perturbatae signa. Si reus nullo horum signorum sit notatus: db

313쪽

LIBER II.'setur praemeditatus, quid sibi esset usu

venturum, Ut confidentissime consisteret, responderet, iuraret, superos, infe-xosq; testaretur, & homines. Haec enim signa esse confidentiae,non innocentis. Defensor,si pertimuerit; magnitudine periculi, non peccati conscientia commotum se dicet Si non pertimuerit;fre . tum innocentia negabit esse commotum. Urget int*rrogatio cur secerit, de

cui bono ξ nam si factum ipsum sit honestum; causam iniustam cepe inuehemus:si turpe, etiam turpiore addemus. faculta/s demonstretur,quod pol it,qμοι Dctu, cor promptu u rit his opibutineo in mρ, istu lateribus. Ex να circum in in deserto loco in tempore,rato 'mo,ea occasi qeo modo,unde sumescaeli si 'ei Voq;pe ,διέ'es impunitatu. Liuuat naq;facultate Je perficieri, eudi. In in pect-Vrviret , eonsilium,sicientia, pec nia, app ratio, quae adfui se accusator d mons abis: Defensior imbecillitatem, inopia, stultitiam, prudentiam, fiduciam o tendet, defuisse pparatum. In spe c landi,quPritur dς loeti,tomporibus, p ersonis, c6sciis,arbitris, diutoribu4, liberis, seruis,

314쪽

i o RHETORICORUM

vel utrisque. Ex his sciri potest an spera '. rit crimen caelari potuisse. Λ Ccusator, ut defensior comparabit per- ά senis,stconferet inter se ut ad quem pertineat maleficium,aulsiuspicio per examen confitet Mocebit , quod aduersarium crimis

bitur fecisse,ali, nemini,nisi reo bonumsu frihuic cupiditati seu pes , , voluntatiarium

Iet facultatem, adium neminem perficere potui e:aut eum ipsum aliis rationibus , aut non potuisse,aut non aeque commodὸ potuisse: aut eum fugite alias rationes commodiores. D

sensiον rineret aliis bon usi alios id quoque;

cuius insimuletur,facerepotuisse, aut melius aere potu=.vGRestat iudices,ut hoc dubite-ηψ mus,uter potius S cxtu Roscisiocciderit:is,ad que morte eius diuitiae venerint an is,ad quo mendicitas, is qui antea tenuis fuerit: an, is, qui postea factus sit e-gctissimus: is, qui ardes auaritia feratur infestus insitos:anis, qui semper ita vi- Nerit,ut quaestum nosset nullum,fructu, autem cum solum, quem labore peperisset:is,qui omnium sectorum sit aud cissimus: an is, qui propter fori, iudsciorumque insolentiam, non modo si1bsellia , verumetiam urbem ipsam refo . midat. Postremo, id quod ad rem mea sententia maxime p ertinet, utrum inb

315쪽

micus potius', an filius 3 A Uuor in personam rei pro lis intueatur: quo quae reo insint, iis,quae appetiuit; iniuriae, qua caeteros assiacit, exquirat, atque expromat causas , improbita tem, aut plura deprehendat, in quo improbum se, in eo etiam inis tum argPat: meluti prodigum in pecuniis: in voluptatibuι luxuriosum, mollem in desidia, timidum in periculis, ambitiosum in honoribus: iracundum in ira: contentiosium propter victoriae cupiditatem:acerbum,propter visionem, Muia tum circa bonum, iustum. Defensor via

risita demonstrare debet quo cy quae ines in se negat.

MAgnitudo iniuriae penditur ex

maiore iniquitate: quae minima fiant crimina maxima interdum viden tur : ut sacrilegium 'minimi vasculi e templo sublati. Interdum magna iniuria ex magnitudine damni; ut illa, cui nullum supplicium potest aequari, aut cui remedium afferri non potest, & est magna iniuria, quam, qui passus est, non potest ulcisci, & turpitudinem, & dedccus ferre nequit; viLucretia stupri,quo maiore supplicio

316쪽

dignus putatur reus:quae iacit, ut solus; aut primus fecit aut si pauci admodum crimen admiserint. Sic Didius Iulianus

Helium Pertinacem principem optimum occidit,& paucorum prςtorianorum nundinatione Venditum cepit imperium. Grauiorem faciunt iniuriam, qui tapius peccant:& quorum causa quaerantur, atque excogitentur, quae

prohibeat,visupplicia,carcer: qui,quod beluarum magis est,& quod ex praemeditatione,& quod,qui audiunt, timent magis,quam miserentur: qui multa c5- temnit,&iusta,iusiurandum, data de teram, hospitium, fidem, affinitatem. Magnum est, & eo in loco peccare, in quo puniuntur sontes : aut consilium capitur de iustitia,& salui ut testes falsi ad aram,ad tribunΣl: in quibus turpitudo maior. Summa iniuria laedere bcne meritum. nam dc non bene facere, &inale facere, peccare est. Iniurius est, &qui iustitiam tantum secundum leges scriptas seruat. Melior enim, qui studio iustus est. Et, qui praeter praecepta legufacit. Afferunt

317쪽

L1BER II. 273AFferunt aliis iniuriam, qui arbi

trantur rem facti possibilem,sive caelare possint: siue deprehensos non daturos poenas , aut daturos leuiores,

quam facinoris emolumentum, aut Voluptatem: qui sine damno putant iniuriam inferre posse, si orationis copiam habeant: qui eis caces sunt, & ad agendum prompti, qui multis certaminibus cxperti; qui amicis abundant; qui diuites sunt ipsi, aut tales amicos,ministros habent,aut socios qui amici sunt iis,qui

iniuriam patiuntur, aut iudicibus: nam amici nec obseruant iniuriates amicos, S reconciliari malunt, quam accusare, aut punire; d iudices gratificantur iis, quos amant, & aut omnino absoluunt, aut parui condemnant : ut ij, qui ad iniuriam inepti videtur. ut imbcilis Vlys ses Aiacem oc disse;inops,& deformis

vitium obtulisse opulentae virgini accusatur. Nam,quae nemo putat, nemo se uat,&quae tot,& tanta sunt, ut minime Observentur, omnes enim, quibus Vsitatissimae sunt iniuriae, cauent, ut quis'; morbos, qui solentinuadere, non cum

quo nondum quis laborauit: quibus

318쪽

inimic' nullus est, aut plurimi: alii enim

caelaturos se putant,quod non obstructur: qiloniam non videantur aggressuri in multorum custodia ; quos mores Vel asscchio,vel locus caelat comodo qui, sic lare no possint,possunt praepedire iudicium,aut in longum tempus CXtrahere,aut iudices corrumpere: qui,si pecuni a damnab untu sis i u tio n e sup ersedere possunt, aut producere; qui ob inopiam nihil habent,quod perdant; qui

bus emolumenta vel aperte adueniunt,

vel magna, Vel ex propinquo : damna Vero vel occulta,vel parua, vel sera: quibus est maior utilitas, quam Vt par supplicium excogitari queat: ut quod tyrannis consecuta videtur: quibuscunq; iniuriae lucra quidem sunt, & condenationes opprobria tantum: quibus iniuriae laudi sint quodammodo;vt Zenoni, qui in cruciatu prodebat tyranni quisitoris amicos, ut coniurationis socios: qui pe caelarunt, aut condemnati non sunt; quibus sepius aggressis non successit.qui voluptatem, aut lucru statim assequutur, dolorem, aut damnum postea ; quales simi incontinentes. Vt

319쪽

LIBER II. .. 27 Iille apud Iuvenalem. Si coenetos curant

punire nocentes dii, quando ad me ve- hientZ qui statim damnum aut dolorem perserunt, Voluptatem, & emolumetu tardius sunt enim hi solertes: qui videri possimi, vel fortuna, vel necessitate,vel natura, vel consuetudine fecisse, aut e rore; qui praeclari, aut infames sunt; alii quia non videntur, alii quod magis au- dere non videntur. Niuriae sunt obnoxii,habctes ea, quibus ipsi egeant, vel, ut necessitate CX- tur iniuria pleant;Vet,ut abundent, Vel fruatur: qui

loge, vel prope absunt. ab aliis cnim auferrur citos asii tardius ulciscuntur: qui nec obserua nec cauci,& creduli sunt, indiligentes,verecudi, qui a multis sunt affecti iniuria, neque ulti sunt: qui vitis sepe sunt: qui aduersis rumoribus opprimuntur, vel facile possunt opprimi. Nam ii nec vesunt, cum timeant iudices,nec persuadere queant,quales sunt, quos multi oderuiit:& quibus multi inuident aduersus quos causam habuerunt, vel ipsi, Vel ex parentibus , vel amicis: qui male aut fecerunt,aut facturi erant, v et sibi vel parentibus, vel aliis.

320쪽

na improbitas causam quaerit: qui amici sint,aut inimici: nam illi facile, qui,

cauent. hi iucunde puniuntur: qui amicos non habent, qui ncc ad dicendum, neque ad faciendum multum valent. Etenim ij, aut ulcisci negligunt, aut reconciliantur, aut non ad finem prose- sequuntur: quibiis inutile est,dum iudicia, & compensationem CXpe stant, te- pus consumere: quales sunt aduenae, δίopifices, qui iniurios paruo absoluunt,& facile cessant: qui aut ipsi aliis tapeiniuriam intulerunt, aut talia fecerunt iniuria, qualia patiuntur. Nam id non videtur iniuria fore,cum tale quidpiam perpossus sit, quale ipse est solitus facere: qui male aut fecerunt, aut voluerui, aut facturi sunt. nam id laudem habet,& Voluptatcm,nec fere iniuria vidctur: quorum iniuria vel amicis, vel dom, nis, vel in summa quibuscum ipsi vivunt, grata videtur : qui veniam daturi videntur : it, de quibus conquesti sunt, ii qui, si ab his dimitterentur,

ab aliis tamen opprimerentur: ut miles mercatorem spoliat non hostem iam in hostes incidentem : quorum iniu-