장음표시 사용
41쪽
Despicatiodi neglectio quid. Aristotil.
De qua nqaelectione sit sic sermo. Aristo. I. a.
DE PACI pICATIONE suere , & quod huc facit, quosdam iniuriae
modos, quos alij enumerare solent,adscribemus. Deinde, iniuriam de nostra sententia definire conabimur; ac aliqua de contumelia , & viiijs ei affinibus speciatim afferemus . Postea diligenter iniuriae circunstantiae numerabuntur. Dcmum, de actione iniuriarum disseretur: quibus explicatis, melius poterimus iniuriam cognosccre, & ubi cognouerimus, Vitare; quo tandem omnia quae a nobis scributur spectant. Primum ingrediendo, de philosophi sententia,tres sunt iniuriae partes: scilicet καταφρονησις. hoc est, despicatus, seu neglectus: ετωρε Πιοει idest, vexatio, vel, ut aliqui vertunt, incommodatio, & υ Iιe, id est,contumelia. Quae partes breuiter a nobis nunc declarandae 1 unt. Despicatio, seu neglectio est, cum uis existimat,& iudicat aliquem nulla re ignum, & nullius praeiij. Vt gratia exempli . Si quis alterius obliuisceretur nomen et si rationem cius non haberet , cum a quam
lium habeat: si illius dicta, &facta flocci-
faceret et si denique ante domum conte plus gratia trantiret. Et cum triplex sit neglectio apud Aristotelem,ut est videre libro quinto politico, de ea hic loquimur neglectione, qua singuli singulos parvipendunt, de qua libro secundo rhetorices cap. a. idem meminit auctor . Incommodatio est cum quia vexat, aut i edit quempiam, ne at
42쪽
INIMICOR v M. is quod bonum consequatur, ea scilicet de causa, quod putat nihil boni, aut mali, sibi illum quem Vexat, posse afferre. Verbi causa. Si ego despiciens Petrum, ipsum impedirem, ne dignitatis gradum, aut aliquod aliud bonum obtineret, ob hanc caulam; quia eius condicionis eum csse existimo, ut nihil mali ab co timere, aut boni sperare debeam,inco-modatio erit. Contumelia autem est contemptus, quo quis ostendit alium, desipiciendo in illis rebus, unde dedecoris, & turpitudinis macula,& dolor patieti sequitur: ita ut Contumelia speciatim inhonorationem gignat; quae ut Senecae placet a contemnendo est dicta. Huius inferendς duo sunt modi . Vel .n quis eam infert, ut laetetur, &glorietur, quomodo iuuenes contumeliam facere consueuerunt: vel secundo, ob prauitatem, vi aliquid acquiratur utilitatis, qua ratione senes, auaritia pulsi , contumeliosi esse solent. Vt vere de auaritia Propertius scri
Tu vitiis hominum crudelia pabula praebes
Semina curarum, de capite orta tuo .
Quo sit,ut magis contumeliosi dicantur iuuenes , quam senes, cum illi propositam habeant honoris violationem, hi vero quaestu. Si quis, quosdam modos, quibus iniuria fieri solet cognoscere cupit, legat philosophuin quinto politico, capite decimo . Omnes liae species conueniunt in hoc, quod sint negle-
Columella. Columella unde dicta. Duo mo di faciendi es
iuria faciat. Prop. L 3. eleg 7. Avaritia origo victorii.
43쪽
sene. Aristotel. I. B het. c. s. S.rit, c. s. Farina ratio Secunda ratio a
ctus interdum sumitur pro una parte mlu riae, quo pacto saepe nomen generis speciei aptari solet. Caeterum distinctionis gratia: genus appelletur parvipensio, partes ver nuncupentur et neglectus, incommodatio , contumelia. Quod hae sint iniuriae species, sic probatur . Primo, quia officere alicui in illis rebus, unde sequitur turpitudo; vel impedire ne quis cosequatur aliquid; vel negligere praeter aequitatem & iustum, non est sine issione iniusta,& significatione aliqua parui pcnsionis. Quare hi modi agendi non carebunt iniuria: Adde secundo ; qui his modis officit alicui, illum quantum in se est excitat ad iram, & vindictain . Sed ista sunt effectus iniuriae. Ergo qui sic se gerit faciet iniuriam. Nam iniuria affici, est negligi,& neglectus causat iram,que iniuriam sequitur. Quod autem hi tres modi specie inter se differant , probari primo potest cx his, quae docet Aristoteles in rhetorica,& in ethicis. Praetcrea haec veritas sic confirmatur. Pamuipcnlio cum laeuione honoris ob delectistionem, vel lucrum distinguuntur a neglectu, in quo ista non rcperiuntur, ut patet, si quis alterius no mcn solum obliuiscor tur. Ab incommodatione etiam secernitur,
quia nihil sibi quaerit ille, qui incommodat. Neglectus quoque ab alijs discrepat speci
bus, quia nec inhonorationem, neque i commodum
44쪽
π IN I M rcon, MAI 1 aeommodum balterius intendit , sed tantum despicit : ut si quis non honoraret cum nulla de causa id agendo nisi quia parvipendit,
quem prius honorabat. Ex quibus iam apseparet , incommodationem ab aliis speciebus esse seiunctam. Caeterum posset fortasse ali- Notandum quiS, contumeliam, quae habet pro fine lucrum cum inhonoratione, facere speciem di 'stinctam, aut modum distinctum ab eo, qui propter delectatione, aut certe reuocari posset ad incommodationem. Ex his explicationibus facile quisque descriptiones h rum specierum iniuriae, de sententia philosophi, colligere poterit. Constat etiam con- . Cotumelia tumeliam maxime attingere naturam iniu- si ueterie, cum in hac sit maior lauio,& significatio ramimulis contemptus , quod apertius honore priuet. Et liet videtur esse vere species iniuriae, quas multi, qui de iniuriis disputarunt non auuertentes, loco harum, solum quosdam modos fuit extraneos iniuriae cnumerant, quos etiam ' nos asterςtes alias iniuriς partitiones breuiter attingemus. Potest ergo iniuria primo digi diuidi ex parte operationis , qua fit, & tunc 'naltera erit quae in agendo consistit: altera in P te acti non agendo; ut si quis negarct reue sentiam, '' quam erga aliquem deberet exhibere,dicere tur iniuriam facere, dum reuerentia In negat: ut sit altera positiva, altera negatiua iniuria. seeunda MDiuidi deinde potest ex parte personarum uisiost par
45쪽
res, quae ratione caret non sunt ca
subdiu isiones Aesa. a. Rhet. Tertia diuiso ex pariellera in quihus fit. Quarta diui
Quibus ni dis una iniuria dieatullmaior altera
' Menoee hius legendus. Iudicis eticogno scere niue sit m ior iniuria. Alexania Abbat.
xori: altera quae fit creaturae rationis part cipi, vel rei rationis experti, quatenus ad
creaturam rationis capacem refertur. RebuS.n. quae ratione carent ex se, non fit iniit,
ria. Haec in duas partes secatur: altera est priuata: altera publica. Privata item, altera est in nostram personam; alicra in per nam nobis coniunctam, ut in affines, scruos, & incos, a quibus instituti sumus, a quorum ex .stimatione nostra quoque dependet cxisti matio. Rursus diuidi potest ratione bonorum in quibus infertur, & ita alia est, quae insertur in bonis animi; alia in bonis corporis ; alia in bonis fortunae. Item ratione magnitudinis: alia est parua vi quae si tortio aspectu tantum: alia maior, quae fit verbis: alia maxima, quae fit verbis,& verberibus,te
gendus est philosophus in rhet. ubi aliquot
modos maioris, & minoris iniuriae enum rat. Maior iniuria dicitur, quae ex maiori iniquitate oritur: illa quae maius nocumentum infert: quae non habet parem poenam et quae in beneuolum fit: & illa etiam esset maior, quae funditus honorem tolleret, quam
quae tantum perturbaret. Erit autem munus iudicis cognoscere,quae sit maior,vel minor, ut Alexander docuit; qui debebit diligenter circunstantias considerare, ut Abbas cap. I . de maled. tradit. Ad haec; alia est,quet fit nutibus, & gestu corporis: alia verbis: alia percussione . Demum altera est verax in1u-
46쪽
t I N et M et C o R iv ussi tyiniuria, & est illa, quae habet omnes conditio
nes requisitas quantum ad causas,& circun- stantias; altera non vera, & est illa, cui abest aliquid ad veram iniuriam necessarium, quae
potest appellari imperfecta,sicuti prior perfecta . Sed quoniam alij modi infercnda
iniuriae possunt a circunstantiarum cognitione, de quibus postea dicemus, sumi, eos omittentes, cum de natura iniuriae, de eius partibus,& modis ex aliorum sententia hu usq; disputauerimus, iterum de eadem iniuriae natura secundum nostram sentcntiam sequenti capite, iuxta positum ordinem paucis differamus.
unde posive sumi aliae ciuisione .
definituν iniuria , o de ea, qua in xerbis sit . Cop. q. SI RV i s apud veteres, aliter a consileta
ratione epulas suo ingenio parare ausust esset, tanquam δειπνοσος ις , hoc est, coenae corruptor, ut libro quinto scribit Athenaeus, male audiebat. Idem fortasse mihi in Athens Desentia cotinget; si aliter qua alij fecerint, iniuriam definire voluero . Ucrum hoc ideirco facere audebo, quod videam aliorum descriptioncs non omnino persectas, & su is numeris absolutas csse. Aade etiam , quod cum actiones vitae, obscurae,& variae lint;eas ut non facile est definirc, ita varijsunodis de- et tui, r
47쪽
Iniurias tacet. Iniuria honori OPPO- a. Iniuria consili an con
Iniuria i eludit rationem signi.
Da PAe III CATIO staficiamus,aliqua praenotare oportet. Primo aduertendum est; Iniuria, si strictim loqui Volumus, & quatenus a nobis consideranda est , nihil aliud sonat, quam despicationem, contemptum, parui pensionem, ex qua sequitur heso quaedam existimationis, x honoris: & ita iniuria honori, qui reuerentiain
includit, crit opposita. Nam laesiones omisnes , in quovis genere bonorum fiant, eat nus habent rationem iniuriae, quatenus parvipensionein continent. Quare, qui frangeret ostium tuum,ut domum expilaret non vi te despiceret, non esset contumeliosus. Quo fit, ut sicut honor consistit in reuerentia, ita iniuria, in contemptu, & neglectu .
Qu re, si quis ad quandam similitudinem de
finitionis honoris, per particulas oppositas, iniuriam definiti erit, non inopic fecerit. Aduertendum est praeterea; licet iniuriae nastura, ut humana quaedam actio est, ab inferentis, & accipientis animo pendeat: tamen caseorsim considerare, & finire licebit, sicuti Aristoteles honorem finiuit, non interserendo in eius definitione, honorantis, & honorati conditiones. Considerandum est etiam: sicuti honoramus aliquem ob opinionem, quam habemus de excelletia, & virtute eiuszita etiam contemnimus ,& parvipendimus aliquem ob opinionem quam habemus, aut habere indicamus de culpa, & vitio eius.
Hinc nascitur, iniuriam includere in se r
48쪽
tionem signi, sicuti & honor, de quo postea
dicetur. Manifestat enim iniuria alterius vitium, & parui pensionis opinionem indicat; sicuti reuerentia opinionem virtutis . Haec autem manifestat io , potissimum fit verbis, quae magis apta sunt ad significandum: factis tamen fieri potest, quatenuh vicem verborugerunt. Hinc est, eum qui castigat aliquem,
cuius curam gerit, non contemnere; cum huiusmodi factum, contemptum non significet. Rursus neque verba ex se contumeliam faciunt, cum ex sua natura non noceant, vel
laedant,& proptorca semper inspicienda erit dicentis intentio, cum ab intentione vera dependeat iniuria. Iniuria, inquit Maximus Tyrius ab inferentis oritur voluntate. Intentio vero, & scientia, vel ex ignorantia crassa, vel ex inconsideratione pendenda erit. Ex his colligore licet, quid sit iniuria. Pri .mo, posset sic breuiter finiri. Iniuria est actio oligoriar, seu parvipensionis. Vel sc cundo . Est signum parvipensionis. Vel tertio. Est signum parui pensionis, siue parui pensio, quae crga aliquem adhibetur, ob opinionem, quae de eius vitio habetur. Per vitium non selum intelligimus , id quod est contra honestum, sed omnia vitia etiam naturae, & omnem defectum excellentiae. Et nomine opinionis intelligimus quamcunq; existimationem. Cum autem inter alias species iniuriae, ut ex dictis constat, contumelia mRROVA cverba magis apta ad lignificam-dum. Iniuria pendet ab inte-tione. Maximua Τνtius . Sem . a. Intentio quomodo consideranda. Iniuriae definitione αDeclaratis.
49쪽
ea, atq; de alijs modis, quibus per verba iniuria fieri solet,ad maiorem iniuriae explana- uibus mo tionem, aliqua breuiter dicamus. Sunt au- h. s. thiis tςmta modi οῦ contumelia, detractio, surr m. . tio, irrisio: qui & in aliquo conueniunt, &-auenties rationc discrepant. Conueniunt in primis in hoc,quod praecipue in verbis consistunt,& si in factis reperiuntur, hoc cis ac- cidit quatenus facta vicem gerunt verboru . Conueniunt etiam, quod non modo sunt cotra caritatem, sed etiam contra iustitiam quatenus hi modi faciendi iniuriam nos vel ho-Comniena, no re, vel fama, vel aliquo alio bono priuat.: ἡbὸζ' Contumelia discrepat a detractione quod il-ἀifferant. Ia speciatim honorem laedit; h ivero fama equia illa reuerentia, haec bona opinione, quai in aliis possidemus, tollit. Rursus, contumelia fit cora, detractio in absentia,& ita qui detrahit,cu id occulte faciat, videtur, quodamodo vereri eum, cui detrahit, ut sit detraditor . Absentem qui Ddit amicum. Verum, utraque&in absentia,& in praesentia fieri potest. Cum autem contumelia, quae contraria est honori, qui coram exhibetur , consurgat; quando fit in absentia, debet fieri,ut quidam volunt,hoc animo, ut veniat ad notitiam eius, in quem fit, secus accidit in detractione, quia detractor vult latere. Potest
di, si eom Ruxςm honor, qui contumeliae speciatim est oppositus , duobus modis ab aliquo auferri.
50쪽
INrMICORUM stero quidem, dum quis ea facit, aut dicit, propter quae in causa est, ut caeteri aliquem non honorent: altero modo quando ipse per se non honorat :& hic secundus modus praecipue constituit vitium contumeliae: & ita
priori modo oblique, posteriori directe, fit
iniuria.Item columelia ut diximus,fit verbis& factis, quatenus tamen sunt indicia conte-ptus, etiam si alias non laederent, ut si quis alterius imaginem conspurcaret. Rursus per contumeliam,vel manifestatur vitium mor bus acquisitum; vel vitium a natura contractum,vel occultum, vel manifestum, & omnia haec vitia alicui ob ij cere, est ex se contumeliam facere. Inter facta autem reperiuntur quaedam, quae nullaid aliam habent significationem nisi despicationis: veluti, bucca oppedero aduersus aliquem:fietos vultus alicui detrahere: digitos tu rpiter implicare . Ad contumeliam referunt nonnulli conuicium,& improperium. Convicium,ut Labe
nt placet, sic dicitur, quasi conuocium a plu
rium vocum concursu, vel a vehementia vocis, qua conuicium fit. At Laurentio Vallae,a con, & vitium; vel a conuito, quasi vitandum, vitari namque debet, dictum esse placet. Tunc fit conuicium, cum vitia naturae,& ea quae culpam non continent, alicui
ob ijciuntur: quo modo Eliseo pueri eo nul
eiabantur, cum aiebant. Ascende calve.ὲmproperium tunc accidit, cum beneficia
Honor d pliciter P rest auisu Cotumelia quae vitia manifestarisbleant.